(źródło: https://www.normfriesen.info/existentialism-and-education-an-introduction-to-otto-friedrich-bollnow-forthcoming/)
Na
mocy znowelizowanej ustawy z dnia 7 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo o
szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę –
Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce doktoranci, którzy wszczęli swój przewód
doktorski przed 30 kwietnia 2019 roku, mogą sfinalizować swoją pracę do końca
grudnia 2024 roku. Zabiegała o to Krajowa Rada Doktorantów w
2021 roku, kierując do władz resortu wniosek o przedłużenie tego terminu do
końca bieżącego roku. W mediach
społecznościowych zamieszczane są komunikaty czy relacje z takich obron
szczęśliwych doktorantów.
Profesorowie
uniwersytetów i akademii pedagogicznych, w których zostały wszczęte przed 30
kwietnia 2019 roku przewody doktorskie, uczestniczą zatem w ostatnich
tygodniach bieżącego roku w obronach tych dysertacji, o ile ich autorzy zdążyli
je przedłożyć odpowiednim organom i uzyskali już pozytywne recenzje. Uczestniczyłem w ub. tygodniu na Wydziale Nauk
o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego w obronie pracy doktorskiej pani Joanny
Dominiki Belzyt, która przygotowała rozprawę doktorską z filozofii wychowania
pod kierunkiem prof. UJD Pawła Zielińskiego.
Chyba
dobrze się stało, że resort nauki zmobilizował tzw. „wiecznych” doktorantów do
tego, by przerwali swoje perfekcjonistyczne podejście do własnych projektów
badawczych i doprowadzili je do pozytywnego zakończenia. W przypadku hybrydowych prac naukowych, które
wymagają długotrwałych poszukiwań odpowiednich źródeł, często ich tłumaczenia i
interpretowania, jak miało to miejsce w
pracy J.D. Belzyt.
Autorka
uczyniła bowiem przedmiotem swoich badań myśl pedagogiczną niemieckiego antropologa
pedagogicznego i filozofa wychowania Otto Friedricha Bollnowa (ur. 14.03.1903 r.
w Szczecinie w rodzinie nauczycielskiej; zmarł 7.02. 1991 w Tybindze). Najważniejsze
dzieła tego filozofa wychowania, to:
Anthropologische
Pädagogik, Haupt, Bern-Stuttgart 1983.
Das Verhältnis zur Zeit Ein Beitrag zur Pädagogischen
Athropologie, Qelle & Mayer, Heidelberg 1972.
Das Verstehen: Drei Aufsätze zur Theorie Der
Geisteswissenschaftlichen, Kirchheim, Mainz-Rhein 1949.
Neue Geborgenheit. Das Problem einer Überwindung des
Existentialismus, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1955.
Lebensphilosophie, Springer-Verlag,
Berlin-Gottingen-Heidelberg 1958.
Wesen und Wandel der Tugenden, Ullstein
Taschenbücher-Verlag, Frankfurt am Main 1958.
Maß und Vermessenheit des Menschen. Philosophische
Aufsätze. Neue Folge, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1962.
Sprache und Erziehung, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart
1966.
Das Wesen der Stimmungen, Klostermann, Frankfurt am
Main 1995.
Die Lebensphilosophie F.H. Jacobis, W. Kohlhammer
Verlag, Stuttgart 1966.
Die pädagogische Atmosphäre. Untersuchungen über die
gefühlsmäßigen zwischenmenschlichen Voraussetzungen der Erziehung, Qelle &
Meyer, Heidelberg 1964
Krise und neue Anfang. Beiträge zur pädagogischen
Anthropologie, Quelle & Meyer, Heidelberg 1966.
Existenzphilosophie und Pädagogik: Versuch über
unstetige Formen der Erziehung, W. Kohlhammer Verlag,
Stuttgard-Berlin-Köln-Mainz 1968.
Philosophie der Erkenntnis. Das Vorverständnis und die
Erfahrung des Neues, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1970.
Die anthropologische Betrachtungsweise in der
Pädagogik, Neue Deutsche Schule Verl.-Ges., Essen 1975.
Vom Geist des Übens. Eine Rückbesinnung auf elementare
didaktische Erfahrung, Herder, Freiberg 1978.
Studien zur Hermeneutik, cz. 1, Verlag Karl Alber,
Freiburg-München 1982
„Versuch über das Beschreiben” Hommage à Richard
Thieberger, Les Belles Letters, Paris 1989.
Prowadzone
przez J. Belzyt badania były bardzo czasochłonne, a przy tym wymagały biegłej znajomości
języka niemieckiego, by trafnie odczytać filozoficzną myśl Bollnowa. Musiała bowiem bez wsparcia finansowego instytucji, jako
osoba działająca zawodowo jedynie w fundacjach, wyjeżdżać wielokrotnie do
Niemiec, by w tamtejszych bibliotekach uzyskać dostęp do nieobecnych w naszym
kraju rozpraw niemieckiego filozofa wychowania, przeczytać je i dokonać wyboru
oraz przekładu najistotniejszych dla tematu pracy fragmentów.
Temat pracy jest interesujący: „Kategoria spotkania w myśli pedagogicznej Otto Friedricha Bollnowa”, gdyż znakomicie poszerza istniejące w Polsce naukowe szkoły badawcze w zakresie inkontrologii, czyli filozofii spotkania. Rekonstrukcja i eksplikacja kategorii spotkania w myśli pedagogicznej O. F. Bollnowa wymagała uwzględnienia w badaniach uwarunkowań historycznych jego życia i twórczości oraz odniesienia się do źródeł filozoficznych (egzystencjalizmu i fenomenologii) oraz antropologicznego podejścia do wychowania.
Zdaniem
Bollnowa: „Człowiek rozwija się, udoskonala, ale nie jest to oczywista stałość.
Jednostajna droga charakteryzuje się ciągłym szukaniem i zbaczaniem ze szlaku”
(s. 5)
Doktorantka jakby wyczuła potrzebę czasu, by podjąć się tego zagadnienia, gdyż w swojej twórczości Bollnow dociekał istoty „spokoju” i wychowywania młodych pokoleń w „pogodzie ducha”. Czyż nie jest potrzebna pedagogom głęboka refleksja nad istotą relacji między nimi a wychowankami? Jak pisze autorka we wprowadzeniu do dysertacji:
„Najwyższą
formą rozwoju człowieka według Bollnowa są nieciągłe formy wychowania, wśród
których centralną jest spotkanie, wydarzenie spotkania. W ujęciu Bollnowa
spotkanie jest przede wszystkim kategorią egzystencjalną. Widział on w nim (i
jego konsekwencjach) dopełnienie organicznego wychowania (Bildung). Spotkanie i
wychowanie są na dwóch krańcach tego samego procesu wychowawczego –
samorealizacji i samowychowania. Istotnymi elementami spotkania są lęk przed
tym, co nowe i nieznane oraz przebudzenie – totalne zrozumienie, połączenie się
w jedności ze wszechświatem. Prowadzi ono do zmiany świadomości, do sumienia.
Spotkanie jest poszerzeniem siebie o napotkany fragment rzeczywistości.
Zazwyczaj nie jest to przyjemne doświadczenie. Może mu towarzyszyć kryzys, a
nawet niepowodzenie” (s. 4).
Kategoria spotkania nie jest nowym
fenomenem w polskiej pedagogice, bowiem od kilkudziesięciu lat rozwijane są autorskie
rozprawy z zakresu inkontrologii, którą rozwijali pedagodzy i filozofowie.
Polecam:
Bińczycka
J., Spotkanie jako kategoria pedagogiczna, „Zeszyty Naukowe Wydziału
Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego” 1988, nr 16, s. 111-115.
Ostrowska
U., Inkontrologia pedagogiczna, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna
XXI wieku, t. II, Warszawa 2003, s. 324–328,
Ostrowska
U., Fenomen spotkania w wychowaniu, „Edukacja. Studia. Badania. Innowacje”
2007, nr 4;
Ostrowska
U., Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym, Kraków 2000.
Śliwerski
B., Wychowanie jako spotkanie, w: Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości,
Kraków 2012, s. 198-203.
Ablewicz
K., Sytuacja wychowawcza jako szczególne spotkanie dwóch osób – szkic
problematyki, „Zeszyty Naukowe UJ, DCCCLXVII, Prace Pedagogiczne”, 1988, nr 8,
s. 76-86.
Frejusz
K., Wychowanie jako „dialog i spotkanie” w myśli pedagogicznej Janusza
Tarnowskiego, Warszawa 2020.
Jagiełło
M., Spotkania, które zmieniają. O spotkaniu jako kategorii pedagogicznej w
wydarzeniu wychowującym na drodze życia, Kraków 2012.
Dąbrowski
Sz., Pedagogika religii Józefa Tischnera. W poszukiwaniu nowego modelu
edukacji, Słupsk 2016
Walczak
P., Wychowanie jako spotkanie. Józefa Tischnera filozofia człowieka jako źródło
inspiracji pedagogicznych, Kraków 2007.
Ryk
A., (Po)nowoczesny podmiot w doświadczeniu spotkania. Antropologiczne aspekty
pedagogiki spotkania, Kraków 2006.
Gadacz
T., Wychowanie jako spotkanie osób, w: Wychowanie personalistyczne. Wybór
tekstów, red. F. Adamski, Kraków 2005.
Czerwiński
K., Wybrane pedagogiczne aspekty fenomenu spotkania,
https://repozytorium.ukw.edu.pl/handle/item/159 [dostęp: 15.06.2020].
Wzbogacenie
powyższej orientacji filozoficzno-pedagogicznej o podejście O.F. Bollnowa.
Byłoby dobrze, gdyby dr J. Belzyt opublikowała swoja rozprawę, gdyż uzyskała znakomite recenzje uniwersyteckich profesorek: Krystyny Ablewicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Aliny Wróbel z UŁ. Mało mamy rozpraw naukowych, które przybliżają nieobecne w Polsce teorie współczesnej myśli pedagogicznej.