Petr Černikovský, Tomáš Foltýnek, Josef Fontana, Zuzana Gojná, Dita Henek Dlabolová, Tomáš Holeček, Jan Hradecký, Irena Kozmanová, Jan Mach, Ondřej Prusek, Radka Římanová, Klára Tesaříková, František Vorel, Helena Vorlová przygotowali dla nauczycieli akademickich poradnik, jak uniknąć plagiatorstwa w pracach studentów. Niewielkiej objętości publikacja, bo licząca 31 stron, została wydana przez Karolinum - Wydawnictwo Uniwersytetu Karola w Pradze w 2020 roku.
Niektórzy
mogą łączyć wydanie tej publikacji w 2020 roku z pandemią, która z racji
kształcenia zdalnego sprzyjała niekontrolowanej aktywności studentów w
internetowej sieci. Musiał być rozpoznany przez akademików niepokojący stan plagiaryzmu młodzieży studenckiej, skoro
doszło do napisania i wydania tej publikacji. Jest ona dostępna w sieci,
toteż znający język czeski mogą się z nią zapoznać.
We wstępie autorzy piszą, że chcieliby jako nauczyciele akademiccy mieć jak najwięcej satysfakcji z prac dyplomowych, które przygotowują ich studenci, ale niestety zdarzają się kombinatorzy, oszuści, toteż nie da się uniknąć tak niepożądanego zjawiska w szkolnictwie wyższym.
"Jeśli nie rozpoznamy
plagiatu jako promotorzy pracy a student otrzyma stopień zawodowy czy
akademicki, to nie mała część hańby padnie i na nas. Na domiar złego,
ujawnienie plagiatu zagraża dobremu imieniu wyższej szkoły, konkretnej jednostki
akademickiej, a także - logicznie - świadczy o niedostatecznej erudycji
pedagoga, któremu tego typu praca przeszła między palcami" (s.
5).
Ważne
jest zatem uświadomienie studentom, jak mają korzystać ze źródeł wiedzy, kiedy
będą przygotowywać prace pisemne - zaliczeniowe, dyplomowe, by ich analizy były
rzeczywiście oryginalne. Tekst studenta ma odzwierciedlać jego wiedzę,
refleksję, a to oznacza, że jego tekst nie musi być przełomowy, gdyż wystarczy,
jeśli praca będzie napisana samodzielnie przez niego.
Nie
ma nic złego w pracy kompilacyjnej, która może być oryginalną, jeśli przedstawia wyniki analiz autora. Te zaś są następstwem rzeczywistej lektury źródeł i
dokonanych porównań w nowym kontekście.
"W
tekstach akademickich nowe podejście do analizowanego fenomenu wynika np. z
tego, że autor:
•
krytycznie porównuje dwa czy więcej istniejących poglądów na określony problem,
•
nową argumentacją wesprze, zaprzeczy czy zmodyfikuje istniejącą hipotezę albo
teorię,
•
empirycznie zweryfikuje znaną hipotezę lub teorię,
•
przepracuje lub zinterpretuje dotychczas niezastosowaną metodą istniejące dane,
•
zgromadzi nowe dane ,
•
sformułuje i zweryfikuje nową hipotezę czy teorię,
•
zaproponuje nowe rozwiązanie istniejącego problemu,
•
zaproponuje nową metodę badań" (s. 6).
Studenci nie powinni zatem bać się samodzielnego myślenia, podejmowania analiz idei czy teorii, konfrontowania z nimi własnej ich recepcji, a zdecydowana większość ich prac powinna być tego następstwem. Byłoby dobrze, gdyby tego typu kompetencje nabyli już w szkole średniej. Cytując czyjś pogląd doceniamy autora i znaczenie jego myśli do własnych analiz (s.8).
Autorzy
zachęcają, by w przypisie bibliograficznym podawać nie tylko imię i nazwisko
autora, tytuł pracy, miejsce i rok wydania, ale także symbol ISBN/ISSN i DOI.
Tym samym łatwo można potwierdzić zgodność cytowanego fragmentu z jego
oryginalnym źródłem.
Praktyczną
pomocą może być przekazanie studentom wymogów edytorskich czasopism czy
wydawnictw naukowych, by stosowali je już w swoich pracach pisemnych. Słusznie
wskazują na to, by wykorzystywane przez studentów teksty, które są w wolnym
dostępie, były tak samo odnotowane w bibliografii i przypisach, jak prace
drukowane. W Open Access znajdziemy dostęp do pełnych wydań książek, ale i do ich fragmentów, toteż jeśli wybrany z nich cytat nam wystarcza, możemy podać w przypisie pełne dane
publikacji tak, jakbyśmy mieli dostęp do całego dzieła (s.11).
Dalej
piszą autorzy tego poradnika o tym, czym różni się cytowanie z "pierwszej
ręki" od cytowania z "drugiej ręki", co nie jest dla nas niczym
nowym. Jednak widzę także w pracach moich studentów, że rzadziej sięgają do
prymarnych tekstów, przywołując najczęściej czyjeś opracowanie. O ile w
pracach studentów to nie razi, to jednak w dysertacjach naukowych jest
już niepożądane, jeśli stanowi główne źródło interpretacji.
Także
jest dla nas oczywiste, że końcowa bibliografia w pracy powinna zawierać
jedynie te teksty, które zostały rzeczywiście wykorzystane.
Jedynie w podręcznikach, skryptach możemy odesłać czytelników do innych lektur,
jeśli chcemy ich zachęcić do własnych analiz i poszukiwań.
W Republice Czeskiej obowiązuje norma ČSN ISO 5127 definiująca plagiat jako
„przedłożenie twórczego dzieła innego autora w całości lub we fragmencie
jako swojego własnego". Także Czeska Bibliografia Naukowa i Informacji
Naukowej (TDKIV ) definiuje plagiat jako „niedozwolone opublikowanie (dosłowne
lub częściowe) dzieła artystycznego lub naukowego innej osoby bez przypisu“ (s.
13).
Autorzy
niniejszego poradnika piszą też o autoplagiacie, nieumyślnym plagiacie i
plagiacie z akceptacją autora oryginalnej pracy. Do typowych form plagiatorstwa
zaliczają:
"•
wykorzystanie cudzych wyników badań lub inne ich zaprezentowanie jako rzekomo
własne,
•
przekład czy parafraza cudzego dzieła i jego przedstawienie jako własnego
dzieła oryginalnego,
•
brak informacji o wykorzystaniu w własnej, wcześniej opublikowanej pracy
(autoplagiat),
•
niepoprawne cytowanie i niepoprawne odwołanie do źródeł,
•
pominięcie cudzego wkładu w wydaną pracę,
•
pominięcie innej osoby w powstaniu dzieła (contract cheating)" (s. 14).
Znajdziemy
w tej publikacji przykłady mozaikowego plagiaryzmu b. ministra obrony Niemiec
czy b. czeskiej ministry sprawiedliwości (s.15-16). Jest też tu mowa o pracach,
które powstały na zamówienie, a zatem nie zostały napisane przez daną osobę (akademicki
ghostwriting). To także zalicza się do plagiatorstwa.
Kluczowa
jest zatem rola nauczyciela akademickiego, który powinien dokładnie przeczytać każdą pracę studentów. Pomocny jest tu system antyplagiatowy oraz opinia
recenzenta pracy, przy czym własny umysł promotora pracy
powinien być głównym systemem antyplagiatowym (s.22).
Przedostatnia
część poradnika dotyczy postępowania nauczycieli akademickich wobec osób, które
dopuściły się plagiatorstwa. Obejmuje ono 3 fazy:
"1.
powstanie podejrzenia plagiatu,
2.
potwierdzenie plagiatu
3.
ukaranie plagiatora" (s. 24).
W
odniesieniu do sankcji autorzy przywołują normy prawne w ich kraju. Całość
kończą sugestie dotyczące prewencji plagiaryzmu, a więc konieczności
informowania studentów o niedopuszczalności takiego postępowania w uczelni.
Jeśli chcemy, by prace pisemne studentów były oryginalne, to systematycznie
kontrolujmy ich powstawanie oraz zadajmy im oryginalny problem. Nie polegajmy
jedynie na systemie antyplagiatowym (s.29-30).