Profesor Marek Kwiek (Director, Institute for Advanced Studies in Social Sciences and Humanities) z UAM w Poznaniu opublikował wraz z dr. Wojciechem Roszką artykuł p.t. "Dlaczego w nauce dominuje współpraca z mężczyznami: homofilia ze względu na płeć na przykładzie 25 000 naukowców".
Prawie rok czasu poświęcili obaj
uczeni na analizę bazy bibliograficznej OPI Nauka Polska i Scopus, by
zobaczyć, czy w nauce ma miejsce współpraca między mężczyznami i
kobietami? W korelacji zmiennych uwzględnili wiek, prestiż
czasopism oraz typ instytucji zatrudniającej badaczy.
Do analizy wykorzystali
dane obejmujące wszystkie publikacje w SCOPUS naukowców ze stopniem
doktora, które ukazały się w latach 2009-2018. W innych krajach nie
prowadzono jeszcze tego typu badań.
Na podstawie danych naukometrycznych autorzy wykazują
m.in., że w Polsce chcą pracować z mężczyznami uczeni obu płci.
Publikacje heteroautorskie ukazują się w średnio bardziej
prestiżowych czasopismach.
Natomiast z homofilią w większym stopniu mamy do czynienia w uczelniach, które zostały zaliczone w konkursie do badawczych lub bardziej badawczych (typu IDUB). W nich mężczyźni jeszcze bardziej intensywnie współpracują z mężczyznami, a kobiety jeszcze słabiej współpracują z kobietami.
Czytam u M. Kwieka, że im silniejsze jest w uczelni nastawienie na badania naukowe, tym współpraca z naukowcami płci męskiej jest bardziej widoczna. To mnie uspokoiło, bo sam publikuję książki z uczonymi płci męskiej, a zatem podtrzymujemy homofilię naukową. Nadmieniam jednak, że chętnie napiszę artykuł czy książkę z uczoną płci przeciwnej, jeśłi tylko będzie ku temu okazja.
Polskie środowisko naukowe tym różni się od zachodnich, że w innych krajach kobiety pracują naukowo w grupach jednorodnych płciowo, a więc z kobietami. Jak pisze prof. M. Kwiek: To bardzo dobrze, ponieważ nie powiększa się luka ze względu na cytowania i ze względu na produktywność naukową.
Zdaniem naszych scjentometrystów publikacje pisane we
współpracy heterogenicznej płciowo są w świecie częściej cytowane i lokują
się średnio rzecz biorąc w prestiżowo lepszych czasopismach.
Młode kobiety niemal wcale nie piszą swoich
rozpraw naukowych wspólnie z kobietami. Wolą je pisać z mężczyznami. Wcale się
nie dziwię. Czy jednak można formułować na tej podstawie hipotezy o przyczynach
powyższych stanów? Może socjolodzy i pedagodzy przyjrzą się bliżej tym
fenomenom?
W styczniu 2021 r.
ukazał się kolejny artykuł M. Kwieka w "Higher Education" -
najlepszym piśmie w obszarze higher education research. Tekst
dotyczy ekonomii prestiżu akademickiego i
roli tzw. najlepszych (czy najbardziej prestiżowych) czasopism w globalnym
obiegu wiedzy.
W
artykule zostały opublikowane wyniki analiz 6 334 artykułów z sześciu
najlepszych czasopism oraz 21 442 rozpraw z 41 podstawowych czasopism wydanych
w ostatnim ćwierćwieczu. Wykazuje tym samy, dlaczego publikacje w top
journals liczą się coraz bardziej, zaś w periodykach nieco niższej
rangi liczą się wyraźnie mniej. To oczywiste, że teksty publikowane w
pozostałych czasopismach, które nie są globalnie indeksowane nie liczą się
wcale.
Wyjątkiem ponoć są dziedziny nauk humanistycznych i społecznych, w których liczą się w obiegu
krajowym i globalnym monografie naukowe (np. w historii, ale - tu moje dopowiedzenie - także w socjologii czy pedagogice). Publikowanie w
prestiżowych czasopismach stratyfikuje autorów w hierarchii naukowej,
hierarchii awansów, stopni i dostępu do finansowania badań oraz w dostępie do elitarnej,
globalnej współpracy w nauce na świecie. Nadal nie jest to istotne w Polsce.
Produkcja rozpraw w
prestiżowych czasopismach zastępuje de facto podmiotom sponsorującym badania
intelektualny wysiłek, by w tak uproszczonym zakresie mieć ocenę potencjału zespołów
badawczych, wydziałów i instytucji.
Jak pisze M.
Kwiek: W uproszczeniu, górne 10% czasopism w Scopusie to nie przypadek
w ocenie nowych „uczelni badawczych” w IDUB – to nowa, globalna metryka
jakości, która bierze się prosto z cytowań. Z upper 10% in Scopus journals się
nie polemizuje, bo są to najlepsze pisma na świecie.
Ponadto ranking
naukowców według czasopism, w których publikują, zawsze był częścią etosu
nauki: konkurencja w nauce to również konkurencja o opublikowanie wyników badań
czy odkryć w najlepszym możliwym czasopiśmie.
Tym samym czeka nas dalsza
maksymalizacja prestiżu uczelni, uproszczone relacje naukowców ze sponsorami
(pryncypałami w relacjach ministerstwa, rady ds. nauki etc) oraz – globalne
reguły gry akademickiej i etos konkurującego naukowca.
Jeśli ktoś jeszcze
myśli o nauce w kategorii „punktozy” czy „punktów”, to niech przemyśli fakt, że
najlepszych 6 czasopism tutaj analizowanych otrzymuje rocznie po 1500 tekstów z
całego świata (z poziomem odrzucenia ponad 90%), a obok istnieją dziesiątki
czasopism równie anglojęzycznych, które autorów poszukują, oferując otwarty
dostęp itd.…
Stratyfikacja w nauce
i na tym polega, że dobrego miejsca jest coraz mniej w stosunku do pozostałego
miejsca, którego przybywa (otwarty dostęp itd.). Na górze tłok robi się coraz
większy, a na dole w hierarchii prestiżu robi się coraz luźniej… .
W artykule przeczytamy
o tym, jak dyscyplina dzieli się na jej „pełnoetatowców” i „jednorazowców”
(full-timers i one-timers), którzy się w niej pojawiają i znikają, nie wiążąc z
nią swojej przyszłości. Z analiz M. Kwieka wynika, że 80% osób wydało w 6
czasopismach przez ćwierćwiecze tylko jedną pracę, podobnie jak w 41
czasopismach. Rdzeń dyscypliny w świecie to zaledwie kilkaset osób.
Uczeni z Uniwersytetu Stanford wykazali, że <1% autorów pisze przynajmniej jeden tekst w roku przez 15 lat (1996-2011), ale to oni publikują ... 41% wszystkich artykułów! W Polsce ci uczeni nie zostaliby zwolnieni z pracy, bo mają inne walory, niż publikowanie więcej niż 1 artykułu na 15 lat.
Jakie wypływają wnioski z tych analiz? Czy się stoi, czy się leży, ... .
Zainteresowanych odsyłam do ubiegłorocznych rozpraw Profesora M. Kwieka:
M. Kwiek (2021). "The Prestige Economy of Higher Education Journals: A
Quantitative Approach". Higher Education.
M. Kwiek, W. Roszka (2020). "Gender
Disparities in International Research Collaboration: A Study of 25,000
University Professors". Journal of Economic Surveys.
M. Kwiek (2020). "Internationalists and
Locals: International Research Collaboration in a Resource-Poor System".
Scientometrics.
M. Kwiek (2020). "What Large-Scale
Publication and Citation Data Tell Us About International Research Collaboration
in Europe: Changing National Patterns in Global Contexts". Studies
in Higher Education.
