U pracowników, którzy potrafią w wakacje odciąć się od obowiązków służbowych obserwuje się trwałe podniesienie nastroju i zwiększenie poziomu szczęścia - stwierdzono w analizie Polskiego Instytutu Ekonomicznego. Dodano, że ryzyko zgonu u osób korzystających z urlopu spada o 20 proc.
Życzę zatem miłych wakacji
Książka Andrzeja Paradysza doskonale wpisuje się we współczesną LITERATURĘ FAKTU. Z jednej strony dotyczy naszej codzienności od początku transformacji ustrojowej, z drugiej zaś strony jest nasycona faktami z wydarzeń społeczno-politycznych, których skutki będą jeszcze przez długie lata przedmiotem ustawicznej dyskusji. Powiązanie naukowej wiedzy z informacjami medialnymi i publicystycznymi komentarzami pozwala spojrzeć na całość jako bogate studium wymykających się naszej pamięci faktów i procesów.
Monografia A. Paradysza stanowi zarazem dobry podkład dla badań społecznych, których twórcy nie powinni zapominać o tym, że niemalże wszystko, co nas otacza, czego doświadczamy, o czym słyszymy, co czytamy, co oglądamy i jak długo oraz z jakiego miejsca ma znaczenie dla obywatelskiej samoświadomości. Nie bez powodu całość rozważań poprzedza motto filozofa polskiego pozytywizmu - Aleksandra Świętochowskiego z jego "Liberum veto" (1855):
Natura polska nie posiada zdolności do organizacji i działania łącznego. Widzimy to na każdym kroku i przy każdej sprawie. Powiedzcie komuś: – Pawle, dla dobra Ojczyzny trzeba wypić Wisłę. Paweł, jeśli posiada zapalny temperament, natychmiast pobiegnie do Wisły i zacznie ją wypijać, dopóki się nie udusi. Ale powiedzcie mu: – Pawle, dla dobra ojczyzny musimy we dwóch przynieść co dzień przez miesiąc wiadro wody z Wisły do kolumny Zygmunta. Pierwszego dnia Paweł przyjdzie i obowiązek swój spełni, drugiego – spóźni się, trzeciego – zaśpi, czwartego – wyjedzie do Marcelina, a dziesiątego – o powinności całkiem zapomni.
Trudno pisać recenzję książki, z którą miałem okazję zetknąć się w różnych fazach jej powstawania. Autor konsultował bowiem wiele kwestii z różnymi ekspertami, co dobrze świadczy o jego samozaparciu, by czegoś nie pominąć, nie wykluczyć oraz by dobór źródeł, układ treści i język narracji nie generowały logicznych wątpliwości, merytorycznych błędów czy niejasności. Tego typu rozprawy zawsze będą miały różne odczytania, gdyż sięgają po nie najczęściej ci, którzy specjalizują się w tym samym przedmiocie badań, mają zbliżone zainteresowania poznawcze lub poszukują uzasadnień dla własnych hipotez.
Niniejsza monografia nie powstała w oparciu o dokumenty źródłowe, archiwalia czy wywiady z aktorami omawianych zdarzeń. Nie jest naukową monografią sensu stricte, gdyż przyznaje to nie tylko jej autor, ale i jest to czytelne ze względu na brak metodologicznych uzasadnień analizy treści. Jest natomiast ciekawą rekonstrukcją powstałej dotychczas wiedzy na temat wewnątrzkrajowych konfliktów. Publikacja stanowi próbę bardzo osobistego ich odczytania przez kogoś, kto nie uczynił tego dla stopnia, certyfikatu, awansu, tylko dla siebie, by móc lepiej zrozumieć osobiste doświadczanie świata i wpisać go we własną mapę myśli.
Zapewne politolodzy czy historycy zajmujący się współczesną makropolityką zaczną czytać lub przeglądać ten tytuł od końca, by zobaczyć, czy autor książki uwzględnił ich publikacje czy publiczne komentarze. Szybko się rozczarują, bo nie znajdą na końcu bibliografii ani indeksu nazwisk. Będą zatem musieli przewertować całość celem zidentyfikowania stanu nasycenia oczekiwanymi źródłami wiedzy lub ich braku. Jeśli był to ze strony Autora celowy zabieg, to bardzo mi się podoba, gdyż wzięcie książki do ręki zmusza do jej przynajmniej przekartkowania.
Wśród znanych mi osób ze świata nauki większość zaczyna lekturę właśnie od końca, od bibliografii, indeksu nazwisk, ale też od znajdujacego się na początku tomu spisu treści. Bywało, że kiedy dzieliłem się z kimś własną książką, pierwszą reakcją niektórych adresatów było stwierdzenie, że pominąłem ich taką czy inną publikację, a przecież też podejmowali dane zagadnienie... .Jeszcze nie przeczytali, a już wiedzą, że warto było.
Być może podobnie będzie z książką A. Paradysza, za którym nie stoi żaden z uniwersytetów, chociaż niejeden chciałby mieć tak dociekliwego studenta czy pracownika naukowego. Podjęcie tak ważnego tematu jest znakomitym wskaźnikiem osobistego patriotyzmu Autora wobec ojczyzny, w której zachodzące zmiany niosą z sobą mnóstwo aporii. Warto udać się ich śladami, by zobaczyć, jak one pojawiały się, a być może i zanikały, ewoluowały i ulegały niespełnieniu w sferze ludzkich oczekiwań, aspiracji, pożądań, marzeń czy dążeń. Jak pisze A. Paradysz we wstępie:
W swoich dociekaniach sięgam do rozmaitych źródeł ponad podziałami ideologicznymi, co w moim przekonaniu jest niezbędne dla zachowania rzetelności. Analizuję rzeczywistość społeczną przez pryzmat myśli socjologicznej, politologicznej, filozoficznej, ekonomicznej, antropologicznej i pedagogicznej. Taka strategia jest zgodna z przekonaniem, jakie wyraził angielski antropolog i nestor humanistyki John Goody: "(…) aby dotrzeć do sedna, lepiej jednak unikać stosowania jednej metody bądź dyskursu właściwego określonej dziedzinie i przekraczać utrwalone i zinstytucjonalizowane granice" (s.12).
Rzeczywiście, trudno posądzać Autora książki o światopoglądowo-polityczną stronniczość, gdyż nie ma zamiaru opowiadać się po którejkolwiek ze stron toczonych wojen, bitw czy potyczek w naszym kraju. Ich wydobycie na jaw sprawia, że będą mniej lub bardziej rozpoznawalne przez obywateli w społeczeństwie (nie-)wiedzy. Jest to jednak odsłona własnej kultury politycznej oraz zróżnicowanej w świecie nauki jej egzemplifikacji. Sam siebie określa mianem "korespondenta wojennego", który udaje się w pobliże lub na pola walki, by na własne oczy przekonać się o istocie zaistniałych konfliktów, dynamice ich ewoluowania oraz odczuwanych przez niego następstw.
Oczywiście, książka nie jest o wojnie domowej w dosłownym tego słowa znaczeniu, bo tej na szczęście nie mamy i oby do niej nigdy nie doszło. Autor idzie po śladach konfliktogennych różnic kulturowych, światopoglądowych, ale i wynikających z politycznych afirmacji, wyborów lub oporu wobec nich rodaków, którzy wcale nie zamierzają przyjąć wobec antagonistów chrześcijańskiej postawy "miłuj bliźniego jak siebie samego" czy "zło dobrem zwyciężaj", gdyż wolą dążyć do konfrontacji, by mieć z tego tytułu jakąś korzyść (osobistą, polityczną, kulturową, ekonomiczną itp.).
Paradysz daje wyraz temu, w jaki sposób sam postrzega świat takim, jakim on jest w nasyceniu paletą barw, odcieni i poświat hidden curriculum władzy. Nie jeździ bowiem po Polsce i nie rejestruje społeczno-politycznych, kulturalnych czy edukacyjnych procesów, napięć, ale stara się przebić przez wytwarzane w mediach i pracach naukowych „informacyjne mgły”, by wyjść z ich cienia ku jakiejś światłości. Jak pisze:
Przedzieranie się przez nie wymaga wysiłku poznawczego i otwartości, a zarazem dystansu do wciąż niespodziewanie „wynurzających się” sensacyjnych newsów. Poruszam się zdecydowanie, lecz ostrożnie w tym trującym gąszczu dezinformacji i szumu informacyjnego zaczadzającego umysł! Jestem świadomy, że czas ucieka i wszystko permanentnie się zmienia, zatem dynamicznie poszukuję alternatywnych ścieżek, które być może pozwolą odnaleźć tzw. arystotelesowski „złoty środek”. Jestem wszak przekonany, że odkrywanie „prawdy” wymaga zachowania umiaru i rozsądku, czyli atrybutów niezbędnych przy opisie i nieuchronnej ocenie spornych kwestii, jakie napotykam na „wojennej ścieżce" (s.12-13).
Chciałbym, żeby moi studenci przeczytali tyle książek z różnych dyscyplin naukowych, które są zbliżone do siebie dziedziną wiedzy, ale i przedmiotem badań oraz by potrafili łączyć ze sobą fakty dociekając faktycznych przyczyn ich zaistnienia. Autor sięga bowiem w swoim dociekaniu prawdy do socjologii, politologii, stosunków międzynarodowych, antropologii kulturowej, pedagogiki, psychologii politycznej, a nawet miejscami do filozofii polityki. Każde z głośniejszych medialnie zdarzeń, które jest przywołane w książce, wymagałoby odrębnego rozdziału i poprzedzających jego powstanie badań naukowych czy chociażby śledztw dziennikarskich. Tu mamy ich kumulację.
Autorowi książki chyba nie chodzi o domykanie zdarzeń, formułowanie ostatecznych wyników własnej ich oceny czy śledzenie wszystkich możliwych źródeł wiedzy i informacji na dany temat. Swoją narracją odsłania, w jak trudnej sytuacji znajdują się przeciętni (w sensie statystycznym) Polacy, żeby mogli wyciągać racjonalne wnioski z docierającej do nich informacji, które zbliżą lub oddalają ich od prawdy. Faktów w tej książce jest tak dużo, że można się pogubić w zrozumieniu sensu ich uwzględnienia i mieć trudność wyciągnięcia wniosków z przywołanych doniesień i ich interpretacji.
Pedagodzy zapewne pamiętają historię zawieszenia przez władze UMK w Toruniu w wykonywaniu akademickich powinności przez profesora Aleksandra Nalaskowskiego za opublikowany przez niego felieton w tygodniku społeczno-kulturalnym "W sieci", w którym krytycznie odniósł się do manifestowania przez osoby LGBTQ+ swojej odmienności seksualnej w czasie ulicznych parad (nie-)równości.
Na podstawie doniesień prasowych Paradysz wyciąga wniosek, że prawdopodobnie decyzja rektora UMK została odwołana w wyniku poparcia profesora pedagogiki przez wielu prawicowych uczonych, a nawet polityków. Tymczasem decyzja w powyższej sprawie zapadła z naruszeniem prawa, dlatego rektor musiał ją wycofać z obiegu prawnego, przywracając tym samym A. Nalaskowskiego do pracy. Tego autor książki nie mógł wiedzieć, podobnie jak nie są jemu znane kulisy decyzji kierownictw partii rządzących. Niektóre fakty ujawniane są po wielu, wielu latach albo w wywiadach prasowych, albo w publikowanych autobiografiach głównych aktorów zderzeń w toku zdarzeń.
Głównym terenem omawianych działań wojennych jest scena polityczna, której aktorzy zmieniali się jedenastokrotnie. Otrzymujemy zatem bardzo syntetyczną fotografię konfliktów, które otwiera spór o "Okrągły stół" a zamyka etap XI z lat 2020-2021. Gdyby nie spieszyć się z wydaniem książki, to mogłaby być - z uwzględnieniem wydarzeń w 2022 roku - jeszcze bogatszym podkładem dla zrozumienia działań sejmowych i pozaparlamentarnych formacji politycznych, które będą walczyć o miejsce w organie władzy ustawodawczej w 2023 roku. Jeszcze wiele może wydarzyć się na tej scenie.
Od 234 strony zaczyna się analiza problemowa czasów (nie)dobrej zmiany (i nie tylko), którą Autor określa mianem "przeglądu wojennych frontów". Poznajemy zatem istotę sporu o charakter zmiany, która w moim przekonaniu jest czymś więcej niż zmianą formacji politycznej u sterów władzy. Trafnie odczytuje kluczową rolę propagandy, która określana jest przez niektórych naukowców miękkim określeniem - "komunikacja społeczna".
Trudno jest zachować dystans do rekonstruowanych w tej części wydarzeń i ich socjopolitycznych analiz, gdyż Autor nie miał czasu na jego nabranie. Musiał przecież odnieść się do kluczowych, a będących przedmiotem wojny i oporu wobec niej części polskiego społeczeństwa do takich kwestii jak m.in.:
- spór o charakter i głębię zmiany (ustrojowa?);
- bitwa o politykę historyczną (pamieć vs zapomnienie; patriotyzm a nacjonalizm);
- polityka wstydu kontra polityka dumy;
- nieoczywisty rodzaj demokracji;
- beneficjenci populizmu (wojenne dary czy łupy?);
- spór o zakres wspólnotowości i suwerenności w Unii Europejskiej.
Rozważania domyka Paradysz częścią zatytułowaną armistycjum, a więc próbą refleksji nad tym, czy możliwy jest w Polsce rozejm między walczącymi ze sobą politycznymi, światopoglądowymi "wrogami". Jednak ten nie jest czynnikiem jednoczenia, ale czasowego zawieszenia walki. Tymczasem Paradysz poszukuje argumentów na rzecz przywrócenia stanu dążeń Polaków z czasów pierwszej fali Solidarności, kiedy to zabiegano nie tylko o odzyskanie wolności, ale także zabezpieczenie jej przez budowę społeczeństwa obywatelskiego. Wyraźnie widać to w deklaracji własnego stanowiska:
Jestem zatem przekonany, że „dobra władza” to stały nadzór obywateli nad politykami. To władza, która ma odwagę odpowiadać przed swoim ludem. Demokracja może bowiem zaistnieć realnie tylko w społeczeństwie obywatelskim, w którym trwa ciągła dyskusja z przeciwnikami traktowanymi na równych prawach. Nie oznacza to, że społeczeństwo obywatelskie może zastąpić władzę polityczną, ale powinno ją ograniczać, kontrolować, stabilizować i uzupełniać. Wszak władza państwowa nie realizuje w pełni wszystkich celów niezbędnych dla rozwoju kultury danego kraju i poszczególnych jego obywateli. (s. 355-356).
Ucieszył mnie ostatni podrozdział dotyczący potrzeby edukacji obywatelskiej i wychowania w demokracji, a nie o demokracji. Właśnie wczoraj toczyły się w Warszawie obrady tzw. "Kongresu Edukacyjnego", w którym dyskutowali o konieczności zmian w polskiej edukacji formalnej i nieformalnej oraz w polityce oświatowej pedagodzy, nauczyciele twórczy (przedszkolni i szkolni), psychoterapeuci, prowadzący placówki czy różne formy edukacji alternatywnej.
Recenzowana publikacja A. Paradysza pojawiła się w bardzo dobrym momencie koniecznego spojrzenia wstecz, jak i wyjścia ku przyszłości zanim rozpocznie się w Polsce - jak przewiduję - najostrzejsza kampania wyborcza 2023 roku. Edukacja, nauka, kultura, ale pewnie i sfera socjalna oraz ochrony zdrowia będą łakomym kąskiem dla każdej formacji politycznej. Na wytworzanym przez rządzących od 33 lat deficycie ("Polska w ruinie?"), frustracji, rozgoryczeniu będziemy ponownie skazani na potrzebę dokonania pogłębionej analizy i refleksji w wyniku konfrontacji faktów, zdarzeń i opinii dotyczących oligarchii, samozachwytu i arogancji polityków władzy oraz opozycji.