Komitet Nauk
Pedagogicznych PAN i Jego Sekcja Pedagogiki Zdrowia przedstawiają opinię dotyczącą
projektu ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI zmieniające rozporządzenie w sprawie
podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego,
technikum oraz branżowej szkoły II stopnia z dnia 29 października 2024 r. oraz
ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością
intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla
branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej
przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej z dnia 29 października 2024 r.
Komitet Nauk Pedagogicznych i Jego Sekcja Pedagogiki Zdrowia przekazują
poniższe uwagi, które odnoszą się zarówno do uzasadnień merytorycznych
proponowanych rozporządzeń, ale także do procedur, które zdaniem Komitetu i
Jego Sekcji, powinny być zastosowane na drodze wypracowywania treści
rozporządzeń.
W pierwszym rzędzie pragniemy podkreślić, iż sama idea, czy też sens edukacji
zdrowotnej jako elementu wychowania szeroko rozumianego, nie budzi wątpliwości
członków KNP PAN i Jego Sekcji. Z poczuciem odpowiedzialności odnosimy się do
istoty i celów tego procesu, mając na uwadze potrzebę takiego oddziaływania,
zwłaszcza w kontekście kształtowania tożsamości osób edukowanych, a także
zachodzących zmian społeczno-kulturowych.
Jednak biorąc pod uwagę treść przesłanych do konsultacji aktów, pragniemy
podkreślić, iż otrzymaliśmy projekty dokumentów prawnych, których treść jest
uzasadniona, jak również - budzi wątpliwości merytoryczne odnoszące się do
uzasadnień teoretycznych, w tym aksjologicznych (zdrowie jako wartość
aksjologiczna), stojących u podstaw edukacji zdrowotnej, jako procesu
oddziaływania na człowieka. Uwagi formułowane przez członkinie i członków
Komitetu Naukowego dotyczą zarówno formy jak i treści projektów rozporządzeń, a
także procedury i kontekstu w jakim należy odczytywać jego treść.
W treści dokumentów zastosowano pojęcia, których konotacja znaczeniowa
budzi wątpliwości, na przykład:
•
brak porządku pojęciowego, zgodnego z
aktualną wiedzą pedagogiczną w zakresie zastosowania - w aspekcie zdrowia - takich
pojęć jak: edukacja, wychowanie, kształcenie, nauczanie i uczenie się.
Jednoznacznie wskazane zależności (porządku pojęciowego), będzie podłożem
wysokiego poczucia odpowiedzialności za treść dokumentu, a przede wszystkim za
cele, którym ta działalność edukacyjna ma służyć oraz funkcje jakie będą
pełniły te dokumenty w zakresie realizowanej polityki, w tym edukacyjnej;
•
zastosowano pojęcie „zdrowie”, którego
konotacja znaczeniowa ma wiele różnych odniesień. Należą do nich wszelkie sformułowania w
formie przymiotników, przysłówków jak zdrowy, zdrowa, zdrowo itp. w stosunku
nie do organizmów żywych, a do przedmiotów np.: zdrowe żywienie (czy stosuje
się sformułowanie „chore żywienie?), zdrowe relacje interpersonalne (czy
stosuje się sformułowanie „chore relacje...”?), zdrowa żywność, zdrowe nawyki
żywieniowe, co znaczeniowo niewłaściwe - wyraźnie wprowadzające w błąd. Można napisać
o żywności wartościowej (mało lub wysoko wartościowej), a jeśli już koniecznie należy
użyć określenia odnoszącego się do zdrowia, to można powiedzieć o żywności
korzystnej dla zdrowia lub prozdrowotnej. Trudno zaakceptować
takie sformułowania, jak zdrowe nawadnianie (korzystniej byłoby napisać o
zalecanych ilościach picia wody i innych rodzajów napojów). Nie do zaakceptowania
jest stosowanie terminu „zdrowe posiłki”, a szczególnie „zdrowe” przekąski,
które rzadko składają się z wartościowych produktów. Nie powinno się pisać o
kluczowych składnikach odżywczych, bo wszystkie składniki odżywcze - z
definicji - są niezbędne w żywieniu, a więc właściwie powinno być napisane
„bogate w składniki odżywcze”.
Pragniemy podkreślić,
iż treść dokumentów odwzorowuje m.in.: holistyczne podejście do zdrowia, osadzone w aktualnych koncepcjach teoretycznych (projekty uwzględniają różnorodne aspekty
zdrowia, co pozwala na kompleksowe przygotowanie uczniów do dbania o siebie i
swoje otoczenie); rozwijanie alfabetyzmu zdrowotnego (koncepcja health literacy promuje świadome decyzje
dotyczące zdrowia, łącząc wiedzę teoretyczną z praktycznymi umiejętnościami); praktyczny charakter celów
kształcenia (rozwijanie umiejętności takich jak monitorowanie
zdrowia czy reagowanie na zagrożenia, co może wpłynąć na realne zmiany w
postawach młodzieży); pedagogikę pozytywną (podkreśla motywację i poczucie
własnej skuteczności - wzmacnia zaangażowanie uczniów; interdyscyplinarność (łączenie
wiedzy z różnych dyscyplin naukowych i dziedzin nauki zwiększa atrakcyjność i
praktyczność przedmiotu).
Poważne wątpliwości
budzą kwestie m.in.: przygotowania nauczycieli (brak
odniesień do szczegółowych wymagań dotyczących kwalifikacji nauczycieli, które
mogą wpłynąć na jakość realizacji programu); możliwości wdrożenia w szkołach (rozbudowany
program może być trudny do wprowadzenia w szkołach z ograniczonym zapleczem; potrzebne
są materiały dydaktyczne i szkolenia dla nauczycieli); dostosowanie treści do
wieku uczniów; zaangażowanie rodziców i społeczności lokalnych (brakuje
konkretnych propozycji włączenia rodziców i społeczności lokalnej w proces
edukacji zdrowotnej); brak treści dotyczących np. racjonalnego żywienia; „śladu
węglowego” wraz z jego aplikacją w praktyce.
Poważne wątpliwości budzi również rozkład treści. Np. zagadnienie otyłości i jej
profilaktyki powinno znaleźć się nie w III, a w IV dziale o tytule
„Odżywianie”, bo choroba ta jest immanentnie związana ze sposobem żywienia
oraz, oczywiście, z aktywnością fizyczną. W części „Dojrzewanie” na II etapie
edukacyjnym: np. w klasach 4-6 są wymienione „zaburzenia miesiączkowania”, a
dopiero w klasach 7-8 „dostępne na rynku produkty menstruacyjne” – chyba nie
jest to prawidłowa kolejność itd. W wymaganiach dotyczących realizacji edukacji
żywieniowej rozpoczyna się zalecenia od stosowania Talerza Zdrowego Żywienia.
Tymczasem uczeń przede wszystkim powinien znać i umieć stosować zasady
prawidłowego żywienia oraz zalecenia żywieniowe, m.in. dotyczące liczby i
regularności spożycia posiłków, także zalecenia wyrażone w formach graficznych
– piramidy żywieniowej oraz Talerza „Zdrowego” Żywienia.
Konkluzja
Przedstawione do konsultacji projekty rozporządzeń częściowo spełniają
wymogi dotyczące merytorycznego uzasadnienia edukacji zdrowotnej jako takiej,
form i treści jego realizacji. Projekty ukierunkowane są na współczesne potrzeby dzieci i młodzieży i
dynamicznie zmieniające się wyzwania zdrowotne.
Jednak pragniemy podkreślić, iż popieramy powyższą ideę i potrzebę tego
typu oddziaływania edukacyjnego, pod warunkiem przeprowadzenia stosownych,
uwarunkowanych merytorycznie konsultacji, które będą uwzględniały aktualną
wiedzę pedagogiczną dotyczącą praktycznych, teoretycznych, w tym
aksjologicznych podstaw edukacji zdrowotnej. Uzupełnienie, zmodyfikowanie i rozwinięcie wskazanych
elementów może uczynić projekty rozporządzeń skutecznym narzędziem wspierającym
zdrowie i jakość życia młodego pokolenia.
Biorąc pod uwagę rolę i społeczne funkcje nauki, w tym dyskursu naukowego,
a także to, iż badania naukowe (w tym realizowane przez pedagogów) dostarczają
narzędzi służących rozumieniu świata (w tym świata społecznego), w powyższym
zakresie Komitet Nauk Pedagogicznych może służyć pomocą ekspercką.
