10 lutego 2021

Marek Kwiek o homofilii i prestiżu publikacji naukowych

 

Profesor Marek Kwiek (Director, Institute for Advanced Studies in Social Sciences and Humanities) z UAM w Poznaniu opublikował wraz z dr. Wojciechem Roszką artykuł p.t. "Dlaczego w nauce dominuje współpraca z mężczyznami: homofilia ze względu na płeć na przykładzie 25 000 naukowców". 

Prawie rok czasu poświęcili obaj uczeni na analizę bazy bibliograficznej OPI Nauka Polska  i Scopus, by zobaczyć, czy w nauce ma miejsce współpraca między mężczyznami i kobietami? W korelacji zmiennych uwzględnili wiek, prestiż czasopism oraz typ instytucji zatrudniającej badaczy.  

Do analizy wykorzystali dane obejmujące wszystkie publikacje w SCOPUS naukowców ze stopniem doktora, które ukazały się w latach 2009-2018. W innych krajach nie prowadzono jeszcze tego typu badań.  

Na podstawie danych naukometrycznych autorzy wykazują m.in., że w Polsce chcą pracować z mężczyznami  uczeni obu płci. Publikacje heteroautorskie ukazują się w średnio bardziej prestiżowych czasopismach. 

Natomiast z homofilią w większym stopniu mamy do czynienia w uczelniach, które zostały zaliczone w konkursie do badawczych lub bardziej badawczych (typu IDUB). W nich mężczyźni jeszcze bardziej intensywnie współpracują z mężczyznami, a kobiety jeszcze słabiej współpracują z kobietami. 

Czytam u M. Kwieka, że im silniejsze jest w uczelni nastawienie na badania naukowe, tym współpraca z naukowcami płci męskiej jest bardziej widoczna. To mnie uspokoiło, bo sam publikuję książki z uczonymi płci męskiej, a zatem podtrzymujemy homofilię naukową.  Nadmieniam jednak, że chętnie napiszę artykuł czy książkę z uczoną płci przeciwnej, jeśłi tylko będzie ku temu  okazja. 

 Polskie środowisko naukowe tym różni się od zachodnich, że w innych krajach kobiety pracują naukowo w grupach jednorodnych płciowo, a  więc z kobietami.  Jak pisze prof. M. Kwiek:  To bardzo dobrze, ponieważ nie powiększa się luka ze względu na cytowania i ze względu na produktywność naukową.

Zdaniem naszych scjentometrystów publikacje pisane we współpracy heterogenicznej płciowo są w świecie częściej cytowane i lokują się średnio rzecz biorąc w prestiżowo lepszych czasopismach.

Młode kobiety niemal wcale nie piszą swoich rozpraw naukowych wspólnie z kobietami. Wolą je pisać z mężczyznami. Wcale się nie dziwię. Czy jednak można formułować na tej podstawie hipotezy o przyczynach powyższych stanów? Może socjolodzy i pedagodzy przyjrzą się bliżej tym fenomenom? 

W styczniu 2021 r. ukazał się kolejny artykuł M. Kwieka w "Higher Education" - najlepszym piśmie w obszarze higher education research. Tekst dotyczy ekonomii prestiżu akademickiego i roli tzw. najlepszych (czy najbardziej prestiżowych) czasopism w globalnym obiegu wiedzy.   

W artykule zostały opublikowane wyniki analiz 6 334 artykułów z sześciu najlepszych czasopism oraz 21 442 rozpraw z 41 podstawowych czasopism wydanych w ostatnim ćwierćwieczu. Wykazuje tym samy, dlaczego publikacje w top journals liczą się coraz bardziej, zaś w periodykach nieco niższej rangi liczą się wyraźnie mniej. To oczywiste, że teksty publikowane w pozostałych czasopismach, które nie są globalnie indeksowane nie liczą się wcale. 

Wyjątkiem ponoć są dziedziny nauk humanistycznych i społecznych, w których liczą się w obiegu krajowym i globalnym monografie naukowe (np. w historii, ale - tu moje dopowiedzenie - także w socjologii czy pedagogice). Publikowanie w prestiżowych czasopismach stratyfikuje autorów w hierarchii naukowej, hierarchii awansów, stopni i dostępu do finansowania badań oraz w dostępie do elitarnej, globalnej współpracy w nauce na świecie. Nadal nie jest to istotne w Polsce.

Produkcja rozpraw w prestiżowych czasopismach zastępuje de facto podmiotom sponsorującym badania intelektualny wysiłek, by w tak uproszczonym zakresie mieć ocenę potencjału zespołów badawczych, wydziałów i instytucji. 

Jak pisze M. Kwiek: W uproszczeniu, górne 10% czasopism w Scopusie to nie przypadek w ocenie nowych „uczelni badawczych” w IDUB – to nowa, globalna metryka jakości, która bierze się prosto z cytowań. Z upper 10% in Scopus journals się nie polemizuje, bo są to najlepsze pisma na świecie.

Ponadto ranking naukowców według czasopism, w których publikują, zawsze był częścią etosu nauki: konkurencja w nauce to również konkurencja o opublikowanie wyników badań czy odkryć w najlepszym możliwym czasopiśmie.

Tym samym czeka nas dalsza maksymalizacja prestiżu uczelni, uproszczone relacje naukowców ze sponsorami (pryncypałami w relacjach ministerstwa, rady ds. nauki etc) oraz – globalne reguły gry akademickiej i etos konkurującego naukowca.

Jeśli ktoś jeszcze myśli o nauce w kategorii „punktozy” czy „punktów”, to niech przemyśli fakt, że najlepszych 6 czasopism tutaj analizowanych otrzymuje rocznie po 1500 tekstów z całego świata (z poziomem odrzucenia ponad 90%), a obok istnieją dziesiątki czasopism równie anglojęzycznych, które autorów poszukują, oferując otwarty dostęp itd.…

Stratyfikacja w nauce i na tym polega, że dobrego miejsca jest coraz mniej w stosunku do pozostałego miejsca, którego przybywa (otwarty dostęp itd.). Na górze tłok robi się coraz większy, a na dole w hierarchii prestiżu robi się coraz luźniej… 

W artykule przeczytamy o tym, jak dyscyplina dzieli się na jej „pełnoetatowców” i „jednorazowców” (full-timers i one-timers), którzy się w niej pojawiają i znikają, nie wiążąc z nią swojej przyszłości. Z analiz M. Kwieka wynika, że  80% osób wydało w 6 czasopismach przez ćwierćwiecze tylko jedną pracę, podobnie jak w 41 czasopismach. Rdzeń dyscypliny w świecie to zaledwie kilkaset osób. 

Uczeni z Uniwersytetu Stanford wykazali, że  <1% autorów pisze przynajmniej jeden tekst w roku przez 15 lat (1996-2011), ale to oni publikują ... 41% wszystkich artykułów!  W Polsce ci uczeni nie zostaliby zwolnieni z pracy, bo mają inne walory, niż publikowanie więcej niż 1 artykułu na 15 lat. 

Jakie wypływają wnioski z tych analiz?  Czy się stoi, czy się leży, ... .


Zainteresowanych odsyłam do ubiegłorocznych rozpraw Profesora M. Kwieka:

M. Kwiek (2021). "The Prestige Economy of Higher Education Journals: A Quantitative Approach". Higher Education.
M. Kwiek, W. Roszka (2020). "Gender Disparities in International Research Collaboration: A Study of 25,000 University Professors". Journal of Economic Surveys.
M. Kwiek (2020). "Internationalists and Locals: International Research Collaboration in a Resource-Poor System". Scientometrics.
M. Kwiek (2020). "What Large-Scale Publication and Citation Data Tell Us About International Research Collaboration in Europe: Changing National Patterns in Global Contexts". 
Studies in Higher Education.