Niestety, choć diagnoza Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki o marnym poziomie nauki jest słuszna, gdyż potwierdzona niskimi ocenami wyników polskich naukowców na arenie międzynarodowej, to jednak sposób zmiany tej sytuacji jest więcej, niż chybiony. Pomija się skrzętnie wszystkie te dane, które wskazują na powody złego stanu rzeczy, gdyż częściowym ich sprawcą jest fatalna polityka szkolnictwa wyższego i nauki każdego z kolejnych rządów od początku transformacji ustrojowej! Nie ma to znaczenia, czy u władzy byli konserwatyści, liberałowie czy lewica, gdyż żadna opcja nie uczyniła nauki jednym z istotnych priorytetów w strategii reformowania państwa i budowania bezpiecznej przyszłości dla jego obywateli. Nie chodzi tu rzecz jasna tylko o zagwarantowanie właściwych środków finansowych uczelniom na te cele, ale przede wszystkim na egzekwowalność ich efektywnego spożytkowania. Nie zapewni tego także obecna reforma w sytuacji, gdy jej głównym stymulatorem ma być „parametryczny pejcz”.
Trzeba było dwadzieścia lat temu nie zaorać szkolnictwa wyższego politycznym „nakazem” podwyższania współczynnika skolaryzacji na poziomie wyższym, tylko sukcesywnie zwiększać budżet na badania naukowe, zaś od rektorów wymagać rozliczania kadr akademickich z efektywnej pracy naukowo-badawczej, a nie tylko dydaktycznej, to być może i stan nauki polskiej byłby na wyższym poziomie. Tymczasem to kolejne rządy chciały się pochwalić na arenie międzynarodowej, że dzięki przesunięciu stymulatorów w kierunku jedynie procesu kształcenia (np. pełna swoboda tworzenia szkolnictwa niepublicznego, brak kontroli jakości kształcenia do 2002 r., a i po powołaniu PKA nie można jej skutecznie wyegzekwować), mamy znaczący wzrost poziomu wykształcenia wyższego naszych obywateli z kliku do kilkunastu procent.
Tak więc kolejne rządy z jednej strony skutecznie przykręcały dopływ środków finansowych do publicznych szkół wyższych, degradując możliwy poziom prowadzenia w nich badań naukowych niemalże do „zera”, a z drugiej strony „puszczały oko” do akademików, tak konstruując prawo o szkolnictwie wyższym, by możliwe było zakładanie w każdej wsi WSI. Wyraźnie zatem powiedziano naukowcom, by przestali zajmować się nauką, tylko zwiększyli swoje dydaktyczne obroty i kształcili kogo się da i gdzie się da, bez znaczenia z jakim efektem, byleby tylko wzrósł współczynnik skolaryzacji.
Koszty tego stanu rzeczy przerzucono na społeczeństwo, rozbudzając w nim aspiracje, podgrzewając ambicje i obiecując złote góry po uzyskaniu przez naiwną większość magicznego dyplomu magistra. Po co było podwyższać naukowcom pensje, przekazywać im z budżetu państwa środki na badania własne, na rozwój ich dyscyplin naukowych, skoro na płace nauczycieli złożyli się ich studenci – w szkołach niepublicznych wszystkich form studiów, zaś w szkolnictwie publicznym – studenci studiów niestacjonarnych (zaocznych)?
Kto chciał mieć środki na badania własne, realizować swoje pasje, składał wniosek do Komitetu Badań Naukowych i jeśli projekt był wartościowy, uzyskiwał nań stosowne środki. Pozostała większość musiała pocieszyć się możliwością dodatkowych zarobków w szkolnictwie niepublicznym, zabiegając tam o finanse na swoje mniej lub bardziej ambitne badania naukowe. Kto miał jeszcze dużo czasu, sił i możliwości, ten albo łączył w swojej działalności oba rodzaje aspiracji – dydaktyczne i naukowo-badawcze, przez aplikowanie o środki na badania, by znaleźć zrozumienie dla projektów naukowych, albo pocieszał się wyjątkową szansą, jaką stworzył mu rynek nieograniczonych miejsc dodatkowej pracy i poprzestawał tylko na kształceniu innych.
Można powiedzieć, że wszyscy byli z tego zadowoleni: rząd – bo oszczędzał w budżecie na nauce i szkolnictwie wyższym, przerzucając ciężar kosztów na młodzież i jej rodziców; nauczyciele akademiccy - bo nawet jak byli rotowani z uczelni publicznych w związku z brakiem postępu w pracach awansowych (doktoraty, habilitacje, profesury), to byli przechwytywani przez prywaciarzy, prowadzących szkoły wyższe w głównej mierze nie po to, by tworzyć z nich alternatywne do sfery publicznej akademie i uniwersytety, ale by zarabiać na naiwności i kompleksach swoich klientów (w zdecydowanej większości założenie i prowadzenie szkoły wyższej jest jedną z najlepszych, bo najpewniejszych inwestycji kapitałowych gwarantujących wysokie zyski właścicielom biznes-uczelni); młodzież - by mogła spełniać swoje marzenia, podwyższyć swój prestiż, poczucie własnej wartości czy także zdobyć nowe kwalifikacje.
Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia. Nic dziwnego zatem, że młody doktor habilitowany, który jest zatrudniony w jednej z najlepszych uczelni niepublicznych w kraju, będzie utyskiwał na fakt niesprawiedliwego systemu finansowania szkolnictwa w Polsce, gdyż jego uczelnia nie otrzymuje dotacji na kształcenie stacjonarnych studentów. Tymczasem takie wsparcie otrzymują wszystkie publiczne szkoły wyższe, bez względu na to, czy są znakomite, czy w głębokim kryzysie. Ma rację, kiedy ubolewa, że te najlepsze szkoły niepubliczne, a tych jest zaledwie kilka (!), stawiające na jakość, nierzadko posiadające uprawnienia do doktoryzowania, w najlepszych przypadkach – także do habilitowania funkcjonują w warunkach nieuczciwej konkurencji, gdyż (…) nawet słaba i niegospodarna uczelnia publiczna dostaje dotacje od państwa, które umożliwiają jej przyjmowanie na bezpłatne studia, podczas gdy lepsza i efektywniejsza ekonomicznie uczelnia niepubliczna takiej możliwości nie ma. (RP, 3.11.2010)
W błędzie jest natomiast, kiedy stwierdza, że wszystkie uczelnie w Polsce, także niepubliczne, nie są nastawione na zysk, gdyż te ostatnie w zdecydowanej większości są nastawione na rentowność, na zysk, a nie na najwyższy rozwój akademicki. Sam zresztą przyznaje, że (…) wiele z uczelni niepublicznych ma bardzo niskie standardy jakości. Jak więc traktować je na równi z uczelniami publicznymi w sytuacji, gdy właściciele szkół niepublicznych w zdecydowanej większości są nastawieni właśnie na zysk finansowy, a nie kulturowy czy edukacyjny. Absurdalne zatem byłoby dotowanie we wszystkich niepublicznych szkołach wyższych kształcenia stacjonarnego, gdyż byłoby to jeszcze jedno źródło korzyści, które w żadnej mierze nie przełożą się na dobro publiczne, tylko prywatne ich właścicieli.
Poziom zachłanności akademickich prywaciarzy jest widoczny w tym, jak obudowują swoje instytucje-przedsiębiorstwa firmami „krzak” poprzez które wyprowadzają środki z czesnego studentów na realizację własnych celów, ale o charakterze gospodarczym, a nie edukacyjnym. Im mniejszy zysk roczny, tym szybciej się takie szkoły zamyka, łączy z innymi, bo przecież ich rentowność ma być czynnikiem przesądzającym o tym, czy właścicielowi „opłaci się” dalej w tę firmę inwestować. W firmę, a nie w naukę, w badania, w rozwój kadr akademickich. Tu, im jest taniej i byle jak, ale toczy się na granicy prawa, tym lepiej, bo można pod pozorem troski o dostęp do edukacji, budować własne imperia.