Umberto Eco o imigracji i migracji

W okresie wakacyjnym ukazał się zbiór czterech wykładów wybitnego filozofa, mediewisty, semiologa i badacza kultury masowej Umberto Eco p.t. "Migracje i nietolerancja" w znakomitym przekładzie  Krzysztofa Żaboklickiego (Warszawa, 2020). 

Dwa z nich nie były publikowane we Włoszech. To, co je łączy, to problematyka migracji i nietolerancji, której poświęciłem także uwagę przywołując wcześniej monografię krakowskich psycholożek. Mistrz filozoficznego eseju  podjął kwestię, która na początku XXI wieku wywołała liczne spory nie tylko we Włoszech, a dotyczące przekształcania się europejskiego kontynentu w ziemię obiecaną dla migrantów z krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. 

Postawa U. Eco wobec tego zjawiska jest zaprzeczeniem radykalnie odmiennego podejścia do wypierania Europejczyków przez ludność różnych ras, koloru skóry, wyznań, jakie prezentowała w swoich studiach Oriane Fallaci. Nie ubolewa nad tym, że wraz z końcem XX w. doszło do wyraźnego zaprzeczenia koncepcji tygla, meling pot, na skutek przemieszania się ze sobą ludzi różnych kultur, narodowości i religii, zaś tym, co ich łączy i umożliwia porozumiewanie się, stał się język angielski.

Jak mówił  w czasie swojego wykładu w styczniu 1997 r. na otwarciu naukowego zjazdu w Walencji: Otóż w Europie wystąpi podobne zjawisko i żaden rasista, żaden tęskniący za przeszłością reakcjonista nie będzie mógł temu zapobiec (s.15). Konieczne jest - zdaniem filozofa - odróżnienie pojęcia "imigracja" od terminu "migracja" ze względu na zachodzące na świecie zmiany w tym zakresie. 

Imigracja jest wtedy, gdy pewna liczba osób (może być znaczna, ale w ujęciu statystycznym bardzo mała w stosunku do liczby ludności krajów, z których pochodzą) przenosi się z jednego kraju do drugiego (jak Włosi i Irlandczycy do Ameryki lub jak dzisiaj Turcy do Niemiec). Imigrację można poddawać kontroli politycznej, ograniczać, popierać, planować i akceptować (tamże). Trudno jest zapanować nad tak naturalnym procesem, natomiast imigranci asymilują się kulturowo w nowych warunkach życia, nie zamierzają zmieniać czy ingerować w jego prawa i obyczaje.    

Natomiast [M]igracja jest wtedy, gdy cały naród przemieszcza się stopniowo z jednego obszaru na drugi (nie ma znaczenia liczba tych, którzy na własnym obszarze pozostają; liczy się to, w jakiej mierze migranci radykalnie zmieniają kulturę kraju, do którego się przenieśli)" (s.15-16). 

Migranci odmawiają przyjęcia kultury narodu kraju, do którego przybywają. Nie akceptują jego tradycji, zwyczajów, języka, kultury itp., gdyż ich celem jest przekształcenie kultury mieszkańców zajętego terytorium. Z tego też powodu ruchy migracyjne są poddawane kontroli politycznej państw, do których obcy zmierzają. 

Zderzenie kultur jest - zdaniem Eco - nieuniknione, czego jesteśmy od co najmniej dekady świadkami w Europie, ale też nie ma możliwości przeciwstawienia się tym procesom. Europa będzie kontynentem wielorasowym albo - jak wolicie - "kolorowym". Będzie tak, jeśli wam się podoba; jeśli wam się nie podoba, będzie nim również (...). Rasiści jednak powinni być (w teorii) rasą wygasającą (s. 18).

Drugi z wykładów U. Eco zatytułowany Nietolerancja jest kontynuacją powyższych analiz i refleksji ze względu na ściśle powiązane ze sobą podtrzymywane jeszcze oparte na doktrynie ideologicznej zasady fundamentalizmu, integryzmu i pseudonaukowego rasizmu, których podstawą jest nietolerancja. Jak pisz Umberto Eco:

Nietolerancja stawia się przed jakąkolwiek doktryną. W tym sensie nietolerancja ma biologiczne korzenie, wśród zwierząt przejawia się jako terytorializm, bazuje na powierzchownych często reakcjach emocjonalnych - nie znosimy ludzi, którzy są od nas różni, gdyż mają innego koloru skórę, gdyż mówią niezrozumiałym dla nas językiem, gdyż  jedzą żaby, psy, małpy, świnie, czosnek, gdyż noszą tatuaże ...  (s.22).

O ile z osobami reprezentującymi doktrynalną nietolerancję można rozmawiać, dyskutować, wchodzić z nimi w dialog, o tyle  najbardziej niebezpieczną jest prymitywna nietolerancja, a więc taka, (...) która rodzi się pod nieobecność wszelkiej doktryny, wynika z elementarnych popędów. Dlatego nie daje się jej krytykować i hamować za pomocą racjonalnej argumentacji (s.24).                

Jednak - jak pisze Eco: Najokropniejszą nietolerancją jest nietolerancja biedaków, którzy są głównymi ofiarami różnicy. Wśród bogatych nie ma rasizmu. Bogaci mogą być autorami doktryn rasistowskich, ale to biedni wprowadzają je w o wiele bardziej niebezpieczną praktykę (s.25). 

Koleżankom i kolegom z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, którzy od kilku lat prowadzą konferencje naukowe poświęcone utopiom,  gorąco polecam trzeci z wykładów Eco p.t. Nowy traktat w Nijmegen. Wprawdzie profesor nawiązuje do zawartego w Nijmegen traktatu pokojowego między Francją, Holandią, Hiszpanią, Brandenburgią, Szwecją, Danią, biskupstwem Muenster i Świętym Cesarstwem Rzymskim, ale  w swej wymowie dotyczy jego esej utopijnego marzenia o zaniknięciu wszelkich konfliktów politycznych, społecznych, zbrojnych, nienawiści i nietolerancji na naszym kontynencie.   

Upamiętniając dzisiaj w Nijmegen pierwszą, utopijną próbę zawarcia ogólnoeuropejskiego pokoju, musimy wypowiedzieć wojnę rasizmowi. Jeśli nie uda się nam pokonać tego odwiecznego wroga, będziemy zawsze w stanie wojny, chociaż złożyliśmy nasz oręż na strychu - ale wiele rodzajów broni jest jeszcze w obiegu, świadczą o tym rzeź na wyspie Utøya i masakra w szkole hebrajskiej we Francji (s.31).   

Eco zapewnia, że walka z nietolerancją nie oznacza konieczności (...) akceptowania każdego światopoglądu i czynienia z relatywizmu etycznego nowej europejskiej religii. Wychowując naszych współobywateli, a zwłaszcza dzieci, w duchu otwartej tolerancji, winniśmy jednocześnie uznać, że  istnieją obyczaje, idee i zachowania, które są i muszą pozostać dla nas nie do przyjęcia.  Istnieją typowe dla dla europejskiego światopoglądu wartości, stanowiące dziedzictwo, którego nie wolno nam się wyrzec (s. 31-32).

Możemy domyślać się, że filozofowi chodzi o wspólnotę wartości chrześcijańskiej, które służą rozróżnianiu dobra od zła. Rolą zatem wychowania i kształcenia młodych pokoleń powinno być kształtowanie u nich arystotelesowskiej cnoty roztropności, phronesis.  W klasycznym znaczeniu phronesis jest umiejętnością zarządzania i narzucania sobie dyscypliny za pomocą rozumu; jako taką ogłoszono ją jedną z czterech cnót głównych i często łączono z mądrością oraz intuicją, z umiejętnością rozróżniania czynów dobrych i złych nie tylko w sensie ogólnym, lecz i w odniesieniu do ich występowania w danym czasie i w danej przestrzeni (s. 32). 

Ostatni esej Eco p.t. Doświadczenia wzajemnej antropologii przypomina mi znakomity projekt gdańskich pedagogów, który był przez nich realizowany w połowie lat 90. XX w. pod kierunkiem prof. Joanny Rutkowiak a dotyczył właśnie uczenia się od outsidera. Nasi naukowcy udali się do zaprzyjaźnionego w Szwecji uniwersytetu, by na podstawie ich obserwacji i wynikających z nich  wniosków autochtoni mogli nauczyć się czegoś nowego, lepiej poznać siebie oraz przyczyny porażek czy błędów w kształceniu nauczycieli. 

Nie przypuszczam, by pomorscy uczeni mieli wiedzę na temat podobnego doświadczenia z lat 80. XX w. francuskich antropologów kultury, którzy zaprosili do siebie kolegów antropologów z Afryki, by podzielili się z nimi opinią na temat tego, jak postrzegają francuską kulturę. Kultury zawsze obserwowały się wzajemnie, lecz na ogół my, ludzie Zachodu, znaliśmy jedynie obserwacje, które sami  czyniliśmy na temat innych (s.35).  Eco dodaje: My, ludzie Zachodu, zauważyliśmy z opóźnieniem, że także inni na nas patrzą (s. 36). 

Znakomicie odsłania włoski filozof wyniki tego transkulturowego doświadczenia prowadzącego do uchwycenia przez obcych różnic kulturowych z ich punktu widzenia. Ich odsłona nie musi skutkować negacją, ale może sprzyjać wzajemnemu  zrozumieniu odmienności kultur oraz akceptacji dla niej. Tępienie rasizmu nie oznacza, że mamy dowodzić i przekonywać, że inni nie są od nas różni; oznacza zrozumienie i akceptację ich różności (s. 41).                 

Ostatni wykład zamyka pięknie sformułowana mądrość Chińczyka - Zhao Tingyanga:

Każda rzecz zmarnieje, jeżeli stanie się dokładnie taka sama z innymi. [...] Dzięki harmonii rzeczy rozkwitają, jednolitość sprawia, że marnieją (s.42). 

Ten jakże niezwykły w swej treści i stylistyce zbiór wykładów wywołał moje doświadczenie z realizowanego na początku lat 90. XX w. wspólnie ze szwajcarskimi pedagogami projektu międzykulturowego uczenia się nauczycieli. W jego ramach najpierw przez dwa tygodnie polscy nauczyciele mieszkali w domach Szwajcarów i wspólnie z nimi, w naturalnych, codziennych warunkach życia i pracy zawodowej uczyli się OBCOŚCI i odkrywali zarazem samych siebie, by przez kolejne dwa tygodnie zaprosić swoich gospodarzy do kraju, do własnego mieszkania i szkoły w podobnym celu. O wieloletnim projekcie pisaliśmy w cyklu rozpraw poświęconych edukacji alternatywnej.   

        

(Uwaga: wszelkie wyróżnienia w cytatach są moje)

  

   

     

  

Zapraszam do współpracy młodzież ze szkół ponadpodstawowych w ramach programu "Zdolny uczeń - świetny student"

Nie wiemy, jaka będzie sytuacja w nowym roku akademickim 2020/2021 ze względu na potencjalne zagrożenie wirusem COVID-19 czy jego kolejnymi odmianami.  Uniwersytet działa jednak bez względu na to. Nawet, gdybyśmy mieli prowadzić badania w ograniczonych warunkach czasowych, zdrowotnych i przestrzeni, to jednak nie  zamierzamy złożyć broni.

PEDAGODZY są optymistami. Kto jest pesymistą, to niech pieści swoją depresję, kompleksy czy dalej skrywa nieudacznictwo lub brak kompetencji. 

W Katedrze Teorii Wychowania Uniwersytetu Łódzkiego  planuję co najmniej dwie otwarte dla innych, dla osób spoza UŁ, oferty samokształcenia, partycypacji w projektach badawczych czy podnoszeniu własnych kwalifikacji badawczych w naukach społecznych.  

Pierwszy projekt dotyczy możliwego włączenia się przez młodzież szkół ponadopodstawowych do moich badań  w ramach ogólnouczelnianego programu „Zdolny uczeń świetny student”. 
W roku akademickim 2019/2020 była to już druga edycja tego programu. Jak pisze prorektor UŁ  S. Cieślak: 

Liczymy, że pomimo pandemii, będzie to możliwe. Uczniowie szkół ponadpodstawowych, od trzech lat, na Uniwersytecie Łódzkim mogą realizować program „Zdolny uczeń - świetny student”. Dla przypomnienia - głównym celem programu jest  poszerzenie wiedzy z danego obszaru nauki, którym zainteresowany jest uczeń oraz indywidualna współpraca pomiędzy tzw. opiekunem – nauczycielem akademickim a  uczniem. 

Uczniowie wspólnie z opiekunem – mentorem opracowują  indywidualny harmonogram spotkań, na których realizowane są zagadnienie z danego obszaru nauki. Program realizowany jest przez cały rok akademicki, są to cykliczne spotkania.

Uczniowie, którzy zgłaszają się do programu, często nie mają doprecyzowanych zainteresowań,  dlatego chcielibyśmy wyjść im naprzeciw i stworzyć ofertę tematyczno – obszarową (zagadnienia), z której mogliby skorzystać w kolejnym roku akademickim 2020-2021.

W mijającym właśnie roku akademickim, miałem wielką przyjemność współpracować z niezwykle zdolną uczennicą I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi - Anastazją Kowalską.  Odpowiedziała na moją ofertę, która brzmiała:  

Refleksyjny pedagog harcerski (temat skierowany do osób zainteresowanych problematyką pedagogiczną, np. instruktorów harcerstwa, uczniów - społecznych wychowawców ZHP czy ZHR, którzy chcieliby pogłębić swoje kwalifikacje w pedagogice).

Okazało się, że p. Anastazja jest instruktorką harcerską, drużynową zuchów, która zgłosiła się do tego programu, gdyż chciała dowiedzieć się czegoś więcej o źródłach metody zuchowej oraz o jej aplikacji w naukach pedagogicznych i oświacie. Opracowaliśmy wspólnie plan badań, na które składała się analiza literatury skautowej i zuchowej od początku tego ruchu aż do czasów współczesnych.

W ciągu kilku miesięcy, mimo pandemii, powstała ciekawa prezentacja i artykuł naukowy, które mogą być zaprezentowane na ogólnouczelnianej konferencji naukowej. Być może dojdzie do tego we wrześniu.

Większość uczniów, która zgłosiła się do tego programu (...) jednak zawiesiła realizację zadań z różnych powodów, ale głównie - braku możliwości przeprowadzania badań w terenie, braku możliwości kontynuacji badań laboratoryjnych, braku czasu i dużego obciążenie uczniów, ale też mentorów zdalną edukacją. Część uczniów realizujących zadania w formie zdalnej, z powodu zawieszenia zajęć na początku pandemii, ma opóźnienie – w tym semestrze nie ukończą projektów, ale są chętni do kontynuowania ich w przyszłym semestrze (...).

Piszę o tym dlatego, że władze UŁ zaproponowały niezwykle wartościowy program, dzięki

któremu naukowcy różnych wydziałów, jednostek mogą udostępnić młodzieży swój warsztat naukowo-badawczy, i to nie na zasadzie "dotknięcia", okolicznościowego spojrzenia (np. w trakcie Festiwalu Nauki czy Otwartych Drzwi), ale autentycznej partycypacji w nim. Warto go zatem kontynuować. 

Twórca tego programu prorektor ds. studenckich - dr hab. Sławomir Cieślak prof. UŁ skierował do wszystkich uczestników tej edycji słowa podziękowania: 

Ja się z Państwem żegnam jako prorektor UŁ, ale zapewniam, że program będzie nie tylko działał dalej, ale będzie się rozwijał i będziemy dalej się spotykać, bez względu na sytuację. Chcę podziękować uczniom za wysiłek włożony w realizację ich pasji. W tym roku były to spotkania online, ale mam nadzieję, że równie wartościowe, jak te tradycyjne. Dziękuję nauczycielom za wspieranie uczniów i za to, że czasem byli Państwo na zajęciach. Dziękuję też rodzicom, że podołali całej logistyce związanej z uczestnictwem w programie... 

Obiecałem kontynuację pracy z młodzieżą w kolejnym roku akademickim. Proponuję młodzieży naszego regionu (woj. łódzkie) od października 2020 r. udział w jednym z dwóch, tematów badawczych: 

1. Harcerstwo między skautową tradycją a zdystansowaną i zróżnicowaną współcześnie aktywnością młodzieży. Badania krytyczne  

2. Szkoła średnia jako laboratorium demokracji. Dlaczego młodzieży brakuje odwagi? 

Czy jednak będą chętni? Tego nie wiem. Każdy wydział proponuje tematy badawcze w ramach własnych dziedzin i dyscyplin naukowych. Do zobaczenia w nowym roku akademickim! 

      

Rola światopoglądu i szarej masy w mózgu w świetle analiz i badań psycholożek UJ (cz.3 rec.)

 

Pojęcie zamknięcia umysłowego jako przeciwieństwo otwartości umysłowej (closed vs open mindedness) przywołały za Miltonem Rokeachem w swojej najnowszej książce psycholożki z Uniwersytetu Jagiellońskiego - Małgorzata Kossowska, Ewa Szumowska i Paulina Szwed.

Otwartość umysłowa jest czymś dobrym, pożądanym, natomiast zamkniętość - czymś niepożądanym, nagannym, albo bowiem ktoś jest otwarty na nowe idee, informacje i gotowy na zmianę swoich poglądów, przekonań, albo nie. 

Zamkniętość oznacza więc skłonność do utrzymywania w umyśle jednego punktu widzenia i przekonanie o jego niepodważalnej prawdziwości, co prowadzi do odrzucenia innych perspektyw. Zamkniętość sprawia, że ludzie wierzą, iż są w posiadaniu prawdy absolutnej, dlatego bezkrytycznie depczą przekonania innych jako z gruntu nieprawdziwe i złe. Obiektywne fakty, racjonalne argumenty, dowody - to wszystko nie ma żadnego znaczenia. Tego się nie dostrzega, to się odrzuca lub tak tym manipuluje, że zdaje się wzmacniać przekonanie wyjściowe. 

Dlatego, poza innymi efektami, zamkniętość prowadzi do szkodliwych sądów o rzeczywistości, utrzymywania czarno-białej wizji świata, zafałszowywania rzeczywistości, niesprawiedliwych ocen innych osób. Jest źródłem stereotypizacji, uprzedzeń, dyskryminacji, a w konsekwencji odmawiania wielu osobom i grupom społecznym prawa do życia [Tolerancja w czasach niepewności, Sopot 2019, s. 11].      

Cały ten akapit jest sprzeczny z wiedzą nauk społecznych na temat socjalizacji, wychowania i inkulturacji. Aż dziw bierze, że uczyniono go fundamentem narracji do prezentacji własnych badań i omawiania cudzych raportów. Panie są za otwartością postaw ludzi w społeczeństwie demokratycznym, ale pod warunkiem, że nie są oni jednoznacznie uformowani światopoglądowo, nie cechuje ich wymiar "ścisłości kulturowej" (tightness), duchowej, aksjonormatywnej, gdyż prowadzi to do powyższych a negatywnych skutków w relacjach interpersonalnych.

Co ciekawe, sugerują, że (...) przez dziesiątki lat wymiar zamkniętości umysłowej wiązano z określonym, to jest prawicowym, konserwatywnym, religijnym światopoglądem (Altemeyer, 1996). My dziś pokazujemy w badaniach to, co Rokeach i inni teoretycy postulowali w swoich analizach już dużo wcześniej: że ideologie te sprzyjają zamkniętości, ale jej w pełni nie tłumaczą. Zarówno osoby o poglądach konserwatywnych, jak i liberalnych mogą być zamknięte na inne idee, szczególnie te niepasujące do ich światopoglądów, mogą selektywnie poszukiwać informacji, które odpowiadają ich przekonaniom, mogą także mieć pewność, że mają absolutną rację. 

Zamkniętość pojawia się i u osób religijnych, i niereligijnych, u tych, które wierzą w zjawiska nadprzyrodzone, i tych, które sobie z tych przekonań kpią, u obrońców praw i zwierząt i  u tych, którzy mają je za nic, u zwolenników diety bezmięsnej ale i u zagorzałych zwolenników spożywania mięsa. I tak dalej, i tak dalej [tamże, s.13].   

Skoro ideologie nie tłumaczą zamkniętości, bo ta dotyka każdego, to badaczki postanowiły skupić się na do tej pory nieznanych jej efektach. Niezależnie od stanu wiedzy naukowej, do której nie wszyscy mają dostęp, a jeśli nawet, to nie muszą jej rozumieć, ludzie wierzą w różne absurdy, podejmują decyzje wbrew istniejącym dowodom naukowym czy faktom ujawnianym przez dziennikarzy śledczych lub aparat bezpieczeństwa państwa. 

Sprawujący władzę w państwie wiedzą, że wystarczy (...) siać zamęt informacyjny i powtarzać "prawdy", które wszyscy znają [s.35], żeby proces poszukiwania informacji przez obywateli był tendencyjny, a więc zamknięty, nienaruszający ich kompetencji umysłowych oraz dotychczasowo zajmowanych postaw wobec świata, innych i siebie. 

Wiele badań dowodzi, że im wyższy stopień zaufania do swoich poglądów (w ważnych społecznie sprawach, takich jak dopuszczalność aborcji, kontrola dostępu do broni lub obniżenie płacy minimalnej(, tym niższa skłonność do poszukiwania informacji niezgodnych z przekonaniami i krótszy czas spędzany na czytaniu takich informacji (...) [s.36]. 

Zastanawiam się, czy można tak spłycać proces kształtowania się światopoglądu człowieka redukując go jedynie do stopnia zaufania do własnych poglądów na jakiś temat, a całkowicie pomijając proces naśladownictwa, identyfikacji i internalizacji wartości, które są podstawą każdego światopoglądu?  

Światopogląd człowieka to nie to samo co pogląd osoby na jakąś kwestię. W tym zakresie istnieje cała paleta subtelnych odcieni uznawanych, a nie deklarowanych wartości, których nie można sprowadzać do skali "czarne vs białe". Istnieją przecież odcienie czerni i bieli, nie wspominając już o tęczy kolorów. 

W książce pojawiają się tezy, które mają nieuprawniony charakter generalizacji. Oto na s. 39 panie psycholożki piszą: (...) na przykład, obserwowane po katastrofie smoleńskiej nasilenie wśród Polaków przekonań religijnych i negatywnych postaw wobec obcych lub skłonność do ulegania pseudonaukowym wywodom (CBOS, 2010). 

Ich zdaniem sprzyja to wzrostowi poparcia dla populistów, którą wykorzystali sprawujący władzę adresując do nich swój program. Oferta ta tłumaczy (np. "Liberalna demokracja jest przyczyną chaosu"), daje poczucie wpływu (np. "Sądy w III RP nie działały, teraz będą") i wzrostu  osobistego znaczenia ("Wstajemy z kolan", "Koniec z pedagogiką wstydu"). Obserwowana zwyżka poparcia dla populistów może także oznaczać, że ich ideologia jest spójna z chronicznie dostępną  wizją świata ich zwolenników, kształtowaną przez media, kościół, rodzinę [s.40]. 

Widać zatem sprzeczność z tym, o czym pisały wcześniej. Niby dlaczego nie mieliby "nabrać się" na populistyczne oferty władzy liberałowie czy lewicujący obywatele kraju, skoro ich zdaniem dominujący w przestrzeni publicznej dyskurs społeczny wzmacniany jest przyzwoleniem (...) ze strony autorytetów (polityków, hierarchów kościelnych) na treści krzywdzące innych oraz na lekceważący sposób mówienia o innych (...).Tego uczy nas psychologia [tamże].         

Czy rzeczywiście psychologia może formułować aksjomaty w tym zakresie, skoro formułowane przez badaczki UJ sądy mają nienaukowy charakter? Czytamy w ich pracy, że coś "może sprzyjać ...czemuś", "różne motywy mogą sprzyjać kształtowaniu...", "obserwowana zwyżka może oznaczać, że ...", "posiadanie określonych (...) nie oznacza jeszcze, że są one...", "każdy z wymienionych wyżej (...) może wpływać na ..."; "w oddziaływaniu  na .... upatrujemy także możliwości..."; "coś ... zwykle postrzegamy jako  lepsze...";itp. itd.   

Tego typu wiedza, a raczej domysły, przypuszczenia, sądy o jakimś stopniu prawdopodobieństwa wystarczają autorkom do tego, by stwierdzić: 

W Polsce zdaje się to dotyczyć sporej części społeczeństwa. Akcentowanie wartości otwartości i tolerancji było sprzeczne z walczącym Rydzykowym światopoglądem katolickim, a wyznawców tego kościoła wyrzucało poza nawias nowoczesnego państwa. Musiało to doprowadzić do stworzenia antypaństwa, któremu "lud smoleński" wiernie sekunduje. Co więcej, wydaje się, że stale obecne w liberalnym przekazie wykazywanie zacofania cywilizacyjnego Polaków w stosunku do Europy zagroziło fundamentom samooceny i tożsamości społecznej wielu osób. Stąd być może z taką radością przyjęty przez rzesze Polaków koniec "pedagogiki wstydu" i obietnice "powstawania z kolan" [s. 61].  

Potem jest już mowa o umiejętnym podsycaniu w społeczeństwie polskim przez polityków lęków przed uchodźcami, ale i utratą dochodów wynikających z programu 500+. Cytują prasę: Cholera na wyspach greckich, dezynteria w Wiedniu. Różnego rodzaju pasożyty, pierwotniaki, które nie są groźne w organizmach tych ludzi, a mogą tutaj być groźne" (wypowiedź Jarosława Kaczyńskiego z 10 października 2015 roku). Nienawistna narracja w Polsce odniosła niebywały skutek [s.62].

Ba, politycy wzbudzają nie tylko lęki, ale i podtrzymują w narodzie niepewność, których źródła zwykle nie są obiektywne. Nieważne, czy rzeczywiście żyje nam się gorzej niż dawniej (PIS przejął władzę w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej), ważne, że nabierzemy przekonania, że tak właśnie jest (wielu Polaków dało się przekonać, że PIS zastał Polskę w ruinie). Nieważne, że przyjmując zadeklarowaną liczbę uchodźców, nawet byśmy ich nie zauważyli, ważne, że ludzie uwierzyli, że uchodźcy zniszczą naszą chrześcijańską kulturę [tamże].

Od czego jest psychologia? Od tego, żeby - jak wynika z prezentowanych przez autorki badań własnych jak i zagranicznych - starać się zmienić sztywność poznawczą Polaków, których cechuje wciąż jeszcze zbyt powszechny konserwatyzm. Wprawdzie przyznają, że religia i przekonania religijne towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów i są ważnym elementem ludzkiej historii i kultury, a nawet pełnią pozytywne funkcje w zakresie wzmacniania poczucia własnej tożsamości, przynależności społecznej i kontroli oraz łagodzą wszelkie lęki i redukują wątpliwości, to jednak mają one też negatywne oblicze. 

Psycholożki odsłaniają swoje światopoglądowe przedzałożenia badawcze pisząc o negatywnych następstwach przekonań religijnych Polaków, które to:  [W]ykluczają. Dzielą. Szerzą trwogę. Usprawiedliwiają agresję. W ten sposób wzmacniają i utrwalają konflikty między ludźmi. Niszczącą moc religii obserwujemy w każdym zakątku świata. Doświadczamy jej z cała mocą także we współczesnej Polsce. Badania pozwalają zrozumieć, skąd bierze się ta niszcząca moc religii [s. 93].       

Co jakiś fragment rozprawy starają się jednak ukrywać te przedzałożenia przywołując chyba asekuracyjnie tezę o trudności uwierzenia w to, że jedynie postawy religijne przejawiają się w negatywnych, agresywnych działaniach wobec osób odmiennego światopoglądu, skoro istnieją różne formy niewiary o równie niepożądanych przejawach zachowań społecznych. Jak piszą: 

Wystarczy także spojrzeć  na polskie fora dyskusyjne zwolenników wiary i niewiary (np. fronda.pl i racjonalista.pl), by pewną symetrię w zamkniętości umysłowej i nietolerancji uchwycić [s.95]. To jest jednak fakt publicystyczny a nie naukowy dowód. Nie tylko religijne przekonania umacniają się, kiedy wymagają obrony. 

Podobnie jest  ich zdaniem z przekonaniami świeckimi czy antyreligijnymi, o czym przekonuje nas równie obserwowalny w okresie kampanii prezydenckiej spór o to, czy LGBT to są ludzie czy ideologia. Tym samym (...) także przekonania ateistyczne, pozostające w ciągłym konflikcie z kulturowo dominującym dyskursem, będą nosić znamiona dogmatyzmu [s. 97]. 

Mamy w tej rozprawie bezkrytyczne przywołanie badań neurofizjologicznych R. Kanai, T. Feilden,C. Firth i G. Rees z 2011 r., z których miałoby wynikać, że młode dorosłe osoby (...) o przekonaniach prawicowych i lewicowych różnią się strukturalną budową mózgu w obrębie niektórych ośrodków. I tak osoby deklarujące poglądy liberalne miały więcej istoty szarej w przedniej części zakrętu obręczy kory przedczołowej (ACC), co może oznaczać lepszą tolerancję sytuacji niepewności. Z kolei konserwatyści mieli więcej istoty szarej w ciele migdałowatym, co można interpretować jako większa podatność na strach i zagrożenie. Uważa się, że im więcej istoty szarej w danym ośrodku, tym bardziej jest on reaktywny [s. 102]. 

Niestety, nie znalazłem informacji, ile istoty szarej i gdzie jest ona umiejscowiona mają osoby o przekonaniach lewicowych, świeckich, a ile nacjonaliści i anarchiści. Może ktoś złoży do NCN wniosek badawczy w tym zakresie. Mamy w rządzie wielu młodych wiceministrów i dyrektorów departamentów a w Sejmie i poza nim osoby o wyraźnie sprofilowanym światopoglądzie, toteż należałoby ich mózgi zbadać, by potwierdzić lub obalić powyższą pseudonaukową tezę.  

Nie rozumiem, dlaczego autorki twierdzą, że przywołując wyniki badań naukowców z innych państw o odmiennych kulturach, ustrojach politycznych i stanie gospodarki twierdzą, że przedstawiły w ten sposób (...) liczne dowody na istnienie silnych związków między przekonaniami  konserwatywnymi lub prawicowymi a niepewnością i lękiem [s.106]? Dla mnie nie są to dowody, ale eklektyczne doniesienia z różnych badań, różnych ośrodków naukowych, prowadzonych w różnym okresie czasu itd., a więc nieprzystające do sytuacji w Polsce.

Powinniśmy martwić się, że u władzy są konserwatyści, gdyż z badań Kossowskiej i Sekerdej wynika, że (...) siła wiary w Boga korelowała pozytywnie z unikaniem niepewności, a także  częściowo, aczkolwiek istotnie, pośredniczyła w relacji między unikaniem niepewności a nietolerancją [s.121]. To oznacza, że są oni skłoni ograniczać swobody obywatelskie, polityczne, społeczne i ekonomiczne (...)  tym, którzy w imię wolności jednostki sprzeciwiają się panującemu porządkowi lub kwestionują status quo [tamże]. 

Psycholożki dają wyjaśnienie, dlaczego w czasie kampanii prezydenckiej Andrzeja Dudy jego sztab postawił na kwestie, które już wcześniej zostały niejako "udowodnione" w toku badań psychologicznych.  Otóż w 2015 r. badania tych pań (...) potwierdziły związek siły wiary w Boga i  unikania niepewności oraz uprzedzeń wobec grup, których wartości mogą zagrażać wartościom religijnym. Dokładniej mówiąc, wiara w Boga tym razem w pełni pośredniczyła między potrzebą unikania niepewności (potrzebą domknięcia poznawczego) oraz homofobią, seksizmem i nietolerancją wobec osób wyznających inną religię [tamże].         

No i proszę. Było o zagrożeniu ideologią LGBT? Było. Było o zagrożeniu seksualizacją dzieci w przedszkolach i szkołach? Było. Było o niszczeniu symboli kultu religijnego? Było. To jak miał przegrać Andrzej Duda, skoro polskie społeczeństwo jest w swej większości konserwatywne? 

Profesor Andrzej Rychard wielokrotnie komentował przegraną opozycji tym, że ona w ogóle niczego się nie nauczyła i nie uczy. Nie wyciąga żadnych wniosków z dotychczasowych porażek, a wystarczyłoby poczytać chociażby prace psycholożek z UJ, a nie politologa Marka Migalskiego.

Jeśli narzekamy na samosprawdzające się hipotezy, to w przypadku tych badań z takimi własnie mamy do czynienia. Może ktoś mnie przekona, że jest inaczej. Wolę zatem prace normatywne, bo przynajmniej wiadomo, kto je pisze i z jakiej pozycji oraz do czego chce nas namówić, zachęcić , czym zainteresować. 

Formułowanie sądów na podstawie zbadania testami (nawet w warunkach eksperymentalnych) ponad trzystu jakichś osób, które nie stanowiły reprezentatywnej próby, budzi niedosyt i zarazem niepokój, że psychologia polityczna staje się stricte polityczną o niskim stopniu wiarygodności poznawczej. 

Wartość badań może jedynie służyć politycznej wojnie między zwolennikami ideologii lewicowej i konserwatywnej.Ci pierwsi uwierzą, że głoszą prawdę, ci drudzy odkryją w nich banalną, powierzchowną i pseudonaukową strefę ideologicznego (z-)gniotu. Co z tego, że wyniki uzyskano za pomocą naukowych metod? W ten sposób można wykazać, że na UJ studiują też półanalfabeci, bo w świetle testów są katolikami. Jak to dobrze, że mają lewicowych profesorów, którzy zamiast dociekać prawdy, wzmacniają potoczne stereotypy.          

      

 

 

    

 

 

            

  

    

 

     

Jakie przekonania poznawcze mają niektórzy psycholodzy, czyli o upośledzeniu myślenia probabilistycznego (cz.2 recenzji)

Monografię Małgorzaty Kossowskiej, Ewy Szumowskiej i Pauliny Szwed czyta się przyjemnie, gdyż każdy z jej rozdziałów wzbudza zaciekawienie, a zdarza się, że i zdumienie. Na podstawie np. eksperymentu z udziałem osób badanych (nic o nich nie wiemy, bo w książce nie ma na to miejsca), który polega na wykonywaniu zadań w programie komputerowym, można formułować wnioski, uogólnienia w odniesieniu do zupełnie nieizomorficznych do eksperymentalnych zadań sytuacji życiowych. 

Ponoć na podstawie tego, jak ktoś reaguje na zadania wyświetlane mu na ekranie monitora PC można wnioskować o zamkniętości umysłowej lub o tym, w jaki sposób ludzie nabywają wiedzę społeczną i jak z niej korzystają. 

 Autorki mają świadomość tego, że "(...) [P]rzekonania mogą jednak dotyczyć również spraw fundamentalnych dla naszego życia. W takim wypadku definiujemy je jako uogólnione, podzielane systemy założeń i oczekiwań na temat siebie, świata fizycznego, społecznego i duchowego, a także relacji między nimi (Leung i in., 2020; Bar-Tal, 1990; Garfield i Ahlgren, 1988; Kruglanski, 1989). Nazywa się je często ideologiami, teoriami naiwnymi (lay theories), modelami umysłowymi, światopoglądami (worldviews), nastawieniami umysłu (mindset) (Dweck, 2017). Uważa się, że mają charakter aksjomatów społecznych, bo tak jak aksjomaty w matematyce, są podstawowymi, uznawanymi za prawdziwe przesłankami, które kierują zachowaniem w różnych sytuacjach (Lung i in., 2002)"[s.20]. 

 Nie wiemy, na jakiej podstawie psycholożki przywołują za innymi autorami, że ich rozumienie kategorii przekonań jest takim samym aksjomatem jak prawa matematyki? Co za bzdura? 

Oczywiście, możemy umówić się, że tak to będziemy rozumieć czy pojmować, ale to nie znaczy, że jest to zgodne z prawdą, z prawami nauk ścisłych. Tym bardziej jest to absurdalne, że same piszą za innymi psychologami, iż przekonania nie są czymś dającym się obiektywnie opisać i wyjaśnić w kategoriach obiektywistycznych, ponieważ są one ideologią, jakąś naiwną teorią, jakimś modelem umysłowym, ba nawet światopoglądem czy nastawieniem umysłu. 

Eklektyzm do potęgi n-tej. 

 Jeśli ktoś chciałby w ten sposób i za pomocą tak wyjaśnianych pojęć prowadzić badania w pedagogice czy socjologii, to spotkałby się z krytyką. W psychologii, jak w pedagogice wszystko jednak jest możliwe, bo wystarczy umówić się, że fenomen X jest zarazem W, Y, Z, i in., a na pewno jest aksjomatem społecznym. 

Tymczasem w metodologii badań psychologicznych jednoznacznie przyznaje się, że nie ma w tej dyscyplinie żadnych aksjomatów, także społecznych, ale są jedynie sądy probabilistyczne. Czyż nie?

Wskazuje na to prof. Dariusz Doliński, którego pogląd znalazł się w przypisie rozszerzającym w tej książce:(...) o zamkniętości decyduje nie tyle myślenie w kategoriach "Jeżeli X, to Y", ile raczej myślenie probabilistyczne "Jeżeli X, to z jakimś prawdopodobieństwem Y" [s.29]. 

 Autorki jednak nie przyjmują tej sugestii recenzenta wydawniczego, tylko brną w tym, co on sam nazywa upośledzeniem myślenia probabilistycznego. Piszą bowiem (reklamując zarazem własny uniwersytet): 

 "Uważamy, że pomysł ten jest interesujący, chociaż naszym zdaniem myślenie w kategoriach "Jeżeli X, to Y' nie wyklucza myślenia probabilistycznego. Możemy założyć, że "Jeżeli X, to Y wystąpi w 100%"" lub założyć, że tylko w 23%. Zamkniętość wiązałaby się więc z myśleniem probabilistycznym, kiedy zakłada się bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że "Jeżeli X, to Y" ("jeśli ktoś ukończy UJ, na pewno znajdzie pracę") lub bardzo niskie prawdopodobieństwo, że "Jeżeli X, to Y" ("jeżeli ktoś ukończy Wyższą Szkołę Zarządzania i Marketingu w A, na pewno pracy nie znajdzie"). Otwartość wiązałaby się z myśleniem dopuszczającym niepewność ("jeśli ktoś ukończy UJ, może, ale nie musi znaleźć pracy") [s.29]. 

Czy ktoś może na podstawie powyższej logiki przyznać, że mamy tu do czynienia z aksjomatem? Jeszcze żaden psycholog nie udowodnił, że "Jeżeli X, to Y wystąpi w 100%" sytuacji, u 100% osób itd. Jak to zatem jest z logiką myślenia opartego na tak kreowanej "sile dowodów"? Zastanawiam się, jaką rolę odgrywają wśród niektórych psychologów ich własne przekonania o cudzych przekonaniach?

Cytuję autorki książki: 

"Mówiąc trywialnie - im więcej wiemy, tym większa szansa na to, że postawimy więcej alternatywnych hipotez. Im prostsze mamy wyjaśnienia pasujące do każdej sytuacji, tym mniejsza szansa na wytwarzanie różnych możliwych hipotez. Im silniej w coś wierzymy, tym mniejsza szansa, że coś innego przyjdzie nam do głowy. Ważne jest zatem i to, jakiego rodzaju przekonania mamy, i to, z jaką siłą je podzielamy" [s.29]. 

 Cóż zatem autorkom przyszło do głowy? 

"W drodze myślenia sylogistycznego na podstawie tych dwóch przesłanek powstaje konkluzja, czyli element wiedzy (sąd, przekonanie, opinia). Przyjęta zostaje ta hipoteza, która znajduje najlepsze poparcie w zebranych dowodach" [s. 30]. 

Zdaniem psycholożek z UJ dowodem może być każdy rodzaj informacji, ale niezwykle trudno jest o ustalenie wiarygodności ich źródeł. "Dziś wiemy, że obiektywne charakterystyki nie mają większego znaczenia" [tamże]. 

Narzekają jednak, że ludzie na całym świecie wolą szukać dowodów w Internecie czy wierzyć w parapsychologię, aniżeli odwołać się do opinii naukowych, gdyż poszukują informacji pasujących do ich już istniejących przekonań czy wiary. 

Czy nie jest podobnie w naukach społecznych? Czy badacze nie konstruują w taki sposób założeń badawczych, by pasowały do podzielanych przez nich przekonań innych autorytetów naukowych? W końcu nawyki poznawcze można zmieniać, więc skąd pewność, że akurat tu i teraz badani mają rzekomo trwałe przekonania? 

 Bardzo podoba mi się rozprawa psycholożek z UJ, bo potwierdzają prawidłowość, a nie prawo psychospołeczne, że im wyższy stopień zaufania do swoich poglądów, tym niższa jest u nich skłonność do poszukiwania informacji niezgodnych z powyższymi przekonaniami.

c.d.n. 

O nietolerancji psychologów, czyli wstęp do wstępu

Polecam pedagogom, socjologom i politykom (szczególnie politologom) książkę psychologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego p.t. "Tolerancja w czasach niepewności" (Sopot 2019), której tytuł   mógłby równie dobrze brzmieć: "Tolerancja w czasach płynnej rzeczywistości", "Tolerancja  w czasach pandemii" czy "Nietolerancja w czasach rządów prawicy". W istocie bowiem autorkom chodzi głównie o to, by treść publikacji wzmocniła potrzebę zmian politycznych w polskiej rzeczywistości. 

Wystarczy przeczytać wstęp Małgorzaty Kossowskiej, Ewy Szumowskiej i Pauliny Szwed, by wyciągnąć interesujące wnioski na temat sensu publikowania rozpraw naukowych w języku polskim, dla polskich czytelników.  Wiodącą tu postacią jest kierująca Radą Naukową Narodowego Centrum Nauki prof. M. Kossowska, która wydała niniejszą rozprawę z analizą różnych badań empirycznych, a nie tylko prowadzonych przez jej zespół w latach 2012-2017. Całość została sfinansowana z grantu NCN Maestro.  Ponad 2 mln.zł. Wcześniej opublikowano 35 artykułów anglojęzycznych i 4 rozdziały w książkach anglojęzycznych. Nie wiemy, czy ta praca jest przekładem pomniejszych publikacji czy też zupełnie odrębną analizą zagadnienia. 

Od polskich uczonych, młodych i starszych wymaga się, by udowodnili swoją obecność w anglojęzycznych czasopismach i książkach. Tymczasem autorki słusznie wskazują na to, że nauki społeczne powinny służyć także temu społeczeństwu, w którym i dzięki któremu finansowane są z jego podatków badania naukowe. Zgadzam się z nimi w tej kwestii. Jak piszą: Chciałybyśmy także, aby z wynikami prac mógł zapoznać się polski czytelnik. To w końcu z naszej niezgody na polską rzeczywistość powstała ta książka (s.17). 

Nie jestem przeciwnikiem publikowania w zagranicznych periodykach rozpraw naukowych polskich badaczy. Wprost przeciwnie. Publikujmy, ale nie po to, by po pięciu latach wydawać je raz jeszcze lub w jakiejś skróconej postaci w języku polskim, dla polskiego odbiorcy. Mogą  one być w pewnej mierze nieaktualną i nieadekwatną do rzeczywistości analizą zjawisk społeczno-politycznych i kulturowych.

 W tym przypadku tak nie jest, bo autorki starają się komentować wyniki różnych badań na świecie z perspektywy wydarzeń politycznych w naszym kraju.    

Zdumiewające jest to stwierdzenie, bowiem autorki nie ujawniają polskiemu czytelnikowi, jaki jest ich pogląd  na polską rzeczywistość i co przez nią rozumieją! Jak zatem, mamy odbierać wyniki ich badań, skoro prowadzone były w czasach zupełnie innej rzeczywistości społecznej, gospodarczej, politycznej, kulturowej i psychospołecznej w dobie rządów Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego? Czyż uczestnicy tych badań nie mieli w sobie i za sobą zupełnie innych doświadczeń, przeżyć, postrzeżeń, osiągnięć i porażek, niż ci z 2020 roku?

Trzeba jednak będzie przeprowadzić kolejne badania w latach 2017-2023, żeby móc wyciągać wnioski i projektować je na polskie społeczeństwo, które doświadcza jednak innej już rzeczywistości niż opisana przez nie w powyższym tomie.   

Coraz częściej psycholodzy polityki i psycholodzy społeczni uświadamiają nam, że w gruncie rzeczy kierują się w swoich projektach ideologicznym, światopoglądowym  hidden curriculum. Może kiedyś zajmą się sobą i zdiagnozują, jak to jest, kiedy jest się nietolerancyjnym, a prowadzi się badania empiryczne na ten temat w duchu syndromu N-1, czyli wszyscy lub INNI są nietolerancyjni tylko nie MY. 

Otóż nie tylko ta rozprawa dobitnie dowodzi tego, że niektórzy psycholodzy są zamknięci umysłowo, a niektórzy z nich otwarci. Jedni zamykają się wcześniej, inni zaś otwierają później. 

Oto autorki tego spóźnionego politycznie raportu badawczego, mającego zatem już wymiar historyczny, nieadekwatny do stanu samoświadomości m.in. w kwestii tolerancji społeczeństwa polskiego w roku 2020, piszą zdumiewająco niekonsekwentnie:  Te badania w książce szczegółowo zaprezentujemy. Wierzymy, że są podstawą do opracowania sposób przeciwdziałania zamkniętości. (s. 14).              

Otóż nic bardziej banalnego nie mogły napisać. Wybory drugiej tury prezydenta RP wyraźnie zaprzeczają ich wnioskom i postulatom. Te zresztą są nonsensowne, bo Polacy jednoznacznie udowodnili bez ich badań, że wcale nie są ani tylko zamknięci, ani też otwarci oraz że istniejące podziały społeczne  przebiegają w poprzek wszelkich kryteriów i osobowościowych parametrów. 

Kiedy więc autorki zaczynają wstęp do książki osobistym rozczarowaniem do świata z doby, w której nie prowadziły swoich badań, bo wówczas  na czele USA nie było jeszcze D. Trumpa, nie było kryzysu zaufania (też nie wiemy, co przez to rozumieją) wobec Unii Europejskiej, ani też nie zyskiwały na popularności skrajnie prawicowe ugrupowania w Europie, to zastanawiam się nad tym, jaka jest wartość naukowa mieszanki różnych wyników badań? 

Nareszcie przyznały, że badania także polskich psychologów tracą po latach swoją moc wyjaśniającą wiele kwestii, gdyż nie są w stanie uchwycić nawet najważniejszych zmiennych warunkujących określony stan postaw ludzkich. 

Panie psycholog z UJ potwierdziły, że nie ma już sensu przywoływanie wyników badań polskich psychologów A. Rychlickiej i E. Nęckiego z 1990 r., z których wówczas miało wynikać, że (...) zamkniętość jest konsekwencją niskiej inteligencji, słabszego wykształcenia, trudności w rozumowaniu i logicznym myśleniu (s.12).  Nie jest. 

Same zresztą nie kontrolują tego, co i jak piszą, bowiem najpierw stwierdzają, że zamkniętość jest konieczna w sytuacjach kryzysowych (np. wojny, pandemii), by nieco dalej sformułować sąd: Nie ma przecież nic ważniejszego niż promowanie otwartości w czasach zamętu i chaosu (s.14).  

Co ciekawe, prof. Wiesław Łukaszewski odnotowuje w swojej recenzji wydawniczej, której jeden zaledwie akapit został opublikowany na tylnej okładce: W moim przekonaniu mamy do czynienia z pracą wybitną, co wynika z jej oryginalności i solidności materiału dowodowego. (...) Z pracą, która mimochodem, ale z całą jaskrawością ukazuje absurdy życia politycznego w Polsce. Jestem jednak innego zdania, czemu postaram się dać dowód w kolejnych wpisach. 

Przypominam, że owe absurdy dotyczyły czasów sprzed objęcia władzy przez prawicowe partie polityczne. Drugi recenzent wydawniczy prof. Dariusz Doliński miał chyba odmienne zdanie, bowiem stwierdza w swojej recenzji: Autorki słusznie przyznają, że potrzebne są dalsze solidne badania empiryczne nad możliwością bezpośredniego wykorzystania prezentowanych przez nie odkryć w praktyce życia społecznego. 

Otóż to. Z oryginalnością, by nie rzec rewolucyjnością, niniejsza rozprawa jednak nie ma wiele wspólnego. Autorki ewidentnie "naciągają" wyniki swoich badań do jakże zmienionej już rzeczywistości w kraju. No, ale kto przedstawicielce władz NCN zabroni. 

c.d.n.   

       

 

Co wolno profesorowi uniwersytetu?

 

Profesor Jan Hartman z Uniwersytetu Jagiellońskiego poświęcił swój felieton w tygodniku "Polityka" kwestii rzekomego zakazu dzielenia się przez profesorów ze swoimi studentami własnym poglądem na świat.  

Gdzie, jeśli nie na uniwersytecie, mamy rozmawiać o najważniejszych sprawach współczesności, o przyszłości i o przeszłości? Owszem, możemy robić to wszędzie, lecz czyż uniwersytet, gromadzący najbardziej kompetentne osoby, nie powinien być motorem publicznej debaty, dającej jej najlepsze przykłady i ustalając najlepsze dla niej wzory? No i w końcu, gdzie można liczyć na tyle mądrości i słuszności, których pragniemy i potrzebujemy jako rezultatu każdej debaty, jeśli nie na uniwersytecie? (Co wolno profesorom? (Polityka nr 32, s. 88)

Trochę mnie dziwi tak wyłożony dylemat, skoro ów profesor nie stanął w obronie tego prawa, kiedy zawieszano w akademickich czynnościach profesora Aleksandra Nalaskowskiego na UMK w Toruniu oraz gdy studenci Uniwersytetu Śląskiego zażądali dyscyplinarnego ukarania profesor socjologii Ewy Budzyńskiej za uwzględnienie w wykładzie z socjologii rodziny wyników badań prenatalnych. 

Temu pierwszemu profesorowi nie wolno publikować krytycznych wobec ruchów LGBTQ+ felietonów na łamach tygodnika "Sieci", zaś ta druga nie powinna twierdzić, że dziecko w fazie prenatalnej swojego rozwoju jest człowiekiem a rodzina składa się z męża i ojca oraz matki i żony. 

Natomiast publikowanie felietonów z perspektywy lewicowego światopoglądu i tym samym ideologii lewicowej jest dozwolone, bowiem prof. Jan Hartman jako członek akademickiej wspólnoty najstarszego, badawczego uniwersytetu w kraju ma prawo bezpośrednio i pośrednio dzielić się ze swoimi studentami własnym podejściem do świata. 

Ma rację: Jako wspólnota profesorów i studentów, zakorzeniona w świecie społecznym, uniwersytet powinien kipieć wolną myślą, sporem i debatą. Powinien być organicznie, do cna polityczny, w tym sensie polityczności, jaki nadał temu pojęciu jego twórca Arystoteles, zwany Platonem [tamże]. 

Nieco dziwi mnie naiwne podejście do pojęcia polityka, które miałoby dotyczyć racjonalnej troski o dobro wspólne, skoro w III Rzeczpospolitej o dobro wspólne politycy i rządzący wszystkich partii (władzy, opozycji, formacji pozaparlamentarnych) wcale nie zamierzają troszczyć się o wspólne dobro. Pojęcie to zniknęło już z przestrzeni publicznej, politycznej oraz... niestety, także akademickiej.     

Dlaczego ktoś może powoływać się na filozofię Marksa i Engelsa, cytować Włodzimierza I. Lenina czy Nadieżdę K. Krupską, otwarcie atakować Kościół katolicki, ale jak ktoś inny sięga do Starego i Nowego Testamentu czy Nauki Społecznej Kościoła katolickiego, to jest poddawany opresji ze strony studentów czy własnego środowiska naukowego? 

Kształtowanie edukacji powszechnej i akademickiej według ideologicznych wzorców w zależności od preferowanego przez partię władzy światopoglądu nie może być rozpatrywane w kategoriach prawdy lub fałszu czy tego, która ideologia jest lepsza, a która gorsza.

Jednak, jak trafnie pisał o tym A. Nalaskowski: "Wzajemne spieranie się ideologii przebiega na płaszczyźnie alternatywnej - to znaczy jedna może wyprzeć inną. Niemożliwe jest, aby współdziałały. Zjawisko tak radykalnego wykluczania się nie zachodzi ani w sferze światopoglądu, ani tym bardziej filozofii [A. Nalaskowski, Ideologiczny gen oceny, Nowe w Szkole 2000 nr 5, s.4] . 

Innymi słowy bezcelowe jest spieranie się o to, która z ideologii czy który ze światopoglądów jest lepszy, bardziej lub mniej wartościowy, ważniejszy, słuszny itp., skoro  żaden nie jest stanem obiektywnym, ale subiektywnym, mocno wzmacnianym lub wykluczanym społecznie przez sprawujących władzę, by można było ją utrzymać jak najdłużej lub odzyskać, jeśli się ją utraciło. 

Trzeba jedynie odwoływać się do emocji obywateli, wyborców w taki sposób, by opowiadali się za jedną ideologią, a inną wykluczali, obawiając się jej upełnomocnienia przez opozycję. Ocenianie pracowników naukowych przez studentów czy współpracowników, członków tej samej społeczności naukowej w ramach reprezentowanej dyscypliny naukowej z powyższej perspektywy jest z jednej strony czymś naturalnym, ale z drugiej staje się ukrytą lub jawną manifestacją władzy, kiedy wpisuje się w egzekucję prawa do identyfikowania się tylko z jedną z nich. 

Tak, jak nauczyciel akademicki nie powinien w żadnej mierze kwestionować prawa studentów czy innych pracowników do ich osobistego światopoglądu i manifestowania go, tak samo powinno to dotyczyć studentów czy administracji uczelnianej. Jak obserwujemy scenę polityczną w Polsce od trzydziestu lat, to coraz bardziej przekonujemy się, że język ideologii nie jest językiem wspólnym Polaków, środkiem do komunikacji mającej sprzyjać budowaniu wspólnoty, a tym, bardziej wspólnego dobra. Ludzie jako przekonani do wybranej ideologii walczą o to, by to ona właśnie zwyciężyła a nie inna.

W świecie otwartym, pluralistycznym obywatele mają dostęp do uczelni, które mają jednoznacznie określony aksjologiczny i światopoglądowy standard, jak np. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie czy Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ale jest też uczelnia kształcąca w duchu ekumenizmu religijnego - Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie. Są też uniwersytety, politechniki czy akademie kształcące pragmatycznie studentów i akademików bez warunkowania ich postaw według określonego światopoglądu. Można jednak w ich jednostkach rozpoznać osoby jednoznacznie wyznające światopogląd świecki czy religijny, będące ideologicznie konserwatywne, nacjonalistyczne, liberalne, libertariańskie, lewoskrętne, a nawet anarchistyczne. 

Czy z tego powodu należy odmawiać prawa do własnego światopoglądu, ideowych przekonań? Tak pisał o tym dylemacie dwadzieścia lat temu prof. A. Nalaskowski: Próba określenia wspólnego wizerunku dla kilku milionów uczniów, ponad pół miliona nauczycieli, kilkudziesięciu tysięcy szkół - jest utopią dającą utrzymanie całej rzeszy badaczy i urzędników. W takiej sytuacji rozwiązaniem może być tylko ustalenie tak generalnej i ogólnikowej treści standardu edukacji, że aż bezużytecznej [Ideologiczny gen oceny, Nowe w Szkole 2000 nr 6, s.6-7].  

Zdaje się, że dochodzimy w kraju do momentu, w którym sprawujący władzę będą chcieli podporządkować edukację, a być może i  badania naukowe oraz programy kształcenia akademickiego jednej ideologii. Tak postępowali też ich poprzednicy, tyle tylko że nie manifestowali tego. Wówczas czeka uczniów i studentów to, o czym pisał toruński pedagog, iż (...) w tej sytuacji oświata może tylko dygać z usłużnym westchnieniem: Tak, proszę pana. Jest bowiem pariasem, którego z łaski się nie urynkawia, jest kopalnią węgla utrzymywaną z dotacji, jest mniej ważna od służby zdrowia (głupi może przeżyć, a chory nie). Stojąc przed szansą zmiany świata godzi się z walkowerem. Wbrew potoczności edukacja jest miejscem walki [tamże, s. 7]. 

Wyimaginowany dla niniejszej refleksji ideowy konflikt między profesorami  Janem Hartmanem a Aleksandrem Nalaskowskim jest nierozwiązywalny, bowiem każdy z nich chce innej podstawy aksjonormatywnej dla edukacji, nauki i kształcenia akademickiego, także dla bycia profesorem uniwersytetu. Dla pierwszego podstawą jest ideologia lewicy, świeckości państwa (ideologia socjaldemokracji), dla drugiego ideologia konserwatywna odwołująca się do dekalogu, do wartości chrześcijańskich, które zawarte są w Konstytucji III RP z 1997 r.  

Zdaniem J. Hartmana: (...) prawda i słuszność jest na świecie, i to nie tylko w fizyce i chemii.! Co więcej, mitygowanie się i ukrywanie swoich przekonań pod pretekstem bezstronności jest hipokryzją i tchórzostwem, wywierając jak najgorszy wpływ na studentów, którzy powinni uczyć się od swoich profesorów autentyczności i zaangażowania (Polityka, dz.cyt).          

Tyle tylko, że ani prof. Budzyńska, ani prof. Nalaskowski nie mogą być autentyczni i zaangażowani. Czyż nie?  

           

         

            

 

Kiczowaty ranking szkół wyższych i kierunków kształcenia PERSPEKTYW

Od kilkudziesięciu lat jestem niezmiennie przeciwnikiem wszelkich rankingów, gdyż ich wiarygodność jest niska, wbrew podawaniu przez redakcję czasopism metodologii ich konstruowania. Ten KICZ PUBLICYSTYCZNY nadaje się do śmieci, toteż całe szczęście, że nie trzeba kupować miesięcznika, by zapoznać się z jego treścią i utwierdzić w powyższej ocenie.

Przyjęte kryteria oceny uczelni, a także tego, jaki jest rzekomo poziom kształcenia w nich studentów na poszczególnych kierunkach mają w dużej mierze intersubiektywną wartość. Tzw. dane obiektywne są częściowo niezależne od uczelni, które prowadzą kształcenie, bo np. jaki wpływ mają na dobór kandydatów. Oceny są oparte na domysłach, opiniach, konflikcie interesów tych, którzy wypełniają stosowne formularze. Zupełnie niezrozumiałe jest przypisanie 10% punktów na pedagogice za ... wyniki egzaminu lekarskiego lub aplikacje prawnicze: 

 

Jak jakaś uczelnia nie wypełni przesłanych jej formularzy rankingowych, to wypełni je za nią redakcja. Czy tak rośnie lipa?  

Przykład?  Bardzo proszę, z mojej dyscypliny i kierunku kształcenia, jakim jest PEDAGOGIKA. Piszę o tym bez jakichkolwiek rozczarowań, żalu czy pretensji. Po prostu widzę po danych, jak wciska się czytelnikom przysłowiowy kit. 

Oto mamy tzw. ranking kształcenia na kierunku PEDAGOGIKA SPECJALNA. Sprawdzam: 

Miejsce 2020	Nazwa uczelni	WSK
1	Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu	100
2	Uniwersytet Warszawski	90.7
3	Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie	76.5
3	Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie	76.5
5	Uniwersytet Śląski w Katowicach	66.4
6	Uniwersytet Gdański	65.2
7	Uniwersytet Medyczny w Białymstoku	64.3
8	Uniwersytet Łódzki	59.2
8	Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie	59.2
10	Warszawski Uniwersytet Medyczny	58.5
11	Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu	54.5
12	Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II	53.3
13	Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie	50.0
14	Uniwersytet Szczeciński	48.0
15	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie	44.6
16	Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach	33.4

Co widzę? W tabeli umieszczono UNIWERSYTET ŁÓDZKI, w którym od lat nie kształci się na kierunku pedagogika specjalna. Co to zatem za kit??? Nie sprawdzam, czy podobnie jest w innych uczelniach. Informuję jedynie o POSTPRAWDZIE, o FAŁSZU, jakim posługuje się redakcja PERSPEKTYW. 

Jest też ranking kształcenia na kierunku PEDAGOGIKA. Nie dyskutuję z jego wynikami, bo akurat w UŁ jest ono prowadzone. Trudno jest dyskutować z wynikiem własnej uczelni, ale skoro na II miejscu jest Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej, co bardzo mnie cieszy, bo rzeczywiście uzyskała w ub. roku uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora, to jednak dziwi mnie dużo niższa pozycja liczącej sobie prawie 100 lat Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która ma uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego i nieporównywalnie z WSB  nie tylko lepszą i liczniejszą kadrę kadrę naukowo-dydaktyczną. 

Jeszcze niżej jest SGGW i ATH w Bielsku - Białej, co mnie akurat nie dziwi, bo te szkoły nie posiadają żadnych uprawnień akademickich w kwalifikowaniu naukowych kadr pedagogicznych. Są jednak wyżej niż UŁ, którego wydział Nauk o Wychowaniu ma zdecydowanie i obiektywnie lepszy kapitał kadrowy i dydaktyczny. Tak można rzecz jasna porównywać ze sobą każdą z 31 szkół wyższych, które umieszczono w tym rankingu. 

Nie będę tego czynił, bo zaraz obrażą się niektórzy, że podważam tak ważny ranking, gdyż UŁ zajmuje w nim 13 miejsce. A niechby było i na 31, co za różnica?  W końcu jest to tylko lipna zabawka w rękach publicystów, którzy narzekają w polskiej polityce na populizm i kryzys moralny. Sami przyczyniają się do niego.