12 marca 2014

Znakomite kolokwium habilitacyjne z pedagogiki przedszkolnej









Na Wydziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu miało wczoraj miejsce znakomite kolokwium habilitacyjne pedagog i socjolog z Instytutu Pedagogiki KUL - Siostry Służebniczki BDNP dr Marii Opieli.

Bohaterka wczorajszego przewodu naukowego ma za sobą studia magisterskie na Wydziale Nauk Społecznych KUL (1990 na kierunku pedagogika), pracę nauczycielską w szkole podstawowej (prowadziła zajęcia z religii) oraz akademicką w Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej „Ignatianum” w Krakowie. W latach 1995-2000 pracowała jako wychowawczyni postulatu w Zgromadzeniu Sióstr Służebniczek BDNP w Dębicy. W 2006 r., po uprzednim ukończeniu studiów doktoranckich z socjologii wychowania, obroniła rozprawę doktorską z socjologii, którą przygotowała pod kierunkiem prof. dr hab. Teresy Kukołowicz z KUL pt. Społeczno-kulturowe uwarunkowania przemian działalności ochroniarskiej. Na przykładzie działalności ochroniarskiej Sióstr Służebniczek BDNP. Recenzentami w tym przewodzie byli profesorowie: Krzysztof Przecławski i Piotr Kryczka (w tym samym czasie, kiedy Habilitantka odpowiadała na pytania członków Rady Wydziału, odbywał się pogrzeb Jej zmarłej Promotorki). Od 2000 do 2010 r. była dyrektorką Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej „Promyki Nadziei” w Dębicy, a jednocześnie przełożoną domu zakonnego oraz Ośrodka Ochronka Sióstr Służebniczek BDNP Publiczne Przedszkole Integracyjne. Od 2001 r. jest członkiem Zarządu Generalnego Zgromadzenia Sióstr Służebniczek BDNP w Dębicy, pracując zarazem od 2010 r. na stanowisku adiunkt w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Siostra dr hab. Maria Opiela jest postacią niezwykle twórczą w nauce, aktywną dydaktycznie i prowadzącą intensywnie własne badania naukowe. Od samego początku swojej akademickiej służby prowadziła badania naukowe z biografistyki pedagogicznej oraz pedagogiki przedszkolnej ukierunkowane na system wychowawczy bł. Edmunda Bojanowskiego. Dzięki interdyscyplinarnym studiom i ustawicznemu podnoszeniu własnych kwalifikacji, także w ramach studiów podyplomowych, osiągnęła poziom mistrzostwa akademickiego, którego zaletą jest integralność przedmiotowo-problemowa oraz sukcesywnie pogłębiana i udokumentowana w licznych rozprawach monograficznych oraz artykułach metodologia badań. Niewątpliwie, najważniejsza w całym dorobku naukowym s. dr hab. Marii Opieli jest jej rozprawa habilitacyjna pt. Integralna pedagogika przedszkolna w systemie wychowania Edmunda Bojanowskiego. Kontynuacja i zmiana (Wyd. KUL Lublin 2013, ss. 447), która stanowi jedną z nielicznych w okresie III RP rozpraw naukowych z tej subdyscypliny nauk pedagogicznych.


Właśnie tak znakomitych studiów naukowych potrzebuje polska pedagogika, i to nie tylko w zakresie wychowania przedszkolnego, ale także z pedagogiki ogólnej i teorii wychowania. Autorka bardzo dobrze osadziła swoje badania w szerokim kontekście badań społecznych i humanistycznych, co jest rzadkością, bowiem - jak słusznie sama pisze o tym we wstępie – najczęściej mamy do czynienia w odniesieniu do wychowania przedszkolnego z publikacjami o statusie popularno-naukowym, metodycznym. Ona sama też ma takie, ale świadczy to tylko o bogactwie wiedzy i kompetencji, które w pedagogice stanowią o jakże wartościowej integralności teorii z praktyką, nauki z dydaktyką. Otrzymaliśmy w dziele s. M. Opieli bardzo dojrzałą monografię naukową, która łączy współczesną myśl pedagogiczną z historią teorii i praktyk wychowania dzieci w wieku przedszkolnym oraz stanowi oryginalną propozycję syntetycznego rekonstruowania modelu wychowania.

Godną podziwu jest próba stworzenia integralnego systemu wychowawczego bł. E. Bojanowskiego, która po raz pierwszy w tak dogłębny sposób odsłania i utrwala wartościowe i ponadczasowe podejście do wychowywania dzieci w przedszkolach także w ponowoczesnej dobie. Autorka tworzy pedagogikę tego humanisty niejako na nowo, odczytując ją i rekonstruując tu i teraz, z zachowaniem prawdy historycznej, budując o niej pamięć społeczną oraz wprowadzając w obieg współczesnych myśli jego refleksje nad praktyką, które stają się dzięki temu zuniwersalizowaną i ponadczasową pedagogią przedszkolną. Autorka przechodzi od uwarunkowań rozwoju myśli pedagogicznej bł. E. Bojanowskiego, ukazując jej usytuowanie w dziejach wychowania, podmiotowe i społeczno-historyczne przyczyny jej zaistnienia, do pełni jej struktury w czasach nam współczesnych. Fenomenalność pedagogii tego myśliciela, publicysty, społecznika, świeckiego założyciela rodziny zakonnej, humanisty i chrześcijańskiego wychowawcy czytelna jest tak w ówczesnej jego refleksji nad europejskim dorobkiem wychowania dzieci z najuboższych warstw społecznych, jak i narastającej dzisiaj konieczności podejmowania działań dobroczynnych dla dzieci. Powtarza się niejako stan ubóstwa i zagrożeń rozwojowych dzieci w naszej dobie, o czym świadczą kolejne raporty takich socjologów, jak Wiesława Warzywoda – Kruszyńska czy Elżbieta Tarkowska.

Mamy tu do czynienia z rozprawą o wysokich walorach naukowego patriotyzmu, który nie ma nic wspólnego z jakąkolwiek ideologizacją badań, ckliwością i potocznością tez, ale z podkreślaniem narodowej roli wychowania oraz jego istoty w zgodzie z najnowszymi wynikami badań humanistycznych. Nie powinno ono bowiem być budowane na bezkrytycznym przejmowaniu z innych krajów rozwiązań, które wydają się dla naszej edukacji atrakcyjne czy korzystne. Jest to ważne podkreślenie roli narodowego wychowania i kształtowania tożsamości narodowej Polaków w ramach instytucjonalnych form wychowania małych dzieci i zapewnienia im adekwatnego kulturowo procesu opiekuńczo-wychowawczego. Takie podejście nie oznaczało przecież pomijania, lekceważenia czy niedostrzegania nowych prądów, idei czy rozwiązań praktycznych w świecie. Trzeba i warto je poznać, by licząc się z ich przenikaniem do kraju, twórczo wykorzystywać to, co nie narusza rodzimej tradycji, świata wartości, religii, praw natury i tożsamości profesjonalnej wychowawców.


Dla s. M. Opieli nie ulega wątpliwości, że bł. E. Bojanowski należy do jednych z pierwszych zwolenników emancypacji ludu i kobiety, dzięki wczesnemu wychowywaniu instytucjonalnemu dzieci i trosce o nie przez ich wychowawczynie. Wierny wartościom narodowym i słowiańskim oraz zasadom religii Bojanowski był jednocześnie najbliższy grupie postępowych pedagogów. Nie potępiał wszystkiego, co przyniosła ze sobą zachodnia filozofia i praktyka wychowawcza, ale daleki był od bezkrytycznego przyjęcia ich w całości. Kryterium oceny i wartościowania znajdował w chrześcijańskiej antropologii i praktycznej służbie integralnemu wychowaniu dziecka . Dzięki temu miał własny obraz przekształcającej się w praktyce europejskiej myśli pedagogicznej i jej związku z dziejowym rozwojem ludzkości. (s. 36)

Sposób opisu uwarunkowań rozwoju pedagogicznej myśli bł. E. Bojanowskiego na przełomie późnego romantyzmu i wczesnego pozytywizmu potwierdza polską specyfikę kreatywności, o której wiele lat później Aleksander Kamiński napisze, że jest niepowtarzalna, wyjątkowa, głęboka i autentyczna (tu na przykładzie rozwoju polskiej metodyki wychowania skautowego) w stosunku do tego, jak następuje recepcja obcej pedagogii w innych krajach. Właściwie każdy innowator musi być romantycznym pozytywistą, jeśli chce dokonać istotnego przełomu, a więc wyzwolić się z dotychczasowych rozwiązań i w imię określonej idei, romantycznej fascynacji czy utopijności podjąć się działań u podstaw, dzięki którym może ona znaleźć realne ujście i zastosowanie. Jak trafnie to interpretuje Autorka książki: Mimo otwartości na wszystko, co miało służyć dobru dzieci i ich wychowaniu, Bojanowski nie przyjmował bezkrytycznie nowinek Zachodu, w czym różnił się od innych sławnych Polaków. Bezkrytyczne przeszczepienie modelu instytucji działających w Europie uznawał za błędne. Uważał, że potrzeba ich powstania wynikała przede wszystkim z nędzy rodzin niższych warstw w środowisku miast, wynikającej z rozwijającego się przemysłu. (s. 78)

Bł. E. Bojanowski pięknie podkreślał troskę o rodzimość wychowania przedszkolnego, kiedy pisał o potrzebie podążania za własnym czuciem narodowym i charakterem. (s. 197) To dzięki niemu rozwijały się na ziemiach polskich towarzystwa i inicjatywy społeczne, których istotą było kształtowanie postaw solidarności, by we współpracy ze zgromadzeniami zakonnymi podejmować działalność oświatową i charytatywną. Dzisiaj mówimy o podobnym typie zaangażowania społecznego, jakim jest wolontariat. Tworzone ochronki znakomicie integrowały wychowanie rodzinne z wpływami środowiska społecznego, kreując modelowe wychowanie dziecka zgodnie z jego naturą i potencjałem rozwojowym mimo tego, że tak wówczas, jaki dzisiaj tak wyraźnie akcentowano rolę użyteczności edukacji, jej materialnych czynników jako bardziej znaczących od tych związanych z kształtowaniem postaw prospołecznych.

Dzięki naukowo zbadanej biografii i dziełom tego pedagoga dowiadujemy się, jak być pedagogiem nowatorem, który z jednej strony powinien korzystać z dotychczasowego dorobku współczesnych pedagogów, ale z drugiej strony jest zobowiązany do tego, by na tej podstawie wypracować sobie własne podejście do kształcenia, wychowania czy opieki nad dzieckiem. Bł. E. Bojanowski znakomicie dostosowywał swoją pedagogię do specyfiki środowiska wychowawczego podopiecznych np. w ochronkach wiejskich polecał zatrudniać wiejskie dziewczęta, które miały odpowiednie predyspozycje osobowościowe do pracy opiekuńczo-wychowawczej wraz z gotowością do poświęcenia się wychowywaniu dzieci tego środowiska. Doskonale wyczuwał nie tylko potrzeby tamtego czasu, ale i rozumiał, że wraz z rozwojem placówek trzeba będzie kształcić dla nich kadry opiekunek-nianiek do wychowywania małych dzieci, a wszystko to będzie skutkować także rozwojem teorii pedagogicznej wychowania przedszkolnego.

Dla pedagogiki społecznej mamy tu znakomity przykład rodzenia się w praktyce idei włączania do procesu opiekuńczego dzieci sił społecznych, bowiem to Bojanowski nie tylko odwoływał się do ludzi różnych zawodów, ale i zachęcał do współpracy społeczników, kaznodziejów, historyków, poetów a nawet filozofów. Współcześni edukatorzy domowi, zwolennicy nieposyłania dzieci do szkół, homeschoolersi znajdą w tym systemie znakomite uzasadnienie racji własnych postaw. Niniejsze studium jest dowodem na to, że można odczytać dokonania i idee, projekty i przesłanie pedagogiczne, oryginalny system ochronkowy i jego religijno-filozoficzne podstawy z archiwalnych dokumentów naturalnych i wytworzonych w przeszłości oraz z recepcji dzieł i praktyk wychowawczych tak Bojanowskiego, jak i zgromadzenia Służebniczek.


Otrzymujemy przy tym fascynujące dla współczesnych analiz i odczytań filozofii wychowania metafory, które doskonale oddają istotę ówczesnych przesłanek i praktyk pedagogicznych, jak np. metafora odrodzenia narodowego przez wychowanie, które zachowuje obyczaje rodzinne, wzmacnia osobę na drodze jej własnego rozwoju i urzeczywistnia je w życiu indywidualnym, osobistym oraz społecznym Jak pisał Bojanowski: Drzewo narodowego żywota, własnym spróchnieniem wątłe, a burzą zwalone, postawić nazad się nie da, lecz musi z korzeni się odrodzić. (s.77)

Ktoś słusznie skomentował po jednogłośnie przyjętym przez profesorów - kolokwium, że s. dr hab. Maria Opiela nie musiała jechać na Słowację, by potwierdzić wartość dorobku naukowego i kunszt prowadzenia badań z pogranicza historii wychowania i myśli pedagogicznej oraz pedagogiki przedszkolnej.