To był dla mnie wyjątkowy tydzień, bowiem
miałem możliwość uczestniczenia jako recenzent w dwóch znakomitych obronach
rozpraw doktorskich. O pierwszej na Uniwersytecie Jagiellońskim już pisałem.
Dzisiaj zachęcam do zapoznania się z dysertacją pt. "Głos dziecka jako
wyraz podmiotowości w perspektywie socjologiczno- antropologicznej"
napisanej przez niezwykle utalentowaną - mgr Aleksandrę Zalewską-Królak,
doktorantkę Uniwersytetu Warszawskiego, która rozwinęła swoje skrzydła pod
opieką naukową promotor prof. Barbary Fatygi we
współpracy z promotorką pomocniczą, panią dr Bogną Kietlińską.
Obrona rozpoczęła się bardzo późno, bo o
godz. 16.00 i trwała do 18.40, gdyż interesująca rozprawa skłoniła wielu
przybyłych na to wydarzenie socjologów, ale i nauczycieli oraz członków komisji
doktorskiej do formułowania pytań i podjęcia dyskusji. Moją uwagę zwróciła
dziewczynka, która zapewne była uczennicą kształcenia elementarnego w szkole
podstawowej, w której uczy jej nauczycielka a w tym dniu broniąca swojej rozprawy
doktorantka. Przez tak długi okres siedziała i coś rysowała. Sądziłem, że
odrabia jakąś pracę domową na następny dzień.
Jak się okazało, po zakończeniu całego
wydarzenia p. mgr Aleksandra Zalewska-Królak wręczyła mi załączony w
dzisiejszym wpisie rysunek-mój "portret", który wykonała jej
uczennica. Dziewczynka narysowała jeszcze swoją panią jak wygłasza
autoreferat i jej Promotorkę. Nie mogłem jej nawet podziękować, bo w związku z
tak późną porą przysłuchujący się wydarzeniu rodzic zabrał ją do domu po ogłoszeniu wyników głosowania komisji.
Jestem pod wrażeniem
bardzo dobrej dysertacji doktorskiej, w której podjęta problematyka i
metodologia badań są bardzo bliskie moim zainteresowaniom i studiom
teoretycznym. Czytałem ją z perspektywy pedagogicznej, z uwzględnieniem
metodologii szeroko rozumianym nauk społecznych, toteż muszę przyznać, że nie
spotkałem się w ciągu kilkudziesięciu lat mojej aktywności recenzenckiej w
naukach pedagogicznych z konsekwentnie konstruowaną i świadomie realizowaną
koncepcją badawczą, której jednym z celów było współtworzenie z dziećmi jako także aktorami tych badań metod, za pomocą których można byłoby poznać świat oczami dzieci.
Kwestia prawa dziecka do
głosu, trafnie przywołanego i interpretowanego za Januszem Korczakiem prawa
dziecka do szacunku i miłości, jest tak w pedagogice, jak i socjologii oraz
psychologii humanistycznej kluczowa, żeby można było postrzegać, myśleć i
kreować środowisko socjalizacji, wychowania i uczenia się dzieci. Podjęcie
przez socjolog kwestii zasadności włączania dzieci do badań oraz opracowanie
narzędzia, które to umożliwi, jest niewątpliwie nowatorskie w takim
podejściu.
Doktorantka
przeprowadziła krytyczną analizę istniejącego, a dostępnego jej, stanu wiedzy,
oceniła wybrane źródła ustawowe, koncepcje, podejścia teoretyczne (normatywne),
poprawnie sformułowała wnioski. Z pedagogicznego punktu widzenia bardzo
cenne są opisane cztery wymiary głosu dziecka za Laurą Lundy, które opracowała
Doktorantka dla własnych potrzeb. Dostrzegam w tym podejściu ważny wskaźnik do
badania podmiotowości dzieci także w procesie uczenia się i samostanowienia o
nim. Przeprowadzenie pilotażu z dziećmi i nauczycielkami pozwoliło na jego
udoskonalenie.
Znakomite jest w tej pracy
zakotwiczenie przez badaczkę własnych obserwacji, myśli, doznań, pozyskiwanych danych
o dziecięcym świecie życia, ale i własnych dylematach i aporiach
badawczych w prowadzonym bullet journal. Dzięki ich
rejestrowaniu w dzienniku badacza łatwiej i bardziej wiarygodnie można było
odtworzyć wiele faktów, momentów, które mogłyby ujść uwadze w fazie ich
opisywania. Wysoko oceniłem autorski pomysł na diagnozowanie tego, jak dzieci postrzegają
możność bycia świadomymi uczestnikami badań i jakie nadają temu znaczenie.
Świetnie, że autorka tej rozprawy zmodyfikowała ze względu na wiek dzieci
„drabinę partycypacji Harta”, która pozwala na różnicowanie poziomów możliwego
zaangażowania i partycypacji dzieci w procesie badawczym.
Można i warto dyskutować z zawartością
merytoryczną pracy, doceniając klarowne sformułowanie celów procesu badawczego,
przeprowadzenie kwerendy literatury przedmiotu i konsekwentne wykazanie
znaczenia postawionych tez na podstawie ich własnej weryfikacji.
Zainteresowanych oryginalnością procedury badawczej i autorskim podejściem do
odkrywania tego, jak dzieci postrzegają codzienny świat życia, zachęcam do lektury pracy.