Właścicielami szkół publicznych są gminy, kanton lub osoby prywatne (stowarzyszenia, kościoły). Systemy oświatowe każdego kantonu są w pełni autonomiczne. Same decydują o tym, w jakim kierunku powinna zmierzać edukacja szkolna (kategoryzacja celów nauczania), kiedy rozpoczyna się obowiązek szkolny i jak długo jest on realizowany. Same też określają program i plan zajęć dydaktycznych dla poszczególnych poziomów edukacyjnych. Kantony samodzielnie stanowią o niezbędnym poziomie wykształcenia nauczycieli i warunkach przyjęć do tego zawodu.
Na oświatę gminy wydają średnio ok. 32% całego budżetu, co potwierdza ogromną troskę społeczeństwa o jak najwyższą jakość kształcenia własnych dzieci. Przejawia się to nie tylko w wysokich płacach dla nauczycieli, ale i w bogatym wyposażeniu szkół w pomoce dydaktyczne, nowe technologie i nowoczesną infrastrukturę. Edukacja powszechna jest bezpłatna, toteż wszystkie materiały do nauki, w tym także podręczniki i materiały piśmienne uczniowie otrzymują za darmo.
W klasach I-VI szkół podstawowych liczba uczniów nie może przekroczyć 25, zaś najmniej mogą one liczyć 15 osób. Rok szkolny trwa 38 i 1/2 tygodnia, zaś liczba godzin zajęć dydaktycznych w ramach realizacji "minimum programowego" waha się od 23 godzin tygodniowo w szkole podstawowej do 35 godzin w szkole ponadpodstawowej. Nauczyciele zatrudniani są przez władze gminne na 4 lata, przy czym pierwszy rok ich pracy jest okresem próbnym. Dla pozyskania etatu w szkole muszą jednak dysponować poparciem 1/5 uprawnionych do głosowania mieszkańców z jej rejonu. W ten sposób rodzice mają dość istotny wpływ na właściwy dobór pedagogów do pracy oświatowej z ich dziećmi.
Słusznie wychodzi się tu z założenia, że szkoła jest także sprawą rodziców jej uczniów. Oni bowiem są odpowiedzialni za wychowanie i wykształcenie własnych dzieci, natomiast szkoła może być w tym procesie jedynie partnerem i rzecznikiem ich interesów. Już w prawie szkolnym stwierdza się, że szkoły wspólnie z rodzicami i kościołem powinny służyć kształceniu i wychowaniu dzieci zgodnie z zasadami chrześcijańskimi, demokratycznymi i społecznymi. Rolą szkoły jest zapewnienie uczniom harmonijnego rozwoju ich sfery duchowej, psychicznej i fizycznej. Odpowiedzialność za jakość rozwoju młodego pokolenia spada nie tyle na szkoły, co na samych uczniów i ich rodziców. Szkoła może bowiem jedynie wspierać te procesy, bądź korygować jawne ich zaniedbania.
Wymienia się przy tym pięć kategorii celów kształcenia, do których realizacji zobowiązana jest każda szkoła powszechna i niepubliczna, a mianowicie:
1. Szkoła wobec ucznia jako osoby:
• wzmacnia u ucznia świadomość jego wartości jako osoby i sprzyja rozwojowi w nim jego indywidualności,
• wspiera go w rozwoju samowiedzy, zaufania do samego siebie i w odwadze życia,
• przyczynia się do rozwoju jego sumienia, pomagając mu przez to w postrzeganiu wolności i przygotowaniu do odpowiedzialnego życia,
• pomaga uczniowi w rozpoznawaniu własnych uczuć, w radzeniu sobie z nimi i w ich afirmacji,
• sprzyja umiejętności myślenia i wyrażania poglądów oraz prowadzi do samodzielnego uczenia się na bazie autentycznych zainteresowań,
• pomaga dziecku w dalszym rozwijaniu umiejętności komunikowania się w sposób werbalny i pozasłowny, przez co umożliwia mu pogłębienie rozumienia samego siebie i świata oraz zróżnicowanych form porozumiewania się z innymi,
• troszczy się o rozwój fizyczny dziecka, o jego ciało, zdrowie i zahartowanie,
• doskonali wszystkie zmysły dziecka, dbając o zróżnicowanie jego postrzegania.
2. Szkoła wobec ucznia w relacjach społecznych:
• uświadamia mu, że żyje we wspólnocie, pomaga mu w zrozumieniu innych ludzi, ich właściwości, potrzeb, zalet i wad, w akceptowaniu innych i ich miłowaniu, pomaga też w rozstrzyganiu spraw społecznych i rozwiązywaniu konfliktów międzyludzkich,
• sprzyja zaspokajaniu potrzeb i popędów dla dobra wspólnoty,
• rozwija zrozumienie dla społecznych problemów człowieka i przyczynia się do świadomej odpowiedzialności i świadomości obowiązujących w społeczności praw.
3. Szkoła wobec ucznia w jego relacji do Boga:
• umożliwia mu doświadczanie uczuć religijnych w życiu człowieka i ich włączenie do formowania własnego życia. Bazując na chrześcijańskiej koncepcji człowieka, rozbudza w nim zaufanie do chrześcijańskiej wiary i pomaga uczniowi w jego kontaktach z Bogiem,
• wychowuje ucznia w poszanowaniu dla wolności wyznań religijnych poszczególnych osób, korzysta przy tym z okazji do włączania w proces dydaktyczny dobra, jakie niesie z sobą wspólnota wiary.
4. Szkoła wobec ucznia w relacji do środowiska:
• rozwija postawy wobec wartości, umiejętności i sprawności oraz przekazuje mu wiadomości niezbędne do porozumiewania się z samym sobą, z rodziną, ze społeczeństwem, kościołem i państwem oraz ze środowiskiem kulturowym i przyrodniczym,
• wskazuje wewnętrzne związki człowieka ze środowiskiem naturalnym i kształtuje u uczniów głęboki szacunek do naturalnych zjawisk i wydarzeń, uczy w pełni świadomego spotykania się z nimi i odpowiedzialnego kontaktu z otoczeniem,
• zapoznaje z dorobkiem ludzkiej kultury i cywilizacji oraz pomaga w ocenie ich wartości oraz w sensownym z nich korzystaniu,
• konfrontuje ucznia z głównymi problemami ekonomicznymi, ekologicznymi, politycznymi i duchowymi współczesności.
5. Szkoła wobec ucznia poszukującego sensu życia:
• zachęca do postrzegania swojego bytu i jego sensu oraz do życia zgodnie z nim,
• budzi zrozumienie dla dylematów ludzkiej egzystencji i pomaga uczniom w ich rozpoznawaniu i życiu z nimi,
• pomaga zrozumieć pracę oraz formy zabawowe spędzania czasu wolnego jako niezbędne i w pełni wartościowe przejawy życia oraz ułatwia ich integrację z własnym Ja.
W powyższych celach kształcenia wyraźnie odzwierciedlone jest integralne podejście do rozwoju młodego pokolenia, który powinien być ukierunkowany na siły i potencjał sfery emocjonalnej, duchowej, psychicznej i fizycznej uczniów w zgodzie z prawami natury i wymogami życia społecznego. Nic dziwnego, że w szkołach szwajcarskich organizacja procesu kształcenia nastawiona jest personalistycznie, na samorealizację wszystkich jej podmiotów (uczniów, nauczycieli, rodziców i społeczności lokalnej). Chodzi bowiem o to, by szkoła była autentyczną przestrzenią życia, by świadomie nie odzwierciedlała i nie chciała odbijać współczesnego, stechnicyzowanego, sztucznego, sterowanego przez sieć komputerów świata oraz by pozostawała w zgodzie z potrzebami ludzkiej natury.
Ni musze dodawać, że nauczyciele w tym kraju są bardzo wysoko opłacaną grupą profesjonalistów na świecie.
