Akademicki mobbing

Otrzymałem list od jednego z adiunktów, którego treść jest bulwersująca. Nadawca podpisał się pod swoim listem, a zatem nie jest to anonim, jakaś uknuta intryga, tylko próba podzielenia się problemem wobec którego jest on w jakimś sensie bezradny. Nawet nie upomina się o jego rozwiązanie. Dzieli się gorzkim w treści listem z powodu rozgoryczenia i żalu, że w państwowym uniwersytecie spotkała go upokarzająca sytuacja. W jej efekcie, po kilkudziesięciu latach pracy naukowo-badawczej, po przedłożonym do oceny dorobku naukowym i uzyskaniu czterech pozytywnych recenzji, wylądował na bruku.

W tym uniwersytecie i na jego wydziale, gdzie niektórzy nauczyciele akademiccy referują swoim studentom problem ekskluzji społecznej, roztkliwiają się nad ofiarami wykluczenia, a psycholodzy rozprawiają się z fenomenem mobbingu, wypalenia zawodowego i toksycznych osobowości, można by skierować studiujących pedagogikę na kliniczną obserwację do domu ich - do niedawna jeszcze - jednego z wykładowców. Niech porozmawiają z nim o tym, jak to jest, kiedy człowiek człowiekowi gotuje podły los. Wszystko zostało wykonane w majestacie prawa, chociaż zanim do tego doszło, wydarzyło się tyle, że można by napisać na ten temat dobrą powieść sensacyjną, coś w rodzaju "Barwy ochronne" (K.Zanussiego).

Historię streszczę jednak w taki sposób, by nie ujawniać jej bohatera ani też jego akademickiego środowiska. W końcu jest to narracja tylko jednej ze stron wydarzeń. Jawi się bardzo wiarygodnie, ale być może będzie miała swój dalszy ciąg, więc nie chcę uprzedzać pewnych faktów czy procesów, jakie powinny w związku z nią nastąpić.

Osoba X (nazwijmy ją umownie "Kotkowski") była przez wiele lat po uzyskaniu stopnia naukowego doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki nauczycielem akademickim jednego z polskich uniwersytetów. Ten jednak nie posiada uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinie pedagogika, toteż nic dziwnego, że zgromadziwszy pokaźny dorobek ów adiunkt postanowił w ub.roku otworzyć przewód habilitacyjny (w starym trybie) w innej jednostce akademickiej z odpowiednimi uprawnieniami. I tu zaczął się początek jego dramatu. W jego otoczeniu dużą część sojuszników władzy stanowią osoby z importowanym dyplomem habilitacji z kraju naszych południowych czy wschodnich sąsiadów...

Nagle zmienił się do niego stosunek jego przełożonego, który uzyskał już habilitację i postanowił pozbyć się konkurenta. Odwołał naszego bohatera z funkcji kierownika zakładu bez podania jakiejkolwiek przyczyny. Powód był rzecz jasna - jak to w takich sytuacjach często bywa - ukryty. Otóż wcześniej odwołany z tej funkcji koleś nowego przełożonego, który był z niej kilka lat temu odwołany za niesubordynację, za brak dorobku naukowego i powtarzającą się co roku wielomiesięczną absencję w pracy, miał odzyskać to stanowisko. Pracownicy zakładu jednak go nie chcieli i zaprotestowali, toteż nasz Kotkowski zachował swoją funkcję.

Od tego jednak czasu zaczęły się działania mobbingowe wobec Kotkowskiego - złośliwe zarzuty, nieustanne zlecanie mu przez dyrekcję coraz to nowych zadań, które - co ciekawe - były mu przekazywane drogą mailową bez podpisu zleceniodawcy, z adresu sekretariatu jednostki. Zaczęto też wytwarzać wokół naszego bohatera "gęstą atmosferę" persony non grata. Za jego plecami robiono pogardliwe miny, kiedy chciał coś załatwić, to odsyłano go od osoby do osoby, rozpowszechniano niegodziwe plotki na jego temat, itp.itd. Chodziło o to, by wytworzyć wśród pozostałych pracowników przeświadczenie, że jest on zbyteczny a nawet szkodliwy w tej jednostce.

W końcu zlikwidowano Kotkowskiemu zakład, który - tak na marginesie - miał najlepsze osiągnięcia naukowe na wydziale, a pracowników rozparcelowano do innych jednostek. To znana zasada pozbywania się opozycji ("dziel i rządź"). W tym czasie nasz bohater otworzył przewód habilitacyjny w innej jednostce w kraju. Prawdopodobnie to możliwe usamodzielnienie się naukowe Kotkowskiego dla tych funkcyjnych na jego wydziale, którzy albo sami byli bez habilitacji, albo uzyskali docenturę w Rosji lub na Słowacji (ale nie z pedagogiki), stało się iskrą zapalną całego konfliktu.

Kiedy złożył do druku w uniwersyteckiej oficynie swoją rozprawę habilitacyjną, przeleżała w niej prawie rok. Dysertacje innych osób miały przyspieszoną ścieżkę. Ta jednak była niepożądana. Pech chciał, habilitant Kotkowski otrzymał aż cztery pozytywne oceny swojego dorobku. Postanowiono jednak utrudnić mu przygotowanie się do kolokwium habilitacyjnego, obciążając go z nowym rokiem akademickim aż dziesięcioma przedmiotami (rzecz jasna spoza obszaru jego kompetencji). Niech się douczy, niech wie o jeden temat więcej od studentów. Nie będzie miał czasu na własny awans.

Rzeczywiście. Dopuszczony do kolokwium habilitacyjnego, nie poradził sobie z pytaniami, jakie padły w jego trakcie ze strony członków rady jednostki, która je przeprowadzała. Zgodnie z prawem (pisałem o tym w blogu) habilitant może zwrócić się do rady jednostki o powtórzenie kolokwium po 6 miesiącach. Rada wyraziła na to zgodę, ale w jego macierzystej uczelni wprost świętowano jego porażkę, którą przypieczętowano nieprzedłużeniem z nim zatrudnienia. Tak wylądował na bruku, w Urzędzie Pracy.

Tak też dokonuje się ekskluzji społecznej i akademickiej niektórych nauczycieli akademickich. Ktoś, dzięki komu jednostka zyskiwała punkty za wysoki poziom badań naukowych, współpracę międzynarodową, dużą liczbę publikacji, itp., kiedy mógł się usamodzielnić naukowo, stał się NIKIM i nikomu niepotrzebnym specjalistą. Teraz pobiera zasiłek dla bezrobotnych... a dwór się cieszy i raduje. To jeszcze nie finał tej historii. Ta bowiem nas uczy, że ten się śmieje, kto się śmieje ostatni.

Jak niektórzy radni i dziennikarze obniżają loty w samorządowej wojnie oświatowej

Tylko ktoś, kto nigdy nie aplikował o środki unijne na realizację grantu oświatowego, może pozwolić sobie na arogancję i agresję wobec pedagogów, którzy najpierw musieli dziesiątki godzin poświęcić na opracowanie projektu, zapisanie go na kartach odpowiednich formularzy, by po uzyskaniu pozytywnej kwalifikacji móc go realizować. Każdy, kto przeszedł tę próbę wie, jak bardzo rygorystycznie są oceniane tego typu wnioski. Opracowując projekt nie jesteśmy w stanie przewidzieć, czy uzyska akceptację recenzentów i będzie finansowany. Jeśli odpadnie, to kilkadziesiąt godzin pracy (indywidualnej i zespołowej) można uznać – w sensie materialnym i temporalnym - za stracone. Nikt nikomu za to nie zapłaci, że jego wniosek nie okazał się doskonały czy bardzo dobry. Tu obowiązują zasady rywalizacji antagonistycznej, rankingowej, gdzie lepszy wniosek wypiera równie dobry, ale tylko dlatego, że ograniczona jest pula środków finansowych na ich realizację.

Oczywiście są tego także korzyści, mimo poniesionej porażki, bowiem z otrzymanej informacji zwrotnej, recenzji organizatora konkursu dowiadujemy się, co zrobiliśmy źle, gdzie został popełniony błąd. Tego typu informacje dotyczą jednak przede wszystkim kwestii formalnych, organizacyjnych, kosztorysowych, a nie merytorycznych. Nikt nie będzie douczał wnioskodawców merytorycznie. Muszą sobie poradzić z tym sami i albo przystąpią ponownie do podobnego konkursu w innym terminie, albo wycofają swoje marzenia, plany czy zamysły i nigdy ich już nie wdrożą do praktyki. Z tym bywa różnie. Podobnie jak z faktem, że niektóre wnioski „przepadają” w jednym konkursie, a po jakimś czasie inny podmiot (czyżby związany z wiedzą jakiegoś asesora na temat wartości niedopuszczonego wcześniej do realizacji wniosku?) zgłasza je jako własne. Tak też się zdarza w naszym skorumpowanym państwie, ale tu być może nie ma możliwości złapania nieuczciwego posiadacza wiedzy za rękę na dokonanej przez niego kradzieży cudzego pomysłu.

Nie ulega jednak dla mnie wątpliwości, że każdy dopuszczony do realizacji projekt musi podlegać - na różnych etapach realizacji zadań - bardzo rygorystycznej ocenie, stałemu nadzorowi upoważnionych do tego podmiotów: albo z Urzędu Marszałkowskiego, albo z MEN albo ORE czy KOWEZ-u. Tu obowiązują najwyższe standardy, chociaż może się zdarzyć, że „sito kontroli” jest nieco dziurawe. Nigdy wprawdzie sam nie aplikowałem o środki unijne na projekt edukacyjny, gdyż nie jestem pracownikiem oświaty, ale zdarzyło mi się kilkakrotnie, dla różnych podmiotów (w Łodzi i spoza tego miasta) realizować cząstkowe zadania w roli eksperta, ewaluatora i/lub badacza. Zawsze widziałem nieprawdopodobne napięcie, stres, niepokój u kierowników tych projektów nie dlatego, że coś źle zrobili lub coś zaniedbali, tylko z powodu nieustannej niepewności, czy aby to, co jest realizowane w ramach projektu, zostanie właściwie docenione, czy obowiązujące skale ocen, opinie ewaluatorów zewnętrznych będą zbieżne z własną ewaluacją i nadzorem, a przede wszystkim czy ktoś pochyli głowę nad ewidentnymi korzyściami beneficjentów takiego projektu (w tym przypadku uczniami, dyrektorami placówek oświatowych, nauczycielami itd.)?

Pewnie nie podejmowałbym tego tematu w blogu, gdyby nie fakt, że oto znaleźli się w łódzkim samorządzie radni, będący rzecz jasna w opozycji do sprawujących władzę w tym proletariackim i wyzutym z innowacyjności, mieście, by czyjąś intrygę wykorzystać do przedwyborczej gry o władzę. Dla bezrefleksyjnych dziennikarzy, którym się nie chce dociekać istoty sprawy, gdyż zamierzają jedynie referować stan jakiejś debaty lub być może także wpisywać się w propagandową walkę o pozycję dla swoich popleczników, wydarzeniem będzie każdy wygenerowany spór, konflikt, każdy wypowiedziany nonsens. Można przecież zarobić na publicystycznej wierszówce, bo nic tak nie podnosi wskaźnika czytelnictwa, jak tytuł artykułu zapowiadający (insynuujący) jakiś przekręt, niestosowność, a może złodziejstwo. Kto będzie dociekał prawdy, skoro najlepiej dzisiaj zarabia się na błocie, którym można obrzucić każdego, nawet najbardziej przyzwoitego obywatela, w tym także pracownika oświaty. Trzeba tylko znaleźć pretekst.

Podobnie, jak ma to miejsce w zawodzie lekarskim, gdzie jedni medycy donoszą na drugich o korupcji, łapownictwie, wykorzystywaniu sprzętu medycznego lub laboratorium do prywatnych praktyk, tak i wśród nauczycieli (a ci są także wśród radnych, w nadzorze pedagogicznym itp.) dochodzi do wzajemnego wygryzania się za wszelką ceną, bezwzględnie, byle tylko osłabić czyjąś pozycję, pozbawić kogoś jego dotychczasowych sukcesów, osiągnięć, często z typowo polskiej przywary bezinteresownej zawiści. Nieżyczliwi nie śpią. Oni nieustannie czyhają na nasze potknięcia, żeby tylko dobić swoich oponentów/konkurentów, tych, którzy są od nich w czymś lepsi. Ba, im bardziej jest ktoś uczciwy i oddany sprawie, tym łatwiej jest go niszczyć, upokorzyć, bo będzie wiadomo, że nie stanie na środku Placu Wolności, by wykrzyczeć, że jest niewinny, że spotyka go czyjaś podłość, niegodziwość. Wielcy są często słabi, bo nie wierzą, że wróg czyha na zepchnięcie ich ze sceny powszechnego uznania i z satysfakcją obserwuje, jak czyimiś rękami wykańcza swoich „przeciwników”. A kiedy okaże się po latach, że ukryci wrogowie nie mieli racji, bywa już za późno na przeprosiny i zadośćuczynienie.

Sięgam do łódzkiej prasy i własnym oczom nie wierzę. Tytuły artykułów lokalnych dzienników zapowiadają jakąś wielką aferę. Tymczasem kiedy wczytuję się w ich treść, to widzę, jak perfidnie skonstruowano intrygę. Jaką i przeciwko komu? Czytam: Rada Miejska: Unijne tysiące dla pracowników szkolących nauczycieli. Przez ponad godzinę radni debatowali nad dodatkowymi dochodami pracowników Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego. Niektórzy z nich zarobili bowiem dodatkowo nawet 100 tys. zł koordynując unijne projekty.

Oto komentarz jeszcze jednego z dziennikarzy: Do 100 tys. zł zarabiają poza etatem pracownicy placówki powołanej do pomocy łódzkim nauczycielom. Ci o takich zarobkach mogą tylko pomarzyć. Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego ma wspomagać edukację w mieście - w tym wspierać pracowników ze szkół i przedszkoli..

Projekty unijne mogą realizować pracownicy placówek oświatowych, tak więc nie ulega wątpliwości, że zgodnie z prawem muszą potraktować je jako dodatkowe obowiązki z należnym za ich wykonanie wynagrodzeniem. Nie spotkałem się z projektem EFS KL, w którym jego kierownik miałby wykonywać pracę społecznie, innymi słowy za darmo. Ba, także wykonawcy muszą podpisać umowę o pracę i to w wymiarze dopuszczalnym prawem. Nie wolno im wykonywać zadań projektowych w czasie podstawowych obowiązków zawodowych, tylko w ich czasie wolnym. Radni też biorą za udział w posiedzeniach odpowiednie kwoty. Może radni by chcieli pracować społecznie dla miasta, przewodniczyć komisjom, spotykać się z mieszkańcami i załatwiać ich sprawy? Czemu nie?

Jeśli jednak oburzają się na fakt, że zgodnie z unijnymi procedurami, kierownikowi projektu i jego wszystkim wykonawcom należy zapłacić zgodnie z obowiązującymi stawkami (tu nikt nie może wypłacić sobie więcej, niż dopuszczają do tego odpowiednie normy), to być może chodzi tu o coś innego? Jeśli pisze się w stylistyce skandalu o tym, że ktoś dodatkowo zarobił 100 tys. zł., ale bez komentarza, że w ciągu dwóch lat, to widać, że o POPULIZM tu chodzi, a nie o prawdę i wartość czyjejś pracy. To nie o tę kwotę tu chodzi, bo przecież ta musiała być zgodna z prawem, tylko o to, że - jak pisze dziennikarz: Jedna z pracownic centrum koordynując 3 projekty unijne otrzymała przez dwa lata 100 tys. zł, inny 78 tys. zł, jeszcze inny 54 tys. zł. Nie wydaje mi się to uczciwe, że jedni pracownicy mogą dorabiać sobie do pensji tak wysokie kwoty, a inni nie - stwierdziła jedna z radnych z PiS.

Radną oburza to, że jedni mogą sobie dorabiać, a inni nie.. A czy radna dociekała, którzy to z pokrzywdzonych społecznie w ŁCDNiKP nie napisali żadnego projektu i w związku tym także nie uzyskali nań środków? Każdy projekt może mieć jednego kierownika. Czy w tej placówce byli inni chętni do napisania wniosku i kierowania projektami? Kto tym INNYM zabronił poświęcenia kilkudziesięciu godzin pracy na napisanie własnego projektu, by móc nim kierować i zarobić także 100 tys. zł przez dwa lata? Czyżby prawo i sprawiedliwość miało być po stronie pasożytów, a więc tych, co to przychodzą na gotowe, na już opracowany przez kogoś projekt, by za friko załapać się na dodatkową płacę?

Oj, tak, pasożytów ci u nas dostatek. Jeden robi jak się patrzy, wszyscy patrzą jak się robi. A radni staną po stronie nie tych, co robią, czy może tych, co patrzą (z zawiścią)? Doskonale pamiętam także w swoim doświadczeniu akademickim, ilu to pasożytów wchodziło na "gotowe", po zrealizowaniu przeze mnie czy moich współpracowników zadań. Wystarczyło tylko intrygami odsunąć ich od pracy, by czerpać korzyści nie z tytułu własnej pracy, poświęconego czasu i kompetencji, tylko cwaniactwa, pasożytnictwa.

Wkrótce będą kolejne miliony na projekty finansowane ze środków unijnych. Pasożyty już są w blokach startowych. Muszą mieć jeszcze wśród radnych swoich popleczników. Może im załatwią trochę kasy... Homo sovieticus spustoszył i dalej niszczy morale części elit i pracowników mediów w naszym kraju, toteż jeszcze długo się z tego nie wydobędziemy. Komentarz dziennikarza łódzkiej prasy: (...)nauczyciele zapewne nie wiedzą, ile można zarobić na ich wspieraniu jest oburzający nie tylko moralnie, ale i merytorycznie. A może napisze ów dziennikarz o tym, ile mogą zarobić radni na wspieraniu mieszkańców Łodzi? Czyżby radni utrzymywali się tylko z diet? Czy są jeszcze etyczne granice manipulacji prasowej i politycznej? A kto wykona pracę? Kto poświęci czas na kontaktowanie się ze szkołami, przygotowanie do zajęć, prowadzenie kursów, warsztatów w ramach strumienia unijnych środków? Dziennikarz z panią radną? Oczywiście, to wszystko samo się zrobi, a strumień pieniędzy z UE należy przeznaczyć na podwyżkę diet dla radnych i wsparcie dziennikarzy.

A swoją drogą, co na to Urząd Marszałkowski, który musiał sprawować nadzór nad tymi projektami? Nie widział żadnego problemu w obsadzie projektów wdrożeniowych? Co władze miasta i jego oświaty, która zyskała dzięki tym projektom setki tysięcy, a nawet miliony złotych na wzbogacenie infrastruktury, dokształcenie nauczycieli, wsparcie uczniów? Kto stanął w obronie już nie tylko godności profesjonalistów, ale i sensu działań podwładnych? Ktoś wykonał ciężką pracę za innych i dla innych, otrzymał za to należną mu gratyfikację, beneficjenci pozyskali odpowiednie dobra. I to wszystko nazywa się NIC? No to zabierzcie się kolejni, wybitni nauczyciele, doradcy, metodycy, wizytatorzy, urzędnicy do wymyślenia i napisania projektu, postarajcie się, by zyskał uznanie odpowiednich komisji, zdobądźcie na nie środki unijne, harujcie po godzinach własnej pracy, i czekajcie, aż za jakiś czas ktoś wam to wyrwie z gardła, z pomocą lokalnej prasy i lokalnych radnych. Nikt nie stanie w waszej obronie.

Dlaczego to właśnie ja jestem wykluczony? A może Ty też nim jesteś lub będziesz?

W dn. 7 marca 2014 r. w Wyższej Szkole Nauk Społecznych PEDAGOGIUM obradowało Prezydium Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk wraz z jego Zespołem Pedagogiki Resocjalizacyjnej, stając się okazją do spotkania z najbardziej aktywnymi członkami Zespołu ekspertów, wśród których są znakomici profesorowie i młodzi pracownicy naukowi z całego kraju. To oni podejmują w swoich pracach badawczych istotne dla współczesnej wiedzy o resocjalizacji i profilaktyki wychowania problemy oraz systematycznie publikują wyniki badań w rozprawach z tego zakresu. Wydają także własne czasopismo „Resocjalizacja Polska“, które znalazło się na liście punktowanych przez MNiSW periodyków naukowych.

Omawialiśmy czekające w bieżącym roku Komitet zadania, po czym zostaliśmy zaproszeni na spektakl teatralny pt. „Na huśtawce“ w wykonaniu osób bezdomnych. Sztuka autorstwa Marii Lewandowskiej, w reżyserii Marioli Daszkiewicz-Konopczyńskiej porusza jakże bolesne w każdym społeczeństwie zjawisko bezdomności. Znakomite odegranie życiowych przecież ról przez stołecznych bezdomnych pozwoliło nam wszystkim przeżyć w sposób szczególny ich problemy jako osób wykluczonych i wykluczanych w naszym kraju, także – niestety – z udziałem instytucji mających w swojej funkcji założonej niesienie im pomocy.

To było wielkie wydarzenie, nie tylko kulturowe, ale przede wszystkim egzystencjalne, bowiem występujący w tej sztuce aktorzy-ludzie bezdomni, nadali jej wyjątkowego wyrazu i społecznego przesłania. Po raz pierwszy w czasie posiedzeń KNP PAN miała miejsce możliwość nie tylko rozmawiania o problemach społecznych naszych obywateli, ale i przeżywania ich dramatów oraz absurdów, z którymi muszą sami mierzyć się w swojej codzienności.

Dzięki obejrzeniu tej sztuki jeszcze lepiej można zrozumieć istotę kreatywnej resocjalizacji z udziałem osób bezdomnych, które z godnością odsłaniają nam wielki potencjał własnej osobowości, kreatywności, poczucie humoru, ale i prawdę otaczającej ich hipokryzji czy ludzkiej bezduszności. Oni przygotowali sztukę teatralną, którą poświęcili niedawno zmarłemu swojemu koledze Konradowi Talmie. Było więc poważnie, czasami groteskowo, ale jakże autentycznie. W naszych sercach i pamięci dźwięczą wciąż słowa wypowiadane przez głównego narratora tej sztuki, który mówił do nas O SOBIE, O NICH:

- Dlaczego ja jestem wykluczony? Czy to wypadek losowy? Wykluczam się, bo nie daję rady, bo mnie nie rozumieją, bo jestem samotny w rodzinie, w tłumie? Wykluczam się, bo mam taki charakter, bo może komuś dokuczyłem w domu, że mnie wyrzucili?

- A może jest tak, że niektórzy nam zazdroszczą? Bo jeżeli taki człowiek w gonitwie za pieniędzmi, za pracą, za pozycją, za nieustannym odpowiadaniem na żądania różnych urzędów zobaczy, że taki bezdomny siedzi sobie, papieroska pali, na ławeczce, piwkiem popija, ... Ludzie kochani, taki wie, że żyje... A po roku pobytu w takim domu dla bezdomnych dostaje się po prostu świra.

Nie zdradzę treści tej sztuki, ale jak ktoś chce zderzyć się z prawdą o istotach ludzkich, które często są odzierane z własnej godności, pozbawiane pomocy, bo zamiast kartki na chleb, pomoc społeczna oferuje im – bo tylko to posiada urzędnik w danym momencie - darmowy ... wstęp na basen, jeśli ktoś chce bez patosu, bez fałszywego miłosierdzia doznać prawdziwego spotkania z bezdomnymi, wykluczanymi w najprzeróżniejszych formach i sposobach, niech nie pożałuje własnego czasu i poświęci go właśnie im. Łatwiej przyjdzie nam ich nie tylko zrozumieć, ale i dostrzec w nich Bliskich, a może zatrzymać się przy nich na chwilę, porozmawiać, zaoferować konkretną pomoc.

W dramacie i grotesce znajdziemy impuls do odpowiedzi na dramatycznie brzmiące pytanie: Dlaczego to właśnie ja jestem wykluczony? A może Ty też nim jesteś? A może każdy z nas jest bezdomny, tyle tylko że w różnej postaci tego zjawiska?

Dopełnieniem naszego pobytu w w/w Uczelni był jakże piękny wiersz Sylwestra Kurowskiego pt. NIEBYT , który ukazał się w wydanym przez PEDAGOGIUM (2014) tomiku jego poezji "Marazm":

"Pełzam w fekaliach wynaturzenia
każda myśl
wilgotna i ciężka
coraz bardziej
wciskam się w Błoto
głębiej
głębiej
i jeszcze
Błoto wymaga poświęceń
ono jest
było i będzie
lecz słów bezradności nic nie uniesie
człowiek chce czynów
nie bezsilności
a ona jest miarą człowieka
zawieszonego w nicości"

Oblicza kapitału społecznego uniwersytetu

Są rozprawy, na które czeka się z różnych powodów. Na jedne dlatego, że zostały zapowiedziane, rozreklamowane, a przecież zdarza się rozczarowanie ich treścią. Inne są pożądanymi, bowiem wiążą nas z ich autorem czy autorami wspólne pasje, zainteresowania czy więzy społeczne. Zespół naukowców z Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, którym kieruje prof. dr hab. Maria Dudzikowa, a składający się z adiunktów nowego, twórczego pokolenia: Renaty Wawrzyniak- Beszterdy, Sylwii Jaskulskiej, Mateusza Marciniaka, Ewy Bochno, Ireneusza Bochno i Kariny Knasieckiej-Falbierskiej, już kilka lat temu zapowiedział dotrwanie do końca wyjątkowych w naukach humanistycznych i społecznych badań, jakimi są prowadzone przez dłuższy okres czasu, wzdłuż linii życia i rozwoju na tej samej, a przecież określonej zgodnie z regułami metodologii, grupy respondentów.

Trudno zatem, by ci, którzy zapoznali się z raportami z dwóch poprzednich etapów badań nie byli zainteresowani najnowszym tomem pt. Oblicza kapitału społecznego uniwersytetu. Diagnoza-interpretacje-konteksty" (Impuls, Kraków 2013, ss.448). Mamy tu do czynienia z wyjątkową sytuacją. Oto po latach pojawia się czwarty już tom z kolejnego etapu podłużnych badań naukowych, który zawiera wyniki diagnozy postaw młodzieży akademickiej - ale pierwszego rocznika gimnazjalistów! To jest dopiero sztuka prowadzenia badań, jakich jest niezwykle mało w naukach społecznych.

Maria Dudzikowa po raz kolejny uświadamia nam, jak ważny jest nie tylko etap przygotowawczy do badań, ale także diachroniczne monitorowanie literatury przedmiotu, by móc w podsumowaniu kolejnego procesu diagnostycznego pokazać, co uległo zmianom w zasobach i osiągnięciach naukowych. Tego typu komparatystyka ma miejsce dość rzadko, bo najczęściej badacze po zrealizowaniu jakiegoś projektu już dalej nie śledzą innych badań w danym zakresie czy nie porównują wyników cudzych diagnoz w zbliżonym tematycznie obszarze problemowym. Tym samym nie rzutują one na głębsze odczytanie minionych czy aktualnie uzyskanych wyników. W tym sensie nie tylko problematyka badawcza, dobór próby badawczej (przypominam że wciąż mamy do czynienia z pierwszym rocznikiem „ofiar” ustrojowej reformy systemu oświaty końca lat 90. XX w.), ale i pojawiająca się na przestrzeni kilkunastu lat literatura specjalistyczna na temat kapitału społecznego, także z wynikami innych badań, stanowią unikatowe rozwiązanie w naukach pedagogicznych. Jest to o tyle ciekawe, że kierująca projektem odsłania zarazem pozór zmian w polskiej edukacji powszechnej i akademickiej. Można to było wychwycić dzięki znakomitej analizie zasobów źródłowych.

O tym, czy podobnie jest w przestrzeni akademickiej edukacji, piszą już członkowie zespołu badawczego, autorzy kolejnych rozdziałów. Tom sprawozdawczy otwiera tekst Renaty Wawrzyniak-Beszterdy , który dotyczy oferty dydaktycznej uczelni. To jest ta zmienna niezależna, która - zdaniem autorki - powinna rzutować na poziom kapitału społecznego osób studiujących w uniwersytecie. Już na wstępie oswaja nas z możliwością rozczarowania, przytaczając wyniki innych badań skupionych na roli dydaktyki akademickiej w zderzającej się z obecnością pierwszego rocznika reformy szkolnej także reformą szkolnictwa wyższego m.in. podział na trzystopniowość kształcenia). To, co budzi moje szczególne uznanie, to uwzględnianie przez każdego z członków zespołu badawczego do analizy wybranego przez siebie pola problemowego niepowtarzających się u pozostałych definicji czy modeli teoretycznych.

W większości rozdziałów ma miejsce przykład znakomitego wykorzystania teorii i wyników badań zagranicznych z zakresu socjologii i psychologii społecznej. Autorzy tomu dopełniają zatem w analizie niektórych zagadnień wiedzę polskich autorów, którzy już kilkadziesiąt lat temu zwracali uwagę na to samo, co mieści się w dzisiejszej kategorii „kapitału społecznego”, tylko w ich czasach nie funkcjonowała ona jako taka. Wystarczy wspomnieć znakomite prace o roli sieci społecznej czy współpracy w grupie w rozwoju indywidualnym jednostek w pracach Zbigniewa Pietrasińskiego, który w swoich publikacjach pisał, uczulał i wykazywał wyjątkową konieczności doskonalenia i rozwijania oraz wartość zarówno jednostkowego wymiaru kapitału społecznego, jak i instytucjonalnego (grupowego (por. Atakowanie problemów; Czego dowiedziałeś się zbyt późno; Kierowanie własnym rozwojem; Sam sięgaj do psychologii; Mądrość; Ekspansja pięknych umysłów).

Podobnie można wspominać wkład w rozwój kapitału społecznego w tych wymiarach prac Zbigniewa Zaborowskiego (Psychospołeczne problemy samoświadomości; Z pogranicza psychologii społecznej i psychologii osobowości; Psychologia stosunków interpersonalnych itd.), Marii Dudzikowej (O trudnej sztuce tworzenia samego siebie; Mit o szkole jako miejscu „wszechstronnego rozwoju” ucznia. Eseje etnopedagogicznej .itd.) czy Józefa Kozieleckiego (kategoria samowiedzy i samooceny, ale i transgresji w życiu społecznym i jednostkowym) i Janusza Reykowskiego (kategoria altruizmu, prospołeczności).

Bibliografia całego zbioru jest imponująca, gdyż liczy kilkadziesiąt stron(!). Może zatem służyć nie tylko pedagogom, ale i socjologom czy politologom w poszukiwaniu źródeł wiedzy do dalszych badań kapitału społecznego w jeszcze innych środowiskach czy wymiarach. Tak np. Mateusz Marciniak omawiając teoretyczny kontekst problemu samorządności studenckiej, prezentuje porażające wyniki badań, które odsłaniają pseudosamorządność studentów po tylu latach transformacji i walki jeszcze w latach 80-81 właśnie o samorządność i wpływ młodzieży na zarządzanie szkolnictwem i szkołami wyższymi.

Otrzymujemy przedostatni tom z wynikami badań wzdłużnych, który potwierdza najwyższy poziom diagnoz kapitału społecznego, przewyższając swoją jakością wiele fragmentarycznych i jedynie doraźnych temporalnie badań socjologicznych czy psychologicznych. Z tego powodu cały zespół powinien mieć zasłużoną satysfakcję, bowiem przetarł drogę do postrzegania nauk pedagogicznych jako nie tylko równoważnych, ale często realizujących projekty badawcze na wyższym poziomie niż nauki z nimi współdziałające. Na tym przykładzie widać nie tylko interdyscyplinarność, ale także transdyscyplinarność podejścia badawczego pedagogów.

Rozprawa stanowi interesujący, a jakże prawdziwy - w świetle zgromadzonych danych empirycznych - obraz przeciętności polskiej edukacji. Co się dziwić, że nie jesteśmy w stanie konkurować z młodzieżą innych rozwiniętych gospodarczo państw świata (OECD), skoro kapitał społeczny naszej młodzieży jest na tak niskim poziomie. Niepokojące jest to, że najgorzej wypadły z objętych diagnozą wymiarów kapitału społecznego te, które w uniwersytecie są w istocie możliwe do szybkiego naprawienia, podwyższenia poziomu ich jakości. Jak się okazało, w szkolnictwie wyższym ma miejsce przeciwsprawstwo w kształtowaniu się postaw demokratycznych młodych obywateli. To oznacza, że kończące studia elity są bardziej submisyjne wobec antydemokratycznego władztwa, niż nam się dotychczas wydawało.

Ostatnia część rozprawy stanowić będzie dla dociekającego prawdy o polskiej rzeczywistości edukacyjnej czytelnika nagrodę za cierpliwość w uważnym czytaniu analiz wyników badań empirycznych. Otwarcie tomu zapowiedzią stanów normatywnych, po tak pasjonujących i rzetelnych badaniach empirycznych, staje przed lustrem prawdy w wyniku hermeneutycznej jej odsłony w eseju Marii Dudzikowej. Jakże słuszny i humanistycznie trafny jest jego tytuł: „Niekomfortowe położenie instytucji uniwersytetu w kłopotliwym kontekście. Esej w trosce o rozwój (nie tylko) kapitału społecznego”. To jest niejako książka w książce, bowiem zgodnie z normami MNiSW obejmuje ten rozdział 6 ark. wydawniczych, podnosząc na najwyższy poziom dyskurs naukowy nie tylko w pedagogice. Który bowiem kierownik zespołu badawczego w dziejach nauk społecznych i humanistycznych w Polsce podchodził z taką troską i głębią interpretatywną do badanego problemu? Ja takiego nie znam.

Jak pisze Maria Dudzikowa – jest to wyjątkowa, a w Jej przypadku przecież nie pierwsza, próba „eseistycznego demontażu złudzeń”. Nie jest łatwo pisać eseje pedagogiczne, gdyż wymaga to umiejętnego łączenia interdyscyplinarnej wiedzy, stricte naukowej, z analityczno-krytycznym monitorowaniem bieżących wydarzeń w oświacie i szkolnictwie wyższym oraz konfrontowaniem ich z własnym doświadczeniem zawodowym czy badawczym kierowanego przez siebie zespołu współpracowników. Niektórzy włączają jeszcze w ten proces własne projekty czy oczekiwania pożądanych zmian lub reform, a więc czynią swoje podejście w jakiejś mierze zachęcającym m.in. polityków czy innych naukowców do liczenia się z wyzwaniami przyszłości i pamięcią o wartościowych rozwiązaniach w przeszłości. W kraju jest niewielu autorów, którzy potrafią łączyć w sobie te trzy cechy. Co ciekawe, także wśród liderów tej sztuki pisarskiej możemy dostrzec wyraźne nachylenie ku jednej z tych właściwości wyznaczających powód, dla którego postanowili swoimi tekstami włączyć się w dyskurs publiczny o edukacji. Zachęcam do lektury nie tylko studentów pedagogiki, socjologii, nauk o polityce czy zarządzaniu, ale także polityków i samorządowców.


Spis treści:


Wprowadzenie (Maria Dudzikowa)     

I
Ustalenia metodologiczne
(Renata Wawrzyniak-Beszterda, Sylwia Jaskulska)
1. Uwagi metodologiczne 
2. Charakterystyka próby 

II
Kapitał społeczny uniwersytetu w aspekcie zbiorowym
1. Oferta dydaktyczna uczelni (Renata Wawrzyniak-Beszterda)    
2. Relacje w grupie studenckiej (Ewa Bochno)    
3. Oferta pozadydaktyczna uczelni (Mateusz Marciniak)    
4. Kontekst materialno-organizacyjny uniwersytetu (Ireneusz Bochno)    

III
Kapitał społeczny uniwersytetu w aspekcie jednostkowym
1. Sieci relacji społecznych (Ewa Bochno, Ireneusz Bochno)    
2. Zaangażowanie społeczno-obywatelskie (Sylwia Jaskulska)   
3. Zaufanie zgeneralizowane (Ewa Bochno)   

IV
Zasoby studentów a kapitał społeczny uniwersytetu
w aspekcie jednostkowym i zbiorowym
1. Właściwości społeczno-demograficzne badanych – portret próby
i weryfikacja hipotez (Mateusz Marciniak)   
2. Zasoby osobowe badanych – portret próby i weryfikacja hipotez
(Karina Knasiecka-Falbierska)   

3. Zasoby rodzinne badanych – portret próby i weryfikacja hipotez
(Renata Wawrzyniak-Beszterda)   
4. Zasoby szkolne badanych (Ewa Bochno, Sylwia Jaskulska)   

V
Podsumowanie wyników badań
1. Struktura kapitału społecznego uniwersytetu w aspekcie zbiorowym
i jednostkowym (Sylwia Jaskulska)   
2. Jednostkowy i zbiorowy aspekt kapitału społecznego uniwersytetu –
wzajemne związki (Mateusz Marciniak)   
3. Weryfikacja hipotez badawczych (Renata Wawrzyniak-Beszterda)   

VI
Niekomfortowe położenie instytucji uniwersytetu w kłopotliwym kontekście
Esej w trosce o rozwój (nie tylko) kapitału społecznego
(Maria Dudzikowa)
Wprowadzenie   
1. O niektórych źródłach niechęci „dzieci wolnego rynku”
wobec obywatelskiego zaangażowania   
2. Podtrzymywanie/tworzenie „pozorów normalności”   
3. Kapitał społeczny w szkole wyższej (również) w okowach biurokracji   
4. Uniwersytet (jako co?) w opcji kilku metafor   
5. Ciąg dalszy wojny metafor (uniwersytet jako...) i co z niej wynika?   
6. (Od)zyskiwanie uniwersytetu dla (po)zyskiwania zasobów
(nie tylko) kapitału społecznego. Czy i jak jest to możliwe?   

Bibliografia   

Zespół Edukacji Elementarnej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN o projekcie podręcznika

W związku ze skierowaną przez MEN do KNP PAN prośbą o wyrażenie opinii na temat projektu Ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o systemie informacji oświatowej, który dotyczy wprowadzenia jednego bezpłatnego dla uczniów podręcznika do wczesnej edukacji, eksperci KNP PAN pod kierunkiem prof. APS dr hab. Józefy Bałachowicz stwierdzili:

Zapewnienie bezpłatnego podręcznika dla wszystkich uczniów jest ideą bardzo szczytną i pożądaną. Wynikające z niej działania MEN w pełni popieramy, chociaż realizacja tych działań w podanych terminach budzi wyraźne obawy.

Dostęp do bezpłatnego podręcznika w wydaniu MEN w praktyce oznacza drastyczne zredukowanie zróżnicowania oferty podręczników, z których mogłyby korzystać szkoły. Przesądza o tym zapis, iż sfinansowanie innego podręcznika niż dostarczony przez MEN zostaje przerzucone na organy prowadzące szkołę. Wobec takiej presji materialnej, szkoły będą w zdecydowanej większości wybierać podręcznik dostarczony przez MEN.

Narzucanie jedynej wersji podręcznika wzbudza niepokój z dwóch względów:

- po pierwsze - czas na przygotowanie dobrego podręcznika wydaje się bardzo ograniczony, co może istotnie wpływać na jego merytoryczną zawartość,

- po drugie - podręcznik stanowi zawsze wypadkową pewnej ideologii nauczania i jako taki stanowi przedmiot dyskusji i określonych wyborów,

- po trzecie - narzucanie w krótkim okresie (bez naukowego monitorowania) jedynej wersji podręcznika wszystkim szkołom w Polsce może ukształtować bliżej jeszcze nieznane negatywne skutki w praktyce kształcenia dzieci i na wiele lat może usztywnić i zunifikować oddziaływania edukacyjne w klasach niższych.

Pisałem już wielokrotnie o rozwiązaniu kompromitującym rząd - a MEN w szczególności, więc mogę tylko dodać, że posłowie III RP popierają to rozwiązanie, gdyż - jak sądzę - w okresie wyborczym bardziej liczy się populizm (pecunia non olet) od strategicznego i prospektywnego myślenia o polskiej szkole i edukacji naszych dzieci. Ci politycy, posłowie, urzędnicy MEN, których dzieci uczęszczają do szkół lub się do nich wybierają, jak mogę przypuszczać, nie będą korzystać z tego podręcznika, a kto wie, czy i z polskiej szkoły publicznej. Poziom hipokryzji niektórych polityków jest mocno zbliżony do poziomu korupcji na Ukrainie.

Pedagogiczny spektakl pozoru

Były sobie cztery osoby:
Każdy, Ktoś, Ktokolwiek i Nikt.
Trzeba było wykonać bardzo ważną pracę
i Każdy został o to poproszony.

Każdy był pewien,
że Ktoś to zrobi.
Ktokolwiek mógł to zrobić,
ale Nikt tego nie zrobił.

Ktoś zezłościł się z tego powodu,
ponieważ było to powinnością Każdego.
Każdy myślał,
że Ktokolwiek mógł to zrobić,
ale żadnemu z nich nie przyszło do głowy,
że Nikt tego nie zrobił.

Skończyło się na tym,
że Każdy obwiniał Kogoś za to,
że Nikt nie zrobił tego,
co mógł zrobić Ktokolwiek.

Przypomniał mi się ten tekst nieznanego autora, kiedy zapytano mnie o to, co dzieje się we władzach pewnego stowarzyszenia "oświatowego". Odpowiedziałem, że nie wiem, gdyż jego władze stosują powyższą argumentację, by zakryć fakt swojej bierności. Dzięki temu każdy może odnotować w swoim cv, że jest we władzach, stowarzyszony, ktokolwiek może się podszywać pod kogoś, a w istocie nikt nie załatwia tego, co było i jest kluczowe. Dzięki temu od kilkunastu lat teatr pozoru trwa nadal.

Strategie zaszczytu niektórych szkół wyższych

Polskę obiegła w mediach wiadomość, że Uniwersytet Techniczno-Humanistyczny w Radomiu postanowił rozdać indeksy za wygraną w konkursie Miss i Mister Studniówek. Rzeczniczka prasowa tej uczelni jak widać nie ma właściwego wykształcenia i nie rozumie, czym powinien różnić się uniwersytet od wyższej szkoły prywatnej (w skrócie "wsp"), której władzom jest obojętny wizerunek, skoro nie o edukację w nich chodzi, tylko relację sprzedawca-klient. Jeszcze trochę i ktoś wpadnie w dziale promocji uniwersytetu X na to, by wylać w sali posiedzeń Senatu błoto lub pomidory i niech się młodzież w tym wytarza. Przyciągnie to zapewne kolejną setkę kandydatów na "studia", tylko ciekawe, na jakim kierunku?

Niektóre uczelnie przestają dbać o akademicki image, a zdarza się, że te najbardziej prestiżowe nie zwracają uwagi na to, jak szkoły prywatne posługują się ich imieniem w pozyskiwaniu naiwnych klientów. Wystarczy napisać na głównej stronie takiej "wsp", że zajęcia dydaktyczne w niej prowadzi doświadczona kadra naukowa wywodząca się z różnych środowisk akademickich, w tym między innymi z... i tu kandydat na studia trafia na sążnisty wykaz z hiperłączami do domen państwowych uniwersytetów oraz akademii w naszym kraju, a nawet jednej poza granicami. Takiej bezczelności, przyznam szczerze, już dawno nie widziałem, ale jak się okazuje, wszystkie chwyty niektórych biznesmenów wydają się dozwolone.

Oto jedna z takich "wsp", która posiada nawet swoje oddziały zamiejscowe, w dziale "Minimum kadrowe - Pedagogika" w mieście X wymienia nazwiska profesorów, doktorów i magistrów tylko, że żadna z tych osób nie pochodzi z tego miasta, ba, nie ma też nic wspólnego z uniwersytetem, do którego link znajduje się nieco wcześniej na jej stronie. To, że przed nazwiskami samodzielnych pracowników pojawia się tytuł naukowy profesora mimo, że te osoby owego tytułu nie posiadają, jest też pochodną kłamliwego marketingu. Stwierdzenie zatem w dziale: "Misja wsp" o zapewnianiu wysokiej jakości kadr pedagogicznych świadczy być może o tym, że kreuje się tu ludzi zaradnych w manipulowaniu innymi, aniżeli ludzi uczciwych i kompetentnych.

Zapewnianie czytelników strony internetowej tej szkoły o tym, że dewizą wyznaczającą kierunek działalności całej akademickiej społeczności jest honor, godność i odpowiedzialność, wymagałoby jednak korekty. Z tymi wartościami powyższe postępowanie ma niewiele wspólnego. W jednym władze tej szkoły są wiarygodne, a mianowicie w stosowaniu wiedzy, którą wykłada się studiującym w zakresie manipulowania innymi. Właśnie w promocji własnej oferty edukacyjnej zastosowano tu jedną ze strategii manipulacji, która nosi nazwę "strategia zaszczytu", czyli dążenie do tego, aby odbiorca odczuwał dumę podporządkowując się adresowanym do niego sugestiom.