28 lutego 2020

Czy rzeczywiście habilitanci niezatrudnieni w uczelniach państwowych jako osoby prywatne nie ponoszą kosztów za postępowanie habilitacyjne ?


Przewody doktorskie i postępowania habilitacyjne prowadzone na mocy ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, a więc wszczęte do 30 kwietnia 2019 r. są finansowane z budżetów uczelni, które prowadzą postępowanie w jednostce posiadającej odpowiednie uprawnienie. Nie ma problemu, gdy postępowanie dotyczy pracownika uczelni, w której ma być przeprowadzone postępowanie o nadanie stopnia naukowego. Muszą się znaleźć w jej budżecie na to odpowiednie środki.

Jednak nie każdy nauczyciel akademicki ubiegający się o stopień naukowy mógł przeprowadzić postępowanie w tej sprawie we własnej jednostce akademickiej, jeśli ta nie dysponowała uprawnieniem lub zostało jej to uprawnienie ograniczone czy nawet odebrane. Wówczas musiał szukać uczelni z odpowiednimi uprawnieniami, by ta wyraziła zgodę na przeprowadzenie postępowania w jego sprawie. Najczęściej miał zapewnienie, że władze zatrudniającej takiego nauczyciela uczelni pokryją koszty postępowania habilitacyjnego, bo jest to także w jej interesie naukowym i zgodne z prawem do wydatkowania środków publicznych.

Problem jednak pojawił się wówczas, gdy wskazana we wniosku habilitacyjnym uczelnia odmówiła przeprowadzenia tego postępowania. Pisałem o tym w swojej książce "Habilitacja" (Kraków 2017), że różne mogą być powody odmowy habilitantowi w tym zakresie. W danej jednostce może brakować naukowców, którzy mogliby ocenić merytorycznie osiągnięcia naukowe habilitanta, albo zaistniał konflikt personalny w relacjach między habilitantem a członkami jednostki, więc dla uniknięcia oskarżeń o potencjalną stronniczość czy możliwy brak obiektywizmu rada jednostki odmawiała przyjęcia takiego wniosku.

Niezależnie jednak od powodu odmowy przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego władze jednostki nie musiały tego uzasadniać, tylko informowały o podjętej uchwale stosownej rady jednostki o własnym stanowisku. Zgodnie z art 18.a.3 W przypadku gdy rada jednostki organizacyjnej wskazanej przez wnioskodawcę w trybie ust.1 i 2 nie wyrazi zgody na przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego, postępowanie prowadzi jednostka organizacyjna posiadająca uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego wyznaczona przez Centralną Komisję.

Trochę to źle świadczy o habilitancie, że nie dokonał właściwego rozpoznania środowiska naukowego, w którym chce przeprowadzić postępowanie habilitacyjne. Jest ono wszczynane na jego/jej wniosek, a zatem należało dobrze sprawdzić, czy dana jednostka rzeczywiście może - ze względów merytorycznych kompetencji jej samodzielnych pracowników naukowych w ramach dyscypliny naukowej habilitanta - przeprowadzić takie postępowanie. Większość habilitantów dobrze sobie z tym poradziła w takiej sytuacji uczestnicząc w ogólnopolskich konferencjach naukowych, a tym samym poznając badaczy z tego samego kręgu zainteresowań poznawczych czy uczestnicząc w pracach zespołów problemowych i subdyscyplinarnych, które zostały powołane przez Komitet Nauk Pedagogicznych i działają pod ponad 30 lat.

Jednak osoby spoza środowiska naukowego, niezatrudnione w nim lub też takie, które zostały wyrotowane z uniwersytetu czy politechniki z powodu braku habilitacji, mogą mieć nie tylko mniejszą orientację w powyższych kwestiach, ale i swoje uprzedzenia. Tym samym mógł ktoś celowo złożyć wniosek o wszczęcie postępowania habilitacyjnego w jednostce, o której wiedział, że niemalże na pewno odmówi przeprowadzenia postępowania. Wówczas bowiem, jeśli tak się stawało, a nie było to rzadkie zjawisko, miał świadomość ustawowego zmuszenia innej jednostki(uczelni) z uprawnieniami do podjęcia takiego wniosku i przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego.

W zdecydowanej większości przypadków, o ile orientuję się w tej kwestii, rzeczywiście było to nawet konieczne. Zły wybór, niewłaściwe wskazanie przez habilitanta jednostki do przeprowadzenia jego postępowania habilitacyjnego zbytecznie wydłużało czas takiej procedury. wszystkie decyzje muszą bowiem być zatwierdzane przez ciała kolegialne uczelni i Centralnej Komisji Do spraw Stopni i Tytułów, a te pracują zgodnie z przyjętym kalendarzem obrad. Nie to jednak jest najważniejsze.

Pojawia się bowiem problem, kto ponosi koszty postępowania habilitacyjnego kandydata, który nie jest zatrudniony w szkolnictwie wyższym? Habilitant w ogóle nie musi być zatrudniony. Może być emerytem, rencistą, prowadzić własną działalność gospodarczą itd. Tymczasem wszystkie uczelnie mają przygotowane warunki umów dotyczących ponoszenia przez habilitantów (via uczelnia, zakład pracy czy indywidualnie) pełnych kosztów postępowania habilitacyjnego, a są one rzeczywiście bardzo wysokie (każda uczelnia ma inne, ale mieszczące się w granicach ok. 21-25 tys. zł).

Uczelnia wskazana przez Centralną Komisję Do Spraw Stopni i Tytułów nie może już odmówić przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego dla wnioskodawcy, niezależnie od tego, czy jest zatrudniony w szkole wyższej, czy też nie jest. Kwestia finansowania nie może tu być powodem do odmowy. Żaden powód nie wchodzi w grę poza jednym, a mianowicie utratą uprawnienia do nadawania stopni naukowych. Koszty takiego postępowania ponosi dana jednostka bez względu na to, kim jest habilitant.

Piszę o tym dlatego, że w wielu jednostkach, także na moim Wydziale, toczą się postępowania habilitacyjne osób, które wskazały je jako właściwe, a uczelnie żądają od nich podpisania zgody na pokrycie kosztów. Jeśli ktoś już zapłacił całość lub jakąś część, to powinien złożyć pozew do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego przeciwko danej uczelni, by zwróciła mu bezprawnie pobrane opłaty. Nie ma bowiem podstawy prawnej do obciążania kosztami postępowania habilitacyjnego osób spoza środowiska państwowych szkół wyższych.

Natomiast dla wniosków w sprawie postępowania habilitacyjnego, które są objęte już nowym Prawem o szkolnictwie wyższym każdy wnioskodawca o ich wszczęcie musi zapłacić. Jeżeli jest pracownikiem państwowej szkoły wyższej (uniwersytet, politechnika, akademia, wyższa szkołą zawodowa), to koszty ponosi jego pracodawca. To jest słuszne, bo skoro uczelnie państwowe zatrudniają nauczycieli akademickich na stanowiskach naukowo-badawczych lub badawczych, to muszą ponosić koszty ich naukowej weryfikacji. Tym bardziej jest to istotne, że zatrudniane w nich kadry są utrzymywane ze środków publicznych.

Osoby prywatne, spoza uczelni państwowych muszą ponieść koszty postępowania o nadanie stopnia naukowego doktora czy doktora habilitowanego. Te na szczęście zostały ustawowo zredukowane do minimum. Będzie zatem dla uczelni państwowych i osób prywatnych dużo taniej. To powinno ucieszyć przede wszystkim płatników, także tych, którzy nie są zatrudnieni w państwowym szkolnictwie wyższym.

W tytule wprowadziłem znak zapytania, bowiem w znanych mi już trzech przypadkach habilitanci zostali poproszeni o podpisanie zobowiązania dotyczącego pokrycia kosztów postępowania habilitacyjnego, tymczasem w nowej ustawie kest to jednoznacznie określone i bezdyskusyjne. Muszą zapłacić.

Dlaczego zatem w postępowaniach toczonych na podstawie już wygaszanej ustawy nie mieliby płacić? Jak to się ma do odpowiedzialności władz uczelni za prawidłowe gospodarowanie finansami publicznymi? Czyżby uniwersytety straciły w tym względzie swoją autonomię?

Dlaczego ta sprawa nie została jednoznacznie określona przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego?