24 lutego 2018

Po co "Raport o czasopismach naukowych" ?


Trzeba było czekać kilka lat, aż łaskawie Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych zainteresuje się jakościową oceną czasopism naukowych. Szkoda, że przeprowadzona ocena jakościowa wszystkich periodyków z listy B, której dokonali profesorowie z komitetów naukowych Polskiej Akademii Nauk w 2015 roku! została zlekceważona. Pisałem o tym w blogu, a także przekazałem uwagi do Ministerstwa. Emanuel Kulczycki nie raczył uwzględnić w swoim Raporcie tego, że przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego został powołany w dniu 2 czerwca 2015 r. Zespół w sprawie kryteriów i trybu oceny czasopism naukowych. Dla nauk humanistycznych i społecznych Zespołowi przewodniczył prof. dr hab. Krzysztof Mikulski, zaś ośmiu ekspertom z pedagogiki przewodniczyła prof. dr hab. Henryka Kwiatkowska.

Powołany we współpracy z PAN zespół dokonał po raz pierwszy od pięciu lat jakościowej oceny czasopism naukowych z wykazu B. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyraziło zgodę na przeprowadzenie tej oceny, bo za ocenę parametryczną odpowiadał KEJN, ale nie wyraziło zgody na to, by miała ona właściwy takim ocenom charakter. Jeżeli bowiem była akceptacja dla przeprowadzenia oceny czasopism naukowych, to powinna ona mieć dwoisty wymiar, a mianowicie:

1) przyznanie punktów tym, które zasługiwały na to (dopiero zarejestrowane i jeszcze bez punktów)

2) na podwyższenie punktacji pismom, których poziom uległ zdecydowanej poprawie;

3) zmniejszenie liczby punktów lub usunięcie z wykazu tych, które okazały się pseudonaukowymi periodykami.

Tymczasem KEJN wyraził zgodę tylko na pozytywną ocenę jakości czasopism. Oznaczało to, że eksperci analizujący zawartość periodyków i wszystkie elementy związane z ich procesem wydawniczym nie mogli wskazać ministrowi czasopism, które - w świetle oceny jakościowej - należałoby natychmiast usunąć z wykazu B lub co najmniej obniżyć punktację.

Muszę odnotować jeszcze jeden fakt historyczno-akademicki z powodu niewiedzy E. Kulczyckiego, że w latach 2007-2010 miała miejsce w MNiSW jakościowo-ilościowa ocena czasopism . Został wówczas powołany Zespół ds. oceny czasopism naukowych, który miał ekspertów z każdej dziedziny nauk. Profesorowie spotykali się co najmniej dwa razy w roku na specjalnych sesjach, w trakcie których prezentowali oceny jakościowe zarejestrowanych czasopism oraz uzasadniali powody przyznania poszczególnym tytułom punktów. Doskonale pamiętam, jak istotne były ustalenia kryteriów ocen oraz konieczność weryfikowania danych, które przekazywały redakcje czy wydawcy czasopism naukowych.

Obowiązywał wówczas rzetelny system odwoławczy. Przedstawiciel-ekspert dyscypliny naukowej, do której było przypisane czasopismo musiał wyjaśnić komisji i zainteresowanym, dlaczego periodykowi X przyznano 0, 2, 4 lub 6 punktów, i z czego to wynikało. Do ministerstwa musiały być nadsyłane komplety każdego tytułu za ostatni rok, zaś ekspert miał prawo żądać wyjaśnień i dowodów od redakcji na zapisane w arkuszu rejestracyjnym dane. To była rzetelna i uczciwa ewaluacja czasopism naukowych.

Okazało się, że wiele redakcji ordynarnie kłamało, wprowadzało fałszywe informacje lub niepełne dane. Ukrywano rzekomo zewnętrzne afiliacje autorów lokalnego, uczelnianego pisma w ten sposób, że podawali oni miejsce swojego drugiego czy nawet trzeciego zatrudnienia, byle tylko uzyskać wyższy wskaźnik oceny parametrycznej.

Liczba patologii i konieczność przechowywania w szafach resortu tysięcy już egzemplarzy czasopism sprawiła, że MNiSW postanowiło pozbyć się problemu. To prof. B. Kudrycka uwolniła urzędników i ich szafy od prowadzenia dokumentacji i przechowywania periodyków do kontroli, by przejść na system pozoranctwa. Od 2011 roku mamy bowiem tylko i wyłącznie ocenę parametryczną dokumentacji elektronicznej czasopism bez weryfikacji wiarygodności danych. Ta, jak wspomniałem powyżej, miała jednorazowo miejsce w 2015 r. w wymiarze pracy społecznej i tylko o charakterze pozytywnym.

Po opublikowaniu przez Emanuela Kulczyckiego z KEJN "Raportu - Podstawowe Informacje o Polskich Czasopismach Naukowych" w 2018 roku zobaczyłem, że mamy do czynienia z paradoksalną sytuacją. "Cezurą czasową jest rok 2011, w którym został wdrożony nowy model oceny czasopism naukowych na potrzeby Kompleksowej Ewaluacji Jednostek Naukowych dokonywanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

O ile profesorowie PAN musieli w ciągu dwóch miesięcy społecznie ocenić wartość czasopism naukowych z listy B, a w wielu dyscyplinach było tak - jak np. w pedagogice, że musieliśmy w ciągu miesiąca ocenić ponad 190 tytułów zarejestrowanych w tej dyscyplinie, o tyle członek KEJN zrealizował zadanie o charakterze ilościowym w ciągu roku ze środków budżetowych w ramach projektu „Badanie wzorców doskonałości w nauce i sztuce” w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” (2017-2019).

Jak napisał twórca Raportu:

"Celem niniejszego raportu jest prezentacja informacji o polskich czasopismach naukowych. Uwzględnione zostały czasopisma ze wszystkich obszarów nauki, które – według źródeł je indeksujących – uznawane są za czasopisma naukowe. Dane na temat wydawanych czasopism naukowych w Polsce są rozproszone i niepełne. Jednocześnie wiele gromadzonych informacji nie jest publicznie dostępna bądź odpowiednio eksponowana. Dlatego istotne jest pokazanie tego, co wiemy o polskich
czasopismach oraz wskazanie, czego nie wiemy, a powinniśmy wiedzieć, aby prowadzić efektywną politykę wydawniczą: zarówno na poziomie pojedynczego czasopisma i wydawnictwa, jak i na poziomie kraju."


Tym samym odsłonięto i potwierdzono zarazem to, o czym mówili członkowie Zespołu Ekspertów PAN, że to KEJN przyznawał punkty czasopismom mimo braku danych, nieodpowiedniego ich wyeksponowania, bez jakiejkolwiek weryfikacji rzetelności tych danych. W ten sposób wiele periodyków otrzymało wysoką punktację na podstawie fałszywych danych i niesprawdzalnych w ramach oceny parametrycznej informacji oraz całkowicie pominiętej zawartości treści. Teraz postanowiono dociec zakresu patologii i braków.

Przeczytałem ten Raport. Ciekaw byłem, czy zatem powołany i finansowany przez resort zespół przeprowadził rzetelną ocenę, a w każdym razie podjął takie starania. W moim przekonaniu takie zadanie jest niemożliwe do zrealizowania w zespole, który nie ma kompetentnych sędziów, ekspertów w poszczególnych dyscyplinach znających bardzo dobrze środowisko naukowe, wydawców i publikujących na łamach pism autorów. To, co zaproponował zespół pod kierunkiem dra hab. E. Kulczyckiego musiało zatem spalić na panewce, ale za to bardzo dobrze posłuży władzom do demagogicznego przekonywania akademickiego środowiska o konieczności likwidacji wykazu B czasopism krajowych.

Jak piszą autorzy Raportu, a co dyskwalifikuje jego wartość ze względu także na wyżej wspomniane przez nich powody diagnozy: "Dlatego zadaniem raportu jest wskazanie, jakie informacje o polskich czasopismach są dostępne oraz co na ich podstawie można powiedzieć o praktykach wydawniczych". Innymi słowy, podjęto się oceny czasopism ze względu na to, że nie ma odpowiednich danych na stronach wydawców i w wypełnionych formularzach rejestracyjnych, albo są te dane przekłamane. Jako żywo, nie po raz pierwszy widzę taki nonsens metodologiczny.