Pedagogika niemiecka stanowi dla polskiej myśli o wychowaniu szczególny punkt odniesienia mimo, iż wciąż tak mało jest obecna w przekładach na polskim rynku wydawniczym. Zaległości w zbliżeniu naszych nauk o wychowaniu do niemieckich są nadrabiane od kilku dopiero lat dzięki Gdańskiemu Wydawnictwu Psychologicznemu tak, by stały się czytelne dla rodzimych profesjonalistów źródła i ewolucja tej dyscypliny wiedzy w kraju, w którym za sprawą Jana F. Herbarta zrodziła się pedagogika jako nauka. Rozwój nauk o wychowaniu w Niemczech powinien zasługiwać na szczególną uwagę wśród polskich pedagogów, gdyż – wbrew potocznym sądom o dzielącym nas dystansie - można rozpoznać w nim wyraźną wspólnotę badań porównawczych i dopełniających się osiągnięć w pedagogice. Faza historii, jaka się otworzyła przed społeczeństwem polskim, a zmierzająca w kierunku coraz większej integracji i współzależności państw UE w obliczu zagrożeń cywilizacyjnych zmusza naukowców do zasadniczych przemian dotychczasowych postaw. Upadek komunizmu w Europie Wschodniej, choć doprowadził do radykalnej zmiany w polityce międzynarodowej byłych państw socjalistycznych w zakresie tworzenia zrębów szeroko i autonomicznie rozumianej integracji, to jednak nie zdołał przeciwstawić się eksplozji nacjonalizmu, populizmu, terroryzmu czy kryzysów konstytucyjnych. Przyjrzenie się zatem temu, jak radziły sobie z problemami kształcenia, wychowania, socjalizacji i enkulturacji kraje zachodnie pozwoli na zrozumienie zadań, przed jakimi staje nasze społeczeństwo ze względu na otwartość jego granic państwowych i możliwości swobodnego podróżowania naszych obywateli po całym niemal świecie.
Przedmiotem niniejszej recenzji jest szóste już, poszerzone i zaktualizowane wydanie podręcznika Friedricha W. Krona, który cieszy się ogromną popularnością nie tylko u naszych zachodnich sąsiadów, ale we wszystkich krajach niemieckojęzycznych. Nie bez znaczenia jest fakt, iż jego podstawy pedagogiki zostały także przełożone na język węgierski i wydane w Budapeszcie po raz pierwszy w 1997, a wznowione w 2003 r. Nie ma się co dziwić, skoro jest to jeden z najważniejszych współcześnie podręczników humanistycznych, obejmujący kanon wiedzy pedagogicznej tak w zakresie antropologii pedagogicznej, jak i najnowszej wiedzy o socjalizacji, wychowaniu czy teoriach organizacji. Nie pomija tak trudnych problemów, z którymi muszą uporać się społeczeństwa i środowiska oraz instytucje wychowawcze, jak: autorytet, przywództwo, władza, przemoc, kompetencje czy komunikacja.
Nie jest także bez znaczenia to, kim jest autor tego podręcznika. Friedrich W. Kron (ur. 18.06.1933 w Bad Kreuznach) jest profesorem pedagogiki w Instytucie Pedagogiki Johannes Gutenberg-Universität Mainz (Uniwersytecie Jana Gutenberga w Mainz) od 1976 r., gdzie zajmuje się teorią kształcenia, socjalizacji i pedagogiką ogólną. Jest autorem wielu monografii i podręczników naukowych, wśród których największą uwagę skupiały takie prace, jak: Theorie d. erzieherischen Verhältnisses (Teoria stosunków wychowawczych – 1971); Schülerorientierung in d. Didaktik (Orientacje uczniów w dydaktyce 1986); Grundwissen Pädagogik (Podstawy pedagogiki 1988); Grundwissen Didaktik (Podstawy dydaktyki 1993); Wissenschaftstheorie für Pädagogen (Teorie naukowe dla pedagogów 1999).
W ramach pięcioczęściowej struktury niniejszego tomu autor wprowadza czytelników w I rozdziale w przedmiot kształcenia akademickiego, jakim jest pedagogika, wyjaśniając język tej dyscypliny wiedzy, jej podstawowe zadania, strukturę i interdyscyplinarny charakter, jej historyczną ewolucję aż po czasy współczesne oraz zróżnicowanie fenomenów pedagogicznych. Rozdział 2 poświęcony jest syntetycznemu zarysowaniu istoty podstawowych pojęć pedagogicznych w trzech sferach: w skali makro – enkulturacji i socjalizacji, w skali mikro – wychowaniu, postawom, zachowaniom i działaniom społecznym oraz społecznemu uczeniu się oraz w skali intrapersonalnej - uczeniu się, rozwojowi i kształceniu. W kolejnych rozdziałach następuje rozwinięcie centralnych dla pedagogiki kategorii pojęciowych według tych samych kryteriów, tzn. 1) rozumienia pojęcia, historii badań nad nim, podstawowego znaczenia, istoty kategorii w kontekście zróżnicowanych teorii ją wyjaśniających oraz podstawowego pola problemowego.
Dzięki temu uzyskujemy bardzo głęboką analizę kształtowania się znaczenia pojęć pedagogicznych w następującej kolejności: w rozdziale 3 - proces socjalizacji, w rozdziale 4 - proces wychowania i w rozdz. 5 - instytucje i formy organizacyjne systemu wychowania i kształcenia. Kron opowiada się za pewnym typem pedagogiki, który nazywa „refleksyjną nauką o wychowaniu”, charakteryzującą się wielością pedagogicznych teorii. Refleksyjna nauka o wychowaniu jest swoistego rodzaju zwrotem w kierunku innych pedagogii oraz projektów wychowania, którymi zajmowałyby się subdyscypliny pedagogiczne. Refleksyjna nauka o wychowaniu nie jest żadną nauką stosowaną, która dawałaby wskazania, jak można przyczynić się współcześnie do wychowywania w danej kulturze, ale zakłada ogląd i realną ocenę instytucjonalnych wydarzeń. Refleksyjne zajmowanie się tymi fenomenami ma miejsce w trzech sferach wiedzy, które od kilkudziesięciu lat przeszły przez swój realistyczny, jak i krytyczny przełom. Pedagogika musi skierować się na sens filozoficzny swoich podstawowych fenomenów, sprzyjając rozumieniu zadań wychowania.
Mimo, iż dominują w tym podręczniku odniesienia do klasyków współczesnej pedagogiki niemieckiej, to jednak dzięki recenzjom naukowców z Wielkiej Brytanii, a nawet Izraela i dzięki włączeniu do analiz literatury daleko wykraczającej poza granice kraju pochodzenia autora, otrzymujemy podręcznik głęboko osadzony we współczesnych nurtach i teoriach oddziaływań pedagogicznych. Ukazane są tu także dla badań historycznych i porównawczych zmieniające się w toku minionego stulecia generacje naukowców, których dzieła wpisały się w sposób znaczący tak w dzieje myśli pedagogicznej, jak i zróżnicowane teoretycznie modele kształcenia i wychowania. Biorąc pod uwagę wydaną już przez GWP pracę Heinza-Hermanna Krűgera pt. Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu (Gdańsk 2005), która jest rekonstrukcją opisowo-wyjaśniającą współczesnych kierunków pedagogicznych w Niemczech, mamy możliwość wniknięcia w podręczniku Krona w istotę fundamentalnych dla pedagogiki kategorii pojęciowych.
Tego typu praca adresowana jest do wszystkich studiujących pedagogikę i pedagogikę specjalną, i to bez względu na poziom kształcenia (licencjacki, magisterski czy doktorski), gdyż sposób i styl narracji stwarza dla każdej z tych kategorii szansę na lepsze rozumienie centralnych dla niej zjawisk. W ramach standardów kształcenia pedagogicznego w Polsce podręcznik F.W. Krona może być wykorzystany zarówno do zajęć z podstaw pedagogiki (pedagogiki ogólnej, antropologii pedagogicznej, filozofii wychowania), jak i z teorii wychowania, dydaktyki czy współczesnych prądów i kierunków pedagogicznych. Polecam tę książkę z pełną świadomością, iż zapowiadane przez GWP jej pojawienie się na polskim rynku wzbogaci mapę dyskursów pedagogicznych i dostarczy studiującym oraz naukowcom kolejnych źródeł i inspiracji do własnych badań czy poszukiwań poznawczych. Wzbogacenie tego podręcznika w przypisach i bibliografii o odniesienia do polskiej terminologii i literatury sprawi, że jego czytelnicy zostaną włączeni w szerszy krąg i kontekst kulturowy oraz będą mieli okazję do pogłębionego analizowania w jakiejś mierze tylko pozornie odmiennych „kodów kulturowych” i zróżnicowanych punktów ich widzenia.