Pseudohumanistyczny menedżeryzm oświatowy i akademicki

W transmitowanym dla TVN-24 wywiadzie, jakiego udzielił w ub. tygodniu Jackowi Żakowskiemu i Jackowi Pałaszyńskiemu znany politolog Francis Fukuyama w ramach konferencji "Europa i świat 30 lat po zwycięstwie polskiej Solidarności" w Gdańsku, pojawiły się kwestie, które są niezwykle istotne także dla debaty publicznej w naszym kraju o kondycji społeczeństwa postindustrialnego, w tym także edukacji różnych szczebli. Po pierwsze niezwykle trafne jest jego ostrzeżenie, by nie wyciszać, nie redukować wiedzy i debat na temat społecznych oraz politycznych totalitaryzmów, gdyż współczesna młodzież urodziła się w dobie posttotalitarnej. Nie doświadczyła zatem w swoim życiu tego, czym jest ów ustrój czy sposób sprawowania władzy. Fukuyama przypomniał, że system ten dążył do całkowitego sprawowania kontroli nad społeczeństwem, włącznie z rodziną jako jego podstawową komórką.

Dzisiaj możemy spotkać takie korporacje czy przedsiębiorstwa, szkoły i uczelnie, których właściciele podporządkowując sobie bezwzględnie pracowników, traktując ich jak „niewolników” przez uzależnianie ich od dostępu do środków na życie, uzurpują sobie prawo do ingerowania w ich życie osobiste, rodzinne. Ich celem jest całkowite niszczenie więzi obywatelskich, pracowniczych, ale i wolności obywatelskich, praw pracowniczych i całkowite wyłączenie praw każdej z osób do indywidualności. W tym celu niszczą więzi społeczne i istniejące zaufanie społeczne, by dzieląc ludzi i antagonizując relacje między nimi, sprawniej nimi manipulować i rządzić. Pisze o tym w swojej najnowszej rozprawie Sławomir Banaszak:

Narcystyczni szefowie cechują się dogmatyzmem myślenia, konformizmem wobec autorytetów. Ponadto manipulują i uprzedmiotawiają ludzi, żądając jednocześnie pełnej akceptacji, a nawet podziwu dla swoich poczynań, a także nieustannego potwierdzania swej wielkości, inteligencji i talentu, co wiąże się raczej z niską samooceną, aniżeli z przekonaniem o własnej nieomylności. Tego tupu postawy dotykają menedżerów czy właścicieli przedsiębiorstw, którzy korzystają z pożytków wysokiego wzrostu gospodarczego. Banaszak zatem pyta: Czy jednak uciekanie się do prostego rozkazodawstwa, uleganie przekonaniu o własnej nieomylności, wreszcie korzystanie z „metod” zarządzania obcych nawet pastuchowi (jak krzyk, poniżanie), charakterystyczne jest dla niektórych menedżerów, czy też rzeczywiście jest domeną wszystkich tych, którzy, zwłaszcza w czasach gospodarczo trudnych, kierują pracą ludzką?

Otóż to. Warto sięgnąć do książki Eugenii Potulickiej i Joanny Rutkowiak (Neoliberalne uwikłania edukacji, Impuls, Kraków 2010), by zobaczyć, jak tego typu menedżeryzm upełnomocniany jest w edukacji powszechnej i wyższej przez procesy neoliberalnego rynku. Publicysta Piotr Wierzbicki określa powyższy typ panoszących się postaw „kierowniczych” mianem zepsutego środowiska intelektualnego. Tacy menedżerowie to gnidy, które emanując wdziękiem, żerują na ludzkiej naiwności, w wyrafinowany i specyficzny sposób depczą ludzką godność. To gnidy, wyrafinowani oszuści, ludzie interesu, cyniczni gracze, dla których wszelkie przejawy etosu są traktowane w kategoriach „bycia harcerzykami”, bezczelnie naznaczający swoje słowa i działania kłamstwem. Jak pisze Wierzbicki: Nie szukajmy gnid wśród chłoporobotników, kasjerów i sprzątaczek. Szukajmy ich raczej wśród rektorów, redaktorów i artystów.

„Solidarność” udowodniła – mówił Fukuyama – że aspiracje totalitaryzmu nie mogły się ziścić, że nie jest możliwe pozbawienie obywateli ich praw do działalności indywidualnej i społecznej przez jakiekolwiek władze. Dzisiaj trzeba tworzyć formy społecznej kontroli władzy, rozliczać je z respektowania praw, a nie tylko wyników ekonomicznych. Konieczna jest większa troska o osoby wykluczone w społeczeństwie, ale nie taka, która traktuje te podmioty instrumentalnie, by budować własny kapitał kosztem rzeczywistego zmieniania warunków ich życia i dostępu do pożądanych wartości. Trzeba zmniejszać różnice społeczne, wspierać osoby ubogie, wykluczane społecznie, by miały one szanse własnego rozwoju. Nie warto podważać obecności religii, gdyż jest ona – zdaniem Fukuyamy - źródłem kultury. To dzięki niej możliwe jest skupianie się ludzi wokół wspólnych wartości, wspólnego języka, symboli i celów. To Jan Paweł II udowodnił, jak można dostosować Kościół do nowoczesnej demokracji. Warto zatem kierować się w służbie publicznej na budowanie społeczeństwa obywatelskiego z elementami możliwej w nim kontestacji, opozycji, rozwijania się w nim różnych ideologii. Ludzie muszą mieć możliwość rzeczywistego partycypowania w zmianie władzy i w możliwościach jej wybierania.

Metody rodem z Guantanamo w przedszkolu w Skokach (i nie tylko)

Ujawnione przez dziennik Polska The Times skandaliczne zachowanie nauczycielki przedszkola w Skokach, polegające na tym, że wymierzyła dziecku karę w postaci całkowitego obnażenia go przed grupą, uświadamia nam, jak toksyczne mogą być postawy wypalonych zawodowo nauczycielek w placówce, która w swoich założeniach ma troskę o dobro dziecka, poszanowanie jego godności i wdrażanie do zachowań kulturowych. Wystarczy jeden moment zachwiania równowagi psychicznej, brak kontroli nad własnym umysłem, by nagle cały dorobek profesjonalnego życia padł w gruzy. Tu nawet nie ma się o co spierać i doszukiwać jakichkolwiek usprawiedliwień dla kogoś, kto zbezcześcił nie tylko małe dziecko, naruszając jego najbardziej intymną sferę osobowości, wystawiając na pośmiewisko grupy jego cielesność, ale i głęboko raniąc psychikę tego, które nie potrafi się w żadnej mierze ani sprzeciwić, ani obronić.

Dzieci z jego grupy przeszły błyskawiczną lekcję możliwego upokarzania słabszego człowieka przez silniejszego. Dostały lekcję podłości i nikczemności ze strony osoby dorosłej, która powinna być im niejako zastępczą matką na czas ich pobytu w przedszkolu. Jedna nauczycielka może zachwiać życiem małego dziecka, głęboko zranić jego psychikę, a tym także naruszyć duchową równowagę u pozostałych dzieci, które musiały być świadkami tej brutalnej akcji. Ile trzeba będzie czasu, by wyrównać straty, które są przecież niewymierne, trudne do uchwycenia, gdyż boleśnie wpisujące się w świadomość upokorzonego dziecka z możliwymi tego następstwami. To tak mamy budować kulturę zaufania społecznego? To za to płacimy takim nauczycielom z budżetu państwa? Jedna czarna owca niszczy nieodpowiedzialnym zachowaniem dorobek swój i pozostałych nauczycieli, narusza poczucie zaufania do instytucji publicznej edukacji, budząc zarazem przerażenie, czy aby już wcześniej nie miały w niej miejsce toksyczne działania tej lub innych postaci?

Zdaję sobie sprawę, że są w naszym społeczeństwie osoby, które przedkładają kult instytucji i konieczności podporządkowywania się narzuconym jednostkom regułom, ale warto pamiętać, że to właśnie tak rodził się na świecie system faszystowski, od zaprzeczenia wartości i godności jednostki ludzkiej. Tak rodzą się i funkcjonują także u nas systemy toksycznych wpływów, w których krzywdzi się jednostki ludzkie (nie tylko dzieci czy młodzież, ale także dorosłych – nauczycieli czy rodziców uczniów lub wychowanków) w wyniku przekraczania przez osoby dysponujące władzą (instytucjonalną, formalną) obowiązujących praw. Zdarza się lekceważenie przez nie uniwersalnych wartości, naruszanie godności ludzkiej. System toksyczny to taki, który cechuje swoistego rodzaju choroba, patologia z tej racji, że umożliwia on przejawianie negatywnych postaw czy zachowań wobec osób słabszych, powodując co najmniej jedną ze szkód - moralną, społeczną, fizyczną lub psychiczną. Taki system wywiera szkodliwy wpływ na osoby, powodując niekorzystne skutki dla ich indywidualnego i społecznego rozwoju.

Wspomniane tu sytuacje mają miejsce nie tylko w przedszkolach czy szkołach. Zdarzają się też w środowiskach akademickich, w placówkach kulturalno-oświatowych czy związanych z administracją publiczną, gdzie - jakby się wydawało - powinna panować wysoka kultura postaw i wartości. Poziom cynizmu, hipokryzji i patologicznych postaw wśród osób posiadających formalną władzę nad współpracownikami czy podwładnymi jest niczym innym, jak symptomem choroby moralnej, która jak rak toczy całą społeczność, utrzymując jednych w strachu, lęku, bojaźni, a innym dając z tego tytułu powody do radości. Nic dziwnego, że społeczeństwo dorosłych zaczyna się bronić, że wzrasta świadomość tego, czym tak naprawdę jest mobbing w szkole, uczelni czy miejscu pracy. Co jednak mają powiedzieć małe dzieci, które dopiero wkraczają w świat możliwej społecznie destrukcji?

Znany amerykański pedagog krytyczny Peter McLaren użył trafnej metafory, że żyjemy w "zbójeckiej", czyli toksycznej rzeczywistości, która jest niczym innym, jak obszarem niewidoczności prześladowców i ofiar, pseudowychowawców czy pseudodecydentów i uzależnionych od nich podwładnych (wychowanków, ale i ich wychowawców, pracowników administracji oświatowej czy uczelnianej w relacjach z ich zwierzchnikami). Co gorsza, już przywykliśmy do tego, jak do czegoś oczywistego. Coraz częściej świadkowie tego typu zachowań stwierdzają, że boją się im przeciwstawiać, bo stracą pracę. Są rodzice, którzy dla świętego spokoju i z obawy, że ich dziecko mogłoby być nieprzyjęte do przedszkola czy z niego usunięte, nie reagują, nie protestują przeciwko upokarzającym ich dzieci aktom przemocy ze strony niektórych pracowników.

Musimy wsłuchiwać się w to, co nam opowiadają maluchy, co przeżywają, by w porę na to reagować, sprzeciwiać się temu. Nie można pozwolić na to, by owa zaraza rozprzestrzeniała się w czasach i w miejscach, w których patologia i zło stają się normą, oczywistością. Dobrze, że reagują na te zjawiska media, bo dzięki temu daje się zauważać także w naszym społeczeństwie zobojętnienie na kulturowo, cieleśnie i psychicznie destrukcyjny wymiar postaw tych, którzy powinni stać na straży ludzkiej godności i wolności.

Toksycznej nauczycielce jest niewątpliwie pilnie potrzebna, tak jak skrzywdzonemu przez nią dziecku i jego rówieśnikom z przedszkola, pomoc psychologiczna. Ja bym zadał jej jeszcze obowiązkową lekturę wstrząsających książek z nurtu tzw. „czarnej pedagogiki” autorstwa Alice Miller. Może dotrze do niej, co tak naprawdę uczyniła swoim nieodpowiedzialnym, kompromitującym i dyskwalifikującym ją (jako "pedagoga") zachowaniem. Ciekawe, czy ta nauczycielka w ramach kary za swoje zachowanie pozwoliłaby na rozebranie jej do naga przed całą radą pedagogiczną? Jak już, to już. A co? Niech inni się z niej pośmieją.

(zob: http://wiadomosci.onet.pl/kraj/za-kare-rozebrala-przedszkolaka-przed-dziecmi,1,3709634,wiadomosc.html)

Tegoroczna laureatka Nagrody Łódzkiego Towarzystwa Naukowego im. prof. Ireny Lepalczyk

Kapituła nagrody naukowej ŁTN imienia Profesor Ireny Lepalczyk, za prace badawcze z pedagogiki społecznej, w tym roku najwyżej oceniła rozprawę dr hab. Ewy Wysockiej z Uniwersytetu Śląskiego, a zatytułowaną: Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązywania (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009). Uznano, że ta praca podejmująca ważną dla pedagogiki społecznej problematykę modeli życia młodzieży, doświadczania życia i radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych, wskazuje na wieloaspektowość i kompleksowość analizowanego zagadnienia. Podkreślano, że jest to praca oparta o bardzo starannie zaprojektowane i przeprowadzone badania empiryczne w paradygmacie strukturalno-funkcjonalnym analizy rzeczywistości społecznej, w tym wypadku życia współczesnej młodzieży. Walorem pracy jest umiejętnie i profesjonalnie zrealizowana interdyscyplinarność analizy złożonego zjawiska doświadczania życia przez młodzież i analizy sposobów radzenia sobie z kryzysami.

Serdecznie gratuluję Autorce prestiżowego wyróżnienia. Laureatka weźmie udział w akcie wręczenia jakże wyjątkowej w pedagogice nagrody w wysokości 1000 dolarów amerykańskich oraz dyplom opracowany graficznie na podstawie ex-librisu prof.Ireny Lepalczyk
w dniu 18 listopada br. w trakcie uroczystości 74-lecia Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.

Dlaczego odszedłem?

To pytanie, które nieustannie zadają małe dzieci, chcąc nie tylko czegoś się dowiedzieć, ale przede wszystkim zrozumieć interesujące je zjawisko czy fakty. Są jednak takie pytania, na które nie ma ani łatwych, ani jednoznacznych odpowiedzi, gdyż wynikają one ze splotu zbyt wielu kumulujących się w naszym życiu zdarzeń i osobistych doświadczeń. Jedno pytanie zapewne będzie mi stawiane nie przez dzieci, tylko przez dorosłych, którzy mają ze mną kontakt zawodowy, społeczny czy osobisty, a dotyczyć będzie powodów ustąpienia z funkcji rektora niepublicznej szkoły wyższej oraz całkowitego zrezygnowania z współpracy z nią. Ktoś może nie chcieć pełnić funkcji kierowniczej z powodu naruszania jego ustawowych obowiązków przez organ prowadzący. Ktoś inny może nie godzić się na łączenie jego osoby z kimś, kto nadużywa swojej władzy do ingerowania w sprawy, które nie tylko nie są w obszarze jego zadań czy ról, ale i kompetencji, gdyż narusza tym samym dobro określonej profesji i akademickiej wolności.

Najlepszym przykładem jest tu wypowiedź prezydenta Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi z okazji inauguracji roku akademickiego 2010/1011, który dziękując odwołanemu przez Zarząd rektorowi za jego postawę stwierdził, że: (...) Reprezentował on uczelnię w jej najbardziej dramatycznych momentach. Zawsze odważnie, rozmawiał ze studentami, którzy tracili uczelnię, rozmawiał z pracownikami, którzy tracili miejsce pracy, mnie podtrzymywał na duchu, dzielnie bronił pozycji AHE. Oddał swoją twarz znakomitego naukowca, pedagoga i wieloletniego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego dla AHE – uczelni będącej na straconej pozycji.. (http://www.wshe.lodz.pl/index.php?lang=pl&content_id=46&category=news&id=827)

Na własną pozycję naukową pracuje się przez długie lata, ale stracić ją dla niemożliwej realizacji wartościowej edukacji akademickiej, dla blichtru czy poczucia doraźnych korzyści w sytuacji, gdy ktoś chce uczynić rektora jedynie środkiem do realizacji celów sprzecznych z obowiązującymi w świecie akademickim wartościami, to już jest kwestia nie tylko ponoszonego ryzyka zawodowego, ale i osobistej godności. Można rzecz jasna brnąć w fikcję, udawać, że jest wszystko w porządku, ale na takim „wozie” daleko się nie zajedzie, a spaść z niego można bardzo szybko i dotkliwie.

Jeden z niemieckich filozofów wychowania Hans Vaihinger ostrzegał przed życiem złudzeniami, a więc fikcją, za którą nie kryją się żadne dane. Miał on tu na uwadze złudzenia, jakimi kierują się w sowim życiu ludzie, jak gdyby były one oparte na prawdziwych danych. W rzeczywistości jednak z każdym dniem odsłaniane były stany, które dowodziły dobitnie, że nie ma co dłużej liczyć na spełnienie się tego, co nie jest możliwe. A jak nie jest, to nie ma co brnąć w fikcjonalizm, gdyż bardzo szybko można byłoby się rozczarować i tego mocno żałować. Można mieć funkcję urzędującego rektora, a więc kogoś, kto pełni swoją rolę w sposób administracyjny, urzędowo poprawny i posłuszny woli pracodawcy, albo być rektorem, a więc być kimś, kto względnie suwerennie kreuje rozwój uczelni, nadaje jej swoiste oblicze, wyznacza trendy, które są dla i przez innych niepowtarzalne licząc się z opinią Senatu.

Można zatem wpisywać się w to, by coś mieć lub by kimś być. Mój program funkcjonowania i rozwoju uczelni był od samego początku jawny, klarowny i upubliczniony. Każdy mógł na bieżąco śledzić zachodzące zmiany, a część osób i moich współpracowników idealnie i aktywnie się w nie wpisywała, dostrzegając szansę na udział w czymś wyjątkowym. Oczywiście, że sprawę idealizuję i nie odsłaniam zdarzeń, które mogły przyczynić się do zmiany kursu, w którym nie zamierzałem już dalej brać udziału. Nie w tej roli i nie z pewnymi osobami, gdyż z faryzeuszami przyzwoitych celów się nie osiąga. Nie tylko nie mam żalu do tej zmiany, ale wręcz dziękuję Bogu, że tak szybko odsłonił mi realia akademickiego świata, w którym aktywnie funkcjonowałem przez kilka ostatnich lat.

Z dniem 30 września zakończyłem współpracę z tą szkołą, co było konsekwencją przyjęcia przez właściciela tej uczelni mojej rezygnacji z funkcji rektora w dn. 4 maja br. oraz ukrywania przez nią przed całą społecznością akademicką przez pięć miesięcy próby odwołania mnie z niej w dn. 7 grudnia 2009 r. w czasie posiedzenia Senatu WSP. Bez podania merytorycznego powodu właścicielka postanowiła zmienić kurs zarządzania uczelnią - z współdziałającego z rektorem i senatem na właścicielsko-kanclerski, co rzecz jasna w szkolnictwie prywatnym jest możliwe, o ile godzi się na to rektor. Senat bowiem nie jest tu żadną władzą, gdyż sprawuje w niej jedynie rolę opiniodawczą.

W tym jednak przypadku było oczywiste, że nie zgodzę się na taki sposób kierowania uczelnią, który pozbawiałby mnie możliwości sprawowania w niej ustawowej władzy z jednoczesną koniecznością ponoszenia pełnej odpowiedzialności za wszystko, co wiąże się z tą funkcją i zadaniami szkoły wyższej. Osłabianie ustawowej autonomii rektora w kluczowych dla procesu kształcenia i badań naukowych czy projektowanych przeze mnie rozwiązań, które miały służyć dobru całej społeczności akademickiej, nie stwarzało minimalnych nawet warunków do dalszego współdziałania. Nasze drogi musiały się zatem rozejść.

Różnice stawały się tak istotne, że zamiast uzgodnić w sposób jawny i uczciwy ze mną oraz z senatem swoje zamiary, właścicielka postanowiła wszystkich zaskoczyć, prowadząc od wielu miesięcy potajemne rozmowy z profesorami pod kątem tego, czy nie podjęliby się pełnienia funkcji rektora. Trzeba przyznać, że nie tylko ów nietakt, ale i poziom arogancji w tym zakresie sprawił, że nie miałem zamiaru trwać przy mianowaniu na tej funkcji. Jedynie prośby prorektorów o to, by spróbować kierować w tak trudnych warunkach uczelnią dla dobra jej studentów sprawiły, że nie złożyłem natychmiastowej rezygnacji z funkcji, choć powinienem to uczynić. Już sam bowiem sposób przeprowadzenia tej operacji podważał wiarygodność właścicielki szkoły nie tylko do mnie.

W trybie szczególnym zwołała posiedzenie Senatu, by bez merytorycznego uzasadnienia wniosku zapytać jego członków o możliwość odwołania mnie z funkcji rektora. Posiedzenie Senatu przyjęło jednak niespodziewany dla właścicielki obrót, bowiem jej wniosek w sprawie odwołania mnie z funkcji rektora został w tajnym głosowaniu odrzucony przez wszystkich członków tego organu. Podziękowałem senatorom, mając jeszcze nadzieję, że w najbliższych dniach zostanie podjęta ze mną rozmowa na ten temat, i to nie po to, by cokolwiek usprawiedliwiać czy wyjaśniać. Sprawa była już dla mnie oczywista, że właścicielka nie zamierzała z nikim więcej dzielić się obowiązkami w zarządzaniu uczelnią, nawet z rektorem jako ustawowym organem władzy jednoosobowej, ale by bez strat dla procesu kształcenia przeprowadzić oczekiwaną przez nią zmianę. Niestety, do tego nie doszło.

Trudno jest w toku roku akademickiego znaleźć, poza własną szkołą, jakiegoś kandydata do objęcia tej funkcji, który nie wiedząc o jej uwarunkowaniach, zgodziłby się na to. Dlaczego nie podjęto żadnych działań w tym kierunku, tylko udawano, że nic się nie wydarzyło? Być może obawiano się, że wybuchnie skandal, który natychmiast przełoży się na mniejszą rekrutację w nowym roku akademickim i problemy z kadrą? A może korzystniej było trwać w pozorze współdziałania, by zdążyć uzyskać z ministerstwa szkolnictwa wyższego zmianę statutu uczelni i zgodę na jej działalność na czas nieokreślony? Być może do tego było potrzebne w prezentowanych wnioskach moje nazwisko jako jeszcze urzędującego rektora? Nikt przecież nie wiedział o wcześniejszym „zamachu” na funkcję rektora, a ja nie byłem informowany o tych działaniach, więc nawet nie mogłem na nie reagować.

Kiedy zatem właścicielka uzyskała z ministerstwa stosowne zmiany, przystąpiła do działań mających charakter jawnego już postponowania mojej osoby. Na stronie internetowej uczelni, a także w prasie opublikowała ogłoszenie, że WSP zatrudni doktorów habilitowanych i profesorów. To był jednoznaczny sygnał, że zamierza ręcznie sterować uczelnią, wymieniając w razie oporu czy niepokoju jej skład osobowy na „lepszy”. Nie było zatem sensu, bym dalej pełnił swoją funkcję. Takie ogłoszenie informowało społeczność, że dzieje się w niej coś złego, skoro nagle poszukuje się nowych kadr. Pełnić funkcję rektora w warunkach, które ograniczałyby jej akademicki rozwój i narażały na utratę autorytetu naukowego, a zarazem prowadziłyby do jego nadużywania w realizacji nieznanych mi postaw i działań właściciela, mógłby tylko ktoś, komu na niczym już nie zależy (poza może troską o własny interes ekonomiczny).

Złożyłem więc rezygnację z funkcji, która natychmiast została przez właścicielkę przyjęta. Myślę, że z dużą ulgą dla obu stron. Po 9 miesiącach paraliżu władzy w tej szkole nastąpiło jej przejęcie przez właścicielkę i mianowanego przez nią nowego rektora. Czas kryzysu został zakończony. Teraz uczelnię czeka nowa strategia funkcjonowania na łódzkim rynku niepublicznego szkolnictwa wyższego.

Kończę kolejny rozdział swojej akademickiej pracy w szkolnictwie niepublicznym. Wdzięczny jestem tym wszystkim, którzy we mnie pokładali nadzieje, a których nie zawiodłem. Miałem wiele dowodów na to, że współpracując ze mną mogli doświadczyć czegoś nowego, innego i tworzyć dobra korzystne tak dla ich osobistego, jak i zawodowego rozwoju. Wielokrotnie i wspólnie docieraliśmy do granic możliwości przy wielekroć niesprzyjających okolicznościach, ale zawsze najważniejszy był w tym człowiek i osiągany przez nas efekt końcowych zmagań. Kończy się pewien etap działań, które znajdą swój właściwy odbiór, osąd i następstwa. Wszyscy musimy się z nimi liczyć, w mniejszym lub większym zakresie, bo wszyscy w jakiejś mierze przyczyniliśmy się do tego. Ja także.

Taka jest „moja” praktyczna pedagogika i moja wierność pryncypiom, od których nie odstąpię za żadną cenę. Współpracuję z tymi, którzy akceptują wspólne wartości, mają honor i charakter. Niewątpliwie należą do osób mi najbliższych i do prawdziwych przyjaciół, bo ci, którzy przestali nimi być – jak powiada chińskie przysłowie – tak naprawdę z własnego powodu nigdy nimi nie byli. Gaudeamus igitur!

Pedagogika- subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji

Ukazał się właśnie pod moją redakcją w Gdańskim Wydawnictwie Psychologicznym 4 tom podręcznika akademickiego „Pedagogika”. Przygotowując pierwsze trzy tomy akademickiego podręcznika Pedagogika (GWP 2006), skupiłem się przede wszystkim na tych dyscyplinach czy działach wiedzy pedagogicznej, które są kluczowe w kształceniu kandydatów do zawodu pedagoga. Czytelnicy tej edycji, wśród których byli także wybitni naukowcy, zwracali uwagę nie tylko na to, co było szczególną wartością nowego podręcznika akademickiego, ale także na zagadnienia i subdyscypliny, które zostały w nim z określonych powodów pominięte. Zapewne i tym tomem nie wypełniamy wiedzy obejmującej całą strukturę nauk o wychowaniu, ale niewątpliwie wprowadzamy w nim zupełnie nowe ich subdyscypliny i dziedziny.

Niniejsza edycja jest także odpowiedzią na oczekiwania czytelników, którzy wskazywali między innymi na brak rozdziałów dotyczących pedagogiki wczesnoszkolnej, pedagogiki twórczości czy pedagogiki filozoficznej. Sugerowano też wzbogacenie analiz zagranicznych autorów o polskie podejście do określonego zakresu wiedzy pedagogicznej, i na odwrót. Uwzględniając wszystkie te opinie przy planowaniu struktury podręcznika, musielibyśmy wydać nie cztery tomy, ale co najmniej osiem. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że – jak pisałem we wstępie do tomu pierwszego – to międzynarodowe wydanie dopełnia i poszerza treści, jakie znalazły się w podręczniku akademickim wydanym wcześniej wspólnie ze Zbigniewem Kwiecińskim (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003), toteż nie miałoby najmniejszego sensu powielanie tego rozwiązania dla potrzeb nowej edycji.

Pedagogika rzeczywiście jest tą nauką we współczesnej humanistyce, która rozwija się niezwykle szybko i dynamicznie, intensywnie czerpiąc z kolejnego przełomu w rozwoju nauk filozoficznych i nauk pogranicza, takich jak psychologia, socjologia, ekonomia czy politologia. Obejmuje dzięki temu nowe zakresy problemów, jakie wniosły do nauk o wychowaniu rozwój humanistyki i nauk społecznych oraz codzienne życie w zmieniającym się i poddanym procesom globalizacji świecie. Fundamenty pod rozwiązania typowe dla nowoczesnych instytucji kształcenia, wychowania i pomocy socjalnej zostały stworzone w pierwszym dwudziestoleciu minionego wieku. Już w XIX wieku umacniał je zarówno rozwój opieki przedszkolnej, obowiązek szkolny, jak i zinstytucjonalizowane formy przygotowania zawodowego.

Wraz z koniecznością obejmowania dzieci i młodzieży profesjonalną opieką, z rosnącą potrzebą organizowania oddziaływań, których przedmiotem stawały się zmiany w osobowości osób w różnym wieku, oraz w związku z nasilaniem się wzrostu potrzeb społecznych i kulturalno-oświatowych w zakresie edukacji równoległej, ustawicznej czy zdrowotnej, rosła rola nauk o wychowaniu oraz kształcenia specjalistów do pracy z osobami w różnym wieku i w różnych obszarach ich codziennego życia. Konieczność rywalizowania jednostek i instytucji na globalnym rynku pracy wymusza także na pedagogach znajomość procesów gospodarczych, uwarunkowań stratyfikacyjnych w społeczeństwie i uwzględniania tych procesów w polityce oświatowej.

Najnowszy tom akademickiego podręcznika Pedagogika stanowi zatem poszerzenie dotychczasowej wiedzy i struktury nauk pedagogicznych o te ich subdyscypliny czy wyłaniające się działy lub dziedziny badań, które wzbogacają tak dyskurs epistemologiczny dotyczący samej pedagogiki, jak i praktykę edukacji, wykraczając poza wyznaczony przez resort nauki i szkolnictwa wyższego kanon wiedzy wyznaczonej przez standardy kształcenia na kierunkach pedagogicznych.

Wybitni specjaliści, którzy są autorami poszczególnych rozdziałów niniejszego tomu, poszerzają zatem refleksję nad naturą i sensem pedagogiki jako formy poznania, pogłębiają badania metapedagogiczne, odsłaniając wewnętrzne zróżnicowanie tej nauki i inspirując nowe obszary badań. Dzięki ujawnieniu swoich pasji poznawczych dostarczają nam nowych źródeł wiedzy dla myślenia ukierunkowanego na naukowy rozwój nauk pedagogicznych.
W strukturze tego tomu znalazły się następujące zagadnienia:

• Pedagogika filozoficzna (Lech Witkowski i Monika Jaworska-Witkowska )

• Pedagogika religii (Bogusław Milerski)

• Pedagogika kultury (Bogusław Milerski)

• Pedagogika socjologiczna (Mirosław J. Szymański)

• Pedagogika kultury popularnej (Zbyszko Melosik)

• Pedagogika prenatalna (Dorota Kornas-Biela)

• Pedagogika rodziny (Jerzy Kułaczkowski)

• Pedagogika rodzaju (Agnieszka Gromkowska-Melosik)

• Teorie wychowania (Bogusław Śliwerski )

• Orientacje dydaktyczne (Stefan Mieszalski)

• Pedagogika twórczości, czyli edukacja ku twórczości (Wiesława Limont)

• Pedagogika wczesnoszkolna (Ewa Zalewska)

• Pedagogika inkluzyjna (Viktor Lechta)

• Pedagogika sportu (Piotr Błąjet)

• Pedagogika zarządzania (Lechosław Gawrecki)

• Quasi rynek. Ekonomiczne uzasadnienie konkurowania w edukacji(Piotr Bielecki)

• Pedagogika alternatywna (Bogusław Śliwerski).

Każdy z rozdziałów przedstawia najważniejsze wątki dla określonej dziedziny myśli pedagogicznej, które po części stanowią mapę problemową do dalszych studiów i badań naukowych. Właśnie dlatego tom otwiera rozdział poświęcony pedagogice filozoficznej, będący swoistego rodzaju zaproszeniem do mobilizacji intelektualnej i etycznej pedagogów przeciw wszelkim redukcjonizmom technokratycznym i przeciw powierzchownej dydaktyce akademickiej, a zamyka go tekst dotyczący pedagogiki alternatywnej.

Z jednej bowiem strony wpisujemy się w kumulatywną zmianę w nauce, polegającą na dodawaniu w niej nowych podejść i teorii do aktualnie istniejącej wiedzy pedagogicznej i pojawianiu się w niej prawidłowości naukowych. Z drugiej zaś bierzemy pod uwagę fakt, że rozwój rewolucyjny może nastąpić w nauce wówczas, gdy w wyniku różnicowania się procesu badawczego i pojawiania się alternatywnych podejść będą wyłaniane odkrycia, które nie dadzą się ująć w dotychczasowej aparaturze pojęciowej. Dla ich zrozumienia lub przyswojenia sobie ich wyników warto zmieniać sposób myślenia i opisu badanych zjawisk. Tym samym wychodzimy naprzeciw tezie, którą sformułowali organizatorzy VII Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego w Toruniu (wrzesień 2010 r.), a zgodnie z którą pytanie o koniec pedagogiki, niezależnie od wielu kontekstów filozoficznych i społecznych, jakie są tu teoretycznie możliwe do skonstruowania, jest niestosowne i nieadekwatne do realiów rozwoju tej nauki we współczesnym świecie.

Jak pisze Teresa Hejnicka-Bezwińska: „[…] pytanie o koniec pedagogiki pozwala na stwierdzenie, że we wszystkich przypadkach jest to pytanie o koniec pedagogiki tradycyjnej, która narodziła się, zinstytucjonalizowała w strukturach akademickich w XIX wieku, a depozytariusze jej kapitału przypisanego autorytetowi nauki ciągle podejmują na nowo trud dyscyplinaryzacji pedagogiki. […] Ewolucja tożsamości pedagogiki jest zawsze kształtowana przez dwa procesy. Z jednej strony wiedza będąca wytworem pedagogiki musi odpowiadać na najważniejsze wyzwania społeczne swojego czasu. Z drugiej zaś strony musi wpisywać się w określony model nauki (naukowości, racjonalności)” (T. Hejnicka-Bezwińska, Kontekst pytania o „koniec pedagogiki jako nauki”, „Edukacja. Studia. Badania. Innowacje” 2009, nr 4, s. 13).

Odsłaniamy zatem kolejne pola badawczych poszukiwań nauk o wychowaniu, które częściowo wpisują się w tradycyjnie postrzeganą ich rolę i potrzebę instytucjonalnego wzmacniania znaczeń prowadzonych dociekań oraz ich możliwych zastosowań w praktyce społecznej i edukacyjnej. Otwierają bowiem nowe obszary wiedzy naukowej, wymagające dostrzeżenia jej integracji z innymi dyscyplinami naukowymi i współpracujących z pedagogiką innych nauk. Podobnie, jak miało to miejsce w poprzednich tomach podręcznika, każdy z autorów miał prawo do zachowania własnej stylistyki i struktury układu treści, toteż wspólnymi ich elementami są wprowadzone przeze mnie propozycje treści do zapamiętania, wyróżnione w rozdziałach konteksty oraz ćwiczenia i projekty badawcze. Poddajemy pod ocenę czytelników kolejny tom podręcznika z nadzieją, że przyda się kandydatom do wyjątkowej profesji pedagoga, samym pedagogom i wszystkim zainteresowanym tą nauką do dalszych studiów, do prowadzenia własnych badań czy do ich projektowania. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi, które mogłyby się przyczynić do kolejnych jego wydań w udoskonalonej wersji.

W tym miejscu chciałbym szczególnie podziękować wszystkim autorom za niezwykle rzetelne wywiązanie się z twórczego zadania, recenzentom za wskazanie niedoskonałości, które udało się nam wyeliminować w ostatniej fazie prac merytorycznych i edytorskich, oraz pani redaktor Patrycji Pacyniak wraz z zespołem współpracowników Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego za wyjątkową cierpliwość, profesjonalizm i niezwykłą troskę o jak najlepszą jakość niniejszego tomu.

Pozór w edukacji szkolnej

Co jest pozorem w naszym systemie oświatowym, w edukacji szkolnej i jak go rozpoznać? Uczestnicy debaty, jaka miała miesjce w drugiej dekadzie września br. w czasie VII Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego w Toruniu, przyjęli perspektywę pedagogiki krytycznej, by za pomocą jej kryteriów analitycznych ów pozór zdemaskować. Ważne było dla nich ujawnienie tych procesów i zjawisk, w których często sami mniej lub bardziej świadomie partycypujemy. Za nami jest prawie 30 lat walki o inną pedagogikę szkolną, o lepszą pedagogikę praktyczną, ale i teoretyczną. Obie perspektywy połączyła sesja prowadzona przez prof. Marię Dudzikową z UAM w Poznaniu o intrygującym tytule: Pozór w edukacji – diagnoza, próby rozwiązań. W panelu głos zabrali dyrektorzy szkół publicznych (Jacek Wiśniewski z SP w Osieku i Grzegorz Lech z III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie), prof. Dorota Klus-Stańska z Uniwersytetu Gdańskiego i uczennica II LO w Lublinie Magdalena Jurek. Wskazuję na skład grupy panelistów, gdyż rzadko się zdarza, by w czasie konferencji naukowych głos zabierali nie tylko nauczyciele akademiccy, ale także ci, którzy na co dzień współkształtują polską szkołę (szerzej w EduFaktach 2010 nr 2).

Zdarza się nam bowiem czynić wszystko, by zamiast faktycznie pożądanych w toku szkolnej edukacji stanów rzeczy, miał miejsce jedynie ich pozór, coś, co je jedynie udaje, symuluje. Jest to pewien rodzaj pseudosu polegający na tym, że podejmowane przez nauczycieli, uczniów lub ich rodziców zachowania czy postawy jawią się jako wychowujące czy kształcące, ale w rzeczywistości takimi jednak nie są. Pozór zatem to pewien stan rzeczy, który wprawdzie występuje, lecz z natury swej ma zdolność objawiać się albo nie takim, jakim jest, albo takim, jakim nie jest. Pozór w wychowaniu szkolnym to jego połowiczność, nieautentyczność, akcyjność czy fragmentaryczność. W miejsce wychowania, opieki pedagogicznej czy kształcenia pojawia się ich zaprzeczenie, coś, co jest ich wynaturzeniem, patologią.

O tych zjawiskach pisze i mówi się w środowisku oświatowym niechętnie, półgębkiem, gdyż jest ono wstydliwe i narusza dobre samopoczucie większości niezwykle oddanych swojej pracy nauczycieli czy wychowawców. Nie da się jednak uciec od faktu, że w codziennym życiu szkoły pojawia się zarówno prawidłowy, jak i nieprawidłowy przebieg zdarzeń. Mają tu miejsce najróżniejsze odstępstwa od norm, zwyczajów, ustaleń, w tym naruszenia planowanych i przyjętych do realizacji celów kształcenia i wychowania.

Może zatem stworzymy katalog działań pozornych w polskich szkołach? Zachęcam do podawania ich przykładów.

Co studiujesz?

Kumpel do kumpla:
- Co studiujesz?
- Socjologię.
- A gdzie po tym można pracować?
- Wszędzie! Na budowie, w supermarkecie,  w  McDonaldzie...

Ten krążący w internecie dowcip skojarzył mi się z wypowiedzią socjologa - prof. Andrzeja Zybertowicza na temat tego, w jak fatalnym stanie znalazła się polska socjologia. Jak stwierdził w opublikowanym w Rzeczpospolitej tekście: (…)polska socjologia jest dzisiaj asekuracyjna, nudna i jałowa. Naukowcy reprezentujący tę dyscyplinę wiedzy unikają w swoich badaniach trudnych tematów, a jeśli już zabierają głos w sprawach stanu polskiego społeczeństwa, to okazuje się, że wygrywa lęk przed ujawnieniem własnych wartości czy otwartym komunikowaniem swoich opcji ideowych.

Zdaniem toruńskiego socjologa ucieczka od fundamentalnych analiz kryzysu polskiego społeczeństwa zakrywana jest „tyranią” metodologii, czyli podejmowaniu często twórczego wysiłku na rzecz doskonalenia metod i technik badań socjologicznych. Polscy socjolodzy w sposób przypadkowy podejmują się analiz tego, co dotyczy zasad ładu aksjonormatywnego w naszym kraju i zakresu wprowadzania go w życie przez różne formacje polityczne. Jak pisze o środowisku naukowym:

W praktyce, w nauce polskiej często widzimy, że gdy trzeba wybrać: być lojalnym wobec „przyjaciela”, czy też wobec badawczej dociekliwości, wygrywa (…) środowiskowa poprawność, koleżeńskie przysługi, ale także wpływy dawnych partyjnych wykładowców, byłych TW (tajnych współpracowników – dop. BŚ), słabe zakorzenienie ważnej części środowiska w tradycji narodowej, zależność od unijnych strumyczków środków finansowych, zachodnich stypendiów i staży. Wygrywają klienteli styczne powiązania, typowe dla nauki w ogóle, ale w Polsce szczególnie feudalne, obejmujące najmłodszych badaczy i co zdolniejszych studentów. (A. Zybertowicz, Socjologowie w pułapce, Rzeczpospolita. Plus Minus, 25-26 września 2010, s. P3)

To może o to chodzi, by i na socjologii, która jest w co drugiej szkole wyższej kształcić miernych, ale wiernych zasadzie, że socjologia - choć jest polska - to jednak nie jest dla tego kraju właściwie uprawiana?