Zmarł ks. profesor teologii i pedagogiki Zbigniew Jan Marek SJ

 

W dniu wczorajszym zmarł oo. Zbigniew Jan Marek SJ (23.01.1947-18.02.2024), profesor teologii i pedagogiki chrześcijańskiej  Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, wybitny teoretyk, dydaktyk, autor podręczników szkolnych do katechetyki oraz specjalista w zakresie teorii wychowania  moralnego. Niewielu jest w kraju teologów i pedagogów zarazem, którzy podejmują interdyscyplinarne badania w zakresie teoretycznych podstaw wychowania moralnego dzieci w perspektywie personalistyczno-chrystocentrycznej. 

Profesor był księdzem zakonu OO. Jezuitów – Towarzystwa Jezusowego, profesorem nauk teologicznych, ale też doktorem habilitowanym nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika. Psychologowie osobowości podkreślają rzadko występujący w nauczycielskim zawodzie talent pedagogiczny, który jest główną cechą mistrzostwa w tej profesji. Miałem ogromną przyjemność uczestniczenia w przewodzie habilitacyjnym z pedagogiki ogólnej ks. Profesora nauk teologicznych, który nie musiał, nie potrzebował dla siebie, ale w trosce o kształcenie pedagogów postanowił poszerzyć zakres własnych badań naukowych, by, jako także samodzielny pracownik,  mógł wesprzeć kadry akademickie w dynamicznie rozwijającej się uczelni.        

Drogę rozwoju naukowego ks. Profesora rozpoczęły najpierw studia filozoficzne, które odbył w latach 1967 – 1976 na Wydziale Filozoficznym Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, a w latach 1969-1973 studia teologiczne na Wydziale Teologicznym Towarzystwa Jezusowego „Bobolanum” w Warszawie oraz roczne studia z katechetyki na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1976 r. uzyskał stopień magistra  teologii w zakresie katechetyki. 

W tym też okresie, w 1972 r. otrzymał święcenia kapłańskie, a w latach 1970-1978 nauczał religii. Od roku 1980 został zatrudniony na stanowisku asystenta na Wydziale Teologicznym ATK w Warszawie, gdzie w roku 1988 obronił rozprawę doktorską pt. Teoria wychowania religijnego według Planu Trewirskiego w świetle nurtów katechetycznych lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych uzyskując stopień naukowy doktora nauk teologicznych i podejmując się dalszej pracy naukowej na stanowisku adiunkta. 

W sześć lat później pomyślnie odbył w tejże uczelni kolokwium habilitacyjne przedkładając w swoim dorobku m.in. dysertację pt. Rozwój teorii wychowania religijnego dziecka w wieku przedszkolnym w Polsce w latach 1945-1990 uzyskując stopień naukowy doktora habilitowanego nauk teologicznych.  W 2000 r. uzyskał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych.  W tej też uczelni, przemianowanej na Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, pracował do 2001 r. kierując Katedrą Katechetyki Materialnej. 

W wyniku wyboru w 2001 r. na dziekana Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej „Ignatianum” w Krakowie przeszedł do tej uczelni jako podstawowego miejsca pracy, gdzie we wrześniu 2004 r. awansował na funkcję prorektora. 

W 1990 roku powołał i redagował do 2001 kwartalnik "Horyzonty Wiary", którego założenia są kontynuowane i rozwijane na łamach półrocznika "Horyzonty Wychowania", wydawanego na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu  IGNATIANUM. 

W 2008 roku ks. prof. Z. Marek przedłożył na Wydziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu rozprawy naukowe z pedagogiki, w tym monografię pt. Podstawy wychowania moralnego (WAM, Kraków 2005) oraz artykuły dotyczące tak ważnych problemów, jak: Nauczyciel jako osoba kształtująca proces moralnego wychowania młodzieży; wychowanie moralne i sumienie człowieka; wychowanie do chrześcijańskiej dojrzałości; antropologiczne uwarunkowania katechezy młodzieży szkół zawodowych; motywacja w procesach wychowania; wychowanie religijne wsparciem osiągania dojrzałości osobowej; edukacja religijna według założeń podręczników z serii: „W drodze do Emaus”; wspieranie procesów dojrzewania osobowego i edukacja chrześcijańska drogą do osiągania ludzkiej dojrzałości. 

Fundamentalny w wymiarze dydaktyki religii był 28 tomowy cykl podręczników szkolnych dla uczniów wraz z zeszytami ćwiczeń oraz przewodników dla nauczycieli. Znakomicie wykorzystał swoje doświadczenie w edukacji religijnej dzieci i młodzieży oraz z początku lat 90. XX wieku, kiedy kształcił osoby dorosłe na Korespondencyjnych Kursach Biblijnych, by stworzyć aktywizujące pomoce dydaktyczne. Przygotował je na zlecenie Konferencji Episkopatu Polskiego. Ks. Profesor był też współorganizatorem dorocznych sympozjów Sekcji Wykładowców Katechetyki, a od roku 1998 pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego sekcji.         

Dorobek naukowy i dydaktyczny ks. prof. Z. Marka SJ jest imponujący, gdyż wpisuje się nie tylko głęboko w obszar badań podstawowych w naukach o wychowaniu, ale także w rozwój literatury specjalistycznej służącej bezpośrednio formacji osobowej, w tym szczególnie duchowej i religijnej młodych pokoleń w naszym kraju. Jest to najcenniejszy dar, jakim mógł naukowiec obdarzyć praktykę oświatową, a zarazem wzbogacić wiedzę o podstawowych dla własnej dyscypliny fenomenach czy kategoriach pojęciowych. Widać to wyraźnie we współredagowanych pracach zbiorowych, jak: (Bez)radność wychowania…?, (współred. M. Madej-Babula, Kraków, 2007) czy Edukacyjne przestrzenie zdrowia, współred. M. Madej-Babula, Kraków, 2009).

Jako autor rozpraw z teorii wychowania wykorzystał do swoich analiz normatywnych współczesną literaturę przedmiotu, osadzając własne stanowisko m.in. w antropologii transcendentalnej Karla Rahnera i w pedagogice dialogu Martina Bubera. Mimo odrzucenia orientacji liberalnej w wychowaniu moralnym, nie rościł sobie prawa do wyłączności reprezentowanego przez siebie pojmowania istoty wychowania. Formułował istotne dla dalszych badań pytania o rolę „najnowocześniejszych metod wychowania” i o miejsce w tym procesie dla transcendencji.  Ks. prof. Zbigniew Marek sięgał w swoich analizach zarówno do rozpraw z współczesnej psychologii - M. Przetacznikowej, Z. Włodarskiego, T. Tomaszewskiego, J. Reykowskigo, J. Kozieleckiego, T. Kocowskiego, do metodologii nauk humanistycznych w ujęciu M. Łobockiego, H. Muszyńskiego czy S. Sieka, jak i do pedagogiki ogólnej K. Sośnickiego, M. Nowaka i T. Kukołowicz. Reinterpretacja faktów pochodzących z badań struktur psychologicznych, szczególnie nawiązująca do psychologii Jeana Piageta oraz do kontekstów historyczno-społecznych, zakorzenionych w chrześcijańskiej antropologii i jej znaczeniu społeczno-moralnym, ukierunkowana była na doskonalenie praktyki wychowania, na wyjście z kryzysu moralnego. 

            W cyklu rozpraw poświęconych edukacji religijnej ks. Z. Marek postrzegał wychowanie jako wspieranie jednostki w stawaniu się samodzielną, odpowiedzialną i dojrzałą osobą, a więc lokował je w paradygmacie humanistycznym, personalistycznym, choć – co jest zrozumiałe – z jednoznacznym odniesieniem do antropologii chrześcijańskiej łączącej w wychowaniu wartość wolności z wartością prawdy i formacji sumienia. Wpisuje się swoim ujęciem teorii wychowania moralnego w dziedzictwo myśli pedagogicznej reprezentowanej wcześniej przez Stefana Kunowskiego czy Janusza Tarnowskiego. Dialogiczna teoria wychowania moralnego ks. prof. Zbigniewa Marka jest przykładem na jej zasadne zaistnienie w pedagogice, która wydatnie rozwija refleksję nad istotą wychowania i kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych dla wspólnego dobra społeczności chrześcijańskiej.

         Ks. Profesor był promotorem siedemnastu rozpraw doktorskich z nauk społecznych, w dyscyplinie pedagogika, recenzentem w kilkunastu przewodach doktorskich i habilitacyjnych z nauk teologicznych i z pedagogiki, w tym z andragogiki, pedagogiki szkolnej, pedeutologii i pedagogiki specjalnej. Był członkiem Komitetu Nauk Teologicznych PAN raz aktywnie uczestniczył w pracach Zespołu Pedagogiki Chrześcijańskiej działającego przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN. Pedagogika i teologia poniosły wraz ze śmiercią ks. Profesora Zbigniewa J. Marka SJ niepowetowaną stratę. 

Niech spoczywa w pokoju.

(źródło fotografii: archiwum autora)