Uwagi do projektu rozporządzenia MEN dotyczącego edukacji dla bezpieczeństwa

UWAGI DO PROJEKTU ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ ZMIENIAJĄCE ROZPORZĄDZENIE W SPRAWIE SPOSOBU REALIZACJI EDUKACJI DLA BEZPIECZEŃSTWA Z 31 MARCA 2017 R. przygotowała bardzo kompetentna osoba, bo dr Aneta Wnuk. Właśnie ukazała się książka wypromowanej przeze mnie doktor nauk społecznych, której edycja jest skorygowaną o uwagi recenzentów dysertacją doktorską.

Jak podaje resort edukacji:

projekt rozporządzenia ma na celu dostosowanie sposobu realizacji obowiązkowej edukacji dla bezpieczeństwa do nowych typów szkół, wprowadzonych ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59). Ww. ustawa, począwszy od 1 września 2017 r. wprowadza nową strukturę szkolnictwa, która obejmuje: 1) ośmioletnią szkołę podstawową; 2) szkoły ponadpodstawowe: a) czteroletnie liceum ogólnokształcące; b) pięcioletnie technikum; c) trzyletnią branżową szkołę I stopnia; d) trzyletnią szkołę specjalną przysposabiającą do pracy; e) dwuletnią branżową szkołę II stopnia; f) szkołę policealną dla osób posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 166 ust. 1 ww. ustawy, wprowadzonym ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60) obowiązkowi w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa będą podlegać uczniowie 8 letnich szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych: liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia, z wyjątkiem uczniów szkół dla dorosłych. Przepis ten zacznie obowiązywać od 1 września 2017 r.

Zmiana w § 1 (dot. § 2) projektu ma charakter dostosowujący i polega na uwzględnieniu w rozporządzeniu nowej struktury szkolnictwa tj. wydłużonej nauki w szkole podstawowej z 6 do 8 lat oraz nowego typu szkoły - branżowej szkoły I stopnia. Specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe będą organizowane dla uczniów, którzy ukończą klasę VIII szkoły podstawowej, klasę I branżowej szkoły I stopnia, klasę I czteroletniego liceum ogólnokształcącego lub klasę I pięcioletniego technikum. W odniesieniu do specjalistycznych obozów szkoleniowo-wypoczynkowych wskazano, że ich organizacja musi odbywać się zgodnie z zasadami określonymi w art. 92a-92t i w art. 96a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2016 r. poz. 1943, z późn. zm.).

Uwzględniając określony w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe harmonogram wdrażania reformy systemu oświaty, niniejsze rozporządzenie stosuje się do: 1) 8-letniej szkoły podstawowej i branżowej szkoły I stopnia - począwszy od roku szkolnego 2017/2018; 2) 4—letniego liceum ogólnokształcącego i 5-letniego technikum począwszy od roku szkolnego 2019/2020.
W § 2 projektu wprowadza się regulację o charakterze przejściowym dotyczącą sposobu realizacji edukacji dla bezpieczeństwa w okresie wdrażania reformy systemu oświaty, tj. w dotychczasowych gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych.


Ekspert Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN - pani dr Aneta Wnuk przygotowała następującą opinię:

W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie sposobu realizacji edukacji dla bezpieczeństwa § 2. brzmi:

W czasie ferii letnich dla uczniów, którzy ukończyli pierwszą klasę zasadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego lub technikum, mogą być organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa na zasadach określonych w przepisach w sprawie warunków, jakie muszą spieniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania.

W projekcie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu realizacji edukacji dla bezpieczeństwa z 31 marca 2017 r. § 2. otrzymuje brzmienie:
W czasie ferii letnich dla uczniów, którzy ukończyli:
1) klasę VIII szkoły podstawowej lub
2) klasę I szkoły ponadpodstawowej: branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego lub technikum – mogą być organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa na zasadach określonych w art. 92a-92t i art. 96a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2016 r. poz. 1943, 1954, 1985 i 2169 oraz z 2017 r. poz. 60).”.

Treść wyżej wspomnianych art. 92a-92t jest następująca:
Art. 92a. 1. Ilekroć w art. 92b–92t i art. 96a jest mowa o wypoczynku, należy przez to rozumieć wypoczynek organizowany dla dzieci i młodzieży w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych, połączony ze szkoleniem lub pogłębianiem wiedzy, rozwijaniem zainteresowań, uzdolnień lub kompetencji społecznych dzieci i młodzieży, trwający nieprzerwanie co najmniej 2 dni, w czasie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej, w kraju lub za granicą, w szczególności w formie kolonii, półkolonii, zimowiska, obozu i biwaku.

Oba zapisy są zbyt szczegółowe i zamiast motywować do aktywności to ją ograniczają. Przypomina to zapis w Ustawie o kierującym pojazdami, w którym to określono, że zajęcia teoretyczne z kursantami na prawo jazdy mają się odbywać z zastosowaniem metody wykładu.

Zaproponowana zmiana § 2. niepotrzebnie zawęża:

• czas wypoczynku z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa tylko do ferii letnich choć w art. 92b–92t i art. 96a mowa jest o różnych okresach jego realizacji; wypoczynek może być przecież organizowany również w trakcie roku szkolnego,

• możliwość udziału w wypoczynku z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa tylko dla uczniów, którzy ukończyli klasę VIII szkoły podstawowej lub klasę I szkoły ponadpodstawowej: branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego lub technikum; taką możliwość powinni mieć uczniowie wszystkich klas niezależnie od tego czy obecnie uczestniczą lub uczestniczyli w ostatnim semestrze, zgodnie z podstawą programową, w zajęciach dot. edukacji dla bezpieczeństwa,

• wypoczynek uczniów dot. edukacji dla bezpieczeństwa do udziału w obozach szkoleniowo-wypoczynkowych; pojęcie obóz nie jest to końca zdefiniowane, np. SJP PWN określa go jako «formę zorganizowanego wypoczynku grupy ludzi, połączoną z uprawianiem sportu, nauką czegoś itp.; za obóz uznaje się też osoby biorące udział w tej formie wypoczynku», miejsce doskonalenia połączonego z wypoczynkiem; obóz jest zatem jedną z wielu form wypoczynku.

Ponadto w projekcie rozporządzenia zapisano, że obozy mogą być organizowane, a więc nie muszą, nie są obligatoryjne.

Jednak w uzasadnieniu do projektu z dnia 31 marca 2017 r. stwierdza się, że:
Specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe będą organizowane dla uczniów, którzy ukończą klasę VIII szkoły podstawowej, klasę I branżowej szkoły I stopnia, klasę I czteroletniego liceum ogólnokształcącego lub klasę I pięcioletniego technikum. Słowo "będą" to nie synonim mogą być – to znacząca różnica w treści projektu rozporządzenia i jego uzasadnienia.

Obecnie na rynku dostępna jest szeroka oferta wypoczynku dot. edukacji dla bezpieczeństwa i wielu innych obszarów adresowana do dzieci i młodzieży. Udział w nich dzieci i młodzieży jest dobrowolny. Nie jest uzasadnione, aby regulować rozporządzeniem tematy przewodnie tego wypoczynku. Projekt rozporządzenia nie udziela dyspozycji odnośnie preferowanych przez MEN tematów przewodnich wypoczynku dla dzieci i młodzieży. Projekt rozporządzenia nie wskakuje na szkoły ani na inne podmioty jako organizatorów czy realizatorów tej formy wypoczynku.

W związku z tym zapis § 2. wydaje się bezzasadny.

Ekspert sugeruje zmiany zapisu:

Zagadnienia dot. edukacji dla bezpieczeństwa, w tym również profilaktyki zdrowotnej mogą być tematem przewodnim wypoczynku przeznaczonego dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

Protest slawistów przeciwko trybowi wprowadzania zmian w trzech ustawach o nauce

W państwie demokratycznym nie tylko sprawujący najwyższe urzędy piszą do siebie listy, ale i naukowcy tak czynią, kiedy uważają, że planowane przez polityków zmiany nie są godne poparcia czy może wzbudzają szczególny niepokój. Oto kolejny list, który trafił do mojej poczty z prośbą o jego upowszechnienie:

Informuję, że wykonując uchwałę 24/2017 Rady Naukowej naszego Instytutu Prezydium RN przygotowało i zamieściło na portalu Change.org protest adresowany do Prezydenta RP, Premier RP oraz Wicepremiera i Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeciwko trybowi wprowadzania do obiegu społecznego sprawy zmian w ustawach o PAN, szkolnictwie wyższym oraz o nadawaniu stopni i tytułów naukowych. Bardzo byśmy prosili o Państwa podpisy pod tym protestem, a także o rozpowszechnienie wiedzy wśród swoich znajomych, by i oni mogli wspomóc nas swoimi protestami. Podpisy zebrane do poniedziałku wieczora będą we wtorek rano przekazane Pani Dyrektor, by mogła je zabrać na seminarium z udziałem Ministra Gowina - będzie to dodatkowe wspomożenie jej argumentacji.

Z wyrazami szacunku

prof. dr hab. Ryszard Grzesik - Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Slawistyki PAN

Read the letter
Letter to
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Prezes Rady Ministrów
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Protest przeciwko trybowi wprowadzania zmian w trzech ustawach o nauce


Rada Naukowa Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Uchwała 24/2017 ) z niepokojem odnotowuje brak rzetelnej polityki informacyjnej oraz transparentnej i demokratycznej debaty nad planowanymi zmianami w ustawach o PAN, szkolnictwie wyższym oraz o nadawaniu stopni i tytułów naukowych.

Informacje, docierające do nas z mediów, strony internetowej MNiSW czy incydentalnych spotkań z przedstawicielami Ministerstwa, budzą obawy, że planowane w dotychczasowym trybie reformy przynieść mogą skutki odwrotne od zamierzonych. Zmiany wprowadzane pospiesznie w warunkach chronicznego niedofinansowania badań naukowych oraz uniwersytetów państwowych doprowadzą naszym zdaniem do nieodwracalnych szkód – dalszego obniżania jakości i kreatywności badań oraz do postępującego spadku pozycji polskich jednostek naukowych i akademickich w międzynarodowych rankingach. Niespotykane tempo planowanych zmian legislacyjnych zagraża poczuciu stabilizacji naukowców i nauczycieli akademickich, niezbędnej do prowadzenia rzetelnych badań oraz kształcenia młodej kadry naukowej.

Od podmiotów odpowiedzialnych za politykę naukową państwa domagamy się pełnego i jednoznacznego przekazu o celach i kierunkach planowanych zmian, a także merytorycznych i demokratycznych konsultacji ze środowiskami nauki polskiej. Ze swojej strony widzimy możliwość wypracowania przez środowiska naukowe i akademickie takich projektów zmian, które oparte będą na dotychczasowym doświadczeniu, dorobku i tradycji, a zarazem wyjdą naprzeciw potrzebom współczesności i wyzwaniom stawianym przez najlepsze instytucje naukowe i akademickie w świecie.
List przekazujemy do wiadomości publicznej z apelem o rozpowszechnianie i podpisywanie.

Rada Naukowa Instytutu Slawistyki PAN

Kto przemilcza a kto ujawnia zaniżanie subwencji oświatowej?

Pan dr Bogdan Stępień powołał przed laty do życia Instytut Analiz Regionalnych, by oferować zainteresowanym podmiotom gospodarczym, w tym także samorządom terytorialnym, które są podmiotami prowadzącymi placówki oświatowo-wychowawcze (m.in.przedszkola i szkoły), własne ekspertyzy.

Wśród wielu studiów analitycznych zwraca m.in. uwagę na to, że każdy rząd - niezależnie od tego, jaką reprezentuje opcję ideologiczną i która partia jest jego ostoją - jest zobowiązany do opracowania wzoru podziału subwencji oświatowej i zgodnie z nim przydzielania środków finansowych na dany rok. Okazuje się jednak, że albo władze czynią to celowo, albo niekompetentnie, skoro stosowana przez nie metodologia prowadzi do absurdów np. nie uwzględnia nauczycieli szkół niepublicznych podczas naliczania kwoty subwencji oświatowej, ale uwzględniania ich podczas jej podziału.

Można sformułować hipotezę, że owa "metodologia" staje się przedmiotem swoistej gry politycznej, bowiem - jak wynika z ekspertyz B. Stępnia - od kilkunastu lat mamy do czynienia z permanentnym zaniżeniem przez Ministerstwo Edukacji Narodowej subwencji oświatowej na każdy kolejny rok kalendarzowy, przy równoczesnym zwiększaniem zadań i związanych z nimi coraz wyższych kosztów.

Zaglądając na stronę powyższego Instytutu przekonamy się, że fakt bezczelnego zaniżania przez władze PO i PSL subwencji oświatowej był przedmiotem licznych interpelacji posłów opozycji, wówczas przede wszystkim z PIS (Machałek Marzena - Sekretarz Stanu w MEN - posłanka PiS, Mazurek Beata - Rzecznik PiS - posłanka PiS, Moskal Kazimierz - poseł PiS i Osuch Jacek - poseł PiS).

Słusznie zatem dr B. Stępień pyta, czy posłowie PiS - bardzo zatroskani o polską edukację i jej finansowanie w poprzedniej kadencji, staną na wysokości zadania i również tym razem nagłośnią problem, kierując do Ministra Finansów oraz Ministra Edukacji Narodowej interpelacje w trosce o dobro wspólne? Nie można przecież w duchu prawa i sprawiedliwości, prawdy i rzetelności godzić się na to, by minister edukacji twierdziła, że są zabezpieczone w budżecie państwa środki na oświatę, i w tym roku będą nawet wyższe, od ubiegłorocznych, podczas gdy z "twardych" wyliczeń statystycznych rysuje się obraz temu zaprzeczający!

Posłowie minionej koalicji rządzącej przez 8 lat skupili się teraz na inicjatywie referendalnej w sprawie "reformy" ustrojowej szkolnictwa. Nie mają czasu na wyliczanie błędów formacji rządzącej, gdyż do tego trzeba mieć fachowców. Tymczasem PO takowych nie miała, więc trudno, by teraz nagle mogła się "odkuć" za wytykanie jej za okres 2008-2015 ignorancji, bezczelności czy/i manipulacji w resorcie edukacji.

Osoby zajmujące się jednak metodami badań naukowych sięgają po narzędzia analiz, które są odporne na uwikłania ideologiczne, polityczne, interesy partyjne czy propagandowe. Fakty są faktami. Matematyczne dane nie podlegają elastycznemu naginaniu ich do oczekiwań władzy czy czyichś aspiracji, tylko są weryfikowane lub odrzucane zgodnie z prawami obowiązującymi w naukach ścisłych!


Zdaniem dra B. Stępnia - wbrew powszechnym zapewnieniom p. Anny Zalewskiej, obecnie wdrażana reforma ustrojowo-programowa szkolnictwa została nie tylko źle zaplanowana, źle przemyślana, ale i błędnie policzona, gdyż subwencja oświatowa na rok 2017 jest zaniżona o prawie pół miliarda złotych (486 870 tys. zł). Tym samym MEN nie ma koniecznych środków na likwidację gimnazjów, a co dopiero mówić o reformie programowo-metodycznej.

"Zaniżenie subwencji oświatowej na dany rok budżetowy ma bardzo poważne konsekwencje nie tylko dla obecnych, ale i przyszłych finansów samorządowych, bo w myśl art. 28 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zaniżona kwota subwencji na dany rok, staje się podstawą do jej ustalania na rok kolejny. Zatem zaniżenie subwencji oświatowej na rok 2017 będzie mogło mieć swoje konsekwencje w latach następnych".

Korzenie, źródła i narracje edukacji

Dajmy sobie spokój z przepychankami z politykami, bo - jak widać - są oni wiedzoodporni, aroganccy, prymitywni w uzależnianiu losów polskich dzieci i młodzieży od własnych gier partyjnych o władzę. Nic dziwnego, ze wykorzystują w tym celu najnowsze techniki manipulacji i propagandy politycznej, bo społeczeństwo - w swej większości - i tak nie ma czasu na weryfikowanie populistycznych argumentów o rzekomo dobrej zmianie i dobrej szkole. To nie ministerstwo o tym decyduje.

Czas powrotu do źródeł, korzeni, by narracje o szkole stały się przedmiotem rzeczywistej refleksji tak w środowisku rządzących, polityków władzy i opozycji czy kadr kształcących przyszłych nauczycieli. Obecni i tak obie poradzą. Gorzej zawsze mają dzieci, uczniowie, gdyż oni nie mają wyboru, są skazani na szkołę w wersji hard- lub softpolitycznej, mniej lub bardziej indoktrynującej. Jest okazja do zwarcia szeregów, do kolejnej rozmowy o edukacji. Stwarza ją najnowsza książeczka prof. Aleksandra Nalaskowskiego z Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu. Zanim ktoś podejmie decyzję o tym, by jej w ogóle nie czytać lub jednak czytać z odpowiednim dla siebie uprzedzeniem wobec autora, to lepiej niech da sobie spokój.

Najnowsza książka "Nalaska", jak mówią o tym Profesorze zwolennicy Jego znakomitego znawstwa szkoły powszechnej i uniwersytetu, w odróżnieniu od większości autorów, polityków czy krytyków, którzy pamiętają ją tylko z własnego dzieciństwa i młodości, jest powrotem do wcześniej utrwalanych myśli, idei i refleksji. Autor jest bowiem mistrzem nie tylko naukowej eseistyki, ale także hermeneutą rzeczywistości edukacyjnej, która wymaga wielokrotnego namysłu. Jak sam pisze w "Zaproszeniu do lektury":

Przeglądając własny dorobek i penetrując twardy dysk w komputerze, odnalazłem sporo tekstów nigdzie nieopublikowanych, zaczętych, a nieskończonych, których pisanie zarzuciłem z powodu albo braku pomysłu, albo zniechęcenia czy też szwankującego niekiedy zdrowia. Z obecnej perspektywy niektóre z nich uznałem za całkiem sensowne i postanowiłem nad nimi jeszcze popracować. Jakkolwiek nie nad wszystkimi i nie od razu.

Wracałem do nich, zmieniałem, zostawiałem, wracałem. Każdy z badaczy ma swój warsztat pisarski i własny sposób przelewania myśli na papier. (...) Dużą przygodą było komponowanie tej książki z zachowaniem strategii, aby jeden tekst uzupełniał inny, a niekiedy go wyjaśniał, lub też stał w świadomie ułożonym kontrapunkcie. (Edukacja. Korzenie-źródła-narracje, Kraków: Impuls 2017, s. 5-6)

Tomik otwiera "Pierwszy wykład", w którym ma miejsce odsłona mentalności i postaw studentów pokolenia NETT (akronim z języka angielskiego: young people not in employment, education or training). Nie tylko swoim studentkom (kobiety bowiem stanowią zdecydowaną większość w środowisku studiujących pedagogikę) "maluje" własnymi metaforami, inteligentnymi analogiami, odwołaniami do wiedzy historycznej, geograficznej, architektonicznej, kulturowej, psychologicznej itd. naukę, by - zanim się w nią zagłębią na poważnie, parametrycznie i kaerkalnie - nie znienawidzili jej istoty i ponadczasowej misji.

Nalaskowski jest od dawien dawna wytrawnym obserwatorem codzienności, strażnikiem pamięci historycznej, patriotą z krwi i kości, empatycznym etykiem pedagogicznym, ale i wiarygodnym dekonstruktorem kłamstwa, fikcji, pozorów dającym w ostatnich latach szczególne świadectwo chrześcijańskiej postawy. To nie sprzyja korporacyjnej przychylności, bo kto lubi, kiedy uświadamia mu/jej się nakładanie obcej skóry dla ukrycia własnych braków.

Kiedy jeden z wykładów poświęcił sumieniu i występkowi przekonuje nas, że chciał w ten sposób: (...) pokazać tkwiący w nich (studentach - przyp. BŚ) potężny potencjał, do którego można dotrzeć, tylko dokopując się do korzeni, by potem iść pod prąd, zawsze pod prąd, dotrzeć do źródeł. (s.140)

Toruński pedagog zawsze szedł pod prąd paradygmatów, akademickiego środowiska, pedeutologicznego mainstreamu, mód czy ideologicznie determinowanych obyczajów społecznych, najpierw podskórnie buntując się przeciwko fundamentalizmowi marksistowsko-leninowskiemu, a w nowej rzeczywistości ustrojowej - neoliberalnemu chaosowi m.in. w sferze edukacji. Sam stworzył dzięki ostremu postrzeganiu świata wiele nowych pojęć, które wyrażają to, co dotychczas umykało naszej uwadze, a co trafnie określa mianem pedagogicznego nadrealizmu oraz niewidoczności pogranicza.

W tej rozprawie wprowadza kolejny, zaskakujący bon mot pedagogiczny -"ZMATOWIONE WYCHOWANIE", 'NIEWIDOCZNE POGRANICZA" i "ZATUPANA CODZIENNOŚĆ". Pokazuje, jak to się stało, że niektóre pojęcia zostały odarte z prawdy, stając się swoim zaprzeczeniem. Znacznie wcześniej ks. prof. Janusz Tarnowski tworząc książkę o wychowaniu, rozpoczął analizę jego istoty od odpowiedzi na pytanie, czym wychowanie nie jest. Skoro myślimy słowami, to i wychowanie może być przez nie zabłąkane, zmatowione, kiedy "(...) usilnie próbujemy urządzić edukację w kształcie hybrydy, mieszanki chrześcijaństwa z wolnym rynkiem, sami szarpiąc się pomiędzy porządkiem hierarchicznym i liberalnym agnostycyzmem". (s. 24)

Miejscami, jak sam pisze o swoim podejściu do narracji, bywa ortodoksyjny, upraszczający zjawiska lub prowokacyjny. Tym samym niektóre z zamieszczonych tu esejów mogą być znakomitą okazją do budowania ze studentami pól sporu o sens wychowania, kształcenia, dyskutować z nimi o relacjach socjalizacyjnej władzy i submisji, prawach dziecka (ucznia), prokreacyjnej beztrosce, erotyce, interhomo, międzykulturowości lub kulturowej kolektywizacji, o sztuce, sacrum, zabawach, bibliotece, itp.

W zamykającej tomik "Parerdze" Aleksander Nalaskowski trochę opowiada o sobie, o własnym warsztacie pracy dydaktycznej, o tym, czego oczekiwał kilkadziesiąt lat temu od wykładowców uniwersyteckich, którzy przygotowywali go do asystenckiej roli, o konfrontowaniu się z nowymi subdyscyplinami nauk pedagogicznych, o świecie wartości, uniwersyteckim sacrum i profanum.

Jest też w tej książce mowa o pedagogice w cztery strony, którą tworzyliśmy w pierwszej połowie lat 90. XX w., w różnych ośrodkach uniwersyteckich - jako pokolenie idących pod prąd: On, Zbyszko Melosik i Tomasz Szkudlarek. "Rozeszliśmy się ze swoją nauką, szkołami w cztery strony, ale wiemy, dokąd możemy wrócić - do wspólnych korzeni, gdzie ogrzewa nas ponadnaukowa i pozamerytoryczna prawdziwa przyjaźń. (s. 128)

Uzbrajam się zatem w cierpliwość ufając, że za jakiś czas znowu będę miał okazję do podzielenia się z czytelnikami refleksją na temat kolejnej książki Aleksandra Nalaskowskiego. Warto czekać, bo żadna z dotychczasowych nie skutkowała rozczarowaniem. Odnotuję zatem na koniec fragment z recenzji profesor Uniwersytetu Szczecińskiego, dr hab. Anny Murawskiej, która niezwykle trafnie podsumowała wartość tego pozornie małego dzieła:

Książka jest niewielkiej objętości. Niech jednak ta fizyczność, w połączeniu z lekkim językiem, który ma już chyba status znaku firmowego autora, nie zmyli czytelnika. Lekki język zwodzi i uwodzi, ale to trudna książka, w której każde słowo jest ciężkie i nie ma słów niepotrzebnych. Wydają się dobrane z największym namysłem i precyzją, bez cienia przypadkowości, aby znaczyły to, co – wedle intencji piszącego – znaczyć powinny.

Branżowe doktoraty oraz naruszenie zasady lex retro non agit

Sejm przyjął uchwałę o zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz niektórych innych ustaw. Ustawa wchodzi w życie. Wcześniej, bo w dniu 7 kwietnia 2017 r. dyskutowała nad proponowanymi w niej zmianami Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży.

Pierwsza - z wyróżnionych w tytule postu - kwestia dotyczy doktoratów branżowych jako nowej kategorii rozpraw doktorskich dla osób niezwiązanych bezpośrednio z uczelniami, ale kreatywnych, innowacyjnych, potrafiących wykorzystać metody badań naukowych do opracowania nowych rozwiązań konstrukcyjnych, technologicznych, które będą mogły znaleźć zastosowanie w sferze gospodarczej lub społecznej. Tym samym adresatem nowelizacji nie są tylko przedstawiciele dziedzin związanych z gospodarką, techniką, przedsiębiorczością, ale także ze sferą społeczną, a zatem także psycholodzy czy pedagodzy.

Nie jest to jednak nowa ścieżka kariery akademickiej, gdyż Sejm nie uwzględnił habilitacji branżowych. Możliwość uzyskania stopnia doktora na podstawie osiągnięć w pracach wdrożeniowych lub prac rozwojowych w otoczeniu społeczno-gospodarczym jest stymulacją procesów innowacyjnych oraz po części zachętą dla młodych naukowców do rozwijania własnej kariery w oparciu o działalność wdrożeniową. Jak podało Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w uzasadnieniu projektu Ustawy:

"Zwiększenie zainteresowania pracami wdrożeniowymi powinno przełożyć się na intensyfikację współpracy jednostek naukowych z podmiotami funkcjonującymi w ich otoczeniu społeczno-gospodarczym, co z kolei przyczyni się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki i poprawy jakości życia społeczeństwa."

Obowiązuje zatem zapis w art. 13 ust. 1:

„1. Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora albo pod opieką promotora i promotora pomocniczego, powinna stanowić:

1) oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub

2) oryginalne rozwiązanie w zakresie zastosowania wyników własnych badań naukowych w sferze gospodarczej lub społecznej albo

3) oryginalne dokonanie artystyczne

– oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej.”

Wraz z tą kategorią doktoratów poszerzono ustawowy zapis o roli promotora pomocniczego. W art. 20 po ust. 7 dodano ust. 7a w brzmieniu:

„7a. Promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim doktoranta, którego kształcenie na studiach doktoranckich odbywa się we współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym, może być osoba niespełniająca wymogów, o których mowa w ust. 7, jeżeli posiada:

1) co najmniej pięcioletnie doświadczenie w prowadzeniu działalności badawczo-rozwojowej lub

2) znaczące osiągnięcia w zakresie opracowania i wdrożenia w sferze gospodarczej lub społecznej oryginalnego rozwiązania projektowego, konstrukcyjnego, technologicznego lub artystycznego, o ponadlokalnym zakresie oraz trwałym i uniwersalnym charakterze.”

Druga kwestia, dotyczy naruszenia przez polityków i posłów większości parlamentarnej w Sejmie VIII kadencji zasady lex retro non agit

Pisałem o tej kwestii wcześniej, a dotyczy ona naruszenia przez ustawodawcę zasady, że prawo nie działa wstecz. Centralna Komisja Do Spraw Stopni i Tytułów wyłoniła w dn. 10 stycznia 2017 r. - zgodnie z obowiązującą Ustawą - dwóch kandydatów na przewodniczącego tego organu. Tymczasem rządzący postanowili dokonać zmiany post factum, czyli po już przeprowadzonych wyborach, zmieniając w ub. tygodniu Ustawę także w tym zakresie.

Chodzi o to, żeby Przewodniczący Centralnej Komisji nie był wskazywany  przez jej członków, tak jak miało to miejsce 10.01.2017 r., ale by jego wyboru dokonywała premier spośród wszystkich członków CK.

W czasie posiedzenia Komisji zmianę tę forsował za zgodą Ministra J. Gowina Podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego Piotr Dardziński. Większość koalicyjna odrzuciła wniosek opozycji, by nie wprowadzać tej zmiany.

Jak zapisano w uzasadnieniu jej wprowadzenia:

"W ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki proponuje się również zmianę brzmienia art. 33 ust. 3 polegającą na rezygnacji z konieczności wskazywania przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów kandydatów do pełnienia funkcji jej przewodniczącego i przyznaniu Prezesowi Rady Ministrów wyłącznej prerogatywy do jego powoływania.

Centralna Komisja, zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy, działa przy Prezesie Rady Ministrów, a zatem nie znajduje uzasadnienia ograniczenie jego uprawnienia w zakresie powoływania przewodniczącego, polegające na możliwości jego wyboru jedynie spośród dwóch wskazanych kandydatów.

Jednocześnie z uwagi na fakt, że bieżąca kadencja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów rozpoczęła się z dniem 1 stycznia 2017 r., zaproponowano przepis przejściowy celem uregulowania sytuacji, w której – na podstawie przepisów dotychczasowych, przedstawione zostałyby Prezesowi Rady Ministrów kandydatury na przewodniczącego, a także przepis zobowiązujący Prezesa Rady Ministrów do powołania przewodniczącego zgodnie z art. 33 ust. 1 w brzmieniu przewidzianym w niniejszym projekcie."


Tym samym zmiana otrzymała następujące brzmienie:

Art. 5. 1. Kandydatury na przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów przedstawione Prezesowi Rady Ministrów na podstawie art. 33 ust. 3 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, nie podlegają rozpatrzeniu.

2. Prezes Rady Ministrów powoła przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów na podstawie art. 33 ust. 3 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Wkrótce zatem dowiemy się, o kogo - jako jedynie słusznego Przewodniczącego CK - toczył się ukryty spór w łonie władzy.

W stolicy księgozbiory uczonych ... ponoć na stos. Uwolnijmy domowe zasoby z literaturą piękną dla rejonowych bibliotek

Biblioteka Narodowa opublikowała raport z corocznych badań na temat czytelnictwa Polaków. Wynika z nich, że 63 proc. mieszkańców naszego kraju powyżej 15 roku życia nie przeczytało w ciągu 2016 r. ani jednej książki, natomiast 16 proc. nie przeczytało niczego. Chyba jednak w tej ostatniej grupie byli tacy, co przynajmniej przeczytali etykietę na płynie "Arizona Dream" lub do której godziny otwarty jest sklep monopolowy? Monitorujący ów stan rzeczy pocieszają nas, że nie jest źle, gdyż od kilku lat ten "trynd" utrzymuje się na stałym poziomie.

Dowiadujemy się z powyższych badań, że niewielki odsetek Polaków czyta e-booki lub teksty zamieszczone w Internecie (ok. 3 proc.), a zatem nie można powiedzieć, że Polacy są analfabetami czy półanalfabetami w powyższym zakresie. Niektórzy, a jest ich 7 proc. korzystają z audiobooków. Warto też pamiętać, że kontakt z kulturą, z literaturą jest także możliwy dzięki słuchowiskom radiowym. Zapewne każdy z nas mógłby opublikować własną listę czytelniczych przebojów, na której znalazłaby się literatura polska i światowa, współczesna, ale i historyczna.

Zapytani przeze mnie doktoranci, czy prenumerują chociaż jedno z naukowych czasopism, odpowiadali przecząco. Zdarza się, że sięgają po periodyki w bibliotece uczelnianej, ale i to coraz rzadziej, skoro mają w Internecie dostęp do złodziejskich portali, gdzie udostępnia się odpłatnie (z pominięciem praw autorskich i wydawniczych) pełną treść zeskanowanych rozpraw. Wiele osób czyta dostępne w systemie open access publikacje ściągając ich treść do własnych katalogów czy przeglądając w sieci.

Nie martwiłbym się o stan czytelnictwa w kraju, skoro spotykam coraz więcej miejsc, instytucji w przestrzeni publicznej, w której "uwalnia się" książki zbytecznie już zajmujące miejsce na domowych półkach. To jest bardzo dobra zmiana, jeśli Polacy zaczynają się dzielić książkami, które już przeczytali, a ich treść nie rodzi potrzeby usilnego zatrzymania w domowej biblioteczce. Zapewne są i takie książki, ale z całą pewnością każdy z nas znajdzie u siebie chociaż jeden tytuł, po który nie sięgał po pierwszym jego przeczytaniu i już nigdy więcej do niego nie zamierza wrócić.

Gdyby ktoś z państwa miał chociaż jedną książkę do czytania z literatury obyczajowej, sensacyjnej, fantastycznej czy popularnonaukowej, to uwolnijcie ją i prześlijcie pani Edycie Czaplińskiej, która pracuje w Bibliotece Publicznej-filia nr 1, ul. 22 lipca 12c, 67-120 Kożuchów. Działalność tej Pani fascynuje mnie, bowiem nieustannie dopytuje się o to, czy nie znalazłyby się wśród domowych książek takie, które są mi niepotrzebne: powieści, beletrystyka, ot, tzw. "czytadła" dla pań tęskniących za pięknem literackiego słowa i wzruszających doznań. Jestem przekonany, że dzięki akcji uwolnienia jednej książki dla biblioteki rejonowej w naszych miastach wzrośnie poziom czytelnictwa nie tylko w Kożuchowie.

Nie akceptuję tylko takiego sposobu uwalniania książek, który jest najzwyklejszą ich dewastacją, jak ma to miejsce w przypadku 40 proc. (ok. 80 tys. książek) z największego w Polsce księgozbioru filozoficzno-socjologiczny (ok. 200 tys.), które mają być usunięte z Bibliotek Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego do końca czerwca 2017 r.! Rzecz dotyczy unikatowego zbioru książek Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz archiwów Kazimierza Twardowskiego, Janiny i Tadeusza Kotarbińskich, Marii Ossowskiej, Kazimierza Ajdukiweicza czy Mieczysława Wallisa.

Mam nadzieję, że do tego nie dojdzie. Powyższy skandal ujawniła m.in. pani dr Gabriela Kurylewicz (Pracownia Filozofii Muzyki UW, Fundacja Forma, Instytut Witkacego w Warszawie) stając w obronie tego księgozbioru. Napisała o tym Barbara Maria Morawiec:

Niech zatem decydenci wytłumaczą ten barbarzyński akt przeciw kulturze polskiej! Dla nas żadne z kryteriów selekcji i likwidacji nie jest do przyjęcia. Nie ma w świecie książek niepotrzebnych, bywają tylko niechciane. Takimi książkami niechcianymi są na Wydziale Filozofii i Socjologii i również w PAN: dublety klasyki filozofii, książki francuskie, książki w alfabetach innych niż łacińskie, książki o sztuce, literaturze pięknej lub sama literatura piękna, książki psychologiczne, encyklopedie i słowniki, książki przedwojenne – bez względu na to, czy należały np. do prof. Ajdukiewicza, Ossowskiej, Kotarbińskiego, czy Witkacego!

Szczegóły akcji w obronie powyższego zbioru znajdziecie także na Facebooku - Dewastacja Bibliotek Filozoficznych. Pani dr Barbara Kurylewicz napisała:

Szanowni Państwo,

Bardzo dziękuję za wielkoduszność.
Rośnie lista chętnych do przyjęcia książek. Jest też pomysł, sądzę ważny, zachowania integralności zbioru Książek Niechcianych i utworzenia nowego miejsca, bezpiecznego, w Warszawie - Biblioteki Książek Niechcianych.
Najgorsze jednak, że władze WFiS UW oraz IFiS PAN mają plan usunięcia 80 000 książek, spośród 200 000 całości Księgozbioru Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF, ale nie chcą podać szczegółów. Nic dziwn...ego. Będzie to - jak do tej pory - wyprzedaż na kiermaszach, wyprzedaż lub przekazanie antykwariuszom i przekazanie wybranych książek nieznanym nam, "zaprzyjaźnionym" instytucjom.
Do instytucji "zaprzyjaźnionych" nie należy ani moja Fundacja Forma, ani Instytut Witkacego Przemysława Pawlaka. Nie dostaliśmy bowiem odpowiedzi na nasze listy z zamówieniami na likwidowane książki.

Reasumując: Księgozbiór jest niszczony i dodatkowo ludziom zaangażowanym autentycznie odmawia się prawa walki. Jednocześnie dzisiaj zostałam poproszona przez Dziekana WFiS UW, abym nie wypowiadała się w sprawie Księgozbioru - ani słowem - jako badacz afiliowany i członek Pracowni Filozofii Muzyki IF UW, a tylko jedynie prywatnie. Jestem współtwórczynią Pracowni Filozofii Muzyki UW i poproszono mnie, bym zachowaniem moim - obrona Księgozbioru - nie narażała mojej Pracowni i siebie. To jest dopiero skandal! A zatem dobrze, będę walczyła dalej i będę się podpisywała następująco:

Dr Gabriela Kurylewicz
Forma - Instytut Sztuki i Badań Filozoficznych
Piwnica Artystyczna Kurylewiczów
Pracownia Filozofii Muzyki i Poezji
20 kwietnia 2017

Przed chwilą - a jest 24 kwietnia 2017 r. otrzymałem informację na temat powyższego księgozbioru, której już inicjatorzy akcji protestu nie upublicznili. Tym samym możemy być nieco usatysfakcjonowani, że ma miejsce właściwa reakcja. Oto Oświadczenie:

Wyjaśnienia w związku planami rozwojowymi i zmianami sposobu funkcjonowania Biblioteki

(z dn. 7 kwietnia 2017/kategoria Aktualności /opublikował Bibliotekarz)

W ostatnim czasie w mediach i serwisach społecznościowych wezbrała fala oburzenia w związku z reformą Połączonych Bibliotek Wydziału Filozofii i Socjologii UW oraz Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Wyczytano wśród planowanych czynności straszne słowo „melioracja”, które osobom zatroskanym o stan naszej kultury kojarzy się z „masakrą” albo „mieleniem” – i podniesiono larum. Zarzuca się nam „barbarzyńską meliorację”, przypisuje zamiary „niszczenia księgozbioru”, „palenia książek”, „wyrzucania na śmietnik”, a nawet – o zgrozo – kwestionowanie „sensu heroicznych czynów wielkich Patriotów, którzy ponad własne życie przedłożyli ratowanie polskiego piśmiennictwa z płomieni 1944 r.” (sic!).

Zarzuty te nie mają nic wspólnego z rzeczywistością – ani semantycznie, ani faktycznie. Faktem jest, że biblioteka od wielu lat była bardzo zaniedbana. Część cennego księgozbioru leżała w pudłach, nieskatalogowana. Użytkownicy nie mieli do niej dostępu (za to grzyby i roztocza – jak najbardziej). Wypożyczało się nie więcej niż 10% zasobu (mediana dla bibliotek uniwersyteckich = 40%). Stopniowo okrajano przestrzeń dla czytelników (piękna niegdyś, ponad stumetrowa czytelnia została kilka lat temu brutalnie przegrodzona szpetną meblościanką – dla czytelników pozostawiono tylko ochłap przestrzeni).

Przede wszystkim zaś zaniechano prowadzenia konsekwentnej polityki zakupów, przez co nadszarpnięto to, co było chlubą naszej biblioteki – jej status wzorcowej biblioteki naukowej dla nauk filozoficznych i społecznych. Przyjmowano w zamian dary, które często dublowały się z książkami, które już mieliśmy w kilku egzemplarzach, lub nie pasowały do profilu biblioteki.

Dlatego konieczne są działania naprawcze i reforma sposobu działania biblioteki. Patroni biblioteki – WFIS UW oraz IFiS PAN w styczniu br. podpisali porozumienie zmierzające do zapewnienia bibliotece godnych warunków funkcjonowania: finansowych i przestrzennych. Dzięki temu pozyskaliśmy nowe miejsca magazynowe w budynku IFiS PAN (jako współgospodarza biblioteki) i przenosimy tam część zbiorów, które nadal będą dostępne dla czytelników. Pozyskaliśmy nowe pomieszczenia biurowe w budynku WFiS UW i przenosimy tam część pracowników.

Zwiększamy powierzchnie dostępne dla użytkowników, aby polepszyć warunki korzystania z biblioteki dla całej społeczności – ogromnym kosztem będziemy adaptować i udostępniać czytelnikom nową 200-metrową czytelnię (z wolnym dostępem do półek). Przeprowadzamy przegląd zbiorów – zaniedbany od wielu lat – w celu udrożnienia możliwości uzupełniania księgozbioru o nowe pozycje, tak aby przywrócić bibliotece status wzorcowej biblioteki dla nauk filozoficznych i społecznych. Jednym z elementów takiego przeglądu jest selekcja – biblioteka ma skończoną pojemność, więc żeby kupować, trzeba też selekcjonować.

Nie znaczy to jednak, że pozbywamy się jakichkolwiek merytorycznie istotnych tytułów (niekiedy redukujemy jedynie liczbę egzemplarzy danego tytułu) i nie znaczy to, że książki przeznaczone do selekcji są niszczone. Są one przekazywane innym bibliotekom i zakładom naukowym. Co więcej, selekcja nie jest bynajmniej jedynym elementem przeprowadzanego przeglądu zbiorów. Innym ważnym elementem jest zabezpieczenie cennych archiwaliów, jeszcze innym skatalogowanie i poprawne rozmieszczenie w magazynach książek, które przez ostatnie kilkanaście lat nie opuszczały wilgotnych pudeł.

Niezwykle ważne jest też uzupełnienie – w ścisłej współpracy z użytkownikami – braków w reprezentatywnej literaturze, a więc przemyślane zakupy. Ogół tych czynności – to właśnie melioracja księgozbioru. W efekcie przeprowadzonej melioracji stan posiadania naszej biblioteki znacznie się zwiększy. Bo melioracja to nie jest mielenie książek ani wyrzucanie ich na śmietnik. To ustawianie na półkach tych, które leżały w pudłach, katalogowanie i udostępnianie czytelnikom tych, które dotąd były niedostępne, oddawanie nadmiarowych tam, gdzie będą potrzebne i użyteczne – i wreszcie kupowanie nowych, dla uzupełnienia własnych braków. Melioracja znaczy ulepszenie.

bonus, melior, optimus = dobry, lepszy, najlepszy

Słowniki łacińskie pozostają u nas na półkach. Zapraszamy do korzystania!

p.o. kierownika Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN, PTF

Michał Chlebicki

Niepełnosprawność jako konstrukt społeczno-kulturowy

W czwartek zakończyła się dwudniowa konferencja na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu poświęcona interdyscyplinarnym kontekstom pedagogiki specjalnej.

Specjalistyczną część obrad otworzył referat prof. dr. hab. Andrzeja Twardowskiego pt. "Disability studies jako przykład interdyscyplinarnego podejścia do niepełnosprawności". Spojrzenie Profesora na kategorię niepełnosprawności zostało jednoznacznie osadzone w kontekście społecznym i kulturowym, bowiem to społeczeństwo upośledza osoby będące niepełnosprawnymi fizycznie czy intelektualnie. Nowe podejście w badaniach wymagają właśnie tej orientacji poznawczej, by dostrzec wreszcie, jak bardzo niepełnosprawni są izolowani czy wykluczani z życia społecznego, mimo że w większości przypadków (poza upośledzeniem umysłowym i głębokich zaburzeniach psychicznych) są osobami w pełni rozwiniętymi, dojrzałymi społecznie, moralnie i duchowo.

Niepełnosprawność zatem staje się niedogodnością, która jest spowodowana organizacją społeczeństwa wykluczającego takie osoby z życia instytucjonalnego, politycznego, kulturowego itp. Zapewne niepotrzebnie przeciwstawił A. Twardowski modelowi medycznego postrzegania niepełnosprawności jako wady model społeczny niepełnosprawności jako wytworu społeczeństw, gdyż jednak obie perspektywy wzajemnie się dopełniają odsłaniając zarazem uwarunkowania trudów codziennego życia takich osób. Nie da się ukryć, że niepełnosprawność jest pochodną uszkodzenia organizmu i zdrowia człowieka, ale zarazem złożonym zbiorem warunków tworzonych jednostce przez środowisko społeczne.

Konieczne jest zatem - zdaniem prof. A. Twardowskiego:

1. zaakceptowanie społecznego modelu niepełnosprawności i wykorzystywanie go w badaniach naukowych oraz praktyce rewalidacyjnej czy terapeutycznej. warto badać istotne w życiu osobistym tych osób doznania i doświadczenia;

2. diagnozowanie tego, jak jest postrzegana niepełnosprawność przez społeczeństwo, w tym przez osoby zdrowe. Wyniki takich badań stają się podstawą do konstruowania takich kategorii pojęciowych jak rasa, płeć kulturowa, uprzedzenia, stereotypy itp. służąc do dyskryminacji osób niepełnosprawnych;

3. podejmowanie badań o charakterze interdyscyplinarnym. Nadal bowiem uczeni różnych nauk społecznych i humanistycznych, zajmujący się w różnych aspektach niepełnosprawnością, nie czytają rozpraw i wyników badań z nauk pogranicza;

4. by badania nad niepełnosprawnością miały wreszcie charakter partycypacyjny. Osoby te powinny mieć większy wpływ na to, jak są wspierane oraz współtworzyć środowisko własnego życia.

5. oparcie badan nad niepełnosprawnością na wartościach społecznych. Także naukowcy są zobowiązani wobec osób niepełnosprawnych do tego, by działać na rzecz tych, którzy są marginalizowani czy poddani opresji.

Prof. zw. dr hab. Zenon Gajdzica z Uniwersytetu Śląskiego, dziekan Wydziału Etnologii i Nauk o edukacji w Cieszynie poświęcił swój referat problematyce metodologicznej. Tytuł wystąpienia brzmiał: " Uchwycić unikatowość i przeciętność - kilka uwag o interpretacji danych jakościowego studium przypadku Innego". Była to o tyle ważna wypowiedź, że coraz częściej pedagodzy specjalni sięgają po paradygmat badań jakościowych, by uchwycić ową unikatowość osób niepełnosprawnych, a zarazem typowość pewnych zjawisk, osiągnięć czy porażek. Racjonalnie skonstruowana koncepcja badawcza pozwala - zdaniem Profesora - na uchwycenie tego, co jest unikatowe i tego co przeciętne.

Konieczne jest tu odwołanie się do teorii badanych zjawisk jako punktu wyjścia w badaniach ilościowych czy dojścia w sytuacji, kiedy podejmujemy się badań jakościowych. Łączenie obu paradygmatów podnosi niewątpliwie jakość wyników badań. Dalej zostały przybliżone trzy koncepcje strukturalizacji wyjaśniania i interpretacji danych ze studium indywidualnych przypadków ze szczególnym zwróceniem uwagi na "wędrówkę" pojęć i rozumienia ich istoty w różnych dyscyplinach naukowych. Słusznie pytał Z. Gajdzica, czy wędrówka pojęć doprowadziła do zmiany praktyk społecznych? - i odpowiedział: - Nie.

Znany w kraju duet badaczy cyberbullyingu - prof. UAM dr hab. Jacek Pyżalski i dr Piotr Plichta z Uniwersytetu Wrocławskiego przygotowali prezentację sumującą ich wieloletnie wyniki badań zjawiska przemocy w przestrzeni wirtualnej. Najpierw Jacek Pyżalski wskazał na to, że badania przestrzeni równoległej do naszej rzeczywistości koncentrują się w dużej mierze na używaniu mediów przez dzieci młodzież z potrzebami edukacyjnymi.

Na początku dominowało pytanie: co złego robią media młodym ludziom? Sądzono, że z jednej strony nowe media poszerzają osobom dotychczas wykluczanym czy nieobecnym ze względu na izolację dostęp do szerszej ich obecności w życiu społecznym, z drugiej zaś strony uruchamiają mechanizmy ich Wykluczania.

Zanurzenie młodych ludzi w mediach dotyczy także populacji osób niepełnosprawnych. To dorośli tworzą z Internetu jakieś szczególne medium. wprawdzie interesuje nas czas korzystania przez dzieci i młodzież z Internetu, ale nadal niewiele wiemy o tym, jaka jest wartość tej obecności w innej przestrzeni komunikacyjnej? Z badań J. Pyżalskiego wynika, że osoby niepełnosprawne nie robią ani nic złego, ani nic dobrego. Nie powinniśmy zatem postrzegać ich jako funkcjonujących w paradygmacie ryzyka.

Dr Piotr Plichta natomiast odniósł się do zjawiska cyfrowych nierówności rodziców dzieci niepełnosprawnych. Jak się okazuje, niemal wszystko na temat niepełnosprawności swoich podopiecznych wiedzą oni właśnie z Internetu. Zapewne niedługo ukaże się pełna monografia tego adiunkta, ale już teraz uchylił rąbka z własnych badań wśród rodziców dzieci niepełnosprawnych na temat korzystania przez nich z nowych mediów. Wynika z nich m.in., że:

1. Rodzice jako użytkownicy nowych mediów w sposób ograniczony korzystają z Internetu; 32 % nigdy nie wysłało mejla. Pytani o powody tego stanu rzeczy, wskazali na brak dostępu do Internetu ze względu na wysokie koszty oraz na brak kompetencji w posługiwaniu się tym medium.

2. w relacjach z niepełnosprawnymi dziećmi ok. 20 proc. ich rodziców wspólnie korzysta z sieci, zaś 30 % nie podejmuje żadnych działań np. kontroli. Co ciekawe, 77% dzieci niepełnosprawnych nauczyło rodziców posługiwania się nowym medium.

3. Rodzice pozytywnie postrzegają możliwości poszukiwania wsparcia on line dla siebie w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym.

4. Rodzice są też adresatami działań w sieci kierowanych do nich. tylko 49% rodziców wie, że szkoła umieściła na swojej stronie internetowej informacje dla nich o ich dziecku. Tym samym połowa w ogóle z tego nie korzysta.

Nowym problemem badawczym okazała się przedstawiona przez prof. Uniwersytetu Szczecińskiego dr hab. Teresę Żółkowską kategoria władzy pedagogia specjalnego. Kto by pomyślał, że wśród tych, którzy pracują z osobami dotkniętymi przez los, może pojawić się kwestia pozytywnego i negatywnego władztwa. Zdaniem pani Profesor, praca z osobami niepełnosprawnymi daje poczucie władzy.

1) Władza daje poczucie radości , satysfakcji – częściej pedagodzy specjalni są w pozytywnym nastroju niż inni; mają więcej optymizmu; osoby o wyższym statusie są w lepszym nastroju niż te o niższym statusie. Sprawowanie władzy podnosi ich samoocenę;

2) Pedagodzy specjalni są bardziej skłonni do stereotypowego myślenia, szczególnie pracujący w środowisku wiejskim. Prawdopodobnie wynika to z niewielkiej liczby uczniów w klasie szkolnej. Nie wymaga to specjalnego wysiłku. Tacy pedagodzy myślą stereotypowo o uczniach niepełnosprawnych;

3) Pedagog specjalny stosuje twórcze i abstrakcyjne myślenie, lepiej obserwuje swoich podopiecznych, dostosowuje zajęcia do indywidualnych możliwości każdego dziecka.

4) Łamanie norm społecznych przez pedagogów specjalnych wynika z posiadania większej władzy nad podopiecznymi. Nie muszą zatem stosować się do norm, a zdarza im się krzyczenie na uczniów czy skłonność do pouczania innych. Są też mniej zdolni do empatii, reagując słabszym współczuciem.

Pierwszą sesję plenarną zamknął referat prof. UW dr hab. Grażyny Dryżałowskiej na temat: "Wyobcowane obszary integracji".
Pani Profesor mówiła o edukacji włączającej i różnych strategiach jej urzeczywistnienia. Poszukiwała odpowiedzi na pytanie - Czy edukacja włączająca jest wyłączona ze środowiska życia szkolnego osób niepełnosprawnych, zaniedbana, zaniechana? Ma bowiem miejsce izolowanie tych uczniów przez ich rówieśników i rodziców. Poziom współbycia z tymi dziećmi jest mniejszy w szkołach ogólnodostępnych.

W ostatnich latach daje się dostrzec migracja znaczącej liczby uczniów niepełnosprawnych z integracyjnych form edukacji do szkół specjalnych. Jak wynika z badań, 32 proc. uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przynajmniej raz zmieniło formę edukacji. Pogłębia się proces wykluczania dzieci. Są one izolowane.

Powinno się zatem łączyć różne systemy wsparcia włączającego takich osób, by uzupełniać, dopełniać formy zwiększające szanse na ich integrację w społeczeństwie. Niektóre dzieci nie radzą sobie w modelu edukacji integracyjnej. Część dzieci ma świadomość że są nieintegracyjne, jeśli nie są w systemie inkluzji. Następuje też w Polsce zanik zainteresowania przemianami, jakie dokonały się w systemie integracji. Szkoły specjalne stały się miejscem dla uczniów z głębszymi deficytami. Potencjał szkół specjalnych nie został wykorzystany do wdrażania niesegregacyjnego kształcenia. Wzmocnił kategorię niepełnosprawności.

Wprawdzie - jak mówiła Profesor UW G. Dryżałowska - uczeń i rodzic mają prawo wybrać szkołę, ale to dyrekcja tej placówki może zdecydować o jego przyjęciu lub nie. Nie ma jednak transparentnych kryteriów dla tych decyzji. Zabrakło zainteresowania edukacja inkluzyjną jako wspierającej społeczną integrację osób z niepełnosprawnością. Edukacja inkluzyjna jest zastępowana edukacją włączającą skoncentrowaną na uczniach z niepełnosprawnością. Nadal stosuje się kryteria medyczne do oceny niepełnosprawności. Należałoby zatem przyjąć koncepcje niepełnosprawności w modelu społecznym, o którym na początku debaty mówił prof. A. Twardowski.

Prof. dr hab. Amadeusz Krause - jak zwykle - po raz kolejny wykazał, z jak głęboką patologią mamy do czynienia w ustanawianiu przez MEN standardów kwalifikacji nauczycieli -pedagogów specjalnych, a zarazem jak jeszcze większa patologia jest generowana przez MNiSW oraz Polską Komisję Akredytacyjną przy rzekomym weryfikowaniu jakości kształcenia kandydatów do tego zawodu. Ktoś jednak powinien ponieść konsekwencje prawne za systemowe i urzędowe promowanie nieuctwa, a tym samym dewastowanie edukacji osób niepełnosprawnych.

Prof. APS dr hab. Grzegorz Szumski przedstawił niezwykle interesujące wyniki badań nad efektem Pigmaliona w edukacji włączającej uczniów bez niepełnosprawności. Uspokoił nas, że na szczęście pedagodzy specjalni nie kierują się w pracy z uczniami niepełnosprawnymi tym syndromem. Wprawdzie ów efekt występuje, ale nie jest silny.

Badania pod kierunkiem prof. AP Szumskiego potwierdziły wcześniejszą diagnozę krytyczną prof. A. Krause, a mianowicie, że z jednej strony nauczyciele nie podzielają wartości integracji osób niepełnosprawnych z ich rówieśnikami w szkołach ogólnodostępnych, ale z drugiej nie są przygotowani do pracy z takimi osobami. Szkoły nie budują kultury włączania, zaś inkluzja nie stanowi dla nich impulsu do rozwoju kultury szkoły.

Podobne wnioski z badań w szkolnictwie publicznym z oddziałami integracyjnymi formułowała prof. UG dr hab. Sławomira Sadowska. Wynika z nich, że nauczyciele nie są przygotowani do diagnozowania osób niepełnosprawnych, zaś przebiegiem praktyki rehabilitacyjnej reguluje wiedza potoczna, a nie naukowa.

Pod koniec tej sesji głos zabrał prof. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi dr hab. Tadeusz Pietras - dr nauk medycznych i psychiatra, który współpracuje z pedagogami specjalnymi w Łodzi. Poruszył niezwykle ważny problem, także dla pedagogiki specjalnej, a mianowicie schizofrenii jako choroby o znacznie szerszym zasięgu występowania niż niepełnosprawność umysłowa. Tymczasem pedagogika specjalna nie podejmuje tej kwestii. Na schizofrenię choruje 1,5 proc. społeczeństwa, a zatem czas najwyższy włączyć pedagogikę specjalną do działań, badań i terapii takich pacjentów.

Nie powinno się stygmatyzować takich osób, tylko mówić o nich jako o tych, którzy żyją z problemem schizofrenicznym na skutek odmiennego rozwoju mózgu. Ich życie jest poddawane psychiatryzacji i medykalizacji, a przez to są one także wykluczane społecznie. Tym samym, zamiast mówić schizofrenik, powinniśmy komunikować, że jest to osoba chora na schizofrenię. Inaczej pojawia się błędne koło dysadaptacji takich osób z psychozami dezintegracyjnymi. Ich inkluzja jest wówczas niemożliwa. Należy dążyć do integracji tych osób z środowiskiem ich codziennego życia.

Ostatnimi referatami były: dra hab. Jarosława Bąbki z Uniwersytetu Zielonogórskiego na temat mechanizmów wykluczania społecznego osób z niepełnosprawnością oraz dr hab. Doroty Podgórskiej -Jachnik z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy poświęcony nowemu wymiarowi wsparcia społecznego dla Innego w kontekście refleksji nad "dobrą" i "złą" charytatywnością. Chyba każdy uczestnik tej debaty mógłby wymienić kilka fundacji, które sprzeniewierzyły środki darczyńców, ale też zdecydowana ich większość służy tym, dla których zostały powołane.

Muszę przyznać, że cały dzień obrad był niezwykle interesującym wglądem w stan współczesnych badań w pedagogice specjalnej i naukach z nią współpracujących. Potem był już tylko czas na indywidualne konsultacje Mistrz-Uczeń, o czym pisałem dwa dni temu.