(fot. Prof. PhDr. Helus Zdeněk, DrSc., dr.h.c.)
Początek jesieni stał się dla znanych mi i cenionych profesorów pedagogiki okresem wejścia w strefę naukowej ciszy, ale nie zapomnienia. Zmarli bowiem autorzy rozpraw, których twórczość zajmowała znaczące miejsce w środowisku akademickiej pedagogiki.
W Polsce zapewne niewiele jest osób, które znały przynajmniej publikacje uczonych w osobach: Prof. PhDr. Zdenka Helusa, DrSc., dr.h.c.(1935-2016) z Uniwersytetu Karola w Pradze czy Doc. PhDr. Miroslava Somra, DrSc. (1931 – 2016) z Uniwersytetu Południowo-Czeskiego w Czeskich Budziejowicach.
Niszowe języki, do których - podobnie jak język polski - należy także język czeski, słowacki, węgierski, bułgarski itp., nie są przedmiotem zainteresowań naukowych, z wyjątkiem może filologów. Bohemiści jednak - w przypadku języka czeskiego - wcale nie musieli spotkać się z rozprawami z filozofii czy teorii wychowania powyższych naukowców. Nie takie jest ich zadanie i przedmiot badań.
Odnotuję zatem biogramy moich czeskich kolegów-naukowców, z którymi miałem okazję bezpośrednio spotykać się w czasie międzynarodowych konferencji, rozmawiać z nimi, a nawet uczestniczyć w procedurach recenzenckich, by dzięki znajomości ich ojczystego języka także głębiej studiować wydane przez nich publikacje naukowe. Są obecni albo w moich książkach, kiedy przywołuję myśli, konstrukty czy modele teoretyczne, albo w wydawanym pod moim kierunkiem kwartalniku "Studia z Teorii Wychowania". Niech ten wpis będzie symbolicznym pożegnaniem z tymi, których bardzo ceniłem.
Prof. PhDr. Zdeněk Helus, DrSc., dr.h.c. był niewątpliwie jednym z najwybitniejszych czeskich pedagogów, którzy konsekwentnie prowadzili badania w zakresie psychologii pedagogicznej. U nas określano by takich specjalistów mianem psychopedagogów, albo psychologów wychowania, ale nie jest to właściwe określenie.
Praski uczony był nestorem Towarzystwa Czeskiej Psychologii Pedagogicznej zajmując się przede wszystkim fenomenem dzieciństwa i wpływu współczesnego świata na rozwój osobowości dziecka. Reprezentował w psychologii społecznej i osobowości nurt pajdocentryczny, a więc badań zorientowanych na integralny rozwój dziecka. Studia z psychologii w specjalności psychologia pedagogiczna ukończył w 1961 r. na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze. Uzyskał wszystkie stopnie i tytuły naukowe, jakie istnieją w czeskiej nauce.
W latach 1961-1989 był pracownikiem naukowym w Czechosłowackiej Akademii Nauk, gdzie kierował Zakładem Pedagogicznej Psychologii przy Instytucie Pedagogicznym J. A. Komeńskiego. Od roku 1990 został zatrudniony na Wydziale Pedagogicznym UK w Pradze, gdzie w latach 1994-1999 pełnił funkcję dziekana. W pierwszych latach 90. XX w. był ekspertem ministra szkolnictwa ds. reformy szkolnej przygotowując i wydając wraz z nim - z Prof. PhDr. Petrem Piťha, CSc., - dwie znakomite publikacje pod wspólnym tytułem: Návrh pojetí občanské školy (Propozycja rozumienia szkoły publicznej) i podtytułami: część I: Pojetí 1. stupně povinné školní docházky. Dítě jako východisko transformace obecné školy. (Istota obowiązkowej szkoły I stopnia. Dziecko jako punkt wyjścia transformacji szkoły ogólnokształcącej) cz. 1 wyd. w 1993 r. i cz.2 pt. Charakteristika pedagogického záměru. Škola - žák, učitel, ředitel. Vnější rámec školy. (Charakterystyka pedagogicznych założeń: Szkoła - uczeń, nauczyciel, dyrektor. wewnętrzne ramy szkoły) wydana w 1994 r.
W 2008 r. Prof. Zdeněk Helus otrzymał tytuł doktora honoris causa Zachodnio-Czeskiego Uniwersytetu w Pilźnie. W 2011 r. został wyróżniony Medalem 1.stopnia Ministra Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej. Przewodniczył także w Czeskiej Republice Stowarzyszeniu Dziekanów Wydziałów Pedagogicznych. Był Honorowym Przewodniczącym Rady Naukowej Wydziału Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Karola.
Do najważniejszych publikacji tego autora, które ukazały się w XXI wieku zalicza się:
· Sociální psychologie pro pedagogy (Psychologia społeczna dla pedagogów). Praha: Grada 2007
· Dítě v osobnostním pojetí. (Dziecko w teoriach osobowości) Praha: Portál 2009. (Druhé přepracované a rozšířené vydání).
· Osobnost a její vývoj. (Osobowość i jej rozwój) Praha: Univerzita Karlova – Pedagogická fakulta 2009
· Úvod do psychologie. (Wstęp do psychologii)Praha: Grada 2011.
Jak więc widać, przedmiotem zainteresowań badawczych Profesora były takie kwestie, jak: człowiek i społeczne uwarunkowania jego życia, socjalizacja osobowości, psychologia społeczna, psychologia rodziny, psychologia społeczna szkoły oraz psychologia i pedagogika dzieciństwa. Do najbardziej poczytnych w latach 80. XX w. jego książek można zaliczyć dwie jego monografie:
· Vyznat se v dětech,(Znać się na dzieciach) Praha: 1984.
· Pojetí žáka a perspektivy osobnosti (Pojmowanie ucznia w perspektywie osobowości), Praha: 1982.
Należał do znakomitych wykładowców, uwielbianych przez studentów, którzy na społecznościowych portalach pisali o nim z własnej inicjatywy:
"Zlatý, čistý a skvělý pan profesor,(...). Netřeba se ničeho obávat, má-li člověk s sebou dobrou přípravu. Dost času na zkoušku i na vše ostatní. Férový a skvělý (...). Důvěra, pohoda, atmosféra. Jeden z mála lidí, kteří zůstávají uvnitř nás - jak říká on - mám ho uvnitř sebe :-))"
"Naprosto úžasný pan profesor s obrovským charisma"
*****************************************************************************
Wśród zmarłych w październiku 2016 r. profesorów jest uniwersytecki pedagog, filozof wychowania Doc.PhDr Miroslav Somr, DrSc.. Był absolwentem filozofii i pedagogiki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze. Tuż po studiach podjął pracę nauczyciela Szkoły Podstawowej w Křivoklátě, w małej wsi w okolicach Pragi. W 1965 r. został zatrudniony na stanowisku adiunkta na Wydziale Pedagogicznym Południowo-Czeskiego Uniwersytetu w Czeskich Budziejowicach. Tam też pełnił funkcję dziekana, a do roku 2015 współpracował z tą uczelnią nadając kształceniu pedagogów i nauczycieli głęboko humanistyczny charakter.
Docent M. Somr specjalizował się w historii pedagogiki i dziejach oświaty szkolnej. Ceniony był w kraju za swoje studia komeniologiczne. W ostatnich latach coraz bardziej fascynowała go jednak filozofia wychowania, w tym zagadnienia aporii kształcenia, problematyka władzy, rozwoju ludzkości i humanizmu w dziełach Jana Amose Komenského, mistrza Jana Husa oraz takich filozofów jak G. W. F. Hegel i T. G. Masaryk.
Do najważniejszych rozpraw M. Somra zalicza się:
* Hegel a pedagogika. Praha: SPN, 1971;
* Nástin dějin školství a pedagogiky. (Zarys dziejów szkolnictwa i pedagogiki) Praha: MON, 1987;
* Idea vzdělání a dialektika vzdělávání (Idea a dialektyka kształcenia). Praha: SPN, 1988;
* Kapitoly z didaktiky vzdělávání dospělých (O kształceniu dorosłych). Č. Budějovice: PF JU, 2008;
* Kapitoly z dějin filosoficko-pedagogického myšlení (Z dziejów filozoficzno-pedagogicznej myśli). Č. Budějovice: PF JU, 2009;
* Vědění je moc – Scientia potestas est. (Nauka jest potęgą) Č. Budějovice: PF JU, 2010;
* Hegelova edukační teorie. (Heglowska teoria edukacji), Č. Budějovice: PF JU, 2011;
* Jan Amos Komenský. Č. Budějovice: PF JU, 2013.
Jeszcze w tym roku ukażą się w naszym kraju na łamach "Studiów z Teorii Wychowania" dwa ostatnie artykuły docenta M. Somra, które przygotował ze swoją adiunkt - Heleną Pavličikovą z Wydziału Pedagogicznego Południowo-Czeskiego Uniwersytetu (University of South Bohemi) w Czeskich Budziejowicach. Zachęcam do lektury już opublikowanych studiów czeskiego pedagoga na łamach powyższego periodyku.
Żegnam czeskich pedagogów z nadzieją, że ich dzieła znajdą swoje odczytanie w pracach kolejnych badaczy dzieciństwa, socjalizacji, historii szkolnictwa i filozofii wychowania.
