Pedagogika nauce i praktycee

 

Dwanaście lat temu ukazał się pierwszy tom z serii autorskich wykładów akademickich z pedagogiki, którego autorem był profesor Czesław Kupisiewicz. Zależało mi na tym, by odnowić spojrzenie na przedmiot naukowych badań tej dyscypliny nauk społecznych w kontekscie najbardziej palących dla praktyki problemów wychowawczych i dydaktycznych. 

W ponowoczesnej dobie naukowa wiedza rozwija się z nieprawdopodobną dynamiką, intensywnością i częstotliwością, toteż coraz trudniej jest adeptom tej profesji odnaleźć się w jej labiryncie. Autorzy tej serii wydawniczej potwierdzają zarówno aktualność przekazywanej nam wiedzy, wartościowe i składające się na jej kanon ponadczasowe wątki, jak i wychodzą w przyszłość z tym, co warte jest zatrzymania, refleksji czy dalszych badań.

Właśnie dlatego nadałem tej serii tytuł: PEDAGOGIKA NAUCE I PRAKTYCE, bo każdy z autorów pracując nad zakresem tematycznym własnej subdyscypliny naukowej, łączy w akademickim i podręcznikowym zarazem przekazie teraźniejszość z przyszłością, która na naszych oczach i tak staje się już przeszłością. Na tym jednak polega istota nauki, że ścigamy się z temporalnym wymiarem naszej aktywności zawodowej i społecznej, zachowując dla kolejnych pokoleń to, co jest ponadczasowe. Zarazem dzielimy się tym, co może sprzyjać dalszemu rozwojowi pedagogiki jako szeroko pojmowanej nauki nauk o wychowaniu i edukacji.

Szczególny urok i naukowa wartość autorskich wykładów akademickich polega na tym, że są one swoistego rodzaju „akademicką robinsonadą”. Gdyby bowiem każdy z tych autorów wbrew własnej woli wylądował na samotnej wyspie, to zapewne tą wiedzą dzieliłby się z innymi samotnikami, poszukującymi drogi do prawdy o wychowaniu, kształceniu, opiece, terapii czy resocjalizacji. Lektura zachęca do wspólnej debaty, krytyki i recenzji, które nie tylko autorom pomagają w doskonaleniu własnej twórczości.

Po edycji zbiorowych podręczników akademickich przyszedł czas na autorskie konstrukcje i rekonstrukcje współczesnej wiedzy pedagogicznej w ramach poszczególnych subdyscyplin nauk o wychowaniu. Trzeba spojrzeć na ten rodzaj pracy naukowej jak na swoiste teksty kulturowe, które pozwalają na opis i wyjaśnianie różnych stanów oraz wizji świata kształcenia i wychowania, opieki i resocjalizacji, terapii i diagnozy jako czegoś obiektywnie rozwijającego się od szeregu lat, a nawet wieków i jako coś naturalnego w naukach społecznych.

Tom Czesława Kupisiewicza "Z dziejów teorii i praktyki wychowania" jest propozycją symbolicznego wsparcia warsztatu teoretycznego, metodologicznego i metodycznego kolejnych pokoleń badaczy, których wykładnikiem są syntetyczne formy przedstawiania wiedzy legitymizującej przyjęty w środowisku uczonych jej porządek czy przynajmniej realizującej nowy sposób postrzegania dorobku danej dyscypliny. Każdy z autorów mógł wybrać własny styl i strukturę wprowadzania czytelników w tajniki reprezentowanej przez siebie wiedzy pedagogicznej.

Czesław Kupisiewicz był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, profesorem Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego oraz kierowanej przeze mnie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Wybitny dydaktyk, komparatysta i historyk myśli pedagogicznej, wydawca i redaktor przekładów najznakomitszych ekspertów światowej pedagogiki dokonał rzetelnego i arcyciekawego studium historyczno-porównawczego powszechnych dziejów myśli i praktyki wychowania.

Historia jest wędrówką w przeszłość, by możliwe było zrozumienie teraźniejszości i myślenie o przyszłości. Potocznie mówi się o tym, że historia jest sztuką życia, ale, jak wykazują badania historyków w różnych regionach świata, ludzie ciągle popełniają błędy, mimo, że gromadzona od tysiącleci wiedza powinna być skarbnikiem wielu, rozpoznanych już przyczyn i mechanizmów, które prowadzą do porażek.

Zachęcam do korzystania z rozprawy Cz. Kupisiewicza, której  autor wydobywa z dziejów wychowania to, co buduje nadzieję i napawa optymizmem w naszej pracy. Widać wyraźnie, jak zmieniały się myśli, idee i praktyki wychowania. Skupienie narracji na ewolucji idei sprawia, że zachowane zostały zdobycze minionych pokoleń oraz ich odpowiedzi na pytania pierwsze. Czy tego chcemy, czy nie, w jakimś stopniu uczestniczymy w przebiegu procesów oświatowych, w wychowywaniu własnych dzieci, kształceniu kolejnych pokoleń Polaków, toteż książka wprowadza nas w to, co jest trwałą wartością pedagogii.

Indywidualne dzieje każdego z nas, towarzyszących nam zdarzeń i procesów, są zarazem historią naszych wychowawców, nauczycieli, środowisk czy instytucji, które też mają swoją przeszłość. Odtwarzanie prymarnych źródeł i zmienności wychowania, osób i wydarzeń, które wywarły spiralnie kumulatywny i największy wpływ na współczesne postawy szeroko pojmowanych pedagogów, stało się możliwe dzięki syntetycznej umiejętności rozpoznawania przez Kupisiewicza zmiennych o doniosłym znaczeniu dla całego świata. 

Nie jest to pierwsza tego typu analiza. Nieco wcześniej wydał on bowiem w tej samej Oficynie swoje szkice z dziejów dydaktyki, pokazując tym samym, jak bardzo ścisły jest związek między tymi dwoma, fundamentalnymi dla naszej nauki, procesami. Nie ma kształcenia bez wychowania, i na odwrót. 

Tym razem Czesław Kupisiewicz wydobywa z genezy i ewolucji nauki o wychowaniu perełki myśli, wydarzeń i procesów oraz informacje o ich twórcach, które w różnych regionach geograficznych świata, w różnych okresach ludzkiej cywilizacji i społeczno-politycznych przemian społeczeństw na różnych kontynentach, rzutowały na rozwój człowieka i jego kultury. W każdym jego zakątku ktoś, kogoś i w jakiś sposób wychowywał, formował czy wspierał rozwój, ale są też przykłady negatywnych praktyk w tym zakresie, które w tej rozprawie nie mają miejsca, gdyż została ona napisana zgodnie z pozytywistycznym paradygmatem badań. 

Niech inni teraz dociekają, w jakim zakresie mieliśmy do czynienia z odstępstwami, wypaczeniami czy patologiami, z którymi warto w przyszłości także się rozprawiać, by ostrzegać przed negatywnymi konsekwencjami ludzkich błędów mimo ich (wy-)kształcenia. Piękne i profesjonalne wydanie rozprawy przez Oficynę Wydawniczą IMPULS w Krakowie czyni transmisję nauki nie tylko atrakcyjną, ale i estetyczną z możliwością wykorzystania zastosowanych form edytorskich w kształceniu na odległość, bezpośrednim czy w samokształceniu.