Ukazała się monografia Kamilli Frejusz pt. „Wychowanie jako „dialog i spotkanie” w myśli pedagogicznej Janusza Tarnowskiego. Studium hermeneutyczno-krytyczne” (Wydawnictwo Collegium Bobolanum w Warszawie, ss. 369)
Ogromnie się cieszę, że Kamilla Frejusz przygotowała do wydania monografię, którą miałem zaszczyt recenzować w ubiegłym roku w ramach przewodu doktorskiego. Już wówczas rozprawa sprawiła mi szczególną satysfakcję ze względu na temat i związany z nim problem badawczy oraz znakomitą strukturę i wykładnię treści.
Nie jest łatwo prowadzić badania kategorii pojęciowych w wymiarze biograficzno-problemowym, gdy mamy do czynienia z bogactwem twórczości wyjątkowej postaci w naukach humanistycznych i społecznych śp. ks. prof. Janusza Tarnowskiego. Uczynienie przedmiotem analizy dialogu i spotkania wyprzedziło w czasie dramat społecznego dystansu, którego doświadcza ludzkość niemalże na całym świecie w wyniku pandemii COVID-19. Tym, czego nam brakuje od ponad roku, są właśnie SPOTKANIA z osobą/-ami „tu i teraz”, „face to face”, bycie w bezpośredniej relacji, która jest warunkiem najpełniej rozwijającego się dialogu.
Autorka tej rozprawy potwierdza swoim studium znakomity warsztat badawczy, umiejętność rekonstrukcji dwóch kategorii pojęciowych w ujęciu pedagogii personalno-egzystencjalnej Janusza Tarnowskiego, ich recepcji, krytyki i afirmacji w zderzeniu z także z innymi kierunkami myśli humanistycznej i społecznej XX w. Trafnie ustala uwarunkowania społeczno-historyczne,, teologiczne i filozoficzne w dziełach J. Tarnowskiego jako wybitnego inkontrologa - pedagoga spotkania, pedagoga dialogu. Tym samym i niniejsza rozprawa znakomicie wpisuje się w rzadko prowadzony, bo niezwykle trudny i subtelny kulturowo, filozoficznie zakres badań inkontrologicznych, które doskonalą naukową teorię spotkań.
Mamy w kraju rozprawy z tego zakresu niezwykle inspirujące filozoficzne monografie twórcy polskiej odmiany inkontrologii - systemu filozoficznego, który nazwał „ergantropijno-inkontrologicznym systemem filozofii spotkań w rzeczach” Andrzeja Nowickiego („Portrety filozofów w poezji, malarstwie i muzyce” 1978; „Nauczyciele” 1981; „Spotkania w rzeczach” 1991 ), Jerzego Bukowskiego („Zarys filozofii spotkania” 1990), Pawła Walczaka („Wychowanie jako spotkanie. Józefa Tischnera filozofia człowieka jako źródło inspiracji pedagogicznych” 2007) czy ostatnio wydaną Adama Węgrzeckiego (Wokół filozofii spotkania. Myśl filozoficzna, 2014).
O ile jednak wszystkie wymienione tu publikacje z inkontrologii są autorstwa filozofów, którzy odkrywają i wyjaśniają kategorię spotkania jako szczególnego rodzaju relacji międzyludzkich, o tyle w przypadku ks. prof. Janusza Tarnowskiego mamy do czynienia z autorską teorią i praktyką wychowania jako dialogu i spotkania, która spiralnie łączy najnowszą wiedzę z psychologii, teologii, filozofii i pedagogiki oraz nauki społecznej Kościoła katolickiego dla pedagogiki i w pedagogice.
Wysoko zatem należy docenić uwzględnienie przez K. Frejusz powstałe w kraju, a przecież rozproszone w różnych uniwersytetach prace dyplomowe poświęcone myśli pedagogicznej J. Tarnowskiego, gdyż rzadko spotyka się tak rzetelną kwerendę prac badawczych. Nie zawsze naukowcy studiują publikacje zwarte na interesujący ich temat czy nieopublikowane dysertacje, poszukują analiz w czasopismach i pracach zwartych, a jeszcze rzadziej korzystają ze źródeł archiwalnych.
Otrzymujemy monograficzne, interdyscyplinarne studium z filozofii, teologii i teorii wychowania w dialogu i spotkaniach ks. J. Tarnowskiego - wybitnego pedagoga, który wyznaczył swoją twórczością i działalnością wydawniczą (naukową i publicystyczną, oświatową) oraz udziałem w setkach konferencji i seminariów naukowych nie tylko nowe podejście do wychowania, ale i wykreował posoborowe pojmowanie wychowania jako dialogu i spotkania.
Określany mianem „Korczaka w sutannie” ks. J. Tarnowski stworzył także „parasol ochronny” nad młodymi uczonymi, inspirując ich w duchu otwartej pedagogiki chrześcijańskiej (określenie za ks. Marianem Nowakiem) do rozwijania współczesnej myśli pedagogicznej z pasją, zaangażowaniem, w dialogu z tradycją i wyzwaniami przyszłości, kreując własną autentycznością warunki do spotkania z INNYM pedagogiem i/lub z INNĄ pedagogią czy myślą filozoficzną. Autorka recenzowanej monografii świetnie odczytała zróżnicowane myśli egzystencjalnej w naukach humanistycznych, starając się zarazem poprowadzić czytelnika po złożonych arkanach myśli, idei i teorii Janusza Tarnowskiego.
Jestem pod autentycznym wrażeniem znajomości literatury przedmiotu, w tym wykorzystania do eksplikacji interesujących źródeł i dzieł pedagogiki ks. J. Tarnowskiego, a także izomorficznych do nich rozpraw współczesnych myślicieli, humanistów i badaczy pedagogiki chrześcijańskiej w osobach profesorów: x. Jerzego Bagrowicza, x. Stanisława Dziekońskiego, x. Jarosława Michalskiego, Katarzyny Olbrycht, x. Józefa Tischnera, x. Stanisława Chrobaka i Bogusława Milerskiego.
Autorka osadza swoje studium w ramach niezwykle intensywnie rozwijającej się, a przecież nieobecnej, bo zakazanej, objętej cenzurą w okresie PRL pedagogiki religii, pedagogiki pastoralnej, pedagogiki katolickiej czy mówiąc szerzej – chrześcijańskiej. Swoją rozprawą K. Frejusz przywraca wartość pedagogiki duchowej, kiedy na podstawie badanych przez siebie źródeł wiedzy rekonstruuje myśl filozoficzną egzystencjalistów, personalistów, a nawet pedagogiki socjalistycznej.
Jeden z głównych sprawców nieudanej próby jej humanizacji (uczłowieczania i ucywilizowania) prof. Bogdan Suchodolski był przecież promotorem pracy magisterskiej ks. Janusza Tarnowskiego. Trzeba to wyraźnie podkreślić za Emmanuelem Mounierem, że „Personalizm jest jedynym terenem, na którym może rozegrać się uczciwa i udana bitwa z marksizmem” (s. 73). Autorka włącza się do tej „bitwy” nie tylko z marksizmem, ale także z metodologicznie rozpoznawalną jako błędna recepcją niektórych myśli w pedagogice personalistycznej i pedagogice egzystencjalnej. Znakomicie pokazuje częsciowo niszczący humanum charakter pedagogiki socjalistycznej, dekonstruuje materialistyczną koncepcję osobowości Bogdana Suchodolskiego. W kontekście dialektyki marksistowskiej potrafi dostrzec także pozytywne elementy zmian, jakie ta pedagogika wprowadziła w naszym kraju.
Znakomicie odczytuje afirmację i polemiki J. Tarnowskiego z współczesną myślą pedagogiczną i antypedagogiką. Dzięki temu rozprawa jest w swej treści fascynująca, bo nie ma w niej demagogicznych argumentów, ale źródłowo uzasadnione racje dzieł badanych postaci. Dzięki temu czytelnik może doświadczyć czegoś nowego, oryginalnego, ale i otwiera jemu pole do włączenia się z własnymi uwagami do niektórych treści w formie dyskursywnej i polemicznej.
W wyniku toczącej się od co najmniej dwóch dekad walki politycznej w kraju mamy niezbyt przychylny klimat dla pedagogiki chrześcijańskiej. Kolejne pokolenia kandydatów do zawodu pedagogicznego, nauczycielskiego czy nieprofesjonalnej aktywności wychowawczej mogą mieć dzięki temu studium dostęp do ponadczasowych, uniwersalnych i humanistycznych treści.
Jak pisał o tym nurcie pedagogiki współczesnej wybitny historyk Stefan Wołoszyn – sytuuje się ona po stronie dziecka, w obronie jego godności, praw do rozwoju, kształcenia i wychowania, a przeciwko wszelkim formom wychowania patologicznego, toksycznego, autorytarnego, jakim jest przemoc wobec dziecka, opresja, manipulacja, indoktrynacja i jego urabianie. Nie bez powodu określamy ks. prof. J. Tarnowskiego mianem „Korczaka w sutannie”. Czynimy tak nie tylko ze względu na jego studia i publikacje poświęcone Staremu Doktorowi, ale osobistą postawę i zaangażowanie w kształtowanie dialogicznych relacji z każdą osobą, bez względu na jej wiek, płeć, status społeczny, wyznanie itp.
Monografia dr K. Frejusz jest znakomitym studium metateoretycznym fundamentalnych dla procesu wychowania młodych pokoleń kategorii dialogu i spotkania. Wzbogaca tym samym myśl pedagogiczną ks. J. Tarnowskiego o własną, a oryginalną i wartościową poznawczo analizę naukowych źródeł wiedzy na powyższy temat. Otrzymujemy klarowną narrację, o logicznej konstrukcji i bogactwie badanych tekstów naukowych, która stanowi wyjątkową rekonstrukcję pedagogii chrześcijańskiej.
Walory tej monografii będą inspirować kolejnych badaczy do kontynuowania naukowego dyskursu w tym nurcie. Skorzystają z tej ksiązki studenci nie tylko kierunku pedagogika czy kierunków nauczycielskich na studiach przedmiotowych, ale także czynni zawodowo nauczyciele, wychowawcy, katecheci, teolodzy i psycholodzy wychowawczy, gdyż znajdą w tej rozprawie inspiracje do doskonalenia praktyki i pracy nad sobą, a także argumenty umacniające ich we własnej pedagogii zorientowanej na osobę i sens życia w duchu najwyższych wartości, urzeczywistniania człowieczeństwa w rodzinie, szkole, środowiskach społeczno-wychowawczych i religijnych.
Otrzymujemy dar na nowo odczytanej pedagogiki personalno-egzystencjalnej ks. prof. Janusza Tarnowskiego, która tworzy wyjątkowo poznawczy, emocjonalny i duchowy pomost do międzyludzkich spotkań w świecie realnym, wirtualnym i transcendentnym.