Uniwersytet na rubieżach

 

Uniwersytet Szczeciński zorganizował Międzynarodową Konferencję Naukową pod przewodnim hasłem:  Uniwersytet na rubieżach. Nauka. Człowiek. Środowisko. Nie mogłem dojechać ze względu na przeziębienie w czasie Forum Polska-Ukraina. Skierowałem jednak do uczestników debaty zarejestrowany w sieci referat, w którym podjąłem kwestię roli uczonego w Polsce między profesjonalizmem a pasją poznania. 

    Czy w przypadku nauczycieli akademickich uwikłanych w powinność realizowania zadań w trzech sferach: 

1. prowadzenia badań naukowych; 

2. kształcenia studentów i

3. podejmowania działań o charakterze organizacyjnym na rzecz zatrudniającej ich jednostki (instytut lub katedra/zakład/pracownia)  

można mówić o profesjonalizmie skoro każda z tych ról wymaga odrębnego przygotowania specjalistycznego, emocjonalnego i pragmatycznego zaangażowania? 

Zdaniem Alana C. Ornsteina i Daniela U. Levine’a  określona grupa społeczna może cieszyć się uznaniem jako profesjonalna, jeśli ma zapewnione i spełnia następujące warunki:

1.     posiada specjalistyczną wiedzę i umiejętności, które przekraczają wiedzę i umiejętności laików;

2.     ma poczucie służby publicznej, toteż jest w nią w pełni zaangażowana;

3.     prowadzone badania naukowe służą także praktyce;

4.     ma za sobą długi okres doświadczenia praktycznego; 

5.     istnieje kontrola nad licencjonowanymi standardami i/lub nad wymaganiami umożliwiającymi wejście do zawodu; 

6.     ma zapewnioną autonomię w decydowaniu o wybranych sferach własnej działalności zawodowej; 

7.     ponosi odpowiedzialność za wykonywane działania;

8.     cechuje ją oddanie pracy akademickiej i związanym z nią podmiotom (klientom);

9.     nauczyciel akademicki ma wsparcie ze strony administracji celem doskonalenia swojej aktywności zawodowej;

10. istnieje samorząd zawodowy (izba) dla członków danego zawodu;

11. gwarantuje się możliwość działalności naukowo-badawczej i dydaktycznej indywidualnym profesjonalistom (np. w Niemczech są to prywatni docenci);

12. został przyjęty przez społeczność akademicką kod etyczny, który pozwala na rozwiązywanie spornych problemów zawodowych w środowisku akademickim;

13. obdarzanie pracowników danej profesji wysokim poziomem zaufania; 

14. wysoki prestiż społeczny i wysoki status ekonomiczny pracowników.

Przypisanie tak licznych i zarazem wysokich standardów grupie zawodowej sprawia, że tylko nieliczne mogą cieszyć się najwyższym stopniem profesjonalizmu. Zapewne reprezentujący dziedzinę nauk humanistycznych i społecznych polscy naukowcy spełniają tylko niektóre z powyższych warunków, toteż są jedynie quasi profesją.  

O ile w 2006 roku profesor cieszył się wśród 82 proc. Polaków najwyższym poważaniem (na II miejscu był lekarz - 72 proc.  a na III miejscu dziennikarz - 59 proc. wskazań), o tyle już w 2022 roku zawód uczonego spadł na piąte miejsce (66 proc. wskazań). Na I miejscu Polacy ulokowali strażaka (81 proc.), na II - ratownika medycznego (80 proc.), a na III miejscu - lekarza (72 proc.). W świetle najnowszego sondażu najbardziej szanowanych wśród Polaków zawodów nie znalazł się w pierwszej dziesiątce ani polityk, ani dziennikarz. Tocząca się w kraju kontrrewolucja prawicy prowadzi do zmarginalizowania roli nauki i uczonych, by sprawujące władzę partie polityczne mogły skutecznie zarządzać społeczeństwem z nadzieją, że zapewni im to reelekcję w kolejnych wyborach parlamentarnych.           

 

"Człowiek wobec wyzwań cywilizacji: od przeszłości do przyszłości”

 

To tytuł kolejnej monografii naukowej wybitnego filozofa edukacji a zarazem prezydenta Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy - Wasyla G. Kremienia, która powstała we współautorstwie z profesorem Włodimirem W. Iljinem.  Przytoczę fragmenty z własnego wstępu do książki, którą Autorzy pisali w okresie pokoju, zaś przekład jej maszynopisu dotarł do mnie w drugim tygodniu wojny rozpętanej przez armię Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie. Jakże trudno było czytać tak głęboko osadzoną w kulturze humanizmu rozprawę filozoficzną, kiedy rozpoczęła się inwazja na suwerenne państwo. Szczególnie dramatycznie brzmiał w tym kontekście rozdział pierwszy, który otwiera tom, a jest zatytułowany: WSZYSTKO NA ZIEMI ZACZYNA SIĘ OD CZŁOWIEKA.

Otóż to. Ludzkość wciąż doświadcza dehumanizacji w wyniku konfliktów zbrojnych, której źródłem powstania nie jest świat zwierząt, pozaludzkich istot, ale tkwi ona w człowieku, rzekomo rozumnej istoty. W drugiej dekadzie XXI wieku wiemy już bardzo dużo na temat tego, dlaczego „siła i słabość, mądrość i lekkomyślność ludzi nie” tylko przyciągają uwagę filozofów, psychologów, poetów i innych artystów, ale jest zarazem przejawem ich postaw, działań, które zaprzeczają dziedzictwu naukowej myśli. Uświadamiany nam w wyniku globalnej komunikacji proces niszczenia ludzkości w różnych miejscach świata nie jest już przedmiotem jedynie metafizycznej refleksji, ale zaczyna przenikać do wszystkich zakątków naszych myśli, porusza emocje i pobudza do działań pomocowych, ratowniczych, obronnych lub kontestacyjnych. 

Antropocentryczna filozofia Wasyla G. Kremienia być może jest już jednym z ostatnich sygnałów i apeli o przywrócenie na świecie pokoju, gdyż (…) „nie wystarczą tylko wezwania do kierowania się zasadami humanizmu. Potrzebne są nowe koncepcje, nowe teorie, nowe rozumienie człowieka”. Rozprawa W. Kremienia i W.W. Iljina jest powrotem do źródeł wiedzy na temat humanum, pomimo zachodzących zmian na świecie transformacji. Autorzy tej rozprawy jakby przeczuwali,  że dojdzie na świecie do głębokich przemian, pisząc: „Fascynacja antropologii filozoficznej ideałami utopijnymi doprowadziła do oddzielenia aktywności intelektualnej od specyficznych społeczno-politycznych okoliczności współczesnego życia. W efekcie może to po części prowadzić do stworzenia warunków sprzyjających dojściu do władzy np. sił antydemokratycznych”. 

Studium Kremienia i Iljina niesie w swej filozoficznej narracji uniwersalne przesłanie. Do czego bowiem świat powinien powracać po ustaniu potworności wojennych w tym czy innym regionie świata, jak nie do korzeni antropocenu, do nieuświadamianych przez ludzi archetypów ludzkiej wspólnoty? Mimo, iż nauki humanistyczne i społeczne zorientowane były w XX wieku na człowieka, to wiek XXI odsłonił ich częściową bezradność wobec pojawiających się dramatów ludzkości w wyniku m.in. wojen, pandemii, braku dostępu do wody i żywności, a więc czynników rzutujących na wzrost emigracji, uchodźstwa w poszukiwaniu lepszego świata. Niestety, ale supertechnologie służą nie tylko dobrostanowi życia człowieka, ale i pozbawianiu go jego w nadal prowadzonych wojnach.

Znakomita logika narracji, bogactwo źródeł zakorzenionych we współczesnej filozofii zachodnioeuropejskiej, ale także udostępnienie polskiemu czytelnikowi ukraińskiej myśli humanistycznej staje się znaczącym dowodem na to, jak głęboko zakorzeniona jest ukraińska nauka w kulturze chrześcijańskiej Europy. Filozofowie wielokrotnie odwołują się do znaczenia religii w codziennym życiu człowieka jako sfery sacrum, która konstytuuje jego moralność. „Pojawienie się wartości, wyższych wzorców, świętości zapewniało człowiekowi informacje o tym, że oprócz rzeczy rzeczywistych istnieją na świecie sensy duchowe, które można wykorzystać do wyjaśnienia ukrytych energii i sił otaczającego świata”.

Monografia W. Kremienia i Iljina może stać się dla polskich uczonych nie tylko jeszcze jedną recepcją, interpretacją dziejów filozoficznej myśli, naszego kontynentu, ale także znakomitą odsłoną uwarunkowań wielokulturowej, wielowyznaniowej Europy, do których istotny wkład wnosi także nauka sąsiedniego dla nas państwa. „Budowanie i utwierdzenie państwa Ukraina w paradygmacie europejskiego wyboru cywilizacyjnego aktualizuje problem ukraińskiego człowieka. Integracja z europejską rodziną narodów będzie aktywna i skuteczna tylko wtedy, gdy zrozumiemy motywy, psychologię, mentalność, cechy narodowe i kulturowe tych ludzi, od których działań zależy osiągnięcie przez państwo określonego celu”. Dzięki niniejszej rozprawie lepiej zrozumiemy przybyłych do Polski uchodźców w ich podejściu do świata, do życia, do bycia częścią europejskiej wspólnoty, ich tęsknoty i marzenia, aspiracje i pragnienia. 

Jak pisze Kremień: „Triumf dobra nad złem jest wynikiem wysiłków człowieka i wysiłku jego woli. W tej sytuacji to nie myślenie, ale wiedza tworzy głębokie fundamenty ludzkiej natury. A wolność, która kiedyś była przyczyną grzechu, teraz musi być kierowana przez każdego na to, aby uzyskać odkupienie przez uczciwe życie oddane Bogu”. Jakże bliska jest polskiemu romantyzmowi ukraińska wiara i duchowość, niezwykła gościnność i otwartość na drugiego człowieka bez względu na to, kim jest i jakim jest, skoro w ciągu całego życia kształtuje własne człowieczeństwo. 

Otrzymujemy znakomite źródło wiedzy na temat konieczności tworzenia społeczeństw otwartych, ale edukowanych w kulturze pokoju a nie wojny. „Czynnikiem decydującym o konsolidacji społeczeństwa nie są abstrakcyjne, racjonalistyczne idee sprawiedliwości, wolności i humanizmu, ale konkretna kultura”. Tą kulturą musi być kultura pokoju, a nie wojny, współpracy zamiast antagonistycznej rywalizacji, dialogu i polilogu a nie tyranii, dyktatu i monologu. Jak pięknie pisze o tym autor książki: „(…) dla nas w rzeczywistości istnieje tylko „obojętny” na zło i dobro świat faktów, a wszystko inne — wolność, szczęście, przeznaczenie, dobrobyt leży w rękach człowieka”. Czyż nie jest to tym, co określił w 2020 roku mianem jedenastego przykazania Marian Turski, historyk, dziennikarz i działacz społeczny, były więzień obozu Auschwitz-Birkenau i KL Buchenwald, żebyśmy nigdy nie byli obojętni na ZŁO?

 

Dziękuję tłumaczom tej monografii - prof. APS - Franciszkowi Szloskowi  i Jarosławowi Nakhlikowi oraz redaktorowi wydawniczemu- prof. UP w Krakowie Norbertowi Pikule za imponująco szybkie spowodowanie wydania tego tytułu w naszym kraju.

 

Akademicki regres?

 

Pisze do mnie profesor jednego z najlepszych uniwersytetów, że nie jest w stanie dłużej czytać rozpraw niektórych swoich studentów. Nie wie, w jaki sposób zdali maturę z języka polskiego. Zamiast czytać kolejne fragmenty przesyłanej mu przez nich pracy dyplomowej, musi koncentrować się na ich błędach językowych. Niektórych zdań nie jest w stanie zrozumieć, bo usiłujący sparafrazować dłuższy fragment z książki czy artykułu dokonują tak zdumiewających skrótów, że nie wiadomo, o co chodzi. Ktoś może powiedzieć, że to dobrze, bo przynajmniej nie kopiują obcych tekstów, ale wcale nie można mieć pewności, czy między "własnymi" zdaniami nie ma dosłownego przeniesienia myśli innego autora z pominięciem wskazania na jej źródło.  

Zbliżający się koniec semestru staje się cierpieniem dla tego profesora z powyższych względów, chociaż, jak zapewnia, bywają też perełki aktywności badawczej studentów. On sam wolałby czytać prace najlepszych, poprawne językowo i treściowo, ale te zdarzają się coraz rzadziej. Zapewne nie ma szczęścia do młodych osób z ambicją, by przygotowując pracę na wybrany przez siebie temat chciały poświęcić jej jak najwięcej czasu, wysiłku i zaangażowania. 

Też coraz rzadziej spotykam w uniwersyteckiej bibliotece studentów dokonujących kwerendy literatury przedmiotu.  Nie przeglądają ani roczników czasopism pod kątem własnego tematu, ani nie wertują katalogów przedmiotowych, by zobaczyć, kto, w jakim stopniu i zakresie wcześniej podejmował interesujące ich zagadnienie oraz opublikował na jego temat własną książkę czy artykuł. Nie dziwię się, że autor listu ma podobne problemy. 

Jak pisze: najgorzej jest z metodologią badań naukowych, z wiedzą studentów nauk społecznych na ten temat. Kiedy napisał do osoby odpowiedzialnej za prowadzenie zajęć z tego zakresu, to otrzymał odpowiedź, że studenci nie mają kompetencji także z innych przedmiotów. Nie wie, jak jest w innych grupach seminaryjnych.  On doświadcza tego, że magistranci najchętniej streszczaliby wiedzę z metodologii badań, a więc pisali o tym, co rozumie się przez przedmiot i cel badań, czym są problemy badawcze, jakie są ich rodzaje oraz paradygmaty badawcze,  czym są zmienne, wskaźniki oraz ich rodzaje, kto i jak konstruował typologię metod i technik badawczych oraz jaką rolę odgrywa analiza uzyskanych wyników badań.  Nie wiedzą jednak, jak zastosować tę wiedzę do własnego projektu badawczego.  

Zbliża się koniec maja, a niektórzy nie są przygotowani do opracowania koncepcji własnych diagnoz, gdyż nie dokonali jeszcze analizy dotychczasowego stanu badań na interesujący ich temat. Przeczytają wprawdzie jakiś rozdział z monografii naukowej pod warunkiem, że jest dostępna online, bo nie mają czasu na udanie się do biblioteki, a tym bardziej przeprowadzenie w niej kwerendy literatury przedmiotu. Przyznaję zatem profesorowi, że nie tylko on ma taki problem. 

Podział studiów na licencjackie i dwuletnie uzupełniające studia magisterskie i niedofinansowanie uczelni skutkuje brakiem możliwości uczestniczenia studentów w terenowych badaniach naukowych, bo zajęcia z metodologii są prowadzone w sali dydaktycznej, teoretycznie, bez praktycznej weryfikacji kompetencji diagnostycznych. Dobrze, że ogłaszane są konkursy na najlepsze prace dyplomowe, bo dzięki temu można zachęcić najzdolniejszych studentów do przygotowania, przeprowadzenia i udokumentowania wartościowych poznawczo projektów badawczych. 

Wiara w wychowanie poza wiarą religijną

 

Jakiś czas temu ukazał się pod redakcją Dale'a McGowana przekład Zbigniewa Kościuka rozpraw, którym nadano tytuł: Poza wiarą. Jak wychować wrażliwe, etyczne dzieci w świeckiej rodzinie (III wydanie, Warszawa 2020). Nie dostrzegłem zainteresowania tą książką w środowisku akademickim zapewne dlatego, że po pierwsze nie jest to autorskie podejście do normatywnej pedagogiki, a po drugie zawiera ona kilkadziesiąt esejów, szkiców, publicystycznych narracji. Trudno zatem odczytać ją jako zwarty sensownie zbiór koncepcji, orientacji czy jakieś spójne podejście do wychowania. 

 W związku z tym, że doświadczamy w Polsce coraz silniejszego podziału społeczeństwa na osoby wierzące i świeckie, a polityka oświatowa podporządkowuje sobie od trzydziestu lat system szkolny w sferze aksjonormatywnej, a więc także światopoglądowej, ideologicznej, nie powinno się nie dostrzegać publikacji, których autorzy sytuują się po jednej ze stron konfliktu społeczno-kulturowego. Zupełnie zrozumiałe jest akcentowanie roli wiary i wychowania religijnego w czasopismach i wydawnictwach, których organem prowadzącym jest Kościół, związek wyznaniowy czy medialne środowisko prawicowych  partii politycznych, podobnie jak funkcjonowanie w społeczeństwie pluralistycznym wydawnictw i mediów lewicowych partii politycznych, związanych z nimi organizacji pozarządowych czy oświatowych instytucji państwowych lub niepublicznych.

Skoro mamy już trzecie wydanie powyższego tytułu, to znaczy, że wzrosło zainteresowanie wśród rodziców, a może i nauczycieli czy działaczy oświatowych o świeckiej orientacji i filozofii życia. Jak każda koncepcja wychowania, która ma normatywny charakter, osadzony w określonym ideologicznie systemie wartości, błędnie jest określana mianem pedagogiki poza wiarą, bowiem każdy, kto jest do niej przekonany zaświadcza tym samym, że w nią wierzy. Wiara nie jest bowiem tylko religijnym fenomenem, gdyż z psychologicznego punktu widzenia wybór jakichś wartości, identyfikowanie się i postępowanie zgodnie z nimi wymaga czynnika emocjonalnego. 

Także świeckie osoby są wierzącymi, choć nie ze względu na religię, jakąś teozofię, ale na zbiór wartości tworzących względnie spójną  filozofię czy orientację życiową.  Wydawca magazynu "Sceptic" Michael Shermer otwiera ten zbiór przedmową zatytułowaną "Licencja na świeckie wychowanie". Autorami tekstów są osoby świeckie, których wspólnym przekonaniem jest wiara w to, że chcąc wychować dzieci na uczciwych obywateli wcale nie muszą one być istotami  religijnymi, a więc dla bycia ojcem nie potrzeba żadnego certyfikatu. 

Zapewne tak jest w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej - jak pisze Shermer: Rząd, wtykający nos niemal we wszystkie prywatne sprawy obywateli, nie ingeruje, dzięki Bogu, w kwestię wychowania dzieci (...) Od kandydatów na rodziców nie wymaga się bowiem ukończenia żadnego kursu  na temat wychowania. Zostałem ojcem tak jak wszyscy - bez wcześniejszego planu (s,11).   

Dr Dale McGowan nie kieruje książki do czytelników, którzy nie wiedzą, w co mają wierzyć,  by poszerzyć krąg osób świeckich, ale przygotował ją dla już zdeklarowanych ateistów, by umocnić ich w przekonaniu, co do zasadności dokonanego wyboru. Przyznaje zarazem: 

Nie uważam, że jest to jedyna dobra metoda wychowania. Byłbym głupcem, gdybym twierdził, że nie można wychować inteligentnych, moralnych i kochających dzieci w religijnym domu. Istnieje jednak wiele  chrześcijańskich książek poświęconych tematyce wychowania. Ludzie niewierzący nie posiadają żadnej  (s.15).    

Niniejsza książka nie ma wpisywać się w nurt walki ideologicznej, która bazuje na kreowaniu i wzmacnianiu własnej orientacji jako ortodoksyjnej przeciwwagi dla innej, rzekomo gorszej, mniej skutecznej, bezwartościowej. nieefektywnej itp. Nie chce, by postrzegano wartość wychowania świeckiego w antagonistycznym sporze typu : "MY vs ONI". Autor nie jest jednak wiarygodny w tym zapewnieniu, skoro we wstępie stwierdza: Uważam, że negatywne skutki wiary religijnej znacznie przeważają nad skutkami pozytywnymi, nie chcę jednak zmuszać nikogo do tego, by myślał tak samo (tamże). 

Ba, przekonując czytelników do wyboru świeckiego życia ostrzega, by nawet przekazując dziecku wiedzę o religii (...) jednocześnie nie popaść w chore przekonanie,, że otrzymają nagrodę w niebie (lub zostaną ukarane w piekle) z powodu dokonanego wyboru - nigdy nie powinniśmy stosować tego rodzaju intelektualnego terroru wobec dzieci i samych siebie (s.19).

McGowan twierdzi, że nie chodzi mu w tej rozprawie o obalenie wiary religijnej, ani też o zachęcanie czytelników do laickiego wychowywania dzieci. Jednak dzieli się swoją wiarą, że: Prowadzenie świeckiego stylu życia  w religijnym świecie należy do najtrudniejszych społecznych wyborów (s. 17). Równie dobrze można byłoby stwierdzić, że życie zgodnie z wiarą religijną w świeckim świecie należy do najtrudniejszych społecznych wyborów.  Tak binarne podejście jest z każdej perspektywy iluzją o rzekomej tolerancji, otwartości czy szacunku dla odmienności. 

Tak, jak wierzący chrześcijanie uważają, że socjalizacja w wierze religijnej musi być wspomagana instytucjonalnym wychowaniem i kształceniem w ramach katechezy, lekcji religii, ale przede wszystkim praktykowania wiary, podobnie i wolnomyśliciele wierzą w to, że pozbawiając dziecko kontaktu z wiarą religijną i osobami wierzącymi zapewnią mu rozwój w duchu racjonalnego myślenia ufając, że po latach, jako osoba dorosła sama dokona wyboru za lub przeciwko wierze religijnej. Ma jej pomóc w tym wyborze nie doświadczenie, kontakt z wiarą religijną, ale jedynie przekaz wiedzy o religii jako kulturowym wytworze człowieka (s. 19).

 Tak jak nie ma jednego sposobu wychowywania w wierze, tak samo nie istnieje jednolite wychowanie ateistyczne. Autor tej książki jako rodzic, który nie posiada wiedzy naukowej na temat istoty, mechanizmów, uwarunkowań, metod,  form i technik wychowawczych, nie rozumie, że zbiór wartości (system) wyznacza jedynie kierunek wychowania. Przeciwstawianie ich zatem sobie nie prowadzi do wykluczenia pozostałych, gdyż świat nie jest czarno-biały. Nie ma zatem lepszego czy gorszego wychowania, gdyż ten rodzaj aksjologicznego osądu nie podlega weryfikacji w kategoriach prawdy i fałszu. 

Nawet w osobistych wypowiedziach autorów tej monografii są liczne, które kwestionują przypisywanie osobom wychowywanym w wierze religijnej skłonność do stosowania wobec innych przemocy, irracjonalizmu, posłuszeństwa, braku krytycyzmu, bezmyślności, antyintelektualizmu  itp. 

W minionym tygodniu pojawiły się artykuły na temat organizowania przez rodziców świeckich przyjęć uwieńczonych wręczaniem dzieciom prezentów, by  nie miały kompleksu z tytułu chwalenia się przez ich rówieśników wychowywanych w wierze religijnej otrzymaniem pamiątek (także prezentów) w związku z przystąpieniem do I Komunii świętej.  Jesteśmy już oswojeni ze świeckimi i religijnymi ceremoniami pogrzebowymi, ale chyba niewielu przychodzi do głowy, że jedna z nich jest prawdziwa,  a druga fałszywa, czy na odwrót, że któraś jest lepsza lun gorsza.

     

 

 

Ekspozycja w APS - "Prekursorzy i twórcy polskiej pedagogiki specjalnej"

Sejm Rzeczpospolitej ogłosił rok 2022 ROKIEM MARII GRZEGORZEWSKIEJ. Biblioteka Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie pragnąc uczcić 100-lecie istnienia przygotowała interesującą wystawę z cyklu „Prekursorzy i twórcy polskiej pedagogiki specjalnej". 

Tegoroczna ekspozycja jest poświęcona Patronce Uczelni – Marii Grzegorzewskiej.

Na wystawie zaprezentowano m. in. 

reprint pracy doktorskiej Marii Grzegorzewskiej, 

 

jedno z pierwszych wydań „Listów do młodego nauczyciela", 

pierwszy numer czasopisma „Szkoła Specjalna" a także 

prace dyplomowe absolwentów Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej/Państwowego Studium Pedagogiki Specjalnej - niektóre z oceną i autografem naszej Patronki.

Ekspozycja jest dostępna w holu Biblioteki APS (budynek B, 3 piętro) od dnia 9 maja 2022 do końca roku. Dyrektor Biblioteki APS Joanna Potęga zaprasza na Wystawę, a historyków myśli pedagogicznej, szczególnie w zakresie pedagogiki specjalnej, do zapoznania się z oryginalnymi wydaniami dzieł tak wyjątkowej Uczonej w dziejach polskiej i europejskiej pedagogiki. 

 

Kondycja moralna i psycho-społeczna Ukraińców na krótko przed wojną

 

Wojna na Ukrainie znalazła swoje odzwierciedlenie m.in. także w referacie członków korespondentów Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy profesorów psychologii Mykola Slusarewskiego i Lubow Najdionowej, którzy mówili w czasie IX Forum Naukowego Polsa-Ukraina/Ukraina-Polska o moralnej i psychicznej kondycji społeczeństwa ukraińskiego na krótko przed inwazją rosyjską na ten kraj. 

 

Niezwykle interesująca była prezentacja wyników badań z początków lutego 2022 roku, a więc tuż przed inwazją wojsk rosyjskich. Wówczas tylko 37 proc. respondentów było przekonanych, że Federacja Rosyjska może rozpocząć wojnę z Ukrainą na pełną skalę, zaś 35,1 proc. nie wierzyła w to. Pytano obywateli Ukrainy o to, jak postrzegają trwającą od 2014 roku wojnę rosyjsko-ukraińską w Donbasie.  Aż 40,5 proc. badanych uważało, że Ukraina prowadzi wojnę z okupantami, zaś 32, 8 proc. badanych wskazało, że to rząd Poroszenki rozpętał wojnę na Donbasie, której nikt nie potrzebował.    

 

Z tezą, że Gdyby Putin wysłał wojska na Ukrainę, to powitano by ich kwiatami zgodziło się 3,2 proc. badanych, zaś nie zgodziło z nią 77,3 proc. respondentów. Aż 19,3 proc. nie miało zdania na ten temat. Rozkład opinii Ukraińców na temat ich poczucia tożsamości narodowej wyglądał następująco: 

79,2 proc. potwierdziło, że chociaż na drodze do ukraińskiej państwowości jest wiele przeszkód, to uważa, że Ukraina musi być niepodległa; 

 

58,1 proc. wskazało, że: Niepodległość Ukrainy nie przyniosła im nic dobrego; 

 

67,6 proc. uważa, że Ukraina jest zbyt różnorodna i nie można się ze sobą dogadać w ramach jednego państwa; 

 

65,1 proc. badanych nie zgodziło się z tezą, że: Konieczne jest jak najszybsze przeprowadzenie  referendum i przywrócenie związku z braterskim narodem radzieckim; 25,4 proc. nie ustosunkowało się do tej tezy; 

 

24 proc. badanych uważało, że: Najgroźniejszym wrogiem narodu Ukrainy jako suwerennego państwa jest nacjonalizm, zaś 43,4 proc nie zgodziło się z tym stwierdzeniem; 

 

56,4 proc. respondentów potwierdziło, że Odrodzenie świadomości narodowej pozwoli Ukrainie stać się silnym państwem; 

 

46,3 proc. badanych zgodziło się z tezą, że: Poziom ich własnego dobrobytu zależy przede wszystkim od nich samych, a nie od sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej w kraju. 

 

Sądzę, że kolejne psychospołeczne badania opinii mieszkańców Ukrainy po doświadczeniu okrucieństw wojny wzmocnią nie tylko poczucie własnej odrębności państwowej, kulturowej i narodowej. Psycholodzy z Akademii Nauk słusznie wskazują we wnioskach ze swoich badań, że o spójności społecznej Ukrainy będą decydować nie tylko osobiste doświadczenia i postawy, ale także dośrodkowe i odśrodkowe siły polityczne państwa, które musi poradzić sobie z przejawami i skutkami zbiorowej psychotraumy.         

 

Jeszcze o IX Polsko-Ukraińskim/Ukraińsko-Polskim Forum Naukowym w Lublinie

 

IX Polsko-Ukraińskie/Ukraińsko-Polskie Forum Naukowe w Lublinie, które zorganizował Instytut Pedagogiki UMCS w Lublinie wraz z Akademią Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie skupiło w auli Instytutu Pedagogiki UMCS łącznie ponad 150 uczestników, w tym z Ukrainy przyjechało ponad dwudziestu doktorów habilitowanych i profesorów, głównie z części zachodniej tego kraju. Delegacji ukraińskich uczonych przewodniczyła prof. Nelli Nyczkało sekretarz naukowy i członek Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy (NANP). 

Uczestnicy Forum przyjęli "Rezolucję", której treść opublikowałem wcześniej. Zespół organizacyjny bilateralnego wydarzenia naukowego pod kierunkiem prof. Ryszarda Bery - kierownika Katedry Pedagogiki Pracy i Andragogiki UMCS wraz z wsparciem dyrektor Instytutu Pedagogiki Stanisławą Byrą uczynił wszystko, by uczestnicy z obu państw czuli się jak we własnym, bezpiecznym środowisku akademickim. Rektorzy UMCS i APS - Radosław Dobrowolski i  Barbara Marcinkowska oraz przewodniczący obu Komitetów Nauk Pedagogicznych PAN i Ukrainy  - profesorowie Stefan M. Kwiatkowski (wiceprzewodniczący KNP PAN) i Wasyl Kremień (prezydent NANP) wprowadzili swoimi wystąpieniami do trwającej dwa dni debaty.   

(fot. Obrady poprzedziło złożenie wieńców przez delegację polską i ukraińską pod pomnikiem Marii Skłodowsiej-Curie).

    Wydawałoby się, że trwające od dwóch lat badania naukowe uczonych obu państw skoncentrowane na problematyce edukacji w okresie pandemii Covid-19 będzie nieadekwatne do sytuacji sąsiedniego kraju, który doświadcza od 2014 roku, a w ekstremalnie dramatycznym wymiarze na skutek inwazji wojsk rosyjskiego agresora od 24 lutego 2022 roku. Jednak, jak podkreślali akademicy Ukrainy, mimo trwającej wojny i zaistniałych zniszczeń, także w infrastrukturze szkolnictwa wyższego i oświaty, kontynuowany jest w ich kraju proces kształcenia, wychowania dzieci i młodzieży oraz prowadzone są badania naukowe, szczególnie te związane w naukach pedagogicznych  z wdrażaniem nowego ustroju szkolnego i programowo-metodycznych reform oświatowych. 

Wymiana raportów z badań w okresie pandemii jednoznacznie potwierdziła, że ten czas nie został stracony dla rozwiązań edukacyjnych, gdyż paradoksalnie przygotował nasze społeczeństwa do cyfrowej edukacji. Szczególnie na Ukrainie musiała ona być kontynuowana niemalże na całym terytorium państwa w wyniku działań wojennych i eksterminacji ludności cywilnej, w tym przecież także naukowców, nauczycieli i wychowawców pozaszkolnych. 

Kluczowy dla zrozumienia zaistniałej sytuacji był referat członkini NANP na Ukrainie prof. Łarysy Łukianowej, która mówiła o wpływie pandemii Covid-19 na szkolnictwo wyższe i sposoby przezwyciężania jej konsekwencji w krajowej i zagranicznej przestrzeni edukacyjnej. Badaniami objęła bowiem 424 pełne odpowiedzi, jakie uzyskała z instytucji szkolnictwa wyższego w 109 krajach. Po ich usystematyzowaniu i analizie wykazała przyczyny negatywnych następstw pandemii COVID-19 szkolnictwie wyższym m.in. ograniczenie mobilności studiowania młodzieży akademickiej w kraju i poza granicami. Aż 89 proc. uczelni na Ukrainie musiało zawiesić wyjazdy na staże naukowe i praktyki studenckie. 

Odwołano w tym czasie większość konferencji międzynarodowych i krajowych. Pojawiły się problemy naruszenia dobrostanu psychicznego studentów, w tym poczucie samotności, wzrost niepewności, nadmierne dramatyzowanie sytuacji, stres, zaburzenia snu itp. Podobne stany pojawiały się wśród nauczycieli akademickich, wśród których część była niezadowolona z konieczności przejścia na zdalne kształcenie, gdyż nie posiadali pełnych kompetencji oraz koniecznej motywacji do samokształcenia i korzystania z platform cyfrowych. 

Jak wynika z badań Ł. Łukianowej - ponad 56 proc. studentów odczuło sytuację pandemii jako zdecydowanie negatywną w stosunku do stacjonarnej edukacji. Co ciekawe, ok. 30 proc. młodzieży wyrażało się pozytywnie o cyfrowej edukacji. Uległa pogorszeniu sytuacja finansowa uniwersytetów w związku z koniecznością redystrybucji finansów publicznych na opiekę zdrowotną i osłony socjalne. Zdaniem Profesor edukacja była jedną z tych dziedzin życia publicznego, które zostały dotknięte najbardziej w pierwszych miesiącach pandemii. 

Obniżył się wskaźnik wniosków o przeprowadzenie postępowań awansowych w nauce. Ponad połowa instytucji szkolnictwa wyższego zaprzestała działalności lub została całkowicie zamknięta, pozostałe zaś przeszły na edukację zdalną. Pojawiły się też tak niekorzystne zjawiska, jak korzystanie przez młodzież z kursów internetowych o wątpliwej jakości, brak możliwości ich pełnej weryfikacji czy przejawy nieuczciwości w czasie zaliczania i egzaminowania. Polskie szkolnictwo wyższe i nauka doświadczyło tych samych zjawisk. 

Pozytywnym następstwem edukacji zdalnej w wyniku pandemii Covid-19 było bardzo dobre przygotowanie dzieci, młodzieży i osób dorosłych do komunikacji w warunkach wojennych.  

Rektorzy szkół wyższych Ukrainy oraz dyrektorzy instytutów naukowych NANP, którzy nie mogli przyjechać do Polski, w tym prezydent NANP prof. Wasyl Kremień, nagrali swoje wystąpienia, dzięki czemu uczestnicy Forum mieli możność zapoznania się z wynikami ich badań a także z projektami badań naukowych, które są realizowane we współpracy z uczelniami technicznymi naszych państw oraz uniwersytetami. O jednym z takich projektów mówił prof. Walerij Bykow, dyrektor Instytutu Cyfryzacji Edukacji i członek NANP Ukrainy, a dotyczący współtworzenia z uczonymi Politechniki w Poznaniu pierwszej, międzynarodowej cyfrowej Encyklopedii Oświaty.

Oczywistym faktem było podjęcie w trakcie Forum problematyki kształcenia i wychowywania w państwach posttotalitarnych oraz dotkniętych totalitaryzmem (raszyzmem) w XXI wieku. wygłosiłem na ten temat referat , zaś w kierowanej przeze mnie Sekcji o psychologicznych aspektach społecznego poparcia reżimów totalitarnych mówił ukraiński psycholog, dr hab. Mychajło Najdionow – dyrektor Instytutu Badań Refleksyjnych i Specjalizacyjnych. W wyniku psychoanalitycznych badań i studiów biograficznych z okresu m.in. dzieciństwa Hitlera, Stalina i Putina została potwierdzona nastęująca prawidłowość: przemoc zaczyna się w środowisku naturalnej socjalizacji, w domu rodzinnym, w którym niektórzy dorośli – rodzice czy opiekunowie dzieci – znęcają się nad nimi. 

Od niemalże początku XX wieku trwa w pedagogice wojna między zwolennikami wychowania autorytarnego, wychowania w posłuszeństwie i do posłuszeństwa z przedstawicielami pedagogiki antyautorytarnej, humanistycznej, a więc pedagogiki stojącej po stronie dziecka, jego godności. Jesteśmy zobowiązani jako pedagodzy działać na rzecz eliminacji te pierwszej z codziennego życia, aby – jak upominał się to filozof Theodore Adorno – „Oświęcim nigdy się już nie powtórzył. Trzeba poznać mechanizmy, które sprawiają, że ludzie stają się zdolni do takich czynów, trzeba im samym te mechanizmy ukazać i przez rozbudzanie powszechnej świadomości tych mechanizmów starać się nie dopuścić do tego, by ludzie znowu mogli się takimi stać“.

Mychajło Najdionow mówił o tym, że hipokryzja w społeczeństwach poprzedza pojawienie się wojen i tyranii. Wojna Rosji przeciwko Ukrainie jest atakiem totalitaryzmu na cywilizację ludzką w ogóle. Totalitaryzm wykorzystuje technologie do tworzenia alternatywnej (fałszywej) świadomości przede wszystkim we własnym społeczeństwie, zamieniając państwo w maszynę terrorystyczną poprzez zastraszanie, aresztowania, fałszerstwa i blokady informacyjne. Dyskutowano zatem w czasie Forum o tym, jak edukacja i nauką mogą pomóc w wyjściu z wojennej traumy, zniszczeń, okrucieństw i eksterminacji ludności cywilnej. 

     

Szczegółowa problematyka IX obrad polskich i ukraińskich reprezentantów nauk o wychowaniu obejmowała następujące zagadnienia: 

1. Prawne i organizacyjne podstawy edukacji w warunkach pandemii. 

2. Funkcjonowanie szkól i uczelni w okresie lockdownu. 

3. Problemy opieki nad dziećmi w okresie zdalnej edukacji. 

4. Możliwości i bariery edukacji dorosłych w systemie on-line. 

5. Edukacja on-line: doświadczenia i wnioski. 

6. Przygotowanie i praca nauczycieli w systemie zdalnego nauczania. 

7. Zakłócenia procesów socjalizacyjnych dzieci i młodzieży w sytuacji braku kontaktów rówieśniczych. 8. Zagadnienia badawcze podejmowane przez pedagogów, a odnoszące się do edukacji realizowanej w warunkach pandemii. 

W wydawnictwach naukowych UMCS ukażą się jeszcze w tym roku teksty wystąpień uczestników Forum.