"Szkoła wisi poniekąd w pustce"

W znakomitej rozprawie profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego - Zygmunta Mysłakowskiego p.t. "Państwo a wychowanie", która ukazała się w 1935 r., znajdziemy wciąż aktualną diagnozę specyfiki zarządzania polityką oświatową. Przywołam niektóre myśli tego pedagoga uprzedzając zarazem, że pisownia jest zgodna z oryginałem. Proszę się jednak nią nie zrażać.

Autor opisuje w rozprawie m.in. to, jakie są skutki wprowadzenia w sposób radykalny i odgórny zmiany ustrojowej i aksjologicznej szkolnictwa państwowego. Poznajemy ponadczasowe mechanizmy organizowania stosunków społecznych w placówkach edukacyjnych, które - zamiast sprzyjać rozwijaniu nauczycielskiej i uczniowskiej twórczości, rozwojowi solidarności społecznej i wychowaniu dojrzałych, autonomicznych moralnie jednostek - generują sprzeczne z nimi praktyki i tendencje.

"Tendencje te tkwią jednak w samem założeniu organizacyjnem szkoły, w dążeniu władz do rozciągnięcia kompetencji i kontroli wobec niej. Z jednej strony postulat twórczości wymagałby obdarzenia nauczyciela znaczną odpowiedzialnością, a co za tem idzie, znacznem zaufaniem, z drugiej strony występują tendencje zmierzające do przewagi aparatu nad czynnikiem osobowym, do przewagi programu i schematu nad indywidualną twórczością. Sprzeczności tych szkoła prawdopodobnie nigdy nie będzie mogła całkowicie usunąć". (s. 8)

Sprawującym centralistyczna władzę nad szkolnictwem zależy przede wszystkim na tym, by nauczyciele nie przejawiali "w obcowaniu z młodzieżą pełni życiowej, a więc także pewnego polotu, czy idealizmu wychowawczego" (s. 9), gdyż mają oni być jedynie narzędziem w kształtowaniu postulowanych i oczekiwanych w duchu ideologii władz pożądanych przez nie kompetencji i postaw dzieci i młodzieży. W takiej sytuacji nauczyciele najczęściej przystosowują się do formalnych zobowiązań zachowując "zewnętrzną frazeologię, maskę, gest. Młodzieży jednak to nie przekonywa"., gdyż "(...) życie, które zaczyna się tuż za murami szkoły, jest inne; szkoła wisi poniekąd w pustce. (...) Brak jej szczerości i ostrego nastawienia na problemy życiowe". (tamże).

Nauczyciele obezwładniani formalno-prawnymi rygorami nie oddziałują na uczniów tym, kim są, jakimi są, bowiem w swej większości będą realizować powierzchowny idealizm odwołujący się do poprawnej politycznie teleologii wychowania. Z tego też powodu szkoła nie ma siły wychowawczej. "Im bardziej formalizuje się pewien porządek i im bardziej w ten sposób odchyla się od rzeczywistego stosunku sił, ten słabszy się staje wogóle, jako siła społeczna. Tem bardziej zawisa niejako w powietrzu" .(s.11)

W wyniku rewolucji oświatowej wyłania się nowy porządek społeczny, który oparty jest na częściowo odmiennym systemie wartości. Sprawującym władzy zależy na tym, by doszło "(...) do uwartościowienia kultury przez włączenie jej w swobodny krąg osobowości". (tamże) To, że do tego nie dojdzie w powszechnym wymiarze nie ma dla sprawujących władzę szczególnego znaczenia. "Trzeba pozwolić każdemu pokoleniu na odnajdywanie osobistego stosunku do tradycji, choćby się to niekiedy wydawało nawet bolesnem nam, którzyśmy wyrośli w innem ustosunkowaniu się intelektualnem i w innem nastawieniu uczuciowym" (tamże).

Zdaniem Z. Mysłakowskiego nie ma w takiej rewolucji niczego złego, jeśli nie narzuca ona przemocą perspektywy swoich wartości wszystkim naruszając wolność osobistego ustosunkowania się do nich przez każdego z osobna. "Gdy pokolenie dorosłe usiłuje per fas et nefas narzucić młodzieży pewne wartościowanie, wychodzące już z użycia, wartościowanie, które całą rolę, jaką miało spełnić, spełniło - tworzy ono już tylko pustą formę wychowawczą bez siły. Młodzież broni się wewnętrznie przeciw tak pustym formom w sposób prosty: przestaje je wogóle spostrzegać. Słyszy słowa i przystosowuje się zewnętrznie do wymagań starszych, żywiąc w głębi duszy najzupełniejszą obojętność, jeśli nie lekceważenie dla wychowawców i ich naiwności". (s.12)

Warto zwrócić uwagę na niezwykle celne uwagi Mysłakowskiego na temat władzy, która może ją sprawować w wyniku ustawicznego odradzania przez konflikt mitów narodowościowych wspomaganych mitami ideowymi. Afirmatora innej ideologii, innych wartości toleruje się tylko jako przeciwnika. "Walka, nietolerancja, nienawiść nie są przypadkowemi atrybutami patrjotyzmu, przeciwnie patrjotyzm karmi się niemi i podsyca. Hasła tolerancji, liberalizmu i miłości są zbyt słabe, ażeby stworzyć podstawę dla potężnego zbiorowego wzruszenia. (...) Odosobnienie, w którem zamyka ludzi mit narodowy, prowadzi do dwu zjawisk współzależnych, intensywnej strony, egzaltacji >swojego< i nietolerancji obcego z drugiej strony. Jedno podtrzymuje i odżywia drugie"(tamże) " (s. 29)

W III RP po raz kolejny wykorzystują edukację doktrynerzy moralni, fanatycy oderwanych zasad, bezwzględni idealiści wciągając ją w polityczne i ideologiczne wojny oraz atak na opozycję. Podobnie postępuje opozycja. Żadnej ze skonfliktowanych stron nie interesuje szkoła jako środowisko socjalizacji i wychowania, które pielęgnowałoby wartości ogólnoludzkie. Redukowanie sfery aksjonormatywnej edukacji do ideowo-politycznej ortodoksji - jak pisze Mysłakowski: (...) prowadzi do nietolerancji i pomniejszania wartości >cudzego< a następnie do wojny, będącej źródłem zniszczenia zawsze dla jednej strony, a niekiedy dla obu (...) wszelka wojna czy rewolucja zawiera w sobie utajoną dialektykę przeciwieństw: pewne wartości niszczy, pewne inne tworzy". (s. 35)

Do czego doprowadzi kolejny rok deformy polskiej edukacji? Na jakich mitach, bo przecież nie realiach odkrytych w wyniku rzetelnych badań naukowych, będzie konstruowany proces kształcenia i wychowywania młodych pokoleń? Może powinniśmy mieć na uwadze prawidłowość psychospołeczną, o której pisze Z. Mysłakowski:

"Pomiędzy zupełną nieinterwencją państwa a wszechwładną istnieje gdzieś punkt, w którym ustosunkowanie się państwa do sił społecznych jest najkorzystniejsze. Jest to optimum stosunku. Każde przekroczenie tego punktu w jednym lub drugim kierunku zmniejsza obopólną korzyść. Jest kwestią rozumu politycznego i tężyzny społeczeństwa, ażeby ten punkt odnaleźć". (s. 114) O ten właśnie punkt, granice, których żadnej władzy oświatowej przekroczyć nie wolno, warto pytać kandydatów do Sejmu III RP. Po wyborach bowiem może być już za późno.

Tłumaczenie w MNiSW nazw dyscyplin naukowych - NA SKRÓTY

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawiło tłumaczenie na język angielski swoją klasyfikację dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych. Jego propozycja - jak to określono - ma pomóc uczelniom i badaczom, składać wnioski o granty, a także zatrudniać cudzoziemców. Klasyfikacja jest załącznikiem do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1818).

Po raz kolejny jakiś techniczny tłumacz pracujący na rzecz resortu sprowadził pedagogikę jako naukę społeczną i humanistyczną jedynie do edukacji. Przekład naszej dyscypliny naukowej w świetle MNiSW brzmi zatem: EDUCATION.

Tymczasem w języku angielskim, podobnie jak w amerykańskim istnieje właściwe określenie pojęcia pedagogiki - PEDAGOGY. Trzeba jednak o tym wiedzieć, coś przeczytać, by nie ośmieszać nauki w jej terminologicznym przekładzie ulegając amerykanizacji, która jest sprzeczna nie tylko z polską tradycją, historią naszej dyscypliny oraz dokonaniami badawczymi.

To prawda, że tak w Wielkiej Brytanii, jak i USA czy w innych krajach anglojęzycznych najczęściej stosuje się pojęcie EDUCATION. Nie dotyczy to jednak pedagogiki, tylko tej jej części, którą rozwijają w ramach swoich badań naukowych (głównie w zakresie metodyki kształcenia) jedynie kształcący przyszłych nauczycieli. Przykładem tego jest wydana w 2013 r. w uniwersyteckiej oficynie Oxford publikacja Gary Thomasa p.t. "EDUCATION. A Very Short introduction". Wystarczy jednak sięgnąć do wstępu tej publikacji, by dowiedzieć się, że napisał ją nauczyciel wczesnej edukacji, który kształci przyszłych nauczycieli.

"After univeristy, I worked as a primary school teacher, an educational psychologist, and an academic in five universities" (s. XIII)

Wiedza Gary Thomasa współczesnej pedagogice (Big ideas from the 20th century) sprowadza się jedynie do Johna Deweya i Johna Holta. Z taką kompetencją żaden student pedagogiki w Polsce nie uzyskałby magisterium, a w Oksfordzie i owszem - można nawet wykładać. Ów autor nie potrafi wyciągnąć wniosków z przywoływanych w bibliografii rozpraw, w których pedagogika jest obok kultury kluczową nauką dla zrozumienia procesów kształcenia, ale nie redukowanego do instrumentalnego wymiaru. Powołuje się m.in. na książkę R.J. Alexandra z 2001 r. p.t. "Culture and pedagogy: international comparisons in primary education" Londonb: Wiley-Blackwell), ale nie dostrzega kategorię - pedagogika.

Możemy sięgnąć do oksfordzkiego słownika "Dictionary of Education" pod red. emerytowanej profesor z Nottigham Trent University, który też ukazał się w powyższej oficynie. Korzystam z 3 wydania z 2015 r. Faktem jest, że słownik został zatytułowany "A Dictionary of Education" nie dlatego, że Anglicy nie znają pojęcia pedagogika, tylko z banalnie progresywistycznego powodu. Ich nie interesuje wychowanie, opieka, pedagogiczna sfera aktywności pozaszkolnej, tylko podporządkowanie pedagogiki wąsko pojmowanej edukacji.

W tym słowniku występuje pojęcie PEDAGOGY, który autorka redukuje do nauczania, kształcenia i związanej z nimi praktyką uniwersyteckich studiów. Pisze bowiem: "Pedagogy. Teaching, as a professional and as a field of academic study. (...) Pedagogue, once an alternative term for >teacher<". (s. 224). Tym samym pedagogami są tylko nauczyciele. Po prostu utożsamiono pedagoga jedynie z nauczycielem.

Aż dziw bierze, że tak konserwatywny rząd III RP wprowadza do terminologii kategorię, która jest sprzeczna nie tylko z współczesną nauką. Takiemu zawężeniu ulegają także słowaccy naukowcy. W Leksykonie profesora Ṥtefana Ṥveca z 2008 r. „Lexikón pedagogiky a andragogiky” . Bratislava: Iris (Leksykon pedagogiki i andragogiki) - tytułowej kategorii PEDAGOGY poświęca się krótkie wyjaśnienie:

1. Pedagogika: praktyka i sztuka nauczania, opanowania zachowań uczniowskich i poradnictwa;

2. Metodyka, dydaktyka (albo pedagogika) przedmiotu: stosowana nauka o nauczaniu (i pozaszkolnym wychowaniu).

Pojęcia pokrewne: education science, educational sciences. (s. 189)

Co ciekawe, ten sam autor wydając nieco wcześniej książkę p.t. "Podstawowe pojęcia w pedagogice i andragogice" (Bratysława 1995) podaje tę samą definicję pedagogiki, ale już w pojęciach pokrewnych pisze: educational sciences, technology of education (s. 219). Jak widać, po wielu latach technologię edukacji zastąpił pojęciem nauki edukacyjne. Można powiedzieć, że w tak wąskim zakresie rozumienia pojęcia pedagogika dostrzega jego naukową cechę.

Naukowcy Czeskiej Republiki nie mają problemu z pojęciem PEDAGOGIKA. Wybitny profesor Czeskiej Akademii Nauk Jan Průcha w swoim dziele: "Encyklopedia Pedagogiczna" (Pedagogicka Encyklopedié, Praha: portal 2009) tak pisze o tej nauce:

PEDAGOGIKA jest częścią kompleksu nauk, które zajmują się 1) człowiekiem i określonym rodzajem jego zachowań, 2) w kontekście uwarunkowań społecznych, ekonomicznych, politycznych i innych różnych społeczeństw. Z tego też powodu pedagogika bywa w różnych klasyfikacjach traktowana jako jedna z humanistycznych, behawioralnych lub społecznych nauk. W czeskiej klasyfikacji nauk - pedagogika pojmowana jest jako autonomiczna nauka, która nie jest redukowana do jednej z nauk społecznych właśnie ze względu na specyfikę własnego przedmiotu badań i praktyk(s.633).

Przed nami kolejny rok szkolny

Po wakacjach powinienem napisać o:

- porażonych rekrutacyjnym chaosem uczniach, którzy - statystycznie rzecz ujmując - ponoć dostali się do szkół ponadpodstawowych, a co gorsza - jak twierdził minister - wybierali licea ogólnokształcące;

- tych, którzy stracili szanse edukacyjne, jak i o wybitnie uzdolnionych, którzy uzyskali w okresie wakacyjnym mistrzowskie laury w ramach światowych olimpiad i konkursów przedmiotowych;

- nauczycielach, ich frustracji, zawodzie, apatii, syndromie wypalenia, poczuciu zdrady, zniechęceniu, rezygnacji z zawodu, kredytach, ale i o zachwycie rozpoczynających pracę w zawodzie z powodu 1000 zł. dodatku "startowego" i zwolnienia ich z płacenia podatku PIT, itp.;

- dziewiętnastym ministrze edukacji narodowej, o jego wcześniejszym konflikcie z prawem czy jego medialnej wypowiedzi po Marszu Równości w Białymstoku sugerującej konieczność wyeliminowania z życia publicznego takich form afirmacji lewicowych wartości;

- zlekceważeniu przez ministra władz samorządowych wielkich miast; o jego nadziei, że większość nauczycieli nie weźmie udziału w zapowiadanym na wrzesień strajku;

- odrzuceniu przez sejmową komisję anonimowego autorstwa petycji w sprawie ograniczenia prawa do strajku nauczycielom ale także sejmowe komisje odrzuciły projekt ustawy w sprawie rekompensat za strajk nauczycieli; Minister Dariusz Piontkowski nie uczestniczył w posiedzeniu komisji sejmowej ze względu na udział w mszy świętej na Jasnej Górze;

- zapowiadaniu przez totalną opozycję złożenia w Sejmie wniosku o odwołanie ministra edukacji, jakby to miało sens po jednym miesiącu jego "pracy";

- rzekomo trwającej w polskich szkołach rewolucji cyfrowej w związku z zapewnianiem od kilkunastu już lat dostępu szkół publicznych do szerokopasmowego internetu (MEN nie informuje o ukaraniu osób odpowiedzialnych w CODN/ORE za skandaliczne nadużycia finansowe w ramach programu "cyfrowa szkoła");

- Ekstrasubwencji MEN dla szkół wiejskich, bo w nich jest duża część środowiska nauczycielskiego, które nie przeciwstawi się żadnej centralistycznej władzy oświatowej;

- braku w budżecie państwa pieniędzy na pokrycie podwyżek płac nauczycielskich, czyli wypłatę uzgodnionych z rządem przez NSZZ "Solidarność" ochłapów, skoro środki dostanie zaledwie 49 proc. samorządów (głównie w tych środowiskach, w których PiS zwyciężyło w wyborach samorządowych);

- prezesie ZNP Sławomirze Broniarzu, który został po raz kolejny wybrany do władz Education International w czasie 8. Światowego Kongresu Międzynarodówki Edukacyjnej. Odnotuję jedynie, że „cel tej organizacji jest bardzo prosty: "chcą zmienić świat”;

- sensie utrzymywania niskiego progu zaliczenia egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących, skoro "wskaźniki zdawalności matury nie przekraczają 70%, czyli ponad 30% absolwentów nie może podjąć żadnych studiów i jest nieprzygotowanych do wejścia na rynek pracy";

- stanowisku Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie bezprawnego zbierania przez resort edukacji danych o strajkujących nauczycielach (nie wiemy, czy zbierano dane o uczniach z organizacji Strajk Uczniowski, którzy protestowali w lipcu przed MEN w związku z niekorzystną dla nich sytuacją w szkolnictwie i brakiem miejsc w szkołach średnich);

- Kuratorium Oświaty w Rzeszowie (region b. Marszałka Sejmu - Marka Kuchcińskiego), którego władza uważa, że dyrektor przedszkola nie musi zapewnić dzieciom w czasie upałów dostępu do wody, gdyż nie ma wprost takich przepisów;

- dalszych zmianach programowych w szkolnictwie, które - w świetle lipcowych ustaleń na konwencji programowej PiS - mają podjąć (...) działania na rzecz dalszego ograniczania wprowadzania do szkół ideologii sprzecznych z polskim, chrześcijańskim systemem wartości.


Mam nadzieję, że w dniu 2 września 2019 r. pierwszoklasiści przekroczą mury budynku szkolnego z pozytywnymi emocjami, jeżeli byli właściwie przygotowani przez swoich rodziców lub opiekunów prawnych do tego wydarzenia. Tyle było hałasu o miejsca w szkołach ponadpodstawowych, że musiały zejść na dalszy plan problemy uczniów szkoły podstawowej, a nawet przedszkolaków i ich nauczycieli. Dzisiaj nikt już nie upomina się o sześciolatków, by gremialnie szli do szkół, bo o uczniowskim szlifie w tym wieku decydują aspiracje rodziców, akceleracja rozwoju ich dzieci oraz opinia psychologa.

Powód do radości mają nauczycielki przedszkoli, bo socjotechnicznym trikiem poprzednia minister Anna Zalewska odebrała im prawo do 300 zł. dodatku za wychowawstwo. Jej następca dobrotliwie oznajmił, że im tę kwotę daje, a nie, że ją przywraca. Łaska pańska na pstrym koniu jeździ. Zapewne ucieszą się wszyscy ci nauczyciele, którzy pozostali w przedszkolach i szkołach na swoich stanowiskach mimo sponiewierania ich godności przez politykę A. Zalewskiej.

Nauczyciele nie są dla prawicowej władzy, podobnie zresztą jak i dla poprzednich ekip rządzących - elitą, znaczącą grupą zawodową w kulturze, która zasługuje ze strony rządzących na wsparcie rozwoju osobowego, godnego standardu życia oraz poszanowania ich pracy w zinstytucjonalizowanej edukacji.

Po dwudziestu kilku latach pojawiła się w mediach i nauczycielskim środowisku idea powołania do życia przez nowy Parlament samorządu zawodowego nauczycieli (Izb Nauczycielskich). Projekt ustawy został napisany w 1997 r., ale jak tylko obiecujący jego wprowadzenie w życie rzekomi zwolennicy dostali się do Sejmu, szybko o nim zapomnieli i schowali do szuflad historii. Opublikowałem treść tego projektu w książce: "Jak zmieniać szkołę. Studia z polityki oświatowej i pedagogiki porównawczej" (Kraków: "Impuls" 1998, II wyd. 2008).

W imieniu Komitetu Nauk Pedagogiki PAN złożyłem protest do MNiSW w sprawie wykazu czasopism

Komisja Ewaluacji Naukowej powołana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego skompromitowała się wykazem punktowanych czasopism, który został opublikowany dnia 31 lipca 2019 r. Na szczęście jest to Komunikat a nie rozporządzenie, toteż powinien być bezwzględnie zweryfikowany i zmieniony. To, czego dopuścili się członkowie KEN jest przykładem destrukcji naukowej! Jakim prawem pominęli jakościowe , a nie tylko parametryczne, ekspertyzy profesorów pedagogiki.

Jak się okazuje zlekceważono także opinie i analizy per review profesorów socjologii i literaturoznawstwa. Zapewne i pozostałe dyscypliny zostały tak samo potraktowane! W "Forum Akademickim" piszą o tej arogancji historycy.

To powinien być powód do zdymisjonowania tej Komisji, jeśli tak skandalicznie pozanaukowa ingerencja miała miejsce.

Wszystkie czasopisma pedagogiczne - uzyskały 20 pkt., z wyjątkiem "Resocjalizacji Polskiej" (70 pkt.). Dla KEN i ministra nie ma to znaczenia, jaka jest rzeczywista jakość czasopism naukowych. Rozgrywa się ukryte interesy, bo swoistego rodzaju "wojna" trwa nie tylko między politycznymi formacjami, ideologiami, ale - jak się okazuje - także między przedstawicielami dziedzin nauk. Jak nie wiadomo , o co chodzi, to wiadomo, że o pieniądze. Tak niszczy się polską humanistykę i nauki społeczne. A członkowie KEN zapewnili pismom, w których sami publikują, nieco więcej niż 20 pkt. Ciekawe.

Oto treść pisma do Ministra Jarosława Gowina:

Łódź, 5 sierpnia 2019

Sz. Pan
Dr Jarosław Gowin
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Szanowny Panie Ministrze,
w związku z opublikowanym wykazem punktowanych czasopism składam jako przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk stanowczy protest wobec nierzetelności członków Komisji Ewaluacji Naukowej w odniesieniu do liczby punktów przyznanych przez KEN czasopismom pedagogicznym. Po co powoływał Pan Minister Zespół ds. Oceny Czasopism w Dyscyplinie Pedagogika, którego zadaniem była merytoryczna ocena jakości polskich czasopism naukowych, skoro tylko jedno z nich, jakim jest „Resocjalizacja Polska”, uzyskało 70 pkt., zaś wszystkie pozostałe 20 pkt. ? Czyżby członkowie KEN, którzy nie są ekspertami w tej dyscyplinie, mieli prawo do tak pozamerytorycznej dyskwalifikacji wielu, znakomitych periodyków i do zlekceważenia propozycji Zespołu Ekspertów MNiSW zróżnicowania niniejszej punktacji? Jak można było doprowadzić do skandalicznej wprost sytuacji zrównania w ten sposób czasopism naukowych Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu z periodykami wydawanymi przez nieznaczące naukowo wyższe szkoły prywatne czy uczelnie, których periodyki nie reprezentują wysokiej jakości?

To jest Wykaz kompromitujący nie tylko KEN, ale przede wszystkim Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Oznacza bowiem brak szacunku i uznania dla powołanych przez Pana Ministra Profesorów – członków Zespołu ekspertów ds. oceny czasopism. W dn. 6 maja 2019 r. członkowie tego Zespołu – wybitni profesorowie pedagogiki napisali do Pana, że przyznanie wszystkim polskim czasopismom naukowym tej samej liczby punktów będzie niemoralne i dyskwalifikujące kilkudziesięcioletnią często pracę kilku pokoleń uczonych, którzy wynieśli czasopisma uniwersyteckie na najwyższy poziom.

Także pominięcie w tej ocenie tych czasopism, których redakcje nie zgłosiły ich do wsparcia finansowego w ub. Roku z różnych powodów (np. brak rejestru w KRS) jest równie oburzające, gdyż zawierało ukryte kryterium ich wykluczenia z powyższego wykazu. Tak nie postępuje się w nauce i z naukowymi zespołami redakcyjnymi.
Bardzo proszę o skuteczną interwencję w tej sprawie i dokonanie korekt w wykazie czasopism. Załączam pismo w/w Zespołu z wskazaniem na konieczność zróżnicowania punktacji.

Pożegnanie prof. APS Jadwigi Bińczyckiej - wyjątkowej i wspaniałej pedagog korczakowskiej tradycji

W piątek nadeszła z Warszawy niezwykle bolesna wiadomość o odejściu WSPANIAŁEJ POSTACI POLSKIEJ PEDAGOGIKI HUMANISTYCZNEJ - em.profesor Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie - dr hab. JADWIGI BIŃCZYCKIEJ.

W czasach tak wielu tragicznych doznań dzieci na całym świecie, traumatycznych i poniżających ich osobistą godność zdarzeń, aktów przemocy, dzieciobójstw - głos i rozprawy naukowe Jadwigi Bińczyckiej w ich obronie był niepowtarzalny. W środowisku akademickiej pedagogiki należała do nielicznych już badaczy spuścizny Starego Doktora - JANUSZA KORCZAKA. Przez wiele lat kierowała Polskim Stowarzyszeniem im. Janusza Korczaka, działała także w jego międzynarodowych strukturach jednocząc wokół Korczaka miłośników jego dokonań i twórczości.

Mimo długotrwałej choroby do ostatnich chwil była w ciągłym kontakcie ze swoimi wychowankami, wypromowanymi doktorami, doktorami habilitowanymi i profesorami - współczesnymi pajdocentrystami, rzecznikami praw dziecka, wychowawcami i nauczycielami placówek oświatowych, które noszą imię Janusza Korczaka oraz autorami rozpraw poświęconych dzieciom, dzieciństwu i ich trudnej codzienności. Żyła i, myślała i działała korczakowską pedagogiką, ale nie tylko tą jej odmianą. Afirmowała w swoich pracach, wykładach i konferencyjnych referatach dzieła i myśli tak wybitnych humanistów i pedagogów humanistycznych jak Martin Buber, Alice Miller, Hubertus von Schoenebeck, ks. Janusz Tarnowski, Stefan Wołoszyn czy Stanisław Ruciński. Potrafiła łączyć myśl naukową z eseistyką pedagogiczną i jakże rzadko wykorzystywana przez uczonych poezją.

Była kochana, uwielbiana i szanowana przez wszystkich tych, których obdarzała własną miłością, przyjaźnią i szacunkiem, gdyż potrafiła w wyjątkowy sposób łączyć pedagogów wokół świata humanum. Jej mieszkanie było zawsze otwarte dla każdego, kto chciał podzielić się swoimi troskami, naukowymi problemami czy uzyskać wsparcie w konstruowaniu własnych projektów badawczych.

Jak mało kto była PEDAGOGIEM AUTENTYCZNEGO DIALOGU, trudnej sztuki inkontrologii i kultury porozumienia w stosunkach międzyludzkich. Nie akceptowała faryzeizmu i hipokryzji w środowiskach edukacyjnych, będąc zawsze po stronie słabszych istot czy osób odczłowieczanych przez ich przełożonych. Bolała nad każdą, nawet najbardziej marginalną patologią w szkolnictwie wyższym, także wśród tych, którzy głoszą pedagogię społeczną zaprzeczając jej swoją postawą w relacjach z młodszymi naukowcami.

Kształciła tysiące nauczycieli i kandydatów do pedagogicznej profesji korczakowską myślą, swoistą wirtuozerią jej interpretacji i wiedzą na temat uobecniania sztuki kochania dzieci oraz egzekwowania ich prawa do szacunku, a nie tylko mówienia o potrzebie ich ochrony. Wypromowała myślących Korczakiem wbrew natarczywej, a wciąż reprodukowanej w naszym kraju, pedagogice autorytarnej, czarnej pedagogice, afirmowaniu w socjalizacji i wychowaniu przemocy wobec dzieci.

Wieść o śmierci p. Profesor Jadwigi Bińczyckiej powoli domyka pokoleniowy krąg tych uczonych, dla których pedagogika Nowego Wychowania w wydaniu Starego Doktora nie była i nie jest jedynie jedną z kart historii oświaty i biografistyki pedagogicznej, ale wpisuje się w ich codzienną aktywność we wszystkich sferach ich życia. Trzeba mieć w sobie głęboki potencjał dialogiczności oraz empatii oraz zdolność ich eksterioryzacji, by o korczakowskiej pedagogice nie tylko pisać czy mówić, ale także dawać własnym życiem świadectwo jej ponadczasowej aktualności i możliwości włączania w relacje z innymi.

Nie sposób w tak nagłym dla mnie pożegnaniu śp. Jadwigi Bińczyckiej pisać o wszystkim, co wpisało się także w moją biografię rodzinną, nauczycielską, akademicką i społeczną. Jestem w tej chwili zbyt daleko, by móc podzielić się bólem i rozpaczą z Jej ukochanym Synem (wspaniałym aktorem sztuk dla dzieci), rodziną i Bliskimi.

Być może są wśród czytelników tacy szczęśliwcy jak ja, których MISTRZOWIE- AUTORYTETY OSOBOWE, a do takich należała zmarła Jadwiga Bińczycka, traktowali ich jak członków własnej rodziny. To jest jeden z najpiękniejszych DARÓW SPOŁECZNEGO ŻYCIA, bo wzbogacający nasz integralny rozwój na kolejne lata.

Wiele moich rozpraw naukowych powstało niejako z NIEJ i dzięki NIEJ. To dzięki śp. prof. J. Bińczyckiej uczestniczyłem w poprzedzających Letnie Szkoły Młodych Pedagogów KNP PAN, a organizowanych przez Nią na Uniwersytecie Śląskim interdyscyplinarnych konferencjach, które były skoncentrowane na temacie (kluczowej kategorii pedagogicznej). Jako docent Uniwersytetu Śląskiego organizowała je każdego roku udostępniając młodym adeptom nauki kontakt z wybitnymi naukowcami z całego kraju, ale i z zapraszanymi przez Nią gośćmi z zagranicy. To na Jej letnich i zimowych "szkołach" debatowali przez 3 dni pedagodzy wraz z socjologami, filozofami i psychologami dzieląc się wynikami własnych badań i zawzięcie dyskutując o ich możliwych aplikacjach w teorii i praktyce.

Jeszcze w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej im.Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (obecnie Akademii Pedagogiki Specjalnej), w trudnych czasach socjalistycznej ortodoksji, spotykaliśmy się w korczakowskich kręgach z naukowcami i wychowawcami, nauczycielami dzieląc się korczakowską pedagogią jako także swoistego rodzaju detoksykacją ówczesnej rzeczywistości edukacyjnej, rozprawiając o humanistycznej myśli pedagogicznej. Mogliśmy rozprawiać tam o źródłach i krytyce zachodniej anty-i postpedagogiki, o pedagogice dialogu, egzystencjalnej, fenomenologicznej, gdyż prof. WSPS (APS) Jadwiga Bińczycka zapraszała na spotkania z tą myślą i praktyką dociekając ich istoty.

Profesor była wszędzie tam, gdzie rzeczywiście interesowano się pedagogiką dziecka, pedagogią Janusza Korczaka i pedagogiką dialogu. Jako pierwsza włączyła do analiz pojęcia wychowanie filozofię spotkań (inkontrologię). W ostatnich latach, mimo ubywających sił, także głosu, zaznaczała swoją obecnością i wystąpieniami sens upominania się o godne życie, rozwój i edukację dzieci.

W nocy z piątku na sobotę pojawiły się pierwsze, jakże bolesne wiadomości o śmierci Jadwigi Bińczyckiej. To towarzyszący Jej do ostatnich dni życia Przyjaciele zamieszczali fotografie ze swoich ostatnich odwiedzin w Jej mieszkaniu. Odejście prof. Jadwigi Bińczyckiej niejako zamyka piękną i mądrą historię Jej życia oraz naukowej twórczości. Nie tylko przesłanie - Non omnis moriar staje się dla nas swoistego rodzaju zobowiązaniem do pisania i tworzenia nowych rozdziałów recepcji i kontynuacji korczakowskiej pedagogiki szacunku, praw, miłości i dialogu.

Jak pożegnać wspaniałą Jadwigę będąc daleko poza krajem, by połączyć się z Najbliższymi w tak bolesnym momencie? Przywołam wiersz o miłości uwielbianej przez Nią poetki śp. Ireny Conti Di Mauro, bo J. Bińczycka była miłością dla INNYCH:

"Miłość -
kiedy odchodzi nagle
i tak z dnia na dzień
przesuwa się na nieznaną
stronę horyzontu
starasz się przedrzeć sam
przez mgłę nieprzygotowanej wyobraźni
by odtworzyć jej obraz jakże niepełny
bez dotyku rąk
z oczami ogołoconymi z widzenia
i szramą ust oniemiałych odejściem
a mgła coraz gęstsza zaciera jej kształt
tak ciepły jeszcze niedawno
i zostawia cię bezradnym
w krainie nietopiejących lodów
z niemą prośbą o zmartwychwstanie"

(i tylko miłość ... E solo amore, Warszawa: PIW 2002, s.10)

Profesorowie umierają latem

Kiedy rozstawałem się z czytelnikami bloga z ostatnim dniem czerwca, zatytułowałem swój wpis" O czym nie napiszę ze względu na urlop". Nie wiedziałem, że ten okres zostanie przerwany niezwykle smutną dla mnie osobiście, ale przecież najboleśniejszą dla prof. UZ Wielisławy Osmańskiej-Furmanek, śmiercią Marka Furmanka - profesora Uniwersytetu Zielonogórskiego, Jej wspaniałego Męża, pedagoga mediów, dziekana Wydziału Pedagogiki, Psychologii i Socjologii.

Kierował już drugą kadencję najstarszym w tej Uczelni Wydziałem. Nagła choroba, operacja i nieskuteczność terapii sprawiły, że odszedł od nas pedagog, który budował wspólnotę Wydziału z wielką troską o jej przyszłość, a zarazem nadzieją na powrót do niej po wakacjach. Jeszcze w czerwcu powiadomił swoich współpracowników o trudach choroby i koniecznej rezygnacji z pełnienia funkcji dziekana, by nie przyczyniać się swoją nieobecnością do jakichkolwiek problemów. Był niezwykle odpowiedzialny za instytucję i jej pracowników oraz studentów.

Prof. UZ - Marek Furmanek zawsze bardziej troszczył się o rozwój naukowy innych niż o siebie, toteż zarządzał nauką i akademickim środowiskiem w Uniwersytecie Zielonogórskim udrażniając w ramach programu ERASMUS wymianę studentów i naukowców z młodzieżą i uczonymi z europejskich uniwersytetów. Prowadził badania naukowe, wnioskował do Narodowego Centrum Nauki o granty z ukochanej przez Niego dyscypliny, jaką jest edukacja medialna, a nawet szerzej - z pedagogiki mediów.

Był nie tylko promotorem prac dyplomowych w ramach studiów I i II stopnia, ale także promował doktorów nauk społecznych i był cenionym w naszym środowisku recenzentem dysertacji doktorskich oraz habilitacyjnych.

Jako pedagog nigdy nie odmawiał pomocy, wsparcia, gotowości do włączenia się w ciekawe i ważne społecznie projekty dydaktyczne, które miały związek z pedagogiką mediów. Kiedy poprosiłem Go o napisanie rozdziału do międzynarodowego podręcznika akademickiego "Pedagogika" nie odmówił, bo wraz z Małżonką kształcili w tym zakresie studentów. W tomie 3 podręcznika "Pedagogika. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej" (GWP: Gdańsk 2006) ukazał się ich rozdział pt. "Pedagogika mediów".

Marek Furmanek był też w tym czasie założycielem i redaktorem naczelnym czasopisma "Pedagogika Mediów" oraz do ostatnich miesięcy swojego życia członkiem redakcji periodyku "Kognitywistyka i Media w Edukacji". Był Osobą niezwykle skromną, życzliwą, bezinteresownie zaangażowaną w różne działania społeczne, włączającą innych do pracy, a przy tym wysoce odpowiedzialną za kierowaną jednostkę akademicką.

Uczestniczył w najważniejszych dla polskiej pedagogiki zjazdach, konferencjach naukowych, posiedzeniach zespołów specjalistycznych i seminariach naukowych. Należał do grona nauczycieli akademickich, którzy czynili wszystko, by uzyskane przez tę jednostkę akademicką uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinie pedagogika można było poszerzyć o kolejny stopień naukowy. Pobudził do działania Oddział Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.

Od wielu lat współpracował z Komitetem Nauk Pedagogicznych PAN wspomagając m.in. w ubiegłym roku organizację i przebieg XXXII Letniej Szkoły Młodych Pedagogów KNP PAN w Łagowie. Przed siedmiu laty wsparł Komitet Nauk Pedagogicznych udostępniając wydziałową platformę oraz organizując zespół swoich współpracowników do uruchomienia na niej strony internetowej Komitetu. Błyskawicznie stała się za sprawą także dra hab. Mirosława Kowalskiego najważniejszym medium polskiej pedagogiki informując o najważniejszych wydarzeniach nie tylko KNP PAN, ale o różnych osiągnięciach i stratach uniwersyteckich środowisk pedagogicznych.

Nie chce mi się wierzyć, że nie będę już mógł spotkać się z Markiem i rozmawiać o sprawach naszej codzienności, o zmianach legislacyjnych w uniwersytetach, które lepiej ode mnie rozumiał jako zarządzający wydziałem czy o Jego kolejnych pobytach naukowych poza granicami kraju.

Żegnam Marka Furmanka łącząc się w bólu z Wielisławą i Bliskimi. Pozostaje w mojej głębokiej pamięci i wdzięczności za wszelkie DOBRO, którym nas obdarzał. Drogi Marku, Przyjacielu - nie o tym chciałem pisać w czasie urlopu.

Pozostaje ze mną myśl poetki Julii Hartwig ujęta w jednym z jej pięknych wierszy pożegnalnych: "Wspólny jest los, który nas czeka".



(źródło: J. Hartwig (2018). Inna wyspa, Warszawa: PIW, s. 37).

O czym nie napiszę ze względu na urlop

Początek lipca jest zarazem przerwą w pisaniu bloga do końca sierpnia br. Wiele osób prosi mnie, bym jednak zatroszczył się o siebie i nie poświęcał tak wiele czasu sprawom publicznym - oświacie, szkolnictwu wyższemu i nauce. Mam zatem imperatyw poświęcenie okresu wakacyjnego w większym zakresie rodzinie i sobie.

Ucieszą się wszyscy ci, którzy - w pewnym stopniu zainteresowani zaglądaniem do mojego bloga - też powinni trochę odpocząć ode mnie, od moich komentarzy, recenzji i analiz, by skupić się na własnych problemach i zadaniach.

Może ktoś zechce sięgnąć ponownie do niektórych z moich wpisów i być może zamieści pod nimi swój komentarz czy opinię. Te bowiem będą moderowane w okresie wakacyjnym z wyłączeniem jednak prób zamieszczenia komentarzy, których intencją (explicite czy implicite) i treścią jest naruszenie norm obyczajowych i prawnych.

Wszystkim, a niewidocznym dla mnie czytelnikom bardzo dziękuję za poświęcenie swojego czasu, za zachęcanie mnie do podjęcia ważnej kwestii czy zamieszczenia jakiegoś stanowiska w sprawach edukacji czy nauki. Jestem wdzięczny za dotychczasowe uwagi, korekty czy krytyczne opinie w sprawach, które wymagają szerszych analiz.

Życzę Państwu pięknych dni, nowych doznań, odpoczynku, ale i znaczących spotkań z Bliskimi i Innymi, które wniosą nowe wartości czy pobudzą refleksję. Nie wiem, czy mogę życzyć dużo słońca, skoro czerwcowe temperatury były tak wysokie jak latem w krajach śródziemnomorskich.

Zapewne zmartwią się moją nieobecnością w sieci hejterzy, faryzeusze, cynicy, hipokryci czy pozorni sojusznicy mojej aktywności społeczno-oświatowej, gdyż nie będą mieli "paliwa" do swoich toksycznych manipulacji, podwieszania się pod moje wpisy, by wyłudzać czytanie ich postmodernistycznych wyziewów w Internecie czy lokalnej prasie.

Zmartwi się wyemancypowany teoretyk wychowania, który już zapomniał o swojej aktywności w PZPR na Uniwersytecie Śląskim. Zapewne schował głęboko w domowej szafie Odznaczenie im. Janka Krasickiego, by przygotowywać swoje kolejne publicystyczne "szczucie" na tych, którzy wywołują w nim zawiść, a może i nienawiść z tytułu nieprzyjmowania do wiadomości krytyki jego zaburzeń czy publicystyki. Warto odwiedzić lekarza lub psychiatrę.

Nie będzie pocieszona osoba podszywająca się pod polską naukę, ale kompromitująca ją swoimi pseudonaukowymi rozprawami, w wyniku czego nie otrzymała stopnia doktora habilitowanego na jednym z uniwersytetów. Takich dotkniętych porażką, a nieprzyjmującym do wiadomości braku własnych kompetencji i nierozumiejących popełnianych błędów we własnych rozprawach jest wiele w naszym kraju.

Może powinna powstać Poradnia Kognitywistycznej Terapii Habilitantów, by zamiast tracić czas i energię na kontynuowanie błędów, ucieczkę w mechanizmy obronne, mogli wreszcie douczyć się i zrozumieć, że nauka wymaga spełnienia przynajmniej minimalnych reguł konceptualizowania i prowadzenia badań empirycznych oraz właściwego interpretowania ich wyników.

Akurat ukazało się nowe wydanie podręcznika Jerzego M. Brzezińskiego pt. "Metodologia badań psychologicznych" (Warszawa 2019, ss. 525). Polecam habilitantom i doktorantom, którzy mają niepowodzenie w postępowaniu awansowym, by jednak najpierw przeczytali ze zrozumieniem chociażby ten jeden podręcznik, a następnie podjęli wysiłek naukowy, a nie naukawy.

O czym zatem już nie napiszę? Nie podejmę:

1. kwestii bubla prawnego MEN, który dotyczy sfinansowania pseudopodwyżek płac nauczycieli. Pisze o tym dr Bogdan Stępień, więc mogą Państwo na bieżąco śledzić jego fachowe analizy;

2. kompromitującego państwa Elbanowskich wyniku kontroli NIK wydatkowania środków publicznych, który skutkuje roszczeniem MEN zwrócenia ok. 30 tys. zł. Wstyd. Może powstanie akcja Ratuj 10 Przykazań?

3. problemu oddzielnych rozmów ministra edukacji z władzami nauczycielskich czy oświatowych związków zawodowych. Podobnie jak nie napiszę o ministrze Michale Dworczyku, który prowadzi negocjacje ze związkowcami, a teraz okazało się, że nie jest osobą działającą zgodnie z prawem i etyką. To zdumiewające, że ktoś taki ma w swojej biografii bycie harcmistrzem w ZHR;

4. wiadomosci o utrzymaniu przez działaczy NSZZ "Solidarność" na funkcji przewodniczącego Krajowej Komisji Oświaty i Wychowania p. Ryszarda Proksy, który okazał się najsłabszym ogniwem i łamistrajkiem w proteście niemalże całego środowiska nauczycielskiego. Niech nauczyciele tego Związku nie upominają się o własną godność, bo ta została złamana przez ich związkowego szefa, a on utrzymuje się z ich składek;

5. problematyki strukturalnych (instytucjonalnych i kadrowych) zmian w państwowym szkolnictwie wyższym i polityki MNiSW w zakresie nauki.

6. informacji na temat zmiany systemu kształcenia nauczycieli przedszkola i klas I-III szkoły podstawowej oraz nowych rozporządzeń oświatowych.

7. dyskusji z treścią rozporządzenia MEN z dnia 26 czerwca 2019 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw wspierania wychowawczej funkcji szkoły i placówki, gdyż jest to ten sam zabieg, jaki stosowała PO w czasach kierowania resortem przez min. Joannę Kluzik-Rostkowską. Tworzy się stanowisko pełnomocnika, by obejść prawne ograniczenia tworzenia stanowisk podsekretarzy stanu (wiceministrów). Tak kroi się publiczną kasę na zbyteczne etaty. Równie dobrze można powołać Pełnomocnika Rządu do podlewania kwiatów doniczkowych w MEN.


Do zobaczenia we wrześniu - jak nie w blogu, to na łamach naukowych czasopism, w nowych monografiach czy pracach zbiorowych. W tym ostatnim przypadku zapowiadam najnowsze, radykalnie zmienione i zaktualizowane wydanie podręcznika akademickiego Pedagogika, nad którym pracujemy z prof. Zbigniewem Kwiecińskim od ponad roku ze znakomitym zespołem uczonych trzech pokoleń i profesjonalną redakcją Wydawnictwa Naukowego PWN.

Także po wakacjach ukaże się w Oficynie Wydawniczej Impuls książka autorstwa K. Maliszewski, D. Stępkowski i B. Śliwerski pt. "Istota i sens wy-kształcenia". W przygotowaniu zaś jest moja rozprawa o kontrrewolucji oświatowej w Polsce. Będzie się zatem działo... .

Zobaczymy się na X Jubileuszowym Zjeździe Pedagogicznym w Warszawie, gdzie będę miał możliwość podzielenia się z Państwem analizą powodów zanikającego zaufania w środowisku nauk pedagogicznych, które dotknięte jest grą pozorów, środowiskowymi manipulacjami, fenomenem zdrad i zanikającej etyki recenzowania publikacji. Wierność nauce jest odwagą w uniwersytetach handlujących stopniami naukowymi, gdzie niektórzy profesorowie wolą tracić godność i własną wiarygodność.

Będzie też okazja do podzielenia się z Czytelnikami krytyczną lekturą najnowszych rozpraw naukowych, które mogą być ważne dla polskiej edukacji, szkolnictwa wyższego i nauk społecznych oraz humanistycznych.