W Wydawnictwie Uniwersytetu Łódzkiego ukazał się
przekład filozoficznego studium obcowania każdego z nas z cyfrowym medium,
jakim jest smartfon. Znakomity przekład Marcina J. Leszczyńskiego książki
Byung-Chul Hana p.t. "Nie[do]rzeczy" (2023) sprawia, że dzięki
niezwykle subtelnemu odczytywaniu znaczeń tego, co wnosi do naszej egzystencji
infosfera, możemy z przewodnikiem heideggerowskiej, heglowskiej i frommowskiej myśli
dotrzeć pod powierzchnię pozoru i władztwa softwarowego świata.
Filozof
genialnie demistyfikuje janusowe oblicze infosfery, jej interwencję w historię,
naruszenie ciągłości narracji, kumulatywizm wiedzy, niedostrzegalny terror
zaszyfrowanego nadzoru nad człowiekiem i sterowania jego potrzebami
otoczkowymi.
"W
świecie sterowanym algorytmicznie człowiek stopniowo traci moc działania, swoją
autonomię. Zostaje skonfrontowany ze światem, który wymyka się jego
rozumieniu. Śledzi decyzje podejmowane przez algorytmy, ale nie potrafi ich
pojąć. Algorytmy stają się czarnymi skrzynkami. Świat gubi się w głębokich
warstwach sieci neuronowych, do których ludzie nie mają wstępu. Sama informacja
nie rozświetla świata. Może go nawet zaciemniać. Od pewnego momentu informacje
przestają nas informować - zamiast tego deformują" (s. 24).
Autor
tej rozprawy wprowadza nowe pojęcia, za pomocą których stara się ostrzec
czytelnika przed możliwym odczłowieczeniem. Każdy z terminów ma swój kontekst,
znaczenie, zakorzenienie w świecie rzeczy:
* infomat,
* smart-więzienie,
*smarthome,
* infomania
- fetyszyzowanie informacji,
* defaktyzacja,
*
pornofon,
* phono
sapiens
* inforg.
Po
co pedagogom tak głęboko humanistyczna refleksja? Oby nie wykorzystali tego
studium do budowania barier między przestrzenią off - i online tyko dlatego, że
filozof uświadamia nam poddanie didaskaliów władzy cyfrowej informacji, która
może skutkować uzależnieniem i zniewoleniem ludzkiej egzystencji, jeśli nie
zostanie odpowiednio przygotowana do bycia w tym świecie.
Wybrany
przez CKE fragment tej rozprawy powinien znaleźć się w arkuszu
egzaminacyjnym na maturze, by pozwolić młodzieży zetknąć się z mądrą
refleksją na temat komputeryzacji codziennego świata życia i odnieść do
dylematu uwalniania jej od trosk przez sztuczną inteligencję. Jak pisze Han:
"Ale
dziś znajdujemy się w infosferze. Nie manipulujemy rzeczami,
które biernie przed nami leżą, ale komunikujemy się i
współdziałamy z infomatami, które same działają i reagują jak aktorzy.
Człowiek nie jest już "Dasein" (ontologiczne określenie człowieka
przez Heideggera - dop. mój), lecz stał się "inforgiem", który
komunikuje się i wymienia informacje.
W
smarthome zatroszczą się o nas infomaty. Uwolnią nas od
wszelkich trosk. Mieszkaniec takiego domu jest
całkowicie bez trosk. Telosem porządku cyfrowego jest zapewne
przezwyciężenie troski, którą Heidegger rozumie jako cechę ludzkiej
egzystencji. Dasein jest troską. Sztuczna inteligencja dąży
dziś do całkowitego uwolnienia ludzkiej egzystencji od trosk (ent-sorgen)
poprzez optymalizację życia i zanegowanie przyszłości jako źródła
zmartwień, to znaczy przezwyciężenie jej nieprzewidywalności"
(s.21-22).
Na
szczęście człowiek obroni się przed możliwą dehumanizacją, bo algorytmizacja
życia nie jest wszystkim, ostatecznym, jedynym i wyłącznym jego doświadczaniem.
Han pokazuje w swoim eseju, jak ważny jest kontakt z tym, co jest duchowe,
transcendentne, także przedmiotowe, co jest nośnikiem sakralności ciszy, głębi wiary,
marzeń, aspiracji, co stanowi osłonę ludzkiej intymności, także tajemniczości i
niedostępności.
Nie
wszystko można utowarowić, zalgorytmizować. Jest jeszcze świat kultury i
(auto-)edukacji, które są niezbywalnymi nośnikami ponadczasowych wartości dla
każdej wspólnoty ludzkiej. Demistyfikatorska narracja zagrożeń cyberświata
tworzy pomost do przestrzeni realnego życia, odsłania zarazem piękno
tego, co unicestwia postprawdę, defaktyzację, infomanię, co wyprowadza
człowieka ze smart-więzienia do świata realnych stosunków międzyludzkich,
autentycznych więzi, bliskości, dotyku, piękna zmysłowych wrażeń, emanacji
kultu pamięci, afektywno-analogowego bycia pochwyconymi przez emocje,
rozbudzania wyobraźni i myślenia.