Zaduszkowe pożegnanie profesor UKSW Barbary Baraniak

 

Po wczorajszym wspomnieniu pedagogów, którzy odeszli w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, otrzymałem informację, że pominąłem zmarłą 1 października 2022 roku profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie dr hab. Barbarę Baraniak (1954-2022). Nie wiedziałem o tym, że zmarła przed miesiącem pedagog specjalizująca się w pedagogice pracy, andragogice i kształceniu zawodowym. Wiedziałem, że p. Profesor UKSW choruje od kilku lat. Co jakiś czas pisała do mnie o swoich troskach dotyczących awansu naukowego na tytuł profesora, a przed dwoma laty, że wyszła ze szpitala po operacji i powoli odzyskuje siły. 

Swoistego rodzaju autoterapią była dla Niej intensywna praca nad książką z pedagogiki pracy, którą chciała wydać w 2020 roku. Nie mogłem jej recenzować, gdyż przedmiot analiz był spoza zakresu moich kompetencji i zainteresowań badawczych. Podzieliłem się jedynie uwagami dotyczącymi metodologicznych podstaw badań w tej subdyscyplinie nauk pedagogicznych, które mogłaby wykorzystać we własnym projekcie. Niestety, wcześniej zmarł Jej Mistrz  - pedagog pracy prof. Tadeusz Nowacki, który recenzował wcześniejsze rozprawy B. Baraniak.     

Wiem, że zamysł wydawniczy powiódł się, gdyż w ubiegłym roku ukazały się po pozytywnych recenzjach wydawniczych dwa tomy rozpraw. W ostatnim roku kontakt jednak uległ zakłóceniu, zapewne z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Pamiętam p. Profesor jako osobę pogodną, głęboko religijną, promieniującą na innych pozytywnym nastawieniem do życia, co pięknie oddaje fotografia  zamieszczona na stronie kierowanej przez Nią Katedry Pedagogiki Społecznej UKSW.  Nie chce się wierzyć, że zmarła, bo miała przed sobą jeszcze wiele projektów i zajęć dydaktycznych, które sprawiały Jej ogromną przyjemność. 

Droga akademickiego rozwoju Barbary Baraniak nie należała do typowych w pedagogice. Ukończyła bowiem studia magisterskie w znakomitej uczelni stołecznej SGGW na Wydziale Technologii Żywności, oddając w 1979 roku pracę magisterską na temat: "Badanie frakcji lipidowych szpiku kostnego".  Po studiach pracowała w Instytucie Ekonomiki i Organizacji Przemysłu Spożywczego oraz w Zespole Szkół Przemysłu Spożywczego w Warszawie. 

Od 1987 roku mgr B. Baraniak została zatrudniona w Centralnym Ośrodku Rozwoju i Postępu w Rolnictwie w Brwinowie, gdzie przygotowywała dysertację doktorską. Musiała trafić pod skrzydła prof. Tadeusza Nowackiego, bo już w trzy lata po studiach obroniła na Wydziale Pedagogicznym WSP w Bydgoszczy swoją rozprawę doktorską pt. "Wpływ treści pracy na unowocześnienie planów i programów kształcenia". 

Stopień doktora habilitowanego otrzymała w 2004 roku w tej samej Uczelni, przekształconej w Akademię Bydgoską (obecnie UKW) na Wydziale Pedagogiczno-Psychologicznym.  Jej główne osiągnięcie  naukowe dotyczyło "Programów kształcenia zawodowego. Teorii-Metodologii-Aplikacji".  Specjalizując się w pedagogice pracy była zatrudniona w Instytucie Badań Edukacyjnych w Warszawie (była sekretarzem naukowym IBE), w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku, a także pełniła funkcję dziekan w Wyższej Szkole Pedagogicznej ZNP w Warszawie. W latach 2001-2002 kierowała w MEN projektem dotyczącym konstruowania programów nauczania dla profili Liceum Profilowanego. 

W latach 2004-2008 dr hab. B. Baraniak była w resorcie edukacji -    pełnomocnikiem podwykonawczym projektu oraz koordynatorką metodyczną opracowania w projekcie "Przygotowanie innowacyjnych programów dla kształcenia zawodowego (programy i pakiety dydaktyczne)".  Bardzo aktywnie uczestniczyła w Konsorcjum z Funduszem Współpracy BKKK (Biuro Kształcenia Kadr Kierowniczych) realizując temat „Szkolnictwo zawodowe – prace autorskie i projekty”, w Konsorcjum z Ecorys i Copy-Com, gdzie realizowany był temat „Poznaj świat zawodów” oraz przygotowywano „Opracowanie bilansu kwalifikacji i kompetencji dostępnych na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalifikacji". 

Od 2008 roku była związana zawodowo, naukowo z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, gdzie kierowała Katedrą Pedagogiki Społecznej oraz Pedagogiki Pracy.  Ceniona była jako recenzentka podręczników szkolnych dla szkół zawodowych, branżowych oraz rozpraw naukowych z pedagogiki pracy i dydaktyki przedmiotowej. W latach 1996-2008 była członkiem Rady Naukowej IBE w Warszawie. 

Prof. UKSW B. Baraniak kształciła studentów na kierunku pedagogika, ale także kadru akademickie, bowiem wypromowała 3 doktorów nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej, za osiągnięcia w działalności dydaktycznej, wydawniczej i społecznej została wyróżniona w 1998 roku Medalem Komisji Edukacji Narodowej, zaś w 2011 roku prezydent Bronisław Komorowski odznaczył Ją Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Ostatnio opublikowała dwie monografie naukowe, które planowała jako podstawę do złożenia kolejnego wniosku o nadanie Jej tytułu profesora. Niestety, odeszła przedwcześnie. Wydała m.in. następujące rozprawy:   

Baraniak B., Pedagogika i jej struktury w dyskursie o nauce naukowości i naukoznawstwie (Warszawa, 2021).

Baraniak B., Podstawy teoretyczno-metodologiczne pedagogiki pracy jako dyscypliny naukowej, (Warszawa, 2021).

Baraniak B., Współczesna pedagogika pracy z perspektywy edukacji, pracy i badań, (Warszawa 2010). 

Baraniak B., Metody badania pracy. (Warszawa 2009).

Baraniak B., Edukacja w przygotowaniu człowieka do pracy zawodowej, (Warszawa 2008).

     

(źródło fotografii - UKSW) 

 

W ciągu roku pożegnaliśmy

 

Pragnieniem każdego, 

kto kocha i jest kochany, 

kto ceni i jest doceniany, 

kto pamięta i jest pamiętany, 

kto obdarza innych Dobrem i jest nim obdarzany,

kto jest nauczycielem i uczącym się, 

   jest to, 

   by najbliższa mu osoba była wciąż obecna, niejako w pobliżu, w sile wieku i zdrowia, w myślach, sercu i pamięci minionych wydarzeń, wspólnych doświadczeń, przeżyć, spotkań, rozmów, gestów, a nade wszystko - tak rzadko doświadczanych w akademickim świecie  - dowodów wyjątkowego WSPÓŁISTNIENIA.         

Od ubiegłorocznego Dnia Wszystkich Świętych odeszli od nas, pozostając w pamięci, sercach, dziełach, myśli i dokonań na rzecz kształcenia młodych pokoleń i kadr akademickich, pedagodzy, których osobno żegnałem odrębnym wpisem w blogu. Już nie skontaktujemy się bezpośrednio ze sobą, chociaż moje notatniki zachowały numery telefonów, elektroniczne,  domowe i uczelniane adresy.  

 

pedagog społeczny - dr. hab. Mikołaj Winiarski 

pedagog mediów - dr hab. Janusz Morbitzer, prof. WSB 

pedagog wczesnej edukacji - prof. dr hab. Barbara Helena Wilgocka-Okoń

 

tyflopedagog - prof. dr hab. Jadwiga Kuczyńska-Kwapisz  

pedagog ogólny - dr hab. Mariusz Dembiński, prof. UAM 

pedagog przedszkolna - dr hab. Krystyna Maria Lubomirska 

pedeutolog - dr Ewa Lewik-Tsirigotis 

 Wszyscy, którzy odeszli, zostawili w nas jakiś ślad, bo - jak w jednym z pięknych wierszy pisze o takich twórcach łódzki poeta Tomasz Misiak - chcieli i potrafili:

(...) żyć wyraziście,

Byt kreować, jak dzieło,

Ślad zostawić,

By w krąg się rozchodził

Coraz dalej i dalej

Wśród ludzi ideą

Albo chociaż

Falą na wodzie.

(T. Misiak, Słowo do słowa, Łódź 2018, s. 4). 

 

THE World University Rankings odsłania sterowaną grywalizację i kompromitującą ewaluację nauki w Polsce

 

Jak ktoś już bardzo chce i przejmuje się "światowymi" rankingami nauki oraz jakości kształcenia w uniwersytetach na całym świecie, to może zajrzeć na stronę THE World University Rankings.  Tam znajdzie klasyfikację rzekomo najlepszych tego typu uczelni na ponoć całym świecie, czyli przekona się o tym, jak porównywane jest to, co jest nieporównywalne. Piszę o tym w wydanej w tym roku książce. Nie ma to jednak znaczenia dla grywalizacyjnego kołowrotka.   

 

Jak piszą twórcy tej grywalizacji: 

 

Nasze rankingi obejmują trzy główne misje działalności uczelni: badania, nauczanie i ich oddziaływanie. Każda uczelnia w rankingu ma swój profil, z podziałem na ogólne wyniki w rankingach i danymi uzupełniającymi, które mają pomóc studentom w wyborze uniwersytetu ich marzeń. 

Na przykład istnieją dane dotyczące stosunku liczby pracowników do liczby studentów na każdym uniwersytecie, całkowitego dochodu na studenta, odsetka studentów zagranicznych oraz podziału studentów według płci. Niektóre uniwersytety mają ulepszone profile, aby zaprezentować swoją ofertę studentów oraz ich indywidualne mocne strony i cechy poza danymi rankingowymi. 

Big Date THE stały się ważnym źródłem informacji dla kończących szkoły średnie, pomagając im w podjęciu jednej z najważniejszych decyzji w ich życiu – komu powierzyć swoją edukację. 

Organizator niniejszej grwalizacji chce w ten sposób pomóc młodzieży w jej dalszej ścieżce kształcenia. Przy okazji rankingu publikuje zatem komercyjne blogi, wlogi, wiadomości i porady z rzekomo bezcennymi poradami i wskazówkami ich autorów.

Ponoć rankingi są również szeroko wykorzystywane przez polityków i rządy w podejmowaniu decyzji dotyczących karier, ustalaniu strategicznych priorytetów czy monitorowaniu polityki, a to dlatego, że  (...) rankingi THE opierają się na jednej z najbogatszych baz danych dotyczących wyników uczelni na świecie.

Jak widać polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki na czyjeś szczęście nie przejmuje się rankingozą i ustala własne kryteria oraz klasyfikacje. Możemy zatem zobaczyć, jak bardzo różnią się między sobą grywalizacyjne typologie. Postanowiłem zobaczyć, jakie wyniki mają polskie uniwersytety w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinie i kierunku kształcenia związanymi z edukacją. Jak wiadomo w USA, United Kingdom  nie ma pedagogiki jako dyscypliny naukowej, tylko są jakieś study of education. Oto polskie wyniki w świetle THE: 

miejsce		Nazwa uczelni	Kategoria naukowa dla PEDAGOGIKI w III RP 2022 wg MEiN
201–250		Adam Mickiewicz University, Poznań Poland	B+
251–300	Jagiellonian University Poland		B+
401–500	University of Warsaw Poland		B+
601+	University of Silesia in Katowice Poland		B+

 

Czekamy zatem na kolejne sukcesy związane z wstawaniem z kolan i przecieraniem dziur w połatanych uniwersytetach.

The overall THE World University Rankings, featuring more than 1,500 institutions, are accompanied by a series of subject-specific rankings to help students determine where to study: 

• Arts and humanities 
• Business and economics
• Clinical and health
• Computer science
• Education
• Engineering
• Law
• Life sciences
• Physical sciences
• Psychology
• Social sciences

  

    

   

Jaka piękna katastrofa. Pedagogika i edukacja wobec społecznej zmiany.

 

 

Nie jestem w stanie przybliżyć wszystkich wystąpień na XXXIV Forum Pedagogicznym we Wrocławiu, ale przywołam jeszcze jedno, które wywołało wiele refleksji i emocji, bowiem prof. Mirosława Nowak-Dziemianowicz zawsze referuje z dynamiką przekazu. W ten sposób wyraża osobiste zaangażowanie w referowany problem oraz potrzebę poruszenia nim także słuchaczy. Nawet nie chodzi o to, by wszystko akceptować czy w pełni zgadzać się z prezentowanymi tezami. Nie ulega bowiem wątpliwości, że są one pochodną wyostrzonego krytycznie spojrzenia na naukę, szkolnictwo wyższe czy politykę oświatową, następstwem wglądu w stan rozwoju rodzimej pedagogiki akademickiej.

 Udostępniony mi przez Profesorkę tekst wystąpienia powinien być opublikowany w periodyku Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego lub Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, by trafił do właściwego adresata. Poruszająca wszystkich krytyka, nie pozwala na jej przemilczenie, pominięcie czy zlekceważenie. Mamy bowiem do czynienia z „jakże piękną katastrofą” z udziałem także rodzimej pedagogiki, co wcale nie oznacza, że tylko z jej winy, przyzwoleniem czy samoświadomością. W tle wypowiedzi dolnośląskiej pedagożki można było odnaleźć przywoływane przez nią poglądy na zmianę społeczną: F. Fukuyamy, Z. Baumana, A. Giddensa, J-C. Kaufmanna, U. Becka, W. Burszty, P. Sztompki czy M.J. Szymańskiego. 

M. Nowak-Dziemianowicz-Bąk uderzyła w stół, a teraz niech odzywają się przysłowiowe nożyce. Przywołam w tym miejscu kilka kwestii, które znalazły w jej wypowiedzi szerokie uzasadnienie: 

1.Zdecydowany prymat wiedzy normatywnej ( odpowiadającej na pytanie o to, jaki powinien być świat) nad wiedzą deskryptywną (będącą opisem tego, jaki świat, jego poszczególne obszary , jest) , praktyczno- moralną, odpowiadającą na pytanie o to, dlaczego w naszym społecznym świecie zachodzą takie a nie inne procesy, jakie są ich uzasadnienia, jakie przyświecają im wartości oraz wiedzy krytycznej, demaskującej jawne  ukryte praktyki władzy w dyskursie społecznym i nad dyskursem społecznym czyli obnażającej mechanizmy i źródła doświadczanych dzisiaj przez ludzi opresji i cierpienia.

2. Ucieczka pedagogiki i pedagogów- badaczy od problemów związanych z teraźniejszością, z edukacją tu i teraz, ze szkołą jako instytucja edukacyjną ( w to miejsce mamy do czynienia w naukach społecznych- nie tylko w pedagogice z zamykaniem się w szczegółowych , często odległych od rzeczywistych problemów zagadnieniach)

3. Kryzys podstaw teoretycznych i języka dyscypliny- to konsekwencja tego zamknięcia się we własnych, szczegółowych obszarach problemowych. Skutkuje to potrzebą ciągłego definiowania pojęć tak podstawowych dla naszej dyscypliny jak edukacja, wychowanie, socjalizacja ( i wielu innych) w miejsce tworzenia i rozwijania nowych, potrzebnych do opisu i rozumienia zmieniającej się rzeczywistości społecznej problemów.

4. Uleganie modom- przenoszenie z innych dyscyplin modnych trendów i pojęć. Przykładem może być pedagogika pozytywna, która na wzór psychologii pozytywnej ( odwołującej się do tych zasobów jednostki, które pomagają jej lub w ogóle pozwalają na osiągnięcie szczęścia)  stawia pytania …no właśnie o co? Jak być szczęśliwym? Jak osiągnąć dobrostan? Czy dyscyplina naukowa może być przymiotnikowa_ pozytywna albo negatywna? Kiedy jest nie pozytywna czyli negatywna? Wtedy, kiedy opisuje opresje, cierpienie, wykluczenie, marginalizację, prowadzącą do doświadczenia pogardy odmowę uznania? Czy pedagogika, żeby być „ pozytywna” ma przestać dostrzegać te zjawiska, bo wtedy będzie „ negatywna”?

5. Zerwanie więzi tworzących naukową wspólnotę, opartych na wspólnym dociekaniu jakiejś wersji prawdy o świecie ( będącej jednym z elementów etosu Uniwersytetu) i zastąpienie jej dążeniem do spełnienia biurokratycznych kryteriów władzy (obowiązek opublikowania czterech „ slotów”).

 W YouTube został właśnie opublikowany wywiad z prof. M. Nowak-Dziemianowicz, który dotyczy polityki oświatowej i młodzieży szkolnej. 

 

 

O trzech rewolucjach w edukacji dorosłych na XXXIV Forum Pedagogicznym we Wrocławiu

 

W czerwcu br. miałem okazję wysłuchania referatu profesora Mieczysława Malewskiego o przesunięciach edukacyjnych w andragogice. Tym razem, w ramach cyklicznego Forum Pedagogicznego na Uniwersytecie Wrocławskim andragog pogłębił swoje analizy, wskazując na trzy fazy rewolucji w kształceniu dorosłych. Swoje wystąpienie otworzył maksymą Gerta Biesty: 

Edukacja nie jest napełnianiem kubła, ale rozniecaniem ognia. 

Każda metafora, którą posługują się pedagodzy, stwarza szansę do refleksji i otwartej dyskuji na temat tego, jak w XXI wieku kształcić młode pokolenia. W tym jednak przypadku dotyczy ona osób dorosłych, a więc tych, które powinny być już wykształcone, tymczasem - zdaniem M. Malewskiego - jest ono niepełne, parcjalne, a być może także obciążone zniechęcaniem do ustawicznego uczenia się tych, którzy dopiero rozpoczynali swoją edukacyjną przygodę. 

Jak każda typologia, także i ta zaproponowana, jest niedoskonała, ale pozwala objąć analizą ewolucję dydaktyki kształcenia dorosłych w ciągu minionego półwiecza. Profesor M. Malewski wyróżnił bowiem: 

I - założycielską fazę andragogiki przypadającą na przełom lat 60. i 70. XX wieku. W tym czasie doszło w wyniku procesów subdyscyplinaryzacji nauk społecznych do wyodrębnienia z pedagogiki jej - rzekomo autonomicznej - nowej subdyscypliny badań naukowych - andragogiki. Wskaźnikiem przemiany miał być fakt odejścia od wcześniejszego a dominującego programocentryzmu do osobocentryzmu (wyjścia od potrzeb poznawczych dorosłego).  

II -     ontologiczna faza przejścia od nauczania do samodzielnego, ale kierowanego uczenia się, która przypadła na początek lat 90. XX wieku, modernizując zarazem pola badawcze tej subdyscypliny nauk pedagogicznych 

III faza epistemicznego rozwoju przypada na rewolucję cyfrową także w powszechnej edukacji, w ramach której następuje przejście od zdobywania i nabywania wiedzy, mądrości do jej wypierania i pogłębiania w społeczeństwie stanu ignorancji w wyniku zastępowania wiedzy informacją, a więc substytutem wiedzy.

Zapewne M. Malewski pisze kolejną książkę, toteż znajdziemy głębokie rozwinięcie zasygnalizowanych przeze mnie wątków jego wczorajszej wypowiedzi na Forum. Kto uczestniczył w debacie, ten już wie, jakie uzasadnienia i ich źródła kryją się za powyższą typologią. 

XXXIV Forum Pedagogów na Uniwersytecie Wrocławskim

 

Wczoraj rozpoczęły się na Uniwersytecie Wrocławskim dwudniowe obrady XXXIV Forum Pedagogów, nt. „Oblicza pedagogiki – przestrzenie edukacyjne i społeczne (przeszłość, współczesność, perspektywy).  Dolnośląscy uczeni chcą w tej formie uczcić 75-lecie pedagogiki w Uniwersytecie Wrocławskim.  

W zapowiedzi debaty, którą przygotowywano od wielu miesięcy, zapisano nastęujące jej cele i zakres tematyczny: 

Pedagogiczny dyskurs naukowy ujawnia różne oblicza pedagogiki, konceptualizowane na przestrzeni dziejów oraz w różnych społeczno-kulturowych i (geo)politycznych odniesieniach. Można go postrzegać z perspektywy (inter)dyscyplinarnej, jak również uobecniania się w praktyce edukacyjnej i społecznej. W tym kontekście, jako interesujący poznawczo, uznajemy namysł nad obliczami pedagogiki i specyficznymi dla nich przestrzeniami edukacyjnymi i społecznymi, postrzeganymi z perspektywy przeszłości, współczesności i perspektyw ich rozwoju. Dlatego przypisujemy naukowo-badawcze znaczenie następującym zagadnieniom: 

1. Pedagogika i edukacja wobec wyzwań XXI wieku – od zmęczenia ponowoczesnością, konsumpcjonizmem po przyszłość demokracji, (post)antropocen, przepływy ludzi i nie-ludzi. Nowe perspektywy teoretyczne w konceptualizacji rzeczywistości edukacyjnej: cultural turns, współczesny feminizm, posthumanizm etc.

2. Komunikacja w pedagogice.

3. Dziecko i nauczyciel w przedszkolnej i szkolnej przestrzeni edukacyjnej.

4. Tradycje szkolnictwa wyższego na ziemiach polskich.

5. Wyzwania i potencjał dorosłości. Uczenie się w czasach zmiany. Perspektywy

andragogiki i edukacji dorosłych. Nowe obszary uczenia się człowieka w biegu życia.

6. Społeczno-kulturowe przestrzenie szans rozwojowych, zagrożeń marginalizacją

i wykluczeniem społecznym oraz pokojowego współistnienia – edukacyjne wyzwania.

7. Pedagogika specjalna wobec wyzwań i dylematów współczesności.

8. W trosce o jakość profilaktyki i resocjalizacji.

9. Oblicza poradnictwa.

Powyższe zagadnienia czynimy przedmiotem naukowej debaty. Natomiast jako cel konferencji zakładamy określenie nowych perspektyw teoretycznych konceptualizujących przestrzenie edukacyjne i społeczne, szczególnie w warunkach doświadczanych zmian o zróżnicowanej proweniencji. Znaczenie przypisujemy także praktykom edukacyjnym oraz społecznym, które ujawniają potencjał i szanse na sprostanie wyzwaniom współczesności. 

Szczegółowy program obrad znajduje się na stronie Instytutu Pedagogiki, z którego uczonymi współpracuję od kilkudziesięciu lat. Z tym większą przyjemnością wezmę udział w kolejnym Forum, gdyż każde z dotychczasowych spotkań stawało się dla mnie inspiracją do badań, recenzji czy studiów teoretyczno-empirycznych. Cieszę się, że mogłem przypomnieć problematykę badań, które jeszcze w okresie Polski Ludowej prowadził w Zakładzie Teorii Wychowania prof. UWr  Zygmunt Szulc.

 

To dzięki uczonym tego Insytutu rozwijają się takie subdyscypliny nauk pedagogicznych, jak poradnictwo pedagogiczne, pedagogika ogólna, polityka oświatowa, teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika społeczna, w tym wychowanie w rodzinie, pedagogika resocjalizacyjna, historia oświaty i wychowania, pedagogika szkoły wyższej, edukacja międzykulturowa, pedagogika alternatywna czy wczesnoszkolna. Spotkaliśmy się w znaczącym naukowo środowisku akademickim, prowadząc spory o miniony i aktualny stan nauk o wychowaniu.