Aleksander Nalaskowski - profesor zwyczajny Instytutu Pedagogiki UMK w Toruniu wydał książeczkę, której treść nie pozostawi nikogo wobec niej obojętnym, bowiem chyba nikt w naszym środowisku tak skutecznie, jak właśnie ten pedagog, nie drażnił, nie prowokował, nie wywoływał fali oburzenia czy zachwytów. Ilekroć miałem tylko taką możliwość zaproszenia Profesora na organizowaną przeze mnie konferencję "Edukacja alternatywna - dylematy teorii i praktyki" czy na seminarium doktorskie (a było tak, że to doktoranci wybłagali u mnie, bym zaprosił A. Nalaskowskiego na seminarium), zawsze były tłumy słuchaczy, wiernych jego czytelników. Kategoria wierności dotyczyła obu typów postaw wobec głoszonych czy publikowanych przez tego pedagoga książek i artykułów – antagonistycznych i protagonistycznych (aż po zachwyt i apologetykę). Dwa bardzo poważne wypadki w Jego życiu osobistym sprawiły, że walcząc najpierw o życie, potem o powrót do zdrowia, sił i sprawności był przez kilka lat niemalże nieobecny w przestrzeni publicznej, chociaż mimo cierpienia dzielnie i konsekwentnie sprawował odpowiedzialnie funkcję dziekana Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu.
To jest absolutny fenomen, by w imię poczucia odpowiedzialności godzić trud i problemy własnej egzystencji z nieustanną pasją badacza, dydaktyka, administratora i oświatowca. Piszę o tym dlatego, by czytelnicy najnowszej książki Profesora mieli świadomość, ze uprzystępnił nam po tych trudnych latach życia książkę, która nie jest zwykłym zestawieniem, powtórką tekstów już gdzieś, wcześniej publikowanych. Jest bowiem i nie jest zarazem. Jak sam stwierdza w słowie odautorskim: „Tomik zawiera (...) polemiczne, dyskusyjne i głównie popularne teksty opublikowane w ostatnich latach w dziennikach, tygodnikach czy na portalach internetowych. Uznałem, że wraz z zakończeniem intensywnej obecności w mediach warto te wszystkie słowa pozbierać i razem wydać jako rodzaj kroniki buntu „na bieżąco””, książkowe pożegnanie trybuny na rzecz powrotu do katedry”.
Nie wierzę, by to pożegnanie było zarazem zakończeniem publicznej obecności Profesora w mediach, bo nie jest On typem naukowca, który mógłby przejść obojętnie wobec tego, co ma miejsce w naszym kraju. Być może większość zajmuje taką postawę, tylko nie on. Ja sam nie godzę się z taką perspektywą i apeluję do niego, by nie stosował postawy oporu biernego, skoro przez tyle lat był czynnym kontestatorem/krytykiem, ale i kreatorem polityki oświatowej czy akademickiej w naszym kraju. Nie mam rzecz jasna środków do wywierania pozytywnej presji w tym zakresie, ale mam taką nadzieję, że sami czytelnicy w tym pomogą i upomną się o powrót Profesora do sfery publicznej. Katedra nie będzie przez to opuszczona czy zaniedbana.
Sięgnijmy jednak do książki, która może być najlepszym prezentem dla naszych przyjaciół lub wrogów, w zależności od preferowanych przez nich postaw politycznych, preferencji światopoglądowych, a więc i ideologicznych. Jednym i drugim możemy sprawić radość, bowiem ci pierwsi będą zachwyceni piękną edycją książeczki zawierającej treści bliskie ich postrzeganiu świata polityki rządów III RP oraz szeroko pojmowanej edukacji, dla drugich będzie on okazją do wyrzucenia z siebie agresji, złości, wściekłości i pohejtowania w internecie na jego temat, ba, może nawet straszenia kolejnymi procesami. Tu każdy znajdzie coś dla siebie, dla masowania własnego EGO, dla wyrażenia protestu przeciwko patologiom polskiej codzienności oświatowej, naukowej, politycznej i kulturowej, dla podtrzymania stereotypu, uprzedzeń lub fascynacji profesorem.
Autor nadał swoje książce tytuł „Ortodoksja i chaos”, ale w moim przekonaniu, o ile ortodoksja jest czymś jednoznacznie rozpoznawalnym w naszym świecie, o tyle już chaos – nie. Odnosząc ów stan do polskiej rzeczywistości musiałbym zaprzeczyć, że mamy u nas do czynienia z chaosem, bowiem od 1993 r. ma miejsce ewidentna polityka demokracji sterowanej, etatystycznego władztwa i głębokiej zapaści kulturowo-oświatowej. Nie ma w Polsce chaosu, chociaż może się wydawać, że on istnieje. Nie jest to jednak możliwe w sytuacji, gdy rządzący perfekcyjnie (w ich mniemaniu) wykorzystują stare praktyki socjotechniki i politycznej manipulacji w stosunku do własnego narodu, depcząc wartości, tradycje narodowe, kulturowe i z typową dla kolejnych rządów lewicy, prawicy i neoliberałów fundują polskiemu społeczeństwu blichtr i tandetę, błyskotki i powiększającą się nędzę, troszcząc się o własną nomenklaturę i sieci prywatyzowanych interesów. W III RP jest ortodoksja w różnych postaciach i wymiarach, ale na pewno nie ma chaosu, bo odpowiednie służby już o to się troszczą, tak jak w PRL. W tym przypadku syndrom homo sovieticus został tak głęboko i skutecznie przekazany w genach politycznych tzw. Nowych elit, że mówienie o chaosie jest absolutnie nieuprawnione. Chyba, że chcemy powiedzieć, iż to władze polityczne kraju kreują chaos, nad którym same muszą dla dobra narodu zapanować sobie tylko znanymi metodami autorytaryzmu i zniewalania części polskiego, a niepokornego wobec nich społeczeństwa.
Książeczka jest przykładem interesujących treści, które - chociaż powstawały w różnych okresach czasu - stanowią o wysokiej wartości analiz polskiej rzeczywistości według kryteriów merytorycznych, a nie czasu ich ukazywania się w sferze medialnej. Dzięki temu A. Nalaskowski dał nam zupełnie nowe dzieło, godne przeczytania i namysłu. Oj, warto poświęcić trochę czasu zawartym w nim „perełkom” metaforycznych analiz, studiów krytycznych i resentymentalnych. Nikogo ta książka nie znudzi. Co najwyżej, jeśli w dowolnym momencie odkryje, że nie potwierdza jego (świato-) poglądu, zapewne ją odłoży lub podaruje swojemu wrogowi. Toteż będzie pożądany efekt czytelniczy, gdyż niektórym nic tak dobrze nie sprawia przyjemności, jak pozbawianie jej innych.
Profesor A. Nalaskowski sytuuje się w tej książce ponad wspomnianymi emocjami, nastrojami czy ideologicznymi orientacjami. Owszem, w jakiejś mierze odsłania osobiste preferencje aksjologiczne potwierdzając raz jeszcze, że w świecie nauki tylko krowa nie zmienia poglądów. Naukowiec – humanista z prawdziwego zdarzenia, nie tylko zmienia, ale musi je zmieniać, jeśli istotnie identyfikuje się z tą funkcją nauki, jaką jest dociekanie prawdy o interesującej go rzeczywistości, a nie jej głoszenie zgodnie z oczekiwaniami władzy.
Ostatnio, w czasie jednej z konferencji, ktoś skomentował, że prof. A. Nalaskowski jest ortodoksyjnym konserwatystą. Niech zapozna się najpierw z książką Gilberta Keith Chestertona pt. "Ortodoksja" , a skoryguje nieco swoje zdanie na ten temat. Gdyby jednak poczytał książki toruńskiego pedagoga z lat wcześniejszych, to musiałby na ich podstawie lokować jego twórczość po stronie ortodoksyjnych… liberałów.
Nie jest tu moją rolą analizowanie profilu osobowościowego tego pedagoga. W pełni jednak akceptuję Jego znakomitą intuicję i kreatywność badawczą, w której wykorzystuje właśnie jak naukowiec z prawdziwego zdarzenia do analiz określonych procesów, zdarzeń czy zjawisk edukacyjnych adekwatną do przedmiotu metodologię i środki poznania. A to, że kieruje się przy tym wszystkim jeszcze własnym sumieniem, spójnym kanonem wartości, nie powinno nikomu przeszkadzać w odczytaniu tego, co tak naprawdę ważnego ów Autor ma nam do powiedzenia. Może jednak warto zawiesić na jakiś czas własne przedsądy, uprzedzenia czy fascynacje i zobaczyć, że to, co nas śmieszy, czego się obawiamy lub odrzucamy dotyczy także nas samych, a to, co budzi wściekłość lub żal, być może jest także naszym udziałem.
Nie będę referował Państwu tej książki. To są głęboko refleksyjne eseje, znakomite filipiki językowe, metaforyczne skoki wzwyż, by odczytywać różne znaki polskiej edukacji w teorii i praktyce. Jak chcecie komuś zrobić przyjemność lub wyprowadzić go z równowagi, macie świetną ku temu okazję.