Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski dla profesora pedagogiki

 

(Foto: Przemysław Keler/KPRP)

Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył w dniu 26 czerwca 2025 roku profesora pedagogiki Aleksandra Nalaskowskiego KRZYŻEM KAWALERSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI. Niniejsze odznaczenie zostało wręczone profesorowi pedagogiki za wybitne osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju działalności państwowej i publicznej, za zasługi w pracy naukowo–badawczej, dydaktycznej i społecznej.  

"Order ustanowiony w 1921 r. nadawany jest za wybitne zasługi położone w służbie państwu i społeczeństwu, a zwłaszcza za wybitne osiągnięcia w działalności publicznej podejmowanej z pożytkiem dla kraju, za szczególne zasługi dla umacniania suwerenności i obronności kraju, dla rozwoju gospodarki narodowej, służby publicznej, za wybitną twórczość naukową, literacką i artystyczną, za wybitne zasługi dla rozwoju współpracy Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami i narodami.

Order ten dzieli się na 5 klas:

• klasa I Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
• klasa II Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
• klasa III Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• klasa IV Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• klasa V Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Na straży honoru Orderu stoi Kapituła Orderu Odrodzenia Polski składająca się z Wielkiego Mistrza Orderu i ośmiu członków Kapituły, powoływanych przez Wielkiego Mistrza na pięć lat. Zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Odrodzenia Polski klasy I i przewodniczy Kapitule jako Wielki Mistrz Orderu. Kapituła wybiera ze swojego grona Kanclerza Orderu i Sekretarza Kapituły".

Nie pytajcie ChatGPT: Kim jest Aleksander Nalaskowski? bo SI nie ma pojęcia pisząc:. "Aleksander Nalaskowski to polski filozof, wykładowca akademicki oraz publicysta, który specjalizuje się w filozofii, estetyce i historii idei. Często podejmuje tematy związane z kulturą, społeczeństwem i edukacją. Nalaskowski jest również znany ze swojego zaangażowania w debaty publiczne oraz działalność w mediach. Jeśli potrzebujesz bardziej szczegółowych informacji lub aktualnych osiągnięć, daj mi znać!"

Przypominam zatem kilka wpisów w blogu o ostatnio wydanych rozprawach Profesora Aleksandra Nalaskowskiego, zachęcając zarazem do ich lektury:

O nauce z drugiej strony lustra 

Bankructwo polskiej inteligencji 

Co ma wspólnego matematyka z pedagogiką dyskretną?

Czy pedagog-naukowiec może mieć własne poglądy?

"Kwieciński. Ostatnie seminarium czwartkowe"

Pedagogiczna ortodoksja w czasach pozorowanego przez władze chaosu?

SZKOŁA LABORATORIUM Aleksandra Nalaskowskiego 

O zakresie i dynamice rozprzestrzeniania się niewiedzy

Korzenie, źródła i narracje edukacji

Gratulacje dla odznaczonego Profesora, który wniósł istotny wkład w rozwój polskiej pedagogiki.  

 

Załatwiactwo naukowe

 

Polityczne sterowanie szkolnictwem wyższym i nauką sprawia, że o tym, co jest nauką, a co nią nie jest, rozstrzygają politycy i prawnicy, a nie uczeni. Wśród jednych i drugich są naukowcy, ale ci z racji zabezpieczenia własnych interesów lub podmiotów/uczelni/korporacji, na rzecz których działają, nie traktują nauki jako wartość autoteliczną. W zależności od siły wpływu przeważają w tym procesie albo politycy albo prawnicy, natomiast naukowcom  pozostaje zmaganie się nie tyle i nie tylko z tym, co jest właściwe dla ich pracy, a więc z rozwiązywaniem metodami naukowymi określonych problemów, ale także zabieganiem o środki materialne.  Tych już politycy nie zabezpieczają, bowiem mocno ograniczone zasoby budżetowe na naukę zmuszają uczonych do uczestniczenia w rywalizacji antagonistycznej, w której zysk jednych jest pochodną straty innych. 

Od kilkunastu już lat, bo od 2011 roku doświadczam przewagi procedur nad istotą tego, czym jest nauka, co skutkuje głęboką zmianą w środowisku akademickim, szczególnie wśród młodych kadr naukowych, które nastawione są bardziej na proceduralne a nie przede wszystkim na merytoryczne spełnienie wymagań awansowych. Rozwijają się dwa równoległe światy: pierwszy - prowadzenia badań naukowych lub pozorowania udziału w tym procesie i drugi - dowodzenia ich wartości w wyniku pozyskiwania środków na ich realizację oraz publikowania wyników.

W każdej dziedzinie nauk dochodzi do patologii, do której zachęcają prawne regulacje. Skoro bowiem o tym, co ma naukową wartość decyduje w Polsce ranga czasopisma i wydawcy, którą ustanowił urzędnik Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki na podstawie - jak się okazuje niezobowiązującej - rekomendacji członków organu, jakim jest składająca się z kilku uczonych, a więc nie reprezentujących wszystkie dyscypliny nauk, Komisja Ewaluacji Naukowej, to kluczowa staje się wartość parametryczna publikacji, a nie tylko naukowa. 

Sprawujący w uczelni funkcję kierowniczą pedagog dopisany do artykułu medyka czy psychologa za 200 czy 300 punktów zapewnia sobie i własnej jednostce akademickiej wysoką wartość parametryczną publikacji, chociaż nie wniósł do niej wartości naukowej. Podobnie jest z załatwianiem sobie dostępu do udziału w projektach krajowych czy międzynarodowych, których kierownicy zatrudniają w nich osoby na stanowiskach kierowniczych lub partnerów życiowych czy politycznych bez ich rzeczywistego wkładu w realizację zadań, skrywając zarazem konflikt interesów. 

Już piętnaście lat tworzymy wspólnie "Studia z Teorii Wychowania"

 

"Studia z Teorii Wychowania" to kwartalnik naukowy ukazujący się pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk. Wydawcą czasopisma jest Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Periodyk ukazuje się od 2010 roku przy czym pierwszy numer wydało w 2010 roku Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne w Sopocie. Wersja pierwotna czasopisma była drukowana (ISSN: 2083-0998). 

Kolejne numery "Studiów z Teorii Wychowania" publikowane są najpóźniej w ciągu dwóch pierwszych tygodni każdego nowego kwartału. Tegoroczny numer 2/2025 ukazał się nawet wcześniej, bo przed końcem czerwca. To dzięki znakomitej pracy prof. ChAT, dr. hab. Stefana T. Kwiatkowskiego i dr Izabeli Kochan, którzy mimo własnych obowiązków akademickich i życia rodzinnego część wolnego czasu poświęcają redakcji periodyku.   

"Studia z Teorii Wychowania" są od początku istnienia forum prezentacji rozpraw teoretycznych, wyników badań naukowych z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, wolnym od ortodoksyjnych przekonań, ukazując szerokie, interdyscyplinarne spectrum problemów socjalizacji, kształcenia i wychowania. Redakcja przyjmuje do druku interesujące i nowatorskie studia teoretyczne, empiryczne, komparatystyczne i metodyczne z zakresu pedagogiki oraz dyscyplin pokrewnych. 

Artykuły i studia z badań są publikowane bezpłatnie (dzięki władzom ChAT w Warszawie) w języku polskim, jednak każdego roku wydawany jest co najmniej jeden numer w całości zawierający artykuły w języku angielskim. Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim. Czasopismo ukazuje się od 2015 roku jako kwartalnik. Redakcja przyjmuje artykuły w trybie ciągłym, zaś autorzy nie ponoszą żadnych opłat. Redakcja nie zwraca Autorom tekstów nadesłanych do publikacji. 

Wydawany przez Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie kwartalnik „Studia z Teorii Wychowania” ma już za sobą 15 lat istnienia i rozwoju. W latach 2010-2022 kwartalnik ukazywał się tylko w formie drukowanej. 

Od 2023 roku redakcja podjęła decyzję o jego edycji jedynie w wersji elektronicznej, skoro pismo było dostępne w systemie Open Access (E-ISSN: 2719-4078; DOI:10.5604/01.3001.0013.6788). Z każdym rokiem zmieniała się liczba publikowanych artykułów, oscylując między sześcioma w numerze 2(5) z 2012 roku a dwudziestu siedmioma artykułami w 2022 roku w numerze 4(41). W ciągu niespełna piętnastu lat (na dzień 30 czerwca 2025 roku) średnia liczba łącznie już wydanych 989 artykułów wynosi dwadzieścia. 

Zmieniała się w wyniku ewaluacji dokonywanej przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego ranga periodyku, który w świetle obowiązujących w państwowej polityce naukowej standardów ewoluował od 2 punktów (wykaz MNiSW w skali od 2-do 10 pkt.) do 100 punktów (w skali 20-200 pkt.) od 2023 roku. 

Pismo należy do jednego z czołowych w naukowej pedagogice, ale także w innych dyscyplinach w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych, ciesząc się wysokim uznaniem środowisk akademickich w kraju, Komisji Ewaluacji Naukowej, a przede wszystkim czytelników i autorów, którymi w większości są pedagodzy. Artykuły przesyłają także psycholodzy, socjolodzy, filozofowie, historycy a nawet medycy, a więc uczeni dzielący się wynikami własnych badań naukowych dotyczących socjalizacji, wychowania, kształcenia i terapii w różnych środowiskach czy instytucjach krajowych oraz zagranicznych.

Wszystkie wydania czasopisma są dostępne na  portalu Wydawnictwa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. W Radzie Naukowej Studiów są profesorowie z kraju i zagranicy. Od 2021 roku periodyk jest zarejestrowany w bazie DOAJ Open Global Trusted. Jesteśmy w bazach:

 – The Central European Journal of Social Sciences and Humanities (CEJSH), 

– BazHum, 

– Central and Eastern European Online Library (CEEOL), 

– DOAJ – ERIH, 

– EBSCO, 

– ICI Journals Master List, 

– Sciencegate, 

– Arianta, 

– Most Wiedzy. 

Najnowszy numer 2/2025 jest już dostępny pod linkiem. Zapraszam do lektury. 

Zmarł nestor pedagogiki pracy prof. Zygmunt WIATROWSKI

 

(foto: BŚ - prof. Zygmunt Wiatrowski 14.04.2018)  

W dniu wczorajszym zmarł prof. dr hab. Zygmunt WIATROWSKI, dhc, nestor polskiej pedagogiki pracy, współtwórca tej subdyscypliny nauk pedagogicznych, która łączy w sobie wiele innych subdyscyplin jak andragogika, pedagogika społeczna, polityka oświatowa oraz czerpie wiedzę z innych nauk społecznych (psychologia pracy, socjologia pracy, zarządzanie zasobami ludzkimi itp.), humanistycznych (filozofia) i teologicznych (teologia pracy). 

Zygmunt Wiatrowski urodził się 14 kwietnia 1928 r. w Zagórowie, powiat Konin (aktualnie Słupca), w wielodzietnej rodzinie robotniczo-rzemieślniczej. Był z wykształcenia matematykiem, bowiem studia na tym kierunku ukończył w Szkole Pedagogicznej w Gdańsku w 1951 r. oraz pedagogiem, gdyż drugi stopień studiów ukończył na tym właśnie kierunku w 1961 r.

Dla nauczyciela akademickiego kształcącego przyszłych nauczycieli istotne jest własne doświadczenie zawodowe w tej profesji. Dotyczy to wybitnego Uczonego, który rozpoczął swoją pracę właśnie w zawodzie nauczycielskim: od 1951 r. w Liceum Pedagogicznym w Ośnie Lubuskim, poprzez Wojewódzki Ośrodek Szkolenia Partyjnego w Zielonej Górze, Licea Ogólnokształcące w Żarach i w Sulechowie (w zasadzie zawsze jako nauczyciel matematyki) oraz od 1961 r. jako wizytator ds. liceów pedagogicznych, studiów nauczycielskich i szkolnictwa zawodowego, w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Toruniu i od 1965 r. w Bydgoszczy.

Pracę w Kuratorium Bydgoskiego Okręgu Szkolnego (do końca 1968 r.) traktował jako sprzyjającą okazję do prowadzenia badań naukowych, niezależnie od wykonywanych zadań oświatowych. Stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki uzyskał w styczniu 1969 r. na podstawie dysertacji: „Kształcenie nauczycieli szkół zawodowych w Polsce” (promotor - prof. Ludwik Bandura). Okres przygotowywania rozprawy doktorskiej (1964–1968) zaważył znacząco na wykształceniu się u Niego pierwszego nurtu zainteresowań badawczych, tj. zainteresowań nauczycielem szkoły zawodowej.

W powyższym zakresie Z. Wiatrowski opublikował kilka pozycji zwartych oraz rozpraw, studiów i artykułów. Nawiązał pierwsze kontakty naukowe, głównie z Zakładem Kształcenia Zawodowego Instytutu Pedagogiki w Warszawie, a szczególnie z prof. Tadeuszem Nowackim - twórcą teorii kształcenia zawodowego w Polsce. Od stycznia 1969 r. jako świeżo wypromowany doktor nauk humanistycznych nadal pracował jako nauczyciel matematyki w Zaocznym Technikum Mechaniczno-Elektrycznym w Bydgoszczy, co - mimo wszystko - dało okazję do zainteresowania się problemem powodzeń i niepowodzeń szkolnych osób pracujących.

W latach 1972–1974 Z. Wiatrowski został pracownikiem naukowym Instytutu Kształcenia Zawodowego w Warszawie, który współorganizował oraz gdzie kierował Zakładem Teorii Kształcenia Zawodowego i Metodologii Pedagogiki Pracy. Okres pracy w Instytucie był krótki, bowiem trwał tylko dwa lata (brak mieszkania), lecz bardzo owocny w płaszczyźnie dalszego rozwoju naukowego. Od lipca 1974 r. rozpoczął systematyczna i etatowa działalność nauczycielską w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy (do 1999 r.), a także w innych uczelniach.

Współpracując na co dzień z prof. Tadeuszem Nowackim współtworzył Ogólnopolskie Seminarium Pedagogiki Pracy (1970–1984), rozwijając trzeci nurt zainteresowań badawczych, którym stała się nowa dyscyplina pedagogiczna - pedagogika pracy. W codziennej praktyce szkolnej pojawił się drugi nurt zainteresowań badawczych Jubilata, który skutkował w 1975 r. wydaniem dysertacji habilitacyjnej pt. „Powodzenia i niepowodzenia szkolne pracujących” - oraz uzyskaniem stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki pracy i andragogiki.

Od tego czasu Zygmunt Wiatrowski związał się z naukami pedagogicznymi w pełnym wymiarze, podejmując się badań w zakresie teoretycznych i metodologicznych podstaw pedagogiki pracy. Ten nurt zainteresowań i badań naukowych oraz analiz teoretycznych stanowił przez lata siedemdziesiąte XX w. i następne, oraz stanowi po dzień dzisiejszy, dominujący przedmiot Jego aktywności naukowej.

Już w latach osiemdziesiątych XX w. Profesor wydał liczące się w skali kraju, a także za granicą, podręczniki akademickie z pedagogiki pracy i pedeutologii. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wyłonił się czwarty z kolei nurt Jego zainteresowań naukowo-badawczych - problemy naukoznawcze w kontekście specjalizacji, integracji i globalizacji w naukach pedagogicznych. Punktem wyjścia dla analiz teoretycznych i porównawczych w danym obszarze problemowym stały się sformułowane przez Z. Wiatrowskiego już w 1975 r. kryteria wyodrębniania i samodzielności dyscyplin naukowych.

W 1988 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Na stanowisku profesora zwyczajnego w WSP w Bydgoszczy został zatrudniony w 1991 r. a po przejściu na emeryturę kontynuował swoją akademicką pasję w WSHE we Włocławku. W latach 1976 do 1998 r. kierował Zakładem (Katedrą) Pedagogiki Pracy, a od 1988 r. Pedagogiki Pracy i Andragogiki w Bydgoszczy.

W 2007 r. prof. Z. Wiatrowski otrzymał tytuł doktora honoris causa - nadany przez Akademię Nauk Pedagogicznych Ukrainy.  

Ważnym osiągnięciem Profesora w powyższym nurcie analiz i badań naukowych okazała się nowa klasyfikacja nauk pedagogicznych, obejmująca około 30 subdyscyplin pedagogicznych, ale także uprawomocnienie wielu subdyscyplin pedagogicznych oraz nauk o pracy. W stopniu znaczącym potwierdził również swój aktywny udział w obszarze piątym, dotyczącym myślenia i działania twórczego w obszarze ogólnopedagogicznym, a zatem dotyczącego podmiotowości człowieka, powinności człowieka, europejskiego wymiaru edukacji i innych.

Warto zarazem dodać, że Profesor przez wiele lat zajmował się z dużym powodzeniem badaniami naukowymi i edukacyjnymi w dziedzinie filatelistyki, będąc m.in. współzałożycielem i przez ponad 10 lat prezesem Polskiej Akademii Filatelistyki oraz organizatorem i przez 20 lat kierownikiem Studium Filatelistyki Polskiego Związku Filatelistów. Prof. Z. Wiatrowski był prezesem honorowym Polskiej Akademii Filatelistyki, a także członkiem honorowym Europejskiej Akademii Filatelistyki.

Zmarły Profesod był OSOBĄ-INSTYTUCJĄ jak powiada się o niezwykle zaangażowanych nauczycielach i naukowcach, którzy nie tylko sami są mistrzami dla innych, ale i prowadzą szerokoprofilową aktywność w różnych dziedzinach życia społecznego, oświatowego, eksperckiego oraz inspirują innych do pracy na najwyższych obrotach. On sam był niezwykle pracowity, perfekcjonistyczny w każdym działaniu edukacyjnym i wysoce odpowiedzialny za to, co jest przedmiotem własnego zaangażowania społecznego oraz profesjonalnego.

Profesor wydał 19 pozycji zwartych, autorskich (i współautorskich), wśród których cztery mają wiele edycji. Opublikował ponadto ponad 30 pozycji zwartych, redakcyjnych (i współredakcyjnych), ponad 500 artykułów, rozpraw i studiów naukowych w czasopismach ogólnopolskich oraz zagranicznych, a także w licznych opracowaniach zbiorowych, głównie pokonferencyjnych. Wypromował 20 doktorów nauk humanistycznych w dyscyplinie pedagogika.

Do najważniejszych rozpraw Profesora można zaliczyć:

W nurcie pierwszym: Pedeutologia ze szczególnym uwzględnieniem problematyki nauczycieli szkół zawodowych i pedagogów pracy:

- Kształcenie nauczycieli szkół zawodowych w Polsce, WSiP-BKZ, Warszawa 1971 (współautor Michał Godlewski),

- Nauczyciel szkoły zawodowej, WSiP-BKZ, Warszawa 1982, wyd. 2 – 1987.
- Nauczyciel szkoły zawodowej - dawniej–dzis–jutro, WSP, Bydgoszcz 1990. (wyd. 2 – 1993).

W nurcie drugim: Powodzenia i niepowodzenia szkolne oraz zawodowe pracujących:

- Powodzenia i niepowodzenia szkolne pracujących, PWN, Warszawa 1975,

- Powodzenia i niepowodzenia zawodowe, WM, Olecko 2002.

W nurcie trzecim - Podstawy teoretyczne i metodologiczne pedagogiki pracy:

- Pedagogika pracy, WSiP, Warszawa 1978, wyd. 2 - 1980 (współautor Wanda Rachalska),
- Pedagogika pracy w zarysie, WSP, Bydgoszcz 1980 (skrypt uczelniany),
- Pedagogika pracy w zarysie, PWN, Warszawa 1985 (skrypt akademicki),

- Rola służby pracowniczej w realizacji polityki kadrowej w przedsiębiorstwie

przemysłowym, WSP, Bydgoszcz 1990 (współautor Ryszard Gerlach),

- Podstawy pedagogiki pracy, WSP, Bydgoszcz 1994, wyd. 2 - 1997, wyd. 3, zmienione i poszerzone - 2000, wyd. 4 - zmienione - 2005, podręcznik akademicki,

W nurcie czwartym:  Społeczne i naukowe problemy filatelistyki:

- Zarys metodyki pracy filatelistycznej w kole młodzieżowym PZF, ZG PZF, Warszawa 1969,

- Filatelistyka wśród dzieci i młodzieży, MAW, Warszawa 1988,

- Myśli i działania filatelistyczne, PZF, Bydgoszcz–Ciechocinek 2002,

- Podstawy wiedzy o poczcie i filatelistyce, PZF, Bydgoszcz–Ciechocinek–Warszawa 2008 (redakcja, współredaktor P. Drzewiecki).

Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i społeczną był odznaczany i wyróżniany m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i Medalem „Zasłużony Nauczyciel”, Medalem: „Zasłużony dla Bydgoszczy”, „Zasłużony dla Województwa Bydgoskiego”, „Zasłużony dla Województwa Pilskiego”, "Za Zasługi Dla Rozwoju Polskiej - Pedagogiki", Medalem Ministerstwa Nauki i Oświaty Ukrainy „Zasłużony dla Oświaty i Nauki”, Złotą odznaką Ministerstwa Łączności „Zasłużony Pracownik Łączności”, Złotą odznaką Ministerstwa Kultury „Zasłużony dla Kultury”, Złotym Medalem Europejskiej Akademii Filatelistyki, Medalem Prof. Lorentowicza „Zasłużony dla Ciechocinka” i in. Rada Miasta Ciechocinek nadała Profesorowi tytuł Honorowego Obywatela Ciechocinka.

To rzadkość i szczęścia zarazem doświadxzali ci, którzy mieli szansę zdobywania akademickich czy nauczycielskich szlifów u boku takiego Mistrza. Akademicka pasja Profesora w połączeniu z empatią, troską o sprawy ludzkie, a zarazem rzetelnością i jej egzekwowaniem od innych w nauczycielskiej służbie sprawiały, że było do kogo odnosić własne kryteria ocen i sposoby podchodzenia do profesjonalnych powinności. 

Profesor przekazał tajemnice własnej mądrości, dzielił się swoim doświadczeniem pozostawiając ślad, po którym będą iść kolejni badacze tak ukochanej dla Niego pedagogiki pracy.  Mimo przejścia na emeryturę był w stałym kontakcie z środowiskiem akademickiej pedagogiki pracy, niezależnie od sił, zdrowia i związanych z tym trosk.

 Takim Go zapamiętamy, korzystając z rozpraw, których ponadczasowa wartość będzie służyć kolejnym pokoleniom badaczy kształcenia zawodowego i kadr dla gospodarki, rzemiosła, usług publicznych i kultury w naszym kraju.

Niech spoczywa w pokoju! 

Ceremonia pogrzebowa Profesora Zygmunta Wiatrowskiego rozpocznie się  Mszą św. w dniu 1 lipca o godz. 9,00 w Kościele św. Piotra i Pawła w Ciechocinku. Zaraz po Mszy  odbędzie się pochówek na Cmentarzu Parafialnym w Ciechocinku, ul. Wołuszewska.

Populistyczna krytyka świadectwa z (biało)czerwonym paskiem

 

Im bardziej przeważa w społeczeństwie ideologia egalitaryzmu, tym bardziej nasila się spór o świadectwa szkolnej edukacji. Dopiero w dn.7 lipca 2025 roku absolwenci szkół podstawowych poznają wyniki egzaminu ósmoklasisty, które zadecydują o ich szansach w dostaniu się do wybranej na pierwszym miejscu szkoły ponadpodstawowej. W dn. 8 lipca tego roku wyniki matur poznają tegoroczni abiturienci.  

Bonifikatą za włożony wysiłek, poświęcany czas na własną edukację, za posiadaną wiedzę i umiejętności są, nie dla każdego ucznia, certyfikaty, dowody wyróżniających się osiągnięć dziecka w społeczności szkolnej.  Są nimi m.in. medale, dyplomy, ale też świadectwo z (biało)czerwonym paskiem oraz/lub certyfikat uczestniczenia w olimpiadzie przedmiotowej i zajęcia w niej najwyższej lokaty. 

Niektórzy domagają się powszechnej likwidacji wyróżnienia z czerwonym paskiem, a jeszcze bardziej ortodoksyjni uważają, że należałoby zlikwidować ocenianie formatywne w formie stopni cząstkowych i końcoworocznych. Jednak polskim kosmonautą zachwycają się tak, jakby każdy mógł nim zostać. 

Jestem od czterech dekad zwolennikiem edukacji bez wystawiania uczniom stopni, ale tylko i wyłącznie jako jednej z alternatywnych koncepcji kształcenia i wychowywania młodych pokoleń, które zostaną dzięki takiemu podejściu przygotowane do rozumienia istoty rywalizacji antagonistycznej i twórczej. Uczniowie w szkole czy klasie bez stopni powinni być przygotowani do życia z sukcesami ale i niepowodzeniami, przed ukończeniem cyklu kształcenia np. w klasie trzeciej czy siódmej szkoły podstawowej lub trzeciej czy czwartej w szkole średniej ogólnokształcącej lub technicznej z maturą.  Ta umiejętność i odporność na stres rywalizacyjny rozstrzyga w społeczeństwach kapitalistycznych o dobrostanie osoby (także socjalistycznych z wolnorynkową gospodarką np. Chiny), o efektywności usług publicznych, rozwoju i konkurencyjności krajowej gospodarki itp.

Skoro w kształceniu elementarnym w klasach I-III szkoły podstawowej wszystkie dzieci objęte są ocenianiem opisowym, chociaż nie wszystkie nauczycielki czynią to poprawnie, to jednak powinny przygotować swoich podopiecznych do obowiązującego w szkole rywalizacyjnego oceniania. Zgodnie z poziomem inteligencji wielorakiej, ale także zróżnicowaną motywacją uczniów do realizowania zadań dydaktycznych, odmiennym poziomem ich aspiracji i środowiskiem rodzinnym tylko część z nich osiągnie najlepsze wyniki, większość ulokuje się na poziomie średnim z tendencją do wzrostu lub spadku, a część doświadczy niepowodzeń czy najniższych wyników w procesie kształcenia. 

Zapewne są takie oddziały klasowe, w których nieliczni uczniowie wyróżniają się w zespole, a nawet chełpią sukcesami, ale od czego jest wychowawca klasy? Czy nie od tego, by prowadząc odpowiednie gry interakcyjne w czasie godziny wychowawczej sublimować lub obiektywizować ów popęd mocy, walki, wyniosłości? Niewątpliwie istotną rolę odgrywają tu ambicje rodziców takich dzieci, ale na to nauczyciele nie mają już wpływu. 

Nie należy właśnie w duchu egalitaryzmu tworzyć odrębnych oddziałów dla uczniów zdolnych, utalentowanych, ambitnych, bo ich udział w zajęciach zespołów o zróżnicowanym zasobie cech osobistych, kulturowych i uwarunkowań środowiskowych jest szansą dla wielu pozostałych uczniów z motywacją do samodoskonalenia. Odzwierciedla to zarazem strukturę społeczną w państwie, której edukacja powszechna nie zmieni. 

Stanisław Kowalski wykazał już w latach 70. XX wieku w badaniach socjobiograficznych ścieżek rozwoju osób dorosłych istniejący związek między poziomem aspiracji ich rodziców, poziomem aspiracji ich jako dzieci, ich zainteresowaniami, motywacją do uczenia się, sukcesami szkolnymi oraz ich zaangażowaniem społecznym a osiąganiem adekwatnego do nich poziomu wykształcenia. W ten sposób wyróżnił na podstawie badań statystycznych trzy typy jakościowe selekcyjnych funkcji wychowania (a nie tylko kształcenia!).   

           

Typ A: wysoki poziom wszystkich tych czynników, które łączą się ze sobą i biegną przez kolejne poziomy edukacji od podstawowego do wyższego. "Przelotne trudności życia rodzinnego lub szkolnego. w miarę i w czas przezwyciężone, nie naruszają ciągłości i harmonii w biegu procesu. Problemy pojawiające się w związku z wyborem typu szkoły średniej oraz uczelni wyższej lub kierunku studiów były tu zgodne i przychylnie dla autorów rozstrzygane. Jest to typ drogi do studiów najbardziej samodzielnej i bezkonfliktowej" (Kowalski, 2021, s. 240). 

 

(schemat, s. 241) 

Typ B: dotyczy najczęściej dzieci z rodzin klasy średniej, w których poziom aspiracji rodziców jest średni, ale w toku uczęszczania dziecka do szkoły zwiększa się po jego czy obu stronach do aspirowania ku wyższej edukacji. Pomimo nawet istniejących czy pojawiających się w rodzinie ambitnego dziecka problemów związanych z relacjami między rodzicami, z ich pracą zawodową itp., ono samo dąży do osiągania sukcesów "(...) zdobywając nieraz czołowe miejsce w klasie, a nawet w szkole - dzięki swoim zainteresowaniom specjalnym, szczególnie atrakcyjnym: dziewczęta w zakresie czytelnictwa lub działalności artystycznej (recytacji) podczas imprez szkolnych, chłopcy w zakresie sportu, nawet wyczynowego, z ambicją zajęcia czołowej pozycji w szkole lub reprezentowania szkoły na zewnątrz" (s. 242). 

 

(schemat, s. 242) 

Typ C: obejmuje dwie kategorie dzieci. "Jedną z nich reprezentują dzieci robotników kwalifikowanych lub rzemieślników z wykształceniem więcej niż podstawowym, przedsiębiorczych i dobrze sytuowanych, nieaspirujących wprawdzie do kształcenia dzieci na poziomie studiów wyższych, wszakże pozostawiających im swobodę decyzji w tej sprawie. (...) W tej sytuacji ich kariery szkolne biegły swobodnie, bez walki o najwyższe sukcesy w dążeniu do zachowania równowagi między nauką szkolną, minimum zaangażowania społecznego w szkole oraz uczestnictwem w życiu rówieśniczym" (s.243).  Co ciekawe, to właśnie wychowankowie tej grupy najczęściej aspirują w przyszłości do zawodu nauczycielskiego, skoro dostrzegają, że nie mają szans na życiowy sukces w innych dziedzinach aktywności zawodowej.  

(schemat, s. 243) 

Apel części rodziców, bo przecież nie uczniów, o to, by likwidować świadectwa z (biało-)czerwonym paskiem jest absurdalny. Problem mają rodzice i niektórzy nauczyciele, którzy nie potrafią tak naturalnej formy potwierdzania czyichś osiągnięć włączyć do procesu wychowania społecznego.  Dzieci zawsze są ofiarami błędów dorosłych. 

O mechanizmach selekcji szkolnej pisali m.in.:  

1.     Ambrozik W., Dewiacje wychowawcze w środowisku wiejskim, Wyd. Eruditus, Toruń 1997.

2.     Andrukowicz W., By dziecko było geniuszem. Wprowadzenie do edukacji komplementarnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls“ 2012.

3.     Bednarkowa W., O! Słoń przed stopniami. Osłoń przed stopniami. O szkolnym ocenianiu, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2000.

4.     Bielecka-Prus J., Transmisja kultury w rodzinie i w szkole. Teoria Basila Bernsteina, WN PWN, Warszawa 2010.

5.     Bielecki P., Bony edukacyjne. Granice urynkowienia edukacji, Warszawa: SGH 2005.

6.     Bruner J., Kultura edukacji, Kraków: Universitas 2006.

7.     Cylkowska-Nowak M., Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2004.

8.     Domański H., Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.

9.     Bilińska-Suchanek E., Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, Słupsk 2000.

10. Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Piwowarski R., Wskaźniki edukacyjne: Polska 2000, IBE, Warszawa 2001.

11. Deptuła M., Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia, Warszawa: WN PWN 2013.

12. Dolata R., Szkoła – segregacje – nierówności, Warszawa: Wydawnictwo UW 2008.

13. Dubis M., Młodzież wobec wyboru profilu kształcenia i zawodu. Na przykładzie licealistów z Podkarpacia, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

14. Dudzikowa M., Mit o szkole jako miejscu wszechstronnego rozwoju ucznia. Eseje etnopedagogiczne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001(II wyd. poszerzone, 2004).

15. Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych, Impuls, Kraków 2000.

16. Dzieci i młodzież – bariery i szanse rozwojowe. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Rzecznika Praw Dziecka i Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 31 maja 2006, Warszawa: Rzecznik Praw Dziecka 2006.

17. Dziecko w kręgu wychowania, red. Bogusława Jodłowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.

18. Edukacja wobec zagrożeń rozwoju i bezpieczeństwa dzieci, red.  Sabina Guz, Jolanta Andrzejewska, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2008.

19. Edukacja i stratyfikacja społeczna, red. T. Gmerek, Poznań: Wydawnictwo WOLUMIN 2003.

20. Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1982.

21. Gmerek T., Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków: IMPULS 2011.

22. Gmerek T., Społeczne funkcje szkolnictwa Finlandii. Studia i monografie Wyższej Szkoły Humanistycznej w Lesznie, Poznań-Leszno 2007.

23. Gmerek T., Szkolnictwo wyższe w krajach skandynawskich. Studium z pedagogiki porównawczej, Wydawnictwo WOLUMIN, Poznań 2005.

24. Selekcyjna funkcja szkolnictwa wyższego w krajach Europy Zachodniej, red. Mirosława Cylkowska-Nowak, WOLUMIN, Poznań 2004.

25. Górniewicz E., Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000.

26. Gromkowska-Melosik A., Gmerek T., Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2008

27. Hłobił A., Działalność szkoły we wspomaganiu rozwoju ucznia zdolnego, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

28. Karpińska A., Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności, Trans Humana, Białystok 1999.

29. Karpińska A., Niepowodzenia edukacyjne – renesans myśli naukowej, Białystok: Trans Humana 2011.

30. Krause A., Integracyjne złudzenia ponowoczesności (sytuacja ludzi niepełnosprawnych), Impuls, Kraków 2000.

31. Kruszewski K., Literacy, Economy and society. Results of the First International Adult Literacy Survey. OECD, Paris and Statistics Canada, Ottawa 1995 , Kwartalnik Pedagogiczny 1994 nr 4.

32. Kwieciński Z., Dynamika funkcjonowania szkoły, PAN, PWN, Warszawa 1990.

33. Kwieciński Z., Socjopatologia edukacji. Edytor, Warszawa 1992.

34. Kwieciński Z., Tropy-ślady – próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza, Wyd. Edytor, Poznań- Toruń 2000.

35. Kwieciński Z., Wykluczanie. Badania dynamiczne i porównawcze nad selekcjami szkolnymi na pierwszym progu szkolnictwa, Wydawnictwo UMK, Toruń 2002.

36. Kwieciński Z., Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości, Wydawnictwo UMK, Toruń-Olsztyn 2002.

37. Kwieciński Z., Bezbronni. Odpad szkolny na wsi, wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo  „Edytor”, Toruń 2002

38. Matysiak M.Z., Integracja środowiska a efekty pracy szkoły, Bydgoszcz 1964.

39. Musialska K., Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011.

40. Nadzieja na zmianę. Szanse edukacyjne młodego pokolenia ze środowiska wiejskiego, red. Danuta Waloszek i Krzysztof Wąż, ODN, Zielona Góra 2002.

41. Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”  2002.

42. Nowoczesność w kształceniu i wychowaniu, red. Cz. Kupisiewicz, WSiP, Warszawa 1989.

43. Pawłowska R., Izolacja społeczna i odrzucenie dziecka przez grupy wychowawcze, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1994, nr 3.

44. Piwowarski R., Edukacja z perspektywy lokalnej i międzynarodowej, Warszawa: IBE 2006.

45. Preuss-Kuchta L., Podziały, dobory uczniów w klasie i szkole. Działania selekcyjne, Edukacja 2004 nr 1.

46. Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.

47. Progi szkolne, red. Julian Radziewicz, IBE, Warszawa 2000.

48. Putkiewicz E., Zahorska M., Społeczne nierówności edukacyjne – studium sześciu gmin, Ekspertyzy. Rekomendacje. Raporty z badań, ISP, Warszawa 2001.

49. Radziewicz – Winnicki A., Synchronizacja rozwoju, ubóstwo i marginalizacja. Wykluczanie społeczne w bilansie polskiej transformacji (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

50. Reuttowa N., Dziecko w szkole, WSiP, Warszawa 1985.

51. Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski i T. Szkudlarek, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005.

52. Sadownik A., Na rozstajnych drogach. Studium etnopedagogiczne kontrastowych karier szkolnych młodzieży, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW 2011.

53. Sukces jako zjawisko edukacyjne, red. M. Humeniuk, I. Paszenda, W. Żłobicki, vol. I-II, Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego 2017.

54. Sowińska H., Klasa szkolna jako zespół wychowawczy, WSiP, Warszawa 1974.

55. Sowińska H., Próg szkolny  w świetle współczesnej psychologii rozwoju (w:) Uniwersytet. Społeczeństwo. Edukacja. Materiały konferencji naukowej z okazji X-lecia Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznań 13-14 października 2003 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.

56. Strzelecka A., Izolacja społeczna ucznia w klasie szkolnej i jej niektóre konsekwencje pedagogiczne, "Chowanna" 1981, nr 3.

57. Szymański M.J., Procesy selekcyjne w szkolnictwie ogólnokształcącym, PWN, Warszawa 1988.

58. Szymański M. J., Selekcyjne funkcje szkolnictwa a struktura społeczna, IBE, Warszawa  1996.

59. Śliwerska W., Śliwerski B., Edukacja w wolności, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1991, ss. 94 (II wyd. Kraków 1993).

60. Śliwerski B., Edukacja autorska, Impuls, Kraków 1996

61. Śliwerski B., Jak zmieniać szkołę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1997.

62.             Wasilewska M., Selekcje szkolne w latach przemian, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2003.

63. Zych B.M., Problem selekcji w polskiej literaturze pedagogicznej. bazhum.muzhp.pl, 1991.

64. Zych B.M., Egzaminacyjna selekcja doszkolna i jej uwarunkowania. Kielce: WSP, 1991.

.