Gościł w mojej Katedrze prodziekan Wydziału Pedagogicznego Połodniowoczeskiego Uniwersytetu w Czeskich Budziejowicach, kierownik Katedry Pedagogiki Ogólnej, historyk i pedagog dr Miroslav Procházka. Poprosiłem naszego partenra o podzielenie się uwagami na temat projektu programowych reform szkolnych, nad którymi aktualnie pracują eksperci tego kraju. Wysłuchaliśmy ciekawej prezentacji, której nasz gość nadał tytuł: Proměna vzdělávání jako cesta z kruhového objezdu? (Transformacja edukacji jako poruszanie się po rondzie?)
Uczeni tego kraju
chętnie korzystają z metafor, by przybliżyć odbiorcom złożone dylematy m.in. polityki
oświatowej. Procházka zaczął od kilku pytań: Na czym nam tak naprawdę
zależy i co nas martwi w trzeciej dekadzie XXI wieku? Jak przygotować uczniów do nieprzewidywalnych sytuacji,
których już doświadczamy w tym stuleciu? Być może powinniśmy zacząć od wyjaśnienia:
Czego oczekuje od nas praktyka? Co to znaczy, być wykształconym, wychowanym? Jakie
są nasze dzieci jako adresaci edukacji?
Pokolenie starszych
powiada, że dawniej dzieci były lepiej wychowane, gdyż dzisiaj są niezdyscyplinowane,
bezczelne, nic nie potrafią ... . Co jednak znaczy dla nas owo "dawniej"? Czy mamy na myśli czasy naszych dziadków, rodziców? Piękny wiek
XX?
Dr M. Procházka zaczął
swoją odpowiedź na te pytania od biograficznego kontekstu. Jego dziadek mawiał,
że za jego czasów… . Otóż to, on był wychowywany i kształcony w czasach
monarchii austro-węgierskiej, a więc w okresie autorytarnej presji i
posłuszeństwa wobec władzy.
Powtórz, co ci wczoraj
powiedziałem i wykonaj!
Była to doba
nauczycielskiego rygoryzmu i bezwzględnego posłuszeństwa uczniów.
A jak wyglądała szkoła i
wychowanie w czasach, gdy do szkoły uczęszczał jego tata? W 1946 roku
powstała Československá socialistická republika a jego ojciec wspominał własną
edukację jako znakomitą. To z kim mamy się dzisiaj porównywać, skoro był to
czas totalitarnego państwa? Czego dzisiaj oczekujemy od uczniów?
Potraktuj edukację jako
własne zadanie, weź za nie odpowiedzialność i przekonaj nas, że dobrze je
wykonałeś... (B. Kartous,T. Feřtek). Łatwo powiedzieć, ale do tego trzeba umieć
rozpoznać talenty, uzdolnienia dzieci i rozwijać ich kompetencje
alfabetyzacyjne.
W jakim zatem kierunku
zmierza w Czechach reforma szkolna, skoro zauważalny jest w tym kraju wyraźny
spadek jakości wykształcenia dzieci i młodzieży? Do coraz większych różnic w
tym zakresie dochodzi między regionami.
Z analizy badań wynika,
że zbyt wcześnie następuje zróżnicowanie ścieżek kształcenia wśród uczniów po
piątej klasie szkoły podstawowej, którzy mają możliwość wyboru: kontynuowania
edukacji do klasy dziewiątej szkoły podstawowej lub przejścia do gimnazjum. Do
tego typu szkoły średniej można też przejść po ósmej lub dziewiątej klasie
szkoły podstawowej.
Z diagnoz osiągnięć
szkolnych wynika, że największy wpływ na ich poziom ma sytuacja
społeczno-ekonomiczna środowiska rodzinnego uczniów. Im jest niższa, tym
bardziej dzieci reprodukują po swoich rodzicach niski poziom wykształcenia.
Wyraźne są różnice między regionami kraju, w których dokonano pomiaru biedy i
ubóstwa. Wynika z nich, że jest to znaczący czynnik braku sukcesów szkolnych
dzieci. Na domiar wszystkiego, w tych samych regionach występuje wysoki poziom
przestępczości.
Jak próbują zaradzić tym
problemom politycy oświatowi? Przyjęto konieczność zrewidowania podstaw
programowych kształcenia ogólnego (kurikula v ČR) w ramach Strategii 2030.
Szkoła ma przygotowywać młode pokolenia do życia w przyszłości, toteż trzeba
tak zreformować edukację, by zmniejszyć socjoekonomicznie negatywny wpływ
środowiska rodzinnego dzieci. Konieczne jest wsparcie w rozwijaniu ich talentów
i mocnych stron osobowości.
Szkoła XXI wieku nie
może być placówką, w której trzeba realizować program kształcenia, który
ogranicza możliwości twórczego wkładu nauczycieli w jego aktualizację a
nawet poszerzenie. Nauczyciele muszą mieć przestrzeń do kreatywności,
poznawania i zastosowania innowacyjnych metod kształcenia. Trzeba
skończyć z przeładowanym curriculum!
Reforma 2030 ma zatem
kilka etapów:
I etap - to rewizja i
redukcja treści programów kształcenia, które muszą być podzielone na dwie części w
każdym z przedmiotów:
I -
jądro (kanon) kształcenia (niepodważalne minimum treści
programowych)
II - program
rozwojowy (autorski program, ustanawiany przez nauczycieli, dyrektorów
szkół).
Dzięki temu rozwiązaniu
powstanie przestrzeń czasowa dla autorskich rozwiązań nauczycieli w zakresie
także form i metod kształcenia, które mają sprzyjać rozwojowi kluczowych
kompetencji i alfabetyzacji uczniów.
II etap: rewizja
programu kształcenia (kurikula II) kładąca akcent na alfabetyzacji także w dwóch
wymiarach:
- Podstawowy poziom
alfabetyzacji (przenikający do wszystkich dziedzin wiedzy i przedmiotów) - to
czytelniczy (włącznie z pisaniem i czytaniem ze zrozumieniem)
i matematyczny. Świat rozwija się w kierunku cyfrowej komunikacji,
usług i gospodarki. Konieczna jest zatem wiedza i umiejętności
matematyczne.
- alfabetyzacja w
zakresie dziedzin wiedzy.
Przez alfabetyzację
rozumie się umiejętność praktycznego zastosowania wiedzy w różnych sytuacjach
życiowych.
Jakie kompetencje uznaje
się za kluczowe?
* Kompetencje
uczenia się (decydowanie i przejmowanie odpowiedzialności za własne
uczenie się).
* Kompetencje
rozwiązywania problemów (explicite obejmie kognitywny soft – skills,
np. krytyczne myślenie, itp.).
* Kompetencje
komunikacyjne.
* Kompetencje
społeczne i intrapersonalne (explicite będą poszerzone o zasadę
wellbeing).
* kompetencje
obywatelskie (explicite będą poszerzone o kształcenie dla rozwoju
społeczeństwa demokratycznego).
* Kompetencje
pracownicze (włącznie z ukierunkowaniem na przedsiębiorczość).
* Kompetencje
kulturowe (explicite zawierają twórczość).
* Kompetencje
cyfrowe (explicite zawierają zdolność do obrony przed dezinformacją i
manipulacją).
Konieczna jest diagnoza
sytuacji ryzyka i udzielenia celowego wsparcia każdemu uczniowi oraz
szkołom. Warto w tym celu wzmocnić procesy autoewaluacji szkół, by możliwe
w nich było monitorowanie rozwoju kluczowych kompetencji i podstawowych
oraz dziedzinowych aspektów alfabetyzacji. Diagnozy powinny odbywać się
po piątej i dziewiątej klasie szkoły podstawowej, by w razie potrzeb oferować
szkołom konieczną pomoc i wsparcie.
Powinno też nastąpić
odejście od testowania wiedzy i umiejętności uczniów w celu ukierunkowania ich
dalszych ścieżek kształcenia na rzecz mapowania systemu szkolnego i
udzielania przez państwo celowego wsparcia tam, gdzie jest ono konieczne.
Przewiduje się także zwiększenie liczby godzin do dyspozycji nauczycieli, a nie
dla dyrektorów szkół, by mogli wykorzystać je adekwatnie do potrzeb
rozwojowych swoich uczniów.
Przygotowywane są w
elektronicznej wersji modelowe programy szkolne, tematy przekrojowe, by możliwa
była realizacja w procesie kształcenia powyższych kompetencji kluczowych. Zmieni
się też pragmatyka zawodowa nauczycieli. Ustawa przewiduje uznawanie
kwalifikacji nauczycieli przez dyrektorów szkół.
Nauczycielem może
być każdy absolwent szkoły wyższej – z obowiązkiem ukończenia w ciągu
trzech lat zatrudnienia studium pedagogicznego obejmującego 250 godz. zajęć z
psychologii, pedagogiki i dydaktyki przedmiotu oraz 100 godzin praktyki. Początkujący
nauczyciel musi mieć w szkole swojego mentora, zaś po dwóch latach pracy jego
pensja wzrośnie do poziomu 1,404 średniej krajowej płacy w Czeskiej
Republice.
Prace nad redukcją treści curriculum są już od dwóch lat spóźnione, gdyż grupy ekspertów nie mogą dojść do konsensusu. Jak zatem nauczyciel ma zapewnić swoim podopiecznym wellbeing, skoro sam żyje w permanentnym niepokoju, niepewności.
Swoją prezentację dr. Miroslav
Procházka zakończył cytatem z Einsteina:
Przed ludzkością stoi
najtrudniejsze rozstrzygnięcie w jej dziejach – czy chce żyć w przyjaznej czy
wrogiej przestrzeni ... .