Pedagogika mamonistyczna

Pluralizm w naukach jest faktem, który nie pojawił się w naszym kraju wraz z transformacją ustrojową 1989 r. Jak słusznie stwierdza Joanna Rutkowiak: Owa wielość jest jednak czymś więcej niż powierzchniową różnorodnością wywołującą napięcia w sferze codzienności, jest ona bowiem także podstawą poważnego, mającego już długą tradycję, problemu filozoficznego wyrażającego się w pytaniu o możliwości znalezienia się wobec mnogości fenomenów oraz o osiąganie określonej linii porządkującej, najlepiej w formie zasady „ostatecznej orientacji”.

Pomimo długotrwałych procesów obowiązywania w okresie PRL fundamentalizmu pedagogicznego, nie zerwaliśmy jeszcze z pozostałościami syndromu homo sovieticus, by być otwartymi na heterogeniczną rzeczywistość teoretyczną, a szczególnie na nurty współczesne antyfundamentalizmu. Świat wciąż jest konstruowany antagonistycznie, będąc nieustanną walką o władzę, o dominację jednego dyskursu nad drugim, gdzie trwa nieustanna dyskursywna walka różnych naukowych "wersji" rzeczywistości wychowawczej o ich uprawomocnienie. Odbywa się ono kosztem wersji alternatywnych i stanowi operację ich "wyłączania i włączania", czyli chroni jedne interpretacje, a inne marginalizuje i zmusza do milczenia. Stworzona w ten sposób metanarracja życia społecznego represjonuje swoje alternatywne wersje.

Być może jest to wynikiem poddawania polskiego społeczeństwa przez ponad 40 lat w okresie socjalizmu presji monistycznego postrzegania i uprawiania nauk humanistycznych, a zarazem wykluczania z badań naukowych ich uzasadnień teoretycznych jako spekulatywnych, nienaukowych właśnie. Wyrażana wówczas pejoratywnym określeniem „spekulatywizmu” pogarda dla rozpraw teoretycznych, dla analiz filozoficzno-pedagogicznych, socjo-, czy psychopedagogicznych, które miały stanowić przesłanki do konstruowania także empirycznie zorientowanych projektów badawczych sprawiła, że kolejne pokolenia naukowców unikały studiów teoretycznych czy metateoretycznych.

Interesująco wypowiada się na ten temat wybitny filozof szkoły lubelskiej - Mieczysław Albert Krąpiec, kiedy wspomina okres swojej pracy naukowej w PRL: Byliśmy tymi, którzy dostrzegli niebezpieczeństwo utraty kultury humanistycznej przez oddanie jej marksizmowi, poddanie metodzie marksistowskiej. Niebezpieczeństwo zanegowania wartości intelektualnych człowieka, zanegowania moralności, zanegowania kultury narodowej, zanegowania kultury humanistycznej. Jeśli się bowiem człowieka pojmuje tylko jako jednostkę, która jedynie przez pracę w kolektywie uzyskuje rozum, top trudno w oparciu o to budować kulturę narodową. Partia z początkiem lat 50. powiedziała, że trzeba usunąć kulturę chrześcijańską, tomizm, kulturę filozoficzną szkoły lwowsko-warszawskiej, kulturę filozoficzną szkoły fenomenologicznej i na to miejsce dać marksizm. Wiedzieliśmy, że to uderzenie w samą istotę, podstawę polskiej kultury narodowej.

Socjalizm nie dopuszczał do głosu innej wizji świata, w tym kształcenia i wychowania, niż te o proweniencji marksistowskiej. Na domiar tego wszelkie badania komparatystyczne ówczesnej myśli pedagogicznej miały na celu wykazanie, że wszystkie prądy - poza marksistowskim - pod pozorem walki o wolność, godność człowieka i narodów służyły wzmocnieniu, uzasadnieniu i utrzymaniu ustroju kapitalistycznego, opartego na nierówności klas. Miały one "sens klasowy, ukryty wśród rozważań niejednokrotnie całkiem słusznych i dostatecznie uzasadnionych". Nie była potrzebna teoria wychowania personalistycznego, skoro wszystkie odmiany prądów i kierunków pedagogicznych oceniano monistyczną miarą obowiązującej ideologii.

Wydawało się, że po 1989 r. akt zrzucenia dotychczasowego jarzma, akt eksterioryzacji osobistej odmowy wobec obowiązujących w PRL zdarzeń i teorii równoznaczny będzie z rezygnacją z dalszego w nich uczestniczenia czy ich afirmowania. Niestety, w wielu niepublicznych szkołach wyższych wśród kadr nimi zarządzających, w gronie profesorów i doktorów prym wiodą byli sekretarze uczelnianych komitetów PZPR, absolwenci Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego czy ówcześni liderzy pedagogiki socjalistycznej. Część spośród nich się „zaszyła”, skrzętnie ukrywa swój miniony dorobek, część pełni funkcje kierownicze, wykorzystując do tego celu sieć wciąż przecież jeszcze wpływowych kontaktów, choć zapewne już pod innych szyldem politycznym czy wyznaniowym, a studiujący pedagogikę nawet nie wiedzą, kto i czym „karmi” ich dusze. Zamiast dekomunizacji mamy ukrytą i pełzającą restytucję pedagogiki socjalistycznej, z tym że w wersji mamonistycznej. Studenci (nie tylko) pedagogiki – studiujcie uważnie i dogłębnie, także życiorysy tych, którym powierzyliście swój kapitał.



(źródła: J. Rutkowiak, Wielość paradygmatów dydaktyki a wspólny mianownik realności życia. Ku pytaniom o przekłady międzyparadygmatyczne, w: Paradygmaty współczesnej dydaktyki, red. Lucyna Hurło, Dorota Klus-Stańska, Majka Łojko, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009, s.27; H. Muszyński, Nauki pedagogiczne w PRL, Kwartalnik Pedagogiczny 1985 nr 3-4, s. 96; M. A. Krąpiec OP, Rozważania o wychowaniu, Lublin: Fundacja Servivre Veritati Instytutu Edukacji Narodowej 2010, s.194).

Wychowawcze świadectwo prawdy i odwagi

Najnowszy numer Tygodnika Powszechnego poświęcony jest męczeńsko zmarłemu ks. Jerzemu Popiełuszce. Warto sięgnąć do zawartych tu wspomnień czy analiz, gdyż dotyczą one postaci szczególnej. Metropolita Warszawski ks. abp Kazimierz Nycz pięknie wskazuje na to, że życie ks. Jerzego Popiełuszki jest dla kolejnych pokoleń wzorem dobrych relacji księdza ze świeckimi, wyjątkowej otwartości tego duszpasterza na innych w dobie okazywanej przez władze PRL wrogości wobec Kościoła Katolickiego i osób wierzących. Dziś ma ona także miejsce, choć już na szczęście nie ze strony władz polskiego państwa, ale w zupełnie innym wymiarze, kontekście i formach. Można dzisiaj zapytać, jak to jest możliwe, że wypowiadane przez ks. Jerzego Popiełuszkę myśli w okresie quasi totalitaryzmu, w okresie politycznej i światopoglądowej ortodoksji nie straciły swojej aktualności, a wręcz przeciwnie, nabierają w dobie wielokulturowości, pluralizmu i uzasadnionego zróżnicowaniem kulturowym relatywizmu – wciąż zobowiązującego wymiaru? Zdaniem abp. K. Nycza – dał dowód na to, jak być niezłomnie wiernym Bogu, ludziom i ideałom, jak słuchać ludzi i być wrażliwym na ich duchowe i społeczne potrzeby, jak szanować prawdę, bez której nie ma wolności i godnego człowieczeństwa.

Piotr Litka wynalazł w Archiwum Diecezjalnym Warszawskim rękopis ks. Jerzego Popiełuszki, który do tej pory nigdzie nie był publikowany. Udostępniając dzisiaj jego treść potwierdza aktualność zawartych w nim treści. Ks. Jerzy Popiełuszko pisał: Odwaga jest kategorią etyczną dawno znaną i bardzo wysoko cenioną. Co najmniej od czasów Platona zalicza się odwagę do kardynalnych cnót – razem z mądrością, rozwagą i sprawiedliwością. Odwaga jest postawą często potrzebną, a nawet konieczną, ciągle bowiem człowiek musi walczyć o wartości nadające sens jego życiu. Odwaga to cnota w walce. Walka o dobro jest obowiązkiem każdego chrześcijanina. Cała postawa Kościoła w walce polega na tym, że walczy o wolność do prawdy. Moralną miarą odwagi jest gotowość poświęcenia wartości osobistych w imię dobra innego człowieka, jednostki czy społeczeństwa. (…) Trzeba tez odwagi, aby nie dać się uśpić, nie dać się ukołysać pozornymi obietnicami, gołosłownymi deklaracjami. (Pokolenie bohaterów, Tygodnik Powszechny 2010 nr 23, s. VI).

Z pułapki pozorów i pustych obietnic wymykają się jednak tylko nieliczni. Tak, jak w okresie przemocy, tak i w dobie wolności wygodniej jest większości żyć w zniewoleniu, fikcji, upokarzaniu ich przez innych, byle swe życie uczynić wolnym od wysiłku, zaangażowania, dawania świadectwu deklarowanym wartościom. Wilhelm Reich pisał, że mordercy Chrystusa są wszędzie tam, gdzie ludzie nie są zdolni do kierowania własnym życiem. Więzieniem może być zatem zaburzona strukturalnie i moralnie rodzina, szkoła, miejsce pracy itp., a więc środowiska, w których znajdujemy się jak w zastawionej na nas pułapce. Wychowawca zaś, który z wychowania czyni intratny interes, nie będzie zainteresowany wychowaniem, lecz interesem. Wystrzegajmy się takich wychowawców. (Mordercy Chrystusa, 1995, s. 25). Będą bowiem wykorzystywać innych w wyrafinowany sposób do ostatnich granic. Trzeba zatem umieć rozpoznawać w otoczeniu tych, którzy mówią o prawdzie, a żyją w zakłamaniu, włączając nas do współpracy, żywią wyraźną pogardę dla nas, nie uznając tego, co czynimy, jeśli nie jest to zgodne z ich dyktatem, którzy swą siłę czerpią z tych, których niszczą. Można wprawdzie żyć, studiować czy pracować w takim środowisku, ale własna w nim aktywność będzie tyle samo warta, co jazda w zepsutym samochodzie holowanym przez ciężarówkę.

Jak pisał ks. Jerzy Popiełuszko: Dzisiaj świat nie szanuje mocarzy, którzy są uzbrojeni po zęby, choć wiele krzyczą o pokoju. Dzisiaj świat bardziej szanuje mocarzy myśli, woli i serca. Tylko tacy mocarze mogą stanąć do walki o lepsze. (tamże). Niektórzy jednak wolą zniewolone umysły. Na jakiś czas to wystarczy, choć pozór i marność i tak wyjdą na wierzch. Jak mówią dzieci: „Oliwa nie żywa, ale zawsze sprawiedliwa”. Dlatego też tak wielkim skarbem jest to, że ksiądz Jerzy będzie beatyfikowany, bo będzie się do kogo odnieść w chwilach zwątpienia lub poszukiwania drogi wyjścia z zastawionej na nas pułapki.

Pedagogika (dla) półgłówków

Książek nie kupują, bo ich nie stać na nie.
Nie wypożyczają - bo ich aktualnie nie ma w bibliotece.
Nie szukają, bo i po co, skoro wystarczy włączyć PC lub laptopa i wejść do Internetu, gdyż wydaje się, że jest tam wszystko to, co jest konieczne do napisania pracy zaliczeniowej, dyplomowej lub studyjnej.

Wrzucają zatem do wyszukiwarki hasło – słowo kluczowe i natychmiast wyświetla im się dostęp do artykułów, a nawet kserokopie akademickich książek.
Potem konieczna jest operacja fizyczna: Ctrl+C , a następnie Ctrl+V i praca na zaliczenie, egzamin czy dyplom jest już „napisana”.
A ja muszę ten bełkot czytać i tłumaczyć, że nie ma to nic wspólnego ze studiami i z nauką.
Jak wytłumaczyć im, że zacytowany poniżej fragment internetowego tekstu o tym, czym jest pedagogika, został napisany przez jakiegoś pół-…? Nie wierzycie? To przeczytajcie:

Pedagogika
Pedagogika to nie tylko nauka, ale właściwie dość szeroki zestaw nauk, których celowość do wychowanie i edukacja. Należąca do grupy nauk społecznych dzielona jest ze względu na zakresy życia człowieka, który ma pozostawać pod opieką lub wpływem pedagoga. Najbardziej dzieloną grupą wiekową są dzieci oraz młodzież. Ze względu na duże różnice w zakresie rozwoju wynikające z tego faktu podziały uwzględniają warunki, jakie przyjmuje w kolejnych etapach swojego życia człowiek i dobierają do tego adekwatnie narzędzia oraz zabiegi, które najlepiej sprawdzają się w przyporządkowanej podgrupie. Publikacje pedagogiczne uwzględniają nie tylko sposoby wychowania i procesu edukacji, ale także omawiają wynikające problemy przy jednoczesnym wskazywaniu na sposoby ich rozwiązania za pomocą dostępnych środków. Jako bardzo rozległa dziedzina składająca się z wielu nauk przy okazji opracowania traktujących o niej tekstów wymaga dość obszerne nawiązywanie do innych nauk, ponieważ tylko takie podejście umożliwia zrozumienie rysowanych sytuacji oraz stosowanych narzędzi oraz celowość pewnych sugerowanych posunięć.

A w "Wiadomościach" TVP-1 "piz.."

Interes publiczny – jak twierdzą politycy - wymagał ujawnienia wczoraj przez media zapisu czarnej skrzynki TU-154 z polską delegacją udającą się na uroczystości katyńskie do Smoleńska 10 kwietnia 2010 r. Uważano, że w ten sposób zostaną przecięte spekulacje i manipulacje informacjami na temat ostatnich chwil tego tragicznego lotu.

Główny program informacyjny telewizji publicznej TVP-1, jakim są nadawane o godz. 19.30 "Wiadomości" zatroszczył się wczoraj o misję publiczną swojej stacji, publikując w trakcie głównego wydania Wiadomości dosłowny zapis z fragmentów rozmów pilotów. Moja córka ze zdumieniem czytała na ekranie zaznaczony w specjalnej ramce fragment rozmowy, jaką prowadziła załoga JAKa-40, który wcześniej wylądował z polskimi dziennikarzami na lotnisku w Smoleńsku:

No witamy Ciebie serdecznie. Wiesz co, ogólnie rzecz biorąc, to pizda tutaj jest. Widać jakieś 400 metrów około i na nasz gust podstawy są poniżej 50 metrów, grubo.

Ciekaw jestem, czy posłanka PiS - Elżbieta Kruk z Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, która umie „coś tam, coś tam”, zażąda ukarania TVP-1 za naruszenie norm moralnych przez autorów tego programu w medium stojącym ponoć na straży dóbr publicznych?

Najlepszy prezent na Dzień Dziecka

to spędzenie go razem z dzieckiem/dziećmi w większym zakresie, niż ma to miejsce na co dzień. Na stronie portalu ONET zostały opublikowane wyniki sondy na temat tego, jaki jest, naszym zdaniem, najlepszy prezent na Dzień Dziecka? Można było zaznaczyć kilka odpowiedzi. Wyniki tego sondażu są interesujące z dwóch powodów: po pierwsze ustosunkowało się do tego pytania 126 267 osób, czego nie są w stanie osiągnąć moi studenci badając opinię dorosłych na interesujący nas temat, a po drugie opublikowane wyniki zaprzeczają alarmistycznym tonom publicystów i części pedagogów jakoby rodzice troszczyli się jedynie o wartości materialne dla swoich pociech.

spędzenie całego dnia
z rodzicami 24630 (19%)
wycieczka 16080 (13%)
książka 13238 (11%)
słodycze 7091 (6%)
rower 7955 (6%)
karnet na obiekt sportowy 6433 (5%)
płyta ulubionego wykonawcy 5296 (4%)
rolki 4897 (4%)
encyklopedia multimedialna 4181 (3%)
hulajnoga 3635 (3%)
instrument muzyczny 4238 (3%)
quad 3561 (3%)
ubrania 4334 (3%)
coś innego 3715 (3%)
konsola gier wideo 2994 (2%)
odtwarzacz mp3 3000 (2%)
narty 2164 (2%)
film na DVD 1950 (2%)
snowboard 1362 (1%)
trudno powiedzieć 2225 (2%)
nie interesuje mnie to 3288 (3%)

Moje dzieciaki miały dzisiaj kilka godzin wspólnie spędzonego czasu wraz z rodzicami. Odbyliśmy wyprawę do Portu Łódź, gdzie mogły poszaleć na ciekawie zaaranżowanym tam placu zabaw, zjeść lody i zobaczyć przedstawienie teatru kukiełkowego. W domu czekały na nie w prezencie książki i gry planszowe. Mimo pochmurnej pogody wspólnie spędzony dzień uznaliśmy za udany.

Awaryjne zestawy pomocy dydaktycznych

Amerykański socjolog Neil Postman pisał kilka lat temu w jednej ze swoich książek, że w społeczeństwach konsumpcji dorośli redukują wymagania wobec dzieci i są niekonsekwentni w egzekwowaniu przestrzegania przez ich podopiecznych jakichkolwiek zasad postępowania. Nadopiekuńczy rodzice odcinają swoim dzieciom skórkę od chleba, by te nie męczyły się w czasie gryzienia, porządkują za nie w ich pokoju, czyszczą im buty, myją, piorą i prasują, byle tylko ich pociechy w pełni zadowolić i zapewnić im codzienną radość oraz komfort życia. Dziecko nie może się męczyć, czymkolwiek męczyć. Wystarczy, że trud ponoszą jego rodzice.

O tym, by dziecku było w szkole lub w związku ze szkołą miło i przyjemnie, też myślą nauczyciele i władze oświatowe. Ci pierwsi piszą poradniki „jak przeżyć szkołę”, „jak ściągać”, przygotowują gotowce, ukrywając się za - gwarantującymi im anonimowość i dodatkowe zarobki - firmami w zakresie pisania prac wszelakich (od wypracowań szkolnych po prace doktorskie), a ci drudzy - obniżają poziom trudności zadań w ramach tzw. egzaminów państwowych troszcząc się o to, by pomóc zdającym, którym się nie chce uczyć lub chce jak najmniej.

A kiedy już ktoś zapragnie komuś złożyć życzenia, przekazać pozdrowienia czy będzie musiał wygłosić jakieś przemówienie, to niech się zbytecznie tym nie trapi. Są od tego specjaliści, którzy „myślą” i „tworzą” za niego, oferując gotowe przemówienia i pisma okolicznościowe.

Jak piszą w swojej ofercie: Nieoczekiwane sytuacje, z jakimi spotyka się w swej karierze zawodowej każdy menedżer lub pracownik firmy czy instytucji publicznej, zmuszają do szybkiego reagowania. Często wiąże się to z koniecznością szybkiego napisania odpowiedniego pisma lub wygłoszenia przemówienia, co w sytuacji stresowej tylko dla nielicznych jest łatwym zadaniem. Przygotowane dla zestresowanych biznesmenów i dyrektorów czy zarządzających instytucjami poradniki pozwolą:
• szybko i profesjonalnie przygotować się do każdego wystąpienia publicznego i prezentacji, dzięki ponad 500 wzorcowym tekstom wystąpień publicznych i pism okolicznościowych oraz – jak to się określa - "zestawom awaryjnym", które pozwolą ułożyć powitanie, pożegnanie, gratulacje lub wystąpienie okolicznościowe,
• podnieść swoje kompetencje zawodowe, dzięki praktycznym informacjom zawartym w specjalnym module "Asertywne zachowania",
• sprawnie i fachowo przeprowadzić trudne rozmowy z pracownikami, takie jak rozmowy oceniające, motywujące, wyznaczające cele,
• zaplanować m.in.: imprezy motywacyjne, pikniki okolicznościowe i rajdy rowerowe, dzięki gotowym scenariuszom imprez i spotkań.

Ktoś by pomyślał, że niektórzy nasi partnerzy, zwierzchnicy czy współpracownicy mówią czy piszą do nas z potrzeby serca, szczerze i na podstawie zasobów własnego umysłu. Skądże znowu. Oni zarządzają zasobami, które z humanum mają niewiele wspólnego. Jeśli zatem kandydaci do urzędu Prezydenta RP popełniają w trakcie spotkań z wyborcami gafy, to być może nie jest jeszcze z nimi tak źle. Może jest to symptom tego, że prawdopodobnie mówią od siebie, a nie w oparciu o dostarczono im zestawy awaryjnych pomocy dydaktycznych.

Akademicki mobbing

Mój przyjaciel z Uniwersytetu Karola w Pradze - docent Stanislav Bendl prowadzi od lat badania nad zjawiskiem szykanowania osób w ich środowisku edukacyjnym, a więc także zawodowym. Okazuje się bowiem, że w dzisiejszych czasach, kiedy pojawia się zagrożenie utratą miejsca pracy, bezrobociem, otoczenie społeczne - szczególnie w instytucjach "hiperkognitywnych" do jakich zalicza się m.in. szkoły wyższe - nie reaguje na zjawisko mobbingu. Powodów tego jest wiele, między innymi:
- niedostateczne kwalifikacje kadr kierowniczych czy zwierzchników, ich autorytarny styl kierowania instytcują;
- niska zdolność radzenia sobie z konfliktami;
- kultura biurokratyczna z niskim poziomem etyki;
- strach przed utratą miejsca pracy (napięta sytuacja ekonomiczna);
- zawiść i stosunki rywalizacyjne;
- brak tolerancji;
- destrukcyjne reagowanie na błędy czy pomyłki pracowników;
- toksyczna struktura osobowości zwierzchnika stosującego mobbing.

Jak zatem rozpoznać przejawy zachowań o charakterze mobbingowym? Stanislav Bendl przytacza następujące wskaźniki mobbingu, a mianowicie:

„Kategoria I (atak na możliwość wypowiedzenia się):
- zwierzchnik ogranicza twoje potrzeby dzielenia się prawdą o mających w instytucji miejsce niepożądanych zjawiskach;
- nieustannie jesteśmy wzywani do zwierzchnika;
- koledzy w pracy uniemożliwiają wyrażanie własnego zdania;
- twoja praca jest nieustannie krytykowana;
- ustawicznie zwierzchnik krytykuje twoje prywatne życie, wtrąca się w twoje sprawy osobiste;
-jesteś narażony na „telefoniczny terror” ze strony zwierzchnika;
- zwierzchnik cię straszy ustnie;
- jesteś zastraszany pisemnie;
- narusza się twoją godność gestem czy znieważającym spojrzeniem;
- prowadzi się intrygi przeciwko tobie poza twoimi plecami.

Kategoria II (atak na stosunki społeczne):
- nie rozmawia się z tobą;
- nie masz możliwości zwrócenia się do określonej osoby;
- jesteś ulokowany w pomieszczeniu, które oddala cię od twoich kolegów;
- kolegom zabrania się rozmawiania z tobą;
- postępuje się z tobą tak, jak byś był „powietrzem”.

Kategoria III (atak na twoją godność, cześć, szacunek):
- za twoimi plecami szerzy się o tobie „negatywne opinie”;
- rozprzestrzeniają się o tobie plotki;
- ośmiesza się ciebie;
- jesteś podejrzany o to, że nie jest z tobą w porządku w sensie psychicznym;
- twierdzi się, że powinieneś się udać do psychiatry;
- pojawiają się dowcipy i żarty z ciebie, by ciebie poniżyć;
- naśladuje się twój chód, głos, gesty w celu ośmieszenia ciebie czy żartowania sobie z ciebie;
- atakuje się twoją wiarę czy orientację polityczną;
- ośmiesza się twoje życie prywatne;
- znieważa się twoją narodowość;
- zmusza się ciebie do wykonywania pracy, która ma zranić twoje poczucie wartości;
- poniża się twoje miejsce pracy;
- podaje się w wątpliwość twoje decyzje;
- jesteś obrzucany wyzwiskami czy znieważającymi cię słowami.

Kategoria IV: (atak na jakość pracy czy życia osobistego):
- nie otrzymujesz żadnych zadań w pracy;
- w taki sposób ogranicza się twoją aktywność zawodową, że nie masz możliwości właściwie pełnić swoich obowiązków;
- otrzymujesz zadania, które są głęboko poniżej twojego poziomu umiejętności i możliwości;
- otrzymujesz szczególnie obciążające cię zadania;
- otrzymujesz zadania, które przekraczają twoje kompetencje i możliwości, aby można było cię skompromitować.

Kategoria V: (atak na twoje zdrowie):
- jesteś zmuszany do pracy, która szkodzi twojemu zdrowiu;
- grozi ci się przemocą fizyczną;
- stosuje się wobec ciebie lekką przemoc, abyś „lepiej sobie zapamiętał”, kto tu rządzi;
- jesteś cieleśnie szykanowany;
- doświadczasz szkód fizycznych w domu lub w miejscu pracy;
- jesteś seksualnie napastowany (osaczany) itp.”

(źródło: S. Bendl, Prevence a řešení šikany ve škole, ISV nakladatelství, Praha 2003, s. 20-21)

Odeszła promotorka polskiego ruchu pedagogiki waldorfskiej

W dniu 23 maja 2010 r. zmarła profesor Maria Ziemska wybitna socjolog rodziny, długoletni pracownik Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW, przewodnicząca Rady Naukowej Instytutu w latach 1990-1996, kierownik Zakładu Psychospołecznych Badań nad Rodziną w latach 1988-2003. Pedagogom znana jest ze znakomitych, a kanonicznych już dla ich wykształcenia, rozpraw naukowych:

Postawy rodzicielskie (WP, Warszawa 1973, wnow. wyd. 2009) oraz Rodzina a osobowość (WP, Warszawa 1975).

Od początku polskiej transformacji była wraz z Ogólnopolskim Związkiem Stowarzyszeń Wspierających Pedagogikę Waldorfską organizatorem i kierownikiem Podyplomowego Studium Edukacji Niezależnej. Dzięki Jej inicjatywom edukacyjnym i publikacjom wykształciło się w naszym kraju kilka pokoleń pedagogów - nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów, osób, które ukończyły studia wyższe a posiadających uprawnienia pedagogiczne oraz zaawansowanych studentów kierunków pedagogicznych, nawiązujących do powyższego nurtu europejskiej pedagogiki reformy. Ruch pedagogiki alternatywnej stracił wspaniałą promotorkę, osobę o niezwykłej wrażliwości, serdeczności i otwartości na innych.