Populistyczna krytyka świadectwa z (biało)czerwonym paskiem

 

Im bardziej przeważa w społeczeństwie ideologia egalitaryzmu, tym bardziej nasila się spór o świadectwa szkolnej edukacji. Dopiero w dn.7 lipca 2025 roku absolwenci szkół podstawowych poznają wyniki egzaminu ósmoklasisty, które zadecydują o ich szansach w dostaniu się do wybranej na pierwszym miejscu szkoły ponadpodstawowej. W dn. 8 lipca tego roku wyniki matur poznają tegoroczni abiturienci.  

Bonifikatą za włożony wysiłek, poświęcany czas na własną edukację, za posiadaną wiedzę i umiejętności są, nie dla każdego ucznia, certyfikaty, dowody wyróżniających się osiągnięć dziecka w społeczności szkolnej.  Są nimi m.in. medale, dyplomy, ale też świadectwo z (biało)czerwonym paskiem oraz/lub certyfikat uczestniczenia w olimpiadzie przedmiotowej i zajęcia w niej najwyższej lokaty. 

Niektórzy domagają się powszechnej likwidacji wyróżnienia z czerwonym paskiem, a jeszcze bardziej ortodoksyjni uważają, że należałoby zlikwidować ocenianie formatywne w formie stopni cząstkowych i końcoworocznych. Jednak polskim kosmonautą zachwycają się tak, jakby każdy mógł nim zostać. 

Jestem od czterech dekad zwolennikiem edukacji bez wystawiania uczniom stopni, ale tylko i wyłącznie jako jednej z alternatywnych koncepcji kształcenia i wychowywania młodych pokoleń, które zostaną dzięki takiemu podejściu przygotowane do rozumienia istoty rywalizacji antagonistycznej i twórczej. Uczniowie w szkole czy klasie bez stopni powinni być przygotowani do życia z sukcesami ale i niepowodzeniami, przed ukończeniem cyklu kształcenia np. w klasie trzeciej czy siódmej szkoły podstawowej lub trzeciej czy czwartej w szkole średniej ogólnokształcącej lub technicznej z maturą.  Ta umiejętność i odporność na stres rywalizacyjny rozstrzyga w społeczeństwach kapitalistycznych o dobrostanie osoby (także socjalistycznych z wolnorynkową gospodarką np. Chiny), o efektywności usług publicznych, rozwoju i konkurencyjności krajowej gospodarki itp.

Skoro w kształceniu elementarnym w klasach I-III szkoły podstawowej wszystkie dzieci objęte są ocenianiem opisowym, chociaż nie wszystkie nauczycielki czynią to poprawnie, to jednak powinny przygotować swoich podopiecznych do obowiązującego w szkole rywalizacyjnego oceniania. Zgodnie z poziomem inteligencji wielorakiej, ale także zróżnicowaną motywacją uczniów do realizowania zadań dydaktycznych, odmiennym poziomem ich aspiracji i środowiskiem rodzinnym tylko część z nich osiągnie najlepsze wyniki, większość ulokuje się na poziomie średnim z tendencją do wzrostu lub spadku, a część doświadczy niepowodzeń czy najniższych wyników w procesie kształcenia. 

Zapewne są takie oddziały klasowe, w których nieliczni uczniowie wyróżniają się w zespole, a nawet chełpią sukcesami, ale od czego jest wychowawca klasy? Czy nie od tego, by prowadząc odpowiednie gry interakcyjne w czasie godziny wychowawczej sublimować lub obiektywizować ów popęd mocy, walki, wyniosłości? Niewątpliwie istotną rolę odgrywają tu ambicje rodziców takich dzieci, ale na to nauczyciele nie mają już wpływu. 

Nie należy właśnie w duchu egalitaryzmu tworzyć odrębnych oddziałów dla uczniów zdolnych, utalentowanych, ambitnych, bo ich udział w zajęciach zespołów o zróżnicowanym zasobie cech osobistych, kulturowych i uwarunkowań środowiskowych jest szansą dla wielu pozostałych uczniów z motywacją do samodoskonalenia. Odzwierciedla to zarazem strukturę społeczną w państwie, której edukacja powszechna nie zmieni. 

Stanisław Kowalski wykazał już w latach 70. XX wieku w badaniach socjobiograficznych ścieżek rozwoju osób dorosłych istniejący związek między poziomem aspiracji ich rodziców, poziomem aspiracji ich jako dzieci, ich zainteresowaniami, motywacją do uczenia się, sukcesami szkolnymi oraz ich zaangażowaniem społecznym a osiąganiem adekwatnego do nich poziomu wykształcenia. W ten sposób wyróżnił na podstawie badań statystycznych trzy typy jakościowe selekcyjnych funkcji wychowania (a nie tylko kształcenia!).   

           

Typ A: wysoki poziom wszystkich tych czynników, które łączą się ze sobą i biegną przez kolejne poziomy edukacji od podstawowego do wyższego. "Przelotne trudności życia rodzinnego lub szkolnego. w miarę i w czas przezwyciężone, nie naruszają ciągłości i harmonii w biegu procesu. Problemy pojawiające się w związku z wyborem typu szkoły średniej oraz uczelni wyższej lub kierunku studiów były tu zgodne i przychylnie dla autorów rozstrzygane. Jest to typ drogi do studiów najbardziej samodzielnej i bezkonfliktowej" (Kowalski, 2021, s. 240). 

 

(schemat, s. 241) 

Typ B: dotyczy najczęściej dzieci z rodzin klasy średniej, w których poziom aspiracji rodziców jest średni, ale w toku uczęszczania dziecka do szkoły zwiększa się po jego czy obu stronach do aspirowania ku wyższej edukacji. Pomimo nawet istniejących czy pojawiających się w rodzinie ambitnego dziecka problemów związanych z relacjami między rodzicami, z ich pracą zawodową itp., ono samo dąży do osiągania sukcesów "(...) zdobywając nieraz czołowe miejsce w klasie, a nawet w szkole - dzięki swoim zainteresowaniom specjalnym, szczególnie atrakcyjnym: dziewczęta w zakresie czytelnictwa lub działalności artystycznej (recytacji) podczas imprez szkolnych, chłopcy w zakresie sportu, nawet wyczynowego, z ambicją zajęcia czołowej pozycji w szkole lub reprezentowania szkoły na zewnątrz" (s. 242). 

 

(schemat, s. 242) 

Typ C: obejmuje dwie kategorie dzieci. "Jeden z nich reprezentują dzieci robotników kwalifikowanych lub rzemieślników z wykształceniem więcej niż podstawowym, przedsiębiorczych i dobrze sytuowanych, nieaspirujących wprawdzie do kształcenia dzieci na poziomie studiów wyższych, wszakże pozostawiających im swobodę decyzji w tej sprawie. (...) W tej sytuacji ich kariery szkolne biegły swobodnie, bez walki o najwyższe sukcesy w dążeniu do zachowania równowagi między nauką szkolną, minimum zaangażowania społecznego w szkole oraz uczestnictwem w życiu rówieśniczym" (s.243).  Co ciekawe, to właśnie wychowankowie tej grupy najczęściej aspirują w przyszłości do zawodu nauczycielskiego, skoro dostrzegają, że nie mają szans na życiowy sukces w innych dziedzinach aktywności zawodowej.  

(schemat, s. 243) 

Apel części rodziców, bo przecież nie uczniów, o to, by likwidować świadectwa z (biało-)czerwonym paskiem jest absurdalny. Problem mają rodzice i niektórzy nauczyciele, którzy nie potrafią tak naturalnej formy potwierdzania czyichś osiągnięć włączyć do procesu wychowania społecznego.  Dzieci zawsze są ofiarami błędów dorosłych. 

O mechanizmach selekcji szkolnej pisali m.in.:  

1.     Ambrozik W., Dewiacje wychowawcze w środowisku wiejskim, Wyd. Eruditus, Toruń 1997.

2.     Andrukowicz W., By dziecko było geniuszem. Wprowadzenie do edukacji komplementarnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls“ 2012.

3.     Bednarkowa W., O! Słoń przed stopniami. Osłoń przed stopniami. O szkolnym ocenianiu, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2000.

4.     Bielecka-Prus J., Transmisja kultury w rodzinie i w szkole. Teoria Basila Bernsteina, WN PWN, Warszawa 2010.

5.     Bielecki P., Bony edukacyjne. Granice urynkowienia edukacji, Warszawa: SGH 2005.

6.     Bruner J., Kultura edukacji, Kraków: Universitas 2006.

7.     Cylkowska-Nowak M., Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2004.

8.     Domański H., Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.

9.     Bilińska-Suchanek E., Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, Słupsk 2000.

10. Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Piwowarski R., Wskaźniki edukacyjne: Polska 2000, IBE, Warszawa 2001.

11. Deptuła M., Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia, Warszawa: WN PWN 2013.

12. Dolata R., Szkoła – segregacje – nierówności, Warszawa: Wydawnictwo UW 2008.

13. Dubis M., Młodzież wobec wyboru profilu kształcenia i zawodu. Na przykładzie licealistów z Podkarpacia, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

14. Dudzikowa M., Mit o szkole jako miejscu wszechstronnego rozwoju ucznia. Eseje etnopedagogiczne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001(II wyd. poszerzone, 2004).

15. Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych, Impuls, Kraków 2000.

16. Dzieci i młodzież – bariery i szanse rozwojowe. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Rzecznika Praw Dziecka i Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 31 maja 2006, Warszawa: Rzecznik Praw Dziecka 2006.

17. Dziecko w kręgu wychowania, red. Bogusława Jodłowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.

18. Edukacja wobec zagrożeń rozwoju i bezpieczeństwa dzieci, red.  Sabina Guz, Jolanta Andrzejewska, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2008.

19. Edukacja i stratyfikacja społeczna, red. T. Gmerek, Poznań: Wydawnictwo WOLUMIN 2003.

20. Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1982.

21. Gmerek T., Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków: IMPULS 2011.

22. Gmerek T., Społeczne funkcje szkolnictwa Finlandii. Studia i monografie Wyższej Szkoły Humanistycznej w Lesznie, Poznań-Leszno 2007.

23. Gmerek T., Szkolnictwo wyższe w krajach skandynawskich. Studium z pedagogiki porównawczej, Wydawnictwo WOLUMIN, Poznań 2005.

24. Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, WOLUMIN, Poznań 2004.

25. Górniewicz E., Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000.

26. Gromkowska-Melosik A., Gmerek T., Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2008

27. Hłobił A., Działalność szkoły we wspomaganiu rozwoju ucznia zdolnego, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

28. Karpińska A., Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności, Trans Humana, Białystok 1999.

29. Karpińska A., Niepowodzenia edukacyjne – renesans myśli naukowej, Białystok: Trans Humana 2011.

30. Krause A., Integracyjne złudzenia ponowoczesności (sytuacja ludzi niepełnosprawnych), Impuls, Kraków 2000.

31. Kruszewski K., Literacy, Economy and society. Results of the First International Adult Literacy Survey. OECD, Paris and Statistics Canada, Ottawa 1995 , Kwartalnik Pedagogiczny 1994 nr 4.

32. Kwieciński Z., Dynamika funkcjonowania szkoły, PAN, PWN, Warszawa 1990.

33. Kwieciński Z., Socjopatologia edukacji. Edytor, Warszawa 1992.

34. Kwieciński Z., Tropy-ślady – próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza, Wyd. Edytor, Poznań- Toruń 2000.

35. Kwieciński Z., Wykluczanie. Badania dynamiczne i porównawcze nad selekcjami szkolnymi na pierwszym progu szkolnictwa, Wydawnictwo UMK, Toruń 2002.

36. Kwieciński Z., Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości, Wydawnictwo UMK, Toruń-Olsztyn 2002.

37. Kwieciński Z., Bezbronni. Odpad szkolny na wsi, wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo  „Edytor”, Toruń 2002

38. Matysiak M.Z., Integracja środowiska a efekty pracy szkoły, Bydgoszcz 1964.

39. Musialska K., Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011.

40. Nadzieja na zmianę. Szanse edukacyjne młodego pokolenia ze środowiska wiejskiego, red. Danuta Waloszek i Krzysztof Wąż, ODN, Zielona Góra 2002.

41. Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”  2002.

42. Nowoczesność w kształceniu i wychowaniu, red. Cz. Kupisiewicz, WSiP, Warszawa 1989.

43. Pawłowska R., Izolacja społeczna i odrzucenie dziecka przez grupy wychowawcze, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1994, nr 3.

44. Piwowarski R., Edukacja z perspektywy lokalnej i międzynarodowej, Warszawa: IBE 2006.

45. Preuss-Kuchta L., Podziały, dobory uczniów w klasie i szkole. Działania selekcyjne, Edukacja 2004 nr 1.

46. Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

47. Progi szkolne, red. Julian Radziewicz, IBE, Warszawa 2000.

48. Putkiewicz E., Zahorska M., Społeczne nierówności edukacyjne – studium sześciu gmin, Ekspertyzy. Rekomendacje. Raporty z badań, ISP, Warszawa 2001.

49. Radziewicz – Winnicki A., Synchronizacja rozwoju, ubóstwo i marginalizacja. Wykluczanie społeczne w bilansie polskiej transformacji (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

50. Reuttowa N., Dziecko w szkole, WSiP, Warszawa 1985.

51. Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski i T. Szkudlarek, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005.

52. Sadownik A., Na rozstajnych drogach. Studium etnopedagogiczne kontrastowych karier szkolnych młodzieży, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW 2011.

53. Sukces jako zjawisko edukacyjne, red. M. Humeniuk, I. Paszenda, W. Żłobicki, vol. I-II, Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego 2017.

54. Sowińska H., Klasa szkolna jako zespół wychowawczy, WSiP, Warszawa 1974.

55. Sowińska H., Próg szkolny  w świetle współczesnej psychologii rozwoju (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

56. Strzelecka A., Izolacja społeczna ucznia w klasie szkolnej i jej niektóre konsekwencje pedagogiczne, "Chowanna" 1981, nr 3.

57. Szymański M.J., Procesy selekcyjne w szkolnictwie ogólnokształcącym, PWN, Warszawa 1988.

58. Szymański M. J., Selekcyjne funkcje szkolnictwa a struktura społeczna, IBE, Warszawa  1996.

59. Śliwerska W., Śliwerski B., Edukacja w wolności, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1991, ss. 94 (II wyd. Kraków 1993).

60. Śliwerski B., Edukacja autorska, Impuls, Kraków 1996

61. Śliwerski B., Jak zmieniać szkołę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1997.

62.             Wasilewska M., Selekcje szkolne w latach przemian, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2003.

.