Już piętnaście lat tworzymy wspólnie "Studia z Teorii Wychowania"

 

"Studia z Teorii Wychowania" to kwartalnik naukowy ukazujący się pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk. Wydawcą czasopisma jest Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Periodyk ukazuje się od 2010 roku przy czym pierwszy numer wydało w 2010 roku Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne w Sopocie. Wersja pierwotna czasopisma była drukowana (ISSN: 2083-0998). 

Kolejne numery "Studiów z Teorii Wychowania" publikowane są najpóźniej w ciągu dwóch pierwszych tygodni każdego nowego kwartału. Tegoroczny numer 2/2025 ukazał się nawet wcześniej, bo przed końcem czerwca. To dzięki znakomitej pracy prof. ChAT, dr. hab. Stefana T. Kwiatkowskiego i dr Izabeli Kochan, którzy mimo własnych obowiązków akademickich i życia rodzinnego część wolnego czasu poświęcają redakcji periodyku.   

"Studia z Teorii Wychowania" są od początku istnienia forum prezentacji rozpraw teoretycznych, wyników badań naukowych z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, wolnym od ortodoksyjnych przekonań, ukazując szerokie, interdyscyplinarne spectrum problemów socjalizacji, kształcenia i wychowania. Redakcja przyjmuje do druku interesujące i nowatorskie studia teoretyczne, empiryczne, komparatystyczne i metodyczne z zakresu pedagogiki oraz dyscyplin pokrewnych. 

Artykuły i studia z badań są publikowane bezpłatnie (dzięki władzom ChAT w Warszawie) w języku polskim, jednak każdego roku wydawany jest co najmniej jeden numer w całości zawierający artykuły w języku angielskim. Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim. Czasopismo ukazuje się od 2015 roku jako kwartalnik. Redakcja przyjmuje artykuły w trybie ciągłym, zaś autorzy nie ponoszą żadnych opłat. Redakcja nie zwraca Autorom tekstów nadesłanych do publikacji. 

Wydawany przez Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie kwartalnik „Studia z Teorii Wychowania” ma już za sobą 15 lat istnienia i rozwoju. W latach 2010-2022 kwartalnik ukazywał się tylko w formie drukowanej. 

Od 2023 roku redakcja podjęła decyzję o jego edycji jedynie w wersji elektronicznej, skoro pismo było dostępne w systemie Open Access (E-ISSN: 2719-4078; DOI:10.5604/01.3001.0013.6788). Z każdym rokiem zmieniała się liczba publikowanych artykułów, oscylując między sześcioma w numerze 2(5) z 2012 roku a dwudziestu siedmioma artykułami w 2022 roku w numerze 4(41). W ciągu niespełna piętnastu lat (na dzień 30 czerwca 2025 roku) średnia liczba łącznie już wydanych 989 artykułów wynosi dwadzieścia. 

Zmieniała się w wyniku ewaluacji dokonywanej przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego ranga periodyku, który w świetle obowiązujących w państwowej polityce naukowej standardów ewoluował od 2 punktów (wykaz MNiSW w skali od 2-do 10 pkt.) do 100 punktów (w skali 20-200 pkt.) od 2023 roku. 

Pismo należy do jednego z czołowych w naukowej pedagogice, ale także w innych dyscyplinach w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych, ciesząc się wysokim uznaniem środowisk akademickich w kraju, Komisji Ewaluacji Naukowej, a przede wszystkim czytelników i autorów, którymi w większości są pedagodzy. Artykuły przesyłają także psycholodzy, socjolodzy, filozofowie, historycy a nawet medycy, a więc uczeni dzielący się wynikami własnych badań naukowych dotyczących socjalizacji, wychowania, kształcenia i terapii w różnych środowiskach czy instytucjach krajowych oraz zagranicznych.

Wszystkie wydania czasopisma są dostępne na  portalu Wydawnictwa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. W Radzie Naukowej Studiów są profesorowie z kraju i zagranicy. Od 2021 roku periodyk jest zarejestrowany w bazie DOAJ Open Global Trusted. Jesteśmy w bazach:

 – The Central European Journal of Social Sciences and Humanities (CEJSH), 

– BazHum, 

– Central and Eastern European Online Library (CEEOL), 

– DOAJ – ERIH, 

– EBSCO, 

– ICI Journals Master List, 

– Sciencegate, 

– Arianta, 

– Most Wiedzy. 

Najnowszy numer 2/2025 jest już dostępny pod linkiem. Zapraszam do lektury. 

Zmarł nestor pedagogiki pracy prof. Zygmunt WIATROWSKI

 

(foto: BŚ - prof. Zygmunt Wiatrowski 14.04.2018)  

W dniu wczorajszym zmarł prof. dr hab. Zygmunt WIATROWSKI, dhc, nestor polskiej pedagogiki pracy, współtwórca tej subdyscypliny nauk pedagogicznych, która łączy w sobie wiele innych subdyscyplin jak andragogika, pedagogika społeczna, polityka oświatowa oraz czerpie wiedzę z innych nauk społecznych (psychologia pracy, socjologia pracy, zarządzanie zasobami ludzkimi itp.), humanistycznych (filozofia) i teologicznych (teologia pracy). 

Zygmunt Wiatrowski urodził się 14 kwietnia 1928 r. w Zagórowie, powiat Konin (aktualnie Słupca), w wielodzietnej rodzinie robotniczo-rzemieślniczej. Był z wykształcenia matematykiem, bowiem studia na tym kierunku ukończył w Szkole Pedagogicznej w Gdańsku w 1951 r. oraz pedagogiem, gdyż drugi stopień studiów ukończył na tym właśnie kierunku w 1961 r.

Dla nauczyciela akademickiego kształcącego przyszłych nauczycieli istotne jest własne doświadczenie zawodowe w tej profesji. Dotyczy to wybitnego Uczonego, który rozpoczął swoją pracę właśnie w zawodzie nauczycielskim: od 1951 r. w Liceum Pedagogicznym w Ośnie Lubuskim, poprzez Wojewódzki Ośrodek Szkolenia Partyjnego w Zielonej Górze, Licea Ogólnokształcące w Żarach i w Sulechowie (w zasadzie zawsze jako nauczyciel matematyki) oraz od 1961 r. jako wizytator ds. liceów pedagogicznych, studiów nauczycielskich i szkolnictwa zawodowego, w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Toruniu i od 1965 r. w Bydgoszczy.

Pracę w Kuratorium Bydgoskiego Okręgu Szkolnego (do końca 1968 r.) traktował jako sprzyjającą okazję do prowadzenia badań naukowych, niezależnie od wykonywanych zadań oświatowych. Stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki uzyskał w styczniu 1969 r. na podstawie dysertacji: „Kształcenie nauczycieli szkół zawodowych w Polsce” (promotor - prof. Ludwik Bandura). Okres przygotowywania rozprawy doktorskiej (1964–1968) zaważył znacząco na wykształceniu się u Niego pierwszego nurtu zainteresowań badawczych, tj. zainteresowań nauczycielem szkoły zawodowej.

W powyższym zakresie Z. Wiatrowski opublikował kilka pozycji zwartych oraz rozpraw, studiów i artykułów. Nawiązał pierwsze kontakty naukowe, głównie z Zakładem Kształcenia Zawodowego Instytutu Pedagogiki w Warszawie, a szczególnie z prof. Tadeuszem Nowackim - twórcą teorii kształcenia zawodowego w Polsce. Od stycznia 1969 r. jako świeżo wypromowany doktor nauk humanistycznych nadal pracował jako nauczyciel matematyki w Zaocznym Technikum Mechaniczno-Elektrycznym w Bydgoszczy, co - mimo wszystko - dało okazję do zainteresowania się problemem powodzeń i niepowodzeń szkolnych osób pracujących.

W latach 1972–1974 Z. Wiatrowski został pracownikiem naukowym Instytutu Kształcenia Zawodowego w Warszawie, który współorganizował oraz gdzie kierował Zakładem Teorii Kształcenia Zawodowego i Metodologii Pedagogiki Pracy. Okres pracy w Instytucie był krótki, bowiem trwał tylko dwa lata (brak mieszkania), lecz bardzo owocny w płaszczyźnie dalszego rozwoju naukowego. Od lipca 1974 r. rozpoczął systematyczna i etatowa działalność nauczycielską w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy (do 1999 r.), a także w innych uczelniach.

Współpracując na co dzień z prof. Tadeuszem Nowackim współtworzył Ogólnopolskie Seminarium Pedagogiki Pracy (1970–1984), rozwijając trzeci nurt zainteresowań badawczych, którym stała się nowa dyscyplina pedagogiczna - pedagogika pracy. W codziennej praktyce szkolnej pojawił się drugi nurt zainteresowań badawczych Jubilata, który skutkował w 1975 r. wydaniem dysertacji habilitacyjnej pt. „Powodzenia i niepowodzenia szkolne pracujących” - oraz uzyskaniem stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki pracy i andragogiki.

Od tego czasu Zygmunt Wiatrowski związał się z naukami pedagogicznymi w pełnym wymiarze, podejmując się badań w zakresie teoretycznych i metodologicznych podstaw pedagogiki pracy. Ten nurt zainteresowań i badań naukowych oraz analiz teoretycznych stanowił przez lata siedemdziesiąte XX w. i następne, oraz stanowi po dzień dzisiejszy, dominujący przedmiot Jego aktywności naukowej.

Już w latach osiemdziesiątych XX w. Profesor wydał liczące się w skali kraju, a także za granicą, podręczniki akademickie z pedagogiki pracy i pedeutologii. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wyłonił się czwarty z kolei nurt Jego zainteresowań naukowo-badawczych - problemy naukoznawcze w kontekście specjalizacji, integracji i globalizacji w naukach pedagogicznych. Punktem wyjścia dla analiz teoretycznych i porównawczych w danym obszarze problemowym stały się sformułowane przez Z. Wiatrowskiego już w 1975 r. kryteria wyodrębniania i samodzielności dyscyplin naukowych.

W 1988 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Na stanowisku profesora zwyczajnego w WSP w Bydgoszczy został zatrudniony w 1991 r. a po przejściu na emeryturę kontynuował swoją akademicką pasję w WSHE we Włocławku. W latach 1976 do 1998 r. kierował Zakładem (Katedrą) Pedagogiki Pracy, a od 1988 r. Pedagogiki Pracy i Andragogiki w Bydgoszczy.

W 2007 r. prof. Z. Wiatrowski otrzymał tytuł doktora honoris causa - nadany przez Akademię Nauk Pedagogicznych Ukrainy.  

Ważnym osiągnięciem Profesora w powyższym nurcie analiz i badań naukowych okazała się nowa klasyfikacja nauk pedagogicznych, obejmująca około 30 subdyscyplin pedagogicznych, ale także uprawomocnienie wielu subdyscyplin pedagogicznych oraz nauk o pracy. W stopniu znaczącym potwierdził również swój aktywny udział w obszarze piątym, dotyczącym myślenia i działania twórczego w obszarze ogólnopedagogicznym, a zatem dotyczącego podmiotowości człowieka, powinności człowieka, europejskiego wymiaru edukacji i innych.

Warto zarazem dodać, że Profesor przez wiele lat zajmował się z dużym powodzeniem badaniami naukowymi i edukacyjnymi w dziedzinie filatelistyki, będąc m.in. współzałożycielem i przez ponad 10 lat prezesem Polskiej Akademii Filatelistyki oraz organizatorem i przez 20 lat kierownikiem Studium Filatelistyki Polskiego Związku Filatelistów. Prof. Z. Wiatrowski był prezesem honorowym Polskiej Akademii Filatelistyki, a także członkiem honorowym Europejskiej Akademii Filatelistyki.

Zmarły Profesod był OSOBĄ-INSTYTUCJĄ jak powiada się o niezwykle zaangażowanych nauczycielach i naukowcach, którzy nie tylko sami są mistrzami dla innych, ale i prowadzą szerokoprofilową aktywność w różnych dziedzinach życia społecznego, oświatowego, eksperckiego oraz inspirują innych do pracy na najwyższych obrotach. On sam był niezwykle pracowity, perfekcjonistyczny w każdym działaniu edukacyjnym i wysoce odpowiedzialny za to, co jest przedmiotem własnego zaangażowania społecznego oraz profesjonalnego.

Profesor wydał 19 pozycji zwartych, autorskich (i współautorskich), wśród których cztery mają wiele edycji. Opublikował ponadto ponad 30 pozycji zwartych, redakcyjnych (i współredakcyjnych), ponad 500 artykułów, rozpraw i studiów naukowych w czasopismach ogólnopolskich oraz zagranicznych, a także w licznych opracowaniach zbiorowych, głównie pokonferencyjnych. Wypromował 20 doktorów nauk humanistycznych w dyscyplinie pedagogika.

Do najważniejszych rozpraw Profesora można zaliczyć:

W nurcie pierwszym: Pedeutologia ze szczególnym uwzględnieniem problematyki nauczycieli szkół zawodowych i pedagogów pracy:

- Kształcenie nauczycieli szkół zawodowych w Polsce, WSiP-BKZ, Warszawa 1971 (współautor Michał Godlewski),

- Nauczyciel szkoły zawodowej, WSiP-BKZ, Warszawa 1982, wyd. 2 – 1987.
- Nauczyciel szkoły zawodowej - dawniej–dzis–jutro, WSP, Bydgoszcz 1990. (wyd. 2 – 1993).

W nurcie drugim: Powodzenia i niepowodzenia szkolne oraz zawodowe pracujących:

- Powodzenia i niepowodzenia szkolne pracujących, PWN, Warszawa 1975,

- Powodzenia i niepowodzenia zawodowe, WM, Olecko 2002.

W nurcie trzecim - Podstawy teoretyczne i metodologiczne pedagogiki pracy:

- Pedagogika pracy, WSiP, Warszawa 1978, wyd. 2 - 1980 (współautor Wanda Rachalska),
- Pedagogika pracy w zarysie, WSP, Bydgoszcz 1980 (skrypt uczelniany),
- Pedagogika pracy w zarysie, PWN, Warszawa 1985 (skrypt akademicki),

- Rola służby pracowniczej w realizacji polityki kadrowej w przedsiębiorstwie

przemysłowym, WSP, Bydgoszcz 1990 (współautor Ryszard Gerlach),

- Podstawy pedagogiki pracy, WSP, Bydgoszcz 1994, wyd. 2 - 1997, wyd. 3, zmienione i poszerzone - 2000, wyd. 4 - zmienione - 2005, podręcznik akademicki,

W nurcie czwartym:  Społeczne i naukowe problemy filatelistyki:

- Zarys metodyki pracy filatelistycznej w kole młodzieżowym PZF, ZG PZF, Warszawa 1969,

- Filatelistyka wśród dzieci i młodzieży, MAW, Warszawa 1988,

- Myśli i działania filatelistyczne, PZF, Bydgoszcz–Ciechocinek 2002,

- Podstawy wiedzy o poczcie i filatelistyce, PZF, Bydgoszcz–Ciechocinek–Warszawa 2008 (redakcja, współredaktor P. Drzewiecki).

Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i społeczną był odznaczany i wyróżniany m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i Medalem „Zasłużony Nauczyciel”, Medalem: „Zasłużony dla Bydgoszczy”, „Zasłużony dla Województwa Bydgoskiego”, „Zasłużony dla Województwa Pilskiego”, "Za Zasługi Dla Rozwoju Polskiej - Pedagogiki", Medalem Ministerstwa Nauki i Oświaty Ukrainy „Zasłużony dla Oświaty i Nauki”, Złotą odznaką Ministerstwa Łączności „Zasłużony Pracownik Łączności”, Złotą odznaką Ministerstwa Kultury „Zasłużony dla Kultury”, Złotym Medalem Europejskiej Akademii Filatelistyki, Medalem Prof. Lorentowicza „Zasłużony dla Ciechocinka” i in. Rada Miasta Ciechocinek nadała Profesorowi tytuł Honorowego Obywatela Ciechocinka.

To rzadkość i szczęścia zarazem doświadxzali ci, którzy mieli szansę zdobywania akademickich czy nauczycielskich szlifów u boku takiego Mistrza. Akademicka pasja Profesora w połączeniu z empatią, troską o sprawy ludzkie, a zarazem rzetelnością i jej egzekwowaniem od innych w nauczycielskiej służbie sprawiały, że było do kogo odnosić własne kryteria ocen i sposoby podchodzenia do profesjonalnych powinności. 

Profesor przekazał tajemnice własnej mądrości, dzielił się swoim doświadczeniem pozostawiając ślad, po którym będą iść kolejni badacze tak ukochanej dla Niego pedagogiki pracy.  Mimo przejścia na emeryturę był w stałym kontakcie z środowiskiem akademickiej pedagogiki pracy, niezależnie od sił, zdrowia i związanych z tym trosk.

 Takim Go zapamiętamy, korzystając z rozpraw, których ponadczasowa wartość będzie służyć kolejnym pokoleniom badaczy kształcenia zawodowego i kadr dla gospodarki, rzemiosła, usług publicznych i kultury w naszym kraju.

Niech spoczywa w pokoju! 

Ceremonia pogrzebowa Profesora Zygmunta Wiatrowskiego rozpocznie się  Mszą św. w dniu 1 lipca o godz. 9,00 w Kościele św. Piotra i Pawła w Ciechocinku. Zaraz po Mszy  odbędzie się pochówek na Cmentarzu Parafialnym w Ciechocinku, ul. Wołuszewska.

Populistyczna krytyka świadectwa z (biało)czerwonym paskiem

 

Im bardziej przeważa w społeczeństwie ideologia egalitaryzmu, tym bardziej nasila się spór o świadectwa szkolnej edukacji. Dopiero w dn.7 lipca 2025 roku absolwenci szkół podstawowych poznają wyniki egzaminu ósmoklasisty, które zadecydują o ich szansach w dostaniu się do wybranej na pierwszym miejscu szkoły ponadpodstawowej. W dn. 8 lipca tego roku wyniki matur poznają tegoroczni abiturienci.  

Bonifikatą za włożony wysiłek, poświęcany czas na własną edukację, za posiadaną wiedzę i umiejętności są, nie dla każdego ucznia, certyfikaty, dowody wyróżniających się osiągnięć dziecka w społeczności szkolnej.  Są nimi m.in. medale, dyplomy, ale też świadectwo z (biało)czerwonym paskiem oraz/lub certyfikat uczestniczenia w olimpiadzie przedmiotowej i zajęcia w niej najwyższej lokaty. 

Niektórzy domagają się powszechnej likwidacji wyróżnienia z czerwonym paskiem, a jeszcze bardziej ortodoksyjni uważają, że należałoby zlikwidować ocenianie formatywne w formie stopni cząstkowych i końcoworocznych. Jednak polskim kosmonautą zachwycają się tak, jakby każdy mógł nim zostać. 

Jestem od czterech dekad zwolennikiem edukacji bez wystawiania uczniom stopni, ale tylko i wyłącznie jako jednej z alternatywnych koncepcji kształcenia i wychowywania młodych pokoleń, które zostaną dzięki takiemu podejściu przygotowane do rozumienia istoty rywalizacji antagonistycznej i twórczej. Uczniowie w szkole czy klasie bez stopni powinni być przygotowani do życia z sukcesami ale i niepowodzeniami, przed ukończeniem cyklu kształcenia np. w klasie trzeciej czy siódmej szkoły podstawowej lub trzeciej czy czwartej w szkole średniej ogólnokształcącej lub technicznej z maturą.  Ta umiejętność i odporność na stres rywalizacyjny rozstrzyga w społeczeństwach kapitalistycznych o dobrostanie osoby (także socjalistycznych z wolnorynkową gospodarką np. Chiny), o efektywności usług publicznych, rozwoju i konkurencyjności krajowej gospodarki itp.

Skoro w kształceniu elementarnym w klasach I-III szkoły podstawowej wszystkie dzieci objęte są ocenianiem opisowym, chociaż nie wszystkie nauczycielki czynią to poprawnie, to jednak powinny przygotować swoich podopiecznych do obowiązującego w szkole rywalizacyjnego oceniania. Zgodnie z poziomem inteligencji wielorakiej, ale także zróżnicowaną motywacją uczniów do realizowania zadań dydaktycznych, odmiennym poziomem ich aspiracji i środowiskiem rodzinnym tylko część z nich osiągnie najlepsze wyniki, większość ulokuje się na poziomie średnim z tendencją do wzrostu lub spadku, a część doświadczy niepowodzeń czy najniższych wyników w procesie kształcenia. 

Zapewne są takie oddziały klasowe, w których nieliczni uczniowie wyróżniają się w zespole, a nawet chełpią sukcesami, ale od czego jest wychowawca klasy? Czy nie od tego, by prowadząc odpowiednie gry interakcyjne w czasie godziny wychowawczej sublimować lub obiektywizować ów popęd mocy, walki, wyniosłości? Niewątpliwie istotną rolę odgrywają tu ambicje rodziców takich dzieci, ale na to nauczyciele nie mają już wpływu. 

Nie należy właśnie w duchu egalitaryzmu tworzyć odrębnych oddziałów dla uczniów zdolnych, utalentowanych, ambitnych, bo ich udział w zajęciach zespołów o zróżnicowanym zasobie cech osobistych, kulturowych i uwarunkowań środowiskowych jest szansą dla wielu pozostałych uczniów z motywacją do samodoskonalenia. Odzwierciedla to zarazem strukturę społeczną w państwie, której edukacja powszechna nie zmieni. 

Stanisław Kowalski wykazał już w latach 70. XX wieku w badaniach socjobiograficznych ścieżek rozwoju osób dorosłych istniejący związek między poziomem aspiracji ich rodziców, poziomem aspiracji ich jako dzieci, ich zainteresowaniami, motywacją do uczenia się, sukcesami szkolnymi oraz ich zaangażowaniem społecznym a osiąganiem adekwatnego do nich poziomu wykształcenia. W ten sposób wyróżnił na podstawie badań statystycznych trzy typy jakościowe selekcyjnych funkcji wychowania (a nie tylko kształcenia!).   

           

Typ A: wysoki poziom wszystkich tych czynników, które łączą się ze sobą i biegną przez kolejne poziomy edukacji od podstawowego do wyższego. "Przelotne trudności życia rodzinnego lub szkolnego. w miarę i w czas przezwyciężone, nie naruszają ciągłości i harmonii w biegu procesu. Problemy pojawiające się w związku z wyborem typu szkoły średniej oraz uczelni wyższej lub kierunku studiów były tu zgodne i przychylnie dla autorów rozstrzygane. Jest to typ drogi do studiów najbardziej samodzielnej i bezkonfliktowej" (Kowalski, 2021, s. 240). 

 

(schemat, s. 241) 

Typ B: dotyczy najczęściej dzieci z rodzin klasy średniej, w których poziom aspiracji rodziców jest średni, ale w toku uczęszczania dziecka do szkoły zwiększa się po jego czy obu stronach do aspirowania ku wyższej edukacji. Pomimo nawet istniejących czy pojawiających się w rodzinie ambitnego dziecka problemów związanych z relacjami między rodzicami, z ich pracą zawodową itp., ono samo dąży do osiągania sukcesów "(...) zdobywając nieraz czołowe miejsce w klasie, a nawet w szkole - dzięki swoim zainteresowaniom specjalnym, szczególnie atrakcyjnym: dziewczęta w zakresie czytelnictwa lub działalności artystycznej (recytacji) podczas imprez szkolnych, chłopcy w zakresie sportu, nawet wyczynowego, z ambicją zajęcia czołowej pozycji w szkole lub reprezentowania szkoły na zewnątrz" (s. 242). 

 

(schemat, s. 242) 

Typ C: obejmuje dwie kategorie dzieci. "Jedną z nich reprezentują dzieci robotników kwalifikowanych lub rzemieślników z wykształceniem więcej niż podstawowym, przedsiębiorczych i dobrze sytuowanych, nieaspirujących wprawdzie do kształcenia dzieci na poziomie studiów wyższych, wszakże pozostawiających im swobodę decyzji w tej sprawie. (...) W tej sytuacji ich kariery szkolne biegły swobodnie, bez walki o najwyższe sukcesy w dążeniu do zachowania równowagi między nauką szkolną, minimum zaangażowania społecznego w szkole oraz uczestnictwem w życiu rówieśniczym" (s.243).  Co ciekawe, to właśnie wychowankowie tej grupy najczęściej aspirują w przyszłości do zawodu nauczycielskiego, skoro dostrzegają, że nie mają szans na życiowy sukces w innych dziedzinach aktywności zawodowej.  

(schemat, s. 243) 

Apel części rodziców, bo przecież nie uczniów, o to, by likwidować świadectwa z (biało-)czerwonym paskiem jest absurdalny. Problem mają rodzice i niektórzy nauczyciele, którzy nie potrafią tak naturalnej formy potwierdzania czyichś osiągnięć włączyć do procesu wychowania społecznego.  Dzieci zawsze są ofiarami błędów dorosłych. 

O mechanizmach selekcji szkolnej pisali m.in.:  

1.     Ambrozik W., Dewiacje wychowawcze w środowisku wiejskim, Wyd. Eruditus, Toruń 1997.

2.     Andrukowicz W., By dziecko było geniuszem. Wprowadzenie do edukacji komplementarnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls“ 2012.

3.     Bednarkowa W., O! Słoń przed stopniami. Osłoń przed stopniami. O szkolnym ocenianiu, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2000.

4.     Bielecka-Prus J., Transmisja kultury w rodzinie i w szkole. Teoria Basila Bernsteina, WN PWN, Warszawa 2010.

5.     Bielecki P., Bony edukacyjne. Granice urynkowienia edukacji, Warszawa: SGH 2005.

6.     Bruner J., Kultura edukacji, Kraków: Universitas 2006.

7.     Cylkowska-Nowak M., Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2004.

8.     Domański H., Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.

9.     Bilińska-Suchanek E., Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, Słupsk 2000.

10. Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Piwowarski R., Wskaźniki edukacyjne: Polska 2000, IBE, Warszawa 2001.

11. Deptuła M., Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia, Warszawa: WN PWN 2013.

12. Dolata R., Szkoła – segregacje – nierówności, Warszawa: Wydawnictwo UW 2008.

13. Dubis M., Młodzież wobec wyboru profilu kształcenia i zawodu. Na przykładzie licealistów z Podkarpacia, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

14. Dudzikowa M., Mit o szkole jako miejscu wszechstronnego rozwoju ucznia. Eseje etnopedagogiczne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001(II wyd. poszerzone, 2004).

15. Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych, Impuls, Kraków 2000.

16. Dzieci i młodzież – bariery i szanse rozwojowe. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Rzecznika Praw Dziecka i Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 31 maja 2006, Warszawa: Rzecznik Praw Dziecka 2006.

17. Dziecko w kręgu wychowania, red. Bogusława Jodłowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.

18. Edukacja wobec zagrożeń rozwoju i bezpieczeństwa dzieci, red.  Sabina Guz, Jolanta Andrzejewska, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2008.

19. Edukacja i stratyfikacja społeczna, red. T. Gmerek, Poznań: Wydawnictwo WOLUMIN 2003.

20. Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1982.

21. Gmerek T., Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków: IMPULS 2011.

22. Gmerek T., Społeczne funkcje szkolnictwa Finlandii. Studia i monografie Wyższej Szkoły Humanistycznej w Lesznie, Poznań-Leszno 2007.

23. Gmerek T., Szkolnictwo wyższe w krajach skandynawskich. Studium z pedagogiki porównawczej, Wydawnictwo WOLUMIN, Poznań 2005.

24. Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, WOLUMIN, Poznań 2004.

25. Górniewicz E., Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000.

26. Gromkowska-Melosik A., Gmerek T., Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2008

27. Hłobił A., Działalność szkoły we wspomaganiu rozwoju ucznia zdolnego, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

28. Karpińska A., Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności, Trans Humana, Białystok 1999.

29. Karpińska A., Niepowodzenia edukacyjne – renesans myśli naukowej, Białystok: Trans Humana 2011.

30. Krause A., Integracyjne złudzenia ponowoczesności (sytuacja ludzi niepełnosprawnych), Impuls, Kraków 2000.

31. Kruszewski K., Literacy, Economy and society. Results of the First International Adult Literacy Survey. OECD, Paris and Statistics Canada, Ottawa 1995 , Kwartalnik Pedagogiczny 1994 nr 4.

32. Kwieciński Z., Dynamika funkcjonowania szkoły, PAN, PWN, Warszawa 1990.

33. Kwieciński Z., Socjopatologia edukacji. Edytor, Warszawa 1992.

34. Kwieciński Z., Tropy-ślady – próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza, Wyd. Edytor, Poznań- Toruń 2000.

35. Kwieciński Z., Wykluczanie. Badania dynamiczne i porównawcze nad selekcjami szkolnymi na pierwszym progu szkolnictwa, Wydawnictwo UMK, Toruń 2002.

36. Kwieciński Z., Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości, Wydawnictwo UMK, Toruń-Olsztyn 2002.

37. Kwieciński Z., Bezbronni. Odpad szkolny na wsi, wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo  „Edytor”, Toruń 2002

38. Matysiak M.Z., Integracja środowiska a efekty pracy szkoły, Bydgoszcz 1964.

39. Musialska K., Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011.

40. Nadzieja na zmianę. Szanse edukacyjne młodego pokolenia ze środowiska wiejskiego, red. Danuta Waloszek i Krzysztof Wąż, ODN, Zielona Góra 2002.

41. Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”  2002.

42. Nowoczesność w kształceniu i wychowaniu, red. Cz. Kupisiewicz, WSiP, Warszawa 1989.

43. Pawłowska R., Izolacja społeczna i odrzucenie dziecka przez grupy wychowawcze, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1994, nr 3.

44. Piwowarski R., Edukacja z perspektywy lokalnej i międzynarodowej, Warszawa: IBE 2006.

45. Preuss-Kuchta L., Podziały, dobory uczniów w klasie i szkole. Działania selekcyjne, Edukacja 2004 nr 1.

46. Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

47. Progi szkolne, red. Julian Radziewicz, IBE, Warszawa 2000.

48. Putkiewicz E., Zahorska M., Społeczne nierówności edukacyjne – studium sześciu gmin, Ekspertyzy. Rekomendacje. Raporty z badań, ISP, Warszawa 2001.

49. Radziewicz – Winnicki A., Synchronizacja rozwoju, ubóstwo i marginalizacja. Wykluczanie społeczne w bilansie polskiej transformacji (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

50. Reuttowa N., Dziecko w szkole, WSiP, Warszawa 1985.

51. Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski i T. Szkudlarek, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005.

52. Sadownik A., Na rozstajnych drogach. Studium etnopedagogiczne kontrastowych karier szkolnych młodzieży, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW 2011.

53. Sukces jako zjawisko edukacyjne, red. M. Humeniuk, I. Paszenda, W. Żłobicki, vol. I-II, Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego 2017.

54. Sowińska H., Klasa szkolna jako zespół wychowawczy, WSiP, Warszawa 1974.

55. Sowińska H., Próg szkolny  w świetle współczesnej psychologii rozwoju (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

56. Strzelecka A., Izolacja społeczna ucznia w klasie szkolnej i jej niektóre konsekwencje pedagogiczne, "Chowanna" 1981, nr 3.

57. Szymański M.J., Procesy selekcyjne w szkolnictwie ogólnokształcącym, PWN, Warszawa 1988.

58. Szymański M. J., Selekcyjne funkcje szkolnictwa a struktura społeczna, IBE, Warszawa  1996.

59. Śliwerska W., Śliwerski B., Edukacja w wolności, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1991, ss. 94 (II wyd. Kraków 1993).

60. Śliwerski B., Edukacja autorska, Impuls, Kraków 1996

61. Śliwerski B., Jak zmieniać szkołę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1997.

62.             Wasilewska M., Selekcje szkolne w latach przemian, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2003.

63. Zych B.M., Problem selekcji w polskiej literaturze pedagogicznej. bazhum.muzhp.pl, 1991.

64. Zych B.M., Egzaminacyjna selekcja doszkolna i jej uwarunkowania. Kielce: WSP, 1991.

.

Cisza

 

Cisza jest fenomenem, który odgrywa istotną rolę w pracy naukowej nauczycieli akademickich. Stanowi bowiem fundamentalny warunek koncentracji uwagi, myślenia i działania, w tym przygotowywania się do zajęć dydaktycznych oraz konceptualizacji własnych badań czy opisywania ich wyników. Bez tego czynnika trudno jest osiągnąć jak najlepszy efekt. 

Fenomen ciszy ma także znaczenie metodologiczne, bowiem nie można przeprowadzić badań empirycznych, jeśli nie zapewnimy ich uczestnikom czy respondentom poczucia bezpieczeństwa ze względu na dane, których ujawnienie mogłoby rzutować na dalsze losy osób badanych. Anonimowość stanowi zatem warunek sine qua non pozyskiwania względnie wiarygodnych danych o interesującym badacza zjawisku, procesie, instytucji, środowisku czy osobach. 

Jedni uczeni tęsknią za ciszą, kiedy gwar, obecność innych zakłóca im możliwość skupienia się na rzeczy, inni zaś potrzebują wyraźnej eksternalizacji ich codziennego życia, pojawiających się w nim wydarzeń, w ich bieżącej działalności badawczej, dydaktycznej lub organizacyjnej oraz będących ich efektem osiągnięć lub porażek. Cisza i kontakt z naturą znacznie poprawiają funkcje poznawcze człowieka, w tym, sprzyjają poprawie koncentracji myśli, jakości działania, poprawie nastroju i kreatywności, co ma istotne znaczenie dla nauczycieli i badaczy.

Cisza ma przede wszystkim wymiar akustyczny, bowiem odnosi się do braku słyszalnych fal dźwiękowych. Dla pracy naukowej stanowi idealny warunek skupienia się na analizowanym problemie dzięki całkowitemu brakowi hałasu. W nowoczesnej infrastrukturze uczelni nie jest to trudne do osiągnięcia, jeśli zaplanowano w niej tłumiące dźwięki pomieszczenia do pracy naukowej. Ta bowiem wymaga koncentracji uwagi, skupienia myśli. 

W bibliotekach szkół wyższych są w różnym stopniu doznawane odgłosy otoczenia czy szumy. Jednak dla naukowców ważny jest charakter psychologiczny ciszy, który dotyczy stanu wewnętrznego badacza, myśliciela. W pracy nad analizą tekstów kluczowe jest bowiem osiągnięcie przez umysł spokoju, by zgiełk myśli jej nie rozpraszał. 

Cisza może też być traktowana jako forma relaksu, medytacji, wewnętrznego namysłu nad własną aktywnością czy nawet wieczornej modlitwy. Intrapsychiczna aktywność pozwala osobie na autonomiczną samokontrolę i samoocenę, by na ich podstawie móc doskonalić własną działalność badawczą w każdej fazie jej realizacji. Cisza sprzyja budowaniu własnej pamięci, gromadzeniu osobistych doznań i doświadczeń przez ich zapisywanie w niej.

Wreszcie cisza może być ujmowana jako symbol oznaczający takie stany jak pustka, spokój, izolacja czy refleksja. W literaturze pięknej i filozofii cisza bywa ujmowana jako ważny element ludzkiego doświadczenia, bowiem odzwierciedla środowiskową pamięć uczonych. Trudno bowiem rozwiązywać problemy naukowe dla społeczeństwa, jeśli jest się odizolowanym od niego. Nie jest jednak dobrze, kiedy obawa przed możliwym wykluczeniem staje się głównym motywem procesu określanego mianem „spirali milczenia”.

W jednej z czołowych uczelni powstaje w ciszy rozprawa zbiorowa poświęcona temu fenomenowi. Mam nadzieję, że współautorzy zapewnili sobie przestrzeń ciszy, by móc skupić się na własnym ujęciu tego zjawiska. Nie chodzi przecież o tworzenie nowej subdyscypliny - pedagogiki ciszy, ale o skupienie uwagi na tym, co warunkuje jej autoteliczną i heteroteliczną wartość.     

Ważne jest, jak się kończy... rok szkolny

 

Nadchodzący rok szkolny 2024/2025 zapowiadał się fatalnie. Danuta Pawłowska opublikowała w dn. 30 sierpnia 2024 roku artykuł na temat wyników ubiegłorocznego egzaminu ósmoklasisty. Okazało się, że najgorzej wypadł sprawdzian wiedzy i umiejętności z  matematyki. "Średni wynik w skali całego kraju wyniósł zaledwie 52 proc. rozwiązanych zadań. A wynik na poziomie 73 proc. lub wyższym uzyskano tylko w 718 szkołach, na ponad 11 tys. wszystkich placówek." 

Polska była po trudnej kampanii wyborczej do Parlamentu, którą wygrało Prawo i Sprawiedliwość, ale nie było w stanie powołać rządu, w związku z czym władzę objęła Koalicja Obywatelska. Już podgrzewano postulat, by usunąć matematykę z egzaminu maturalnego, by młodzi dorośli maturzyści nie doświadczali stresu.    

W ramach zawartej umowy koalicyjnej przydzielono resort edukacji oraz szkolnictwa wyższego i nauki partyjnej nomenklaturze, która obsadziła stanowiska kierownicze osobami pozbawionymi kompetencji, a nawet wyobraźni. W III RP szeroko pojmowana edukacja i nauka są tą sferą usług publicznych, które najlepiej nadają się do odwracania uwagi opinii publicznej od spraw kluczowych dla gospodarki i społeczeństwa. Rządzący przyjęli strategię populistycznego zarządzania oświatą, bo zdecydowana większość przyszłych wyborców ma dzieci, wnuki lub prawnuki, które uczęszczają do przedszkoli, szkół lub studiują. Wystarczy zatem zapewnić ich rodzicom adekwatną do wyników sondaży diagnostycznych parcjalną zmianę z zapowiedzią poważniejszych a koniecznych reform w nieco późniejszym okresie.

Jeszcze nie rozpoczął się rok szkolny, a już wypuszczano "populistyczny balon obietnic", z których część, co gorsza, najgorsza, została wprowadzona w życie. Nie pamiętano, jak deformatorka polskiej edukacji Anna Zalewska przyznała przed laty, że jeśli chce się mieć w polityce sukces, a tym była obietnica ulokowania jej na I miejscu na liście kandydatów partii w wyborach do Parlamentu Europejskiego, to trzeba bez skrupułów, pod pozorem konsultacji z ekspertami, wprowadzić w jak najkrótszym czasie oczekiwaną przez wyborców zmianę. Elektorat PiSu żądał likwidacji gimnazjów i przywrócenia poprzedniego ustroju szkolnego. Lud chciał. Lud dostał.  

Nowa ministra edukacji nie wyciągnęła z tego wniosku, bo nie zna się na zarządzaniu oświatą, co publicznie przyznała, a nawet poszła w swej szczerości jeszcze dalej zapowiadając, że po zwycięstwie Rafała Trzaskowskiego opuści MEN, by pracować u boku przyszłego prezydenta. Zaczął się zatem festiwal błędów, które doprowadziły Barbarę Nowacką w czerwcu 2025 roku do zajęcia I miejsca w rankingu... najgorszych ministrów obecnego rządu. Jednak b. premier RP Leszek Miller (z jej formacji politycznej) miał rację mówiąc, że "nie jest ważne, jak się zaczyna, ale, jak się kończy".  

Jakie to były błędy?

1. Jak na ironię losu, 1 kwietnia 2024 roku wprowadzono ograniczenie w zadawaniu uczniom prac domowych. Lud chciał. Lud ma. Tylko nie wzięto pod uwagę fundamentalnego prawa nauczycieli do decydowaniu o tym, w jaki sposób mają kształcić dzieci i młodzież. Nic bardziej ich zranić nie mogło. 

2. Polityka kadrowa zorientowana na przetrzymanie w zawodzie najstarszych stażem nauczycieli. Obietnica wypłacenia im po 45 latach survivalu szkolnego jednorazowej 300 proc. pensji. Powiększa to lukę pokoleniową w profesji, w której zarabia się na wejściu do niej na poziomie minimalnej płacy krajowej. Na domiar wszystkiego zapowiedziano wprowadzenie testów psychologicznych dla nauczycieli na wniosek... "Okrągłego Stołu Uczniowskiego". Niezły cyrk. 

3. Zapowiedź darmowych podręczników dla uczniów szkół średnich w czasach, w których nastolatkowie nie potrzebują już żadnych podręczników, tym bardziej tak beznadziejnych, jak za czasów ministerek: Krystyny Szumilas i Joanny Kluzik-Rostkowskiej.  

4. Działania na rzecz usunięcia religii z edukacji szkolnej w ramach prowadzenia "bezpartyjnej polityki" oddzielenia państwa od Kościoła.    

5. Szkoła jest więzieniem (Foucault), toteż zapowiedziano podniesienie progu wymaganej do promocji frekwencji uczniów w szkole z 50 proc. do 70 proc.  

6. "Odchudzenie" podstaw programowych kształcenia ogólnego metodą kreatywnej statystyki. W duchu bezpartyjnej, aideologicznej polityki oświatowej zmiany w kanonie lektur szkolnych, w tym czytania ich fragmentów. wewnątrzkoalicyjny spór o edukację zdrowotną, wychowanie patriotyczne czy łączenie np. geografii z biologią w szkole podstawowej.  

7. Lekceważenie fluktuacji kadr nauczycielskich stwierdzeniem, że "jest to umowne okno transferowe". W sierpniu szkoły publiczne zgłaszały 25 tys. wakatów.  

8. Wymiana kuratorów i wicekuratorów oraz dyrektorów dyrektorów w nadzorze, który z pedagogiką nie ma wiele wspólnego, ale określany jest mianem nadzoru pedagogicznego. Nadzór ma tak nadzorować, by nie nadzorował, z wyjątkiem tych szkół, w których były najniższe wyniki egzaminu ósmoklasisty, bo te trzeba kontrolować a ich nauczycieli zdyscyplinować.    

9. Kontynuacja programu "Podróże z klasą" ale bez wynagrodzenia nauczycieli za godziny ponadwymiarowe. Przełomowa uchwała sądu Najwyższego w związku z niepłaceniem nauczycielom za godziny ponadwymiarowe.

10. Zrządzanie zarządzeniami o powołaniu zespołów np. Zespołu do spraw Praw i Obowiązków Ucznia czy Zespołu do spraw Pragmatyki Zawodowej Nauczycieli. 

11. Kontrole w szkołach dotyczące wdrożenia przepisów ustawy "Lex Kamilek". 

12. Zamiast utworzenia Komisji Edukacji Narodowej zgodnie z podpisanym w 2022 roku Obywatelskim Paktem dla Edukacji, nadano powołanej przy IBE "Radzie do spraw monitorowania wdrażania reformy edukacji  im. Komisji Edukacji Narodowej". 

13. Spór o tzw. "godziny czarnkowe".  

14. Polityka sondowania poziomu akceptacji społecznej dla chaotycznie, niekompetentnie projektowanych zmian w edukacji.    

                            

Ciekaw jestem świadectwa, jakie wystawi ministerce prasa, bo poprzednikom nie udzielano promocji na następny rok szkolny. Do dymisji podała się już wiceministra edukacji Joanna Mucha. PR ma odciążyć Barbarę Nowacką od przyczynienia się przez nią i jej gabinet do fatalnej, bo niekompetentnej polityki oświatowej.