Utrata złudzeń o edukacji publicznej, ale mimo wszystko z iskrami nadziei

XXXII Letnią Szkołę Młodych Pedagogów otworzył uroczyście prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego, dziekan Wydziału Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Marek Furmanek, który zarazem przekazał symboliczną pałeczkę dziekanowi kolejnej - XXXIII Letniej Szkoły Młodych Pedagogów w 2019 r. - dr hab. Sławomirowi Przybylińskiemu prof. UWM, bowiem ta odbędzie się na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Pierwszy dzień XXXII Letniej Szkoły Młodych Pedagogów zainaugurował wykładem pt. "Utrata złudzeń o edukacji publicznej. Stracona szansa, fatalne dziedzictwo, iskry nadziei" - prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński czł.rzecz.PAN, który miał nie tylko poruszający tytuł, ale i treść.

Od dziesiątek lat Profesor diagnozuje stan polityki oświatowej w Polsce w kontekście jej uwarunkowań ustrojowych, politycznych, społecznych, historycznych i kulturowych. Przywołując wybitnych humanistów, których myśl daleko wyprzedzała czas ich własnego życia, jak Floriana Znanieckiego, Józefa Chałasińskiego, Marii Janion, Adama Podgóreckiego, Mikołaja Kozakiewicza czy współczesnych badaczy kondycji życia Polaków - Janusza Czapińskiego, Tomasza Szkudlarka, Tadeusza Gadacza czy autorów Raportu PAN "Polska 2050" Honorowy Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego starał się niejako wytłumaczyć powody zagubionego w naszym społeczeństwie dziedzictwa społecznego i kulturowego, które dzisiaj skutkuje próżnią obywatelską, niskim poziomem działania w związkach zawodowych, nikłą przynależnością do stowarzyszeń społecznych, odwracaniem się od losu INNEGO, OBCEGO oraz patologizacją postaw.

Polska - zdaniem Profesora - realizuje najbardziej pesymistyczne prognozy PAN sprzed wielu lat. Przeżywamy powrót i czas kalibana. Kaliban - to obrzydliwa postać homoidalna z "Burzy" W. Szekspira, prymitywna złośliwa, agresywna, podstępna i niszcząca wszystkich napotkanych ludzi i więzi między nimi. To symbol człowieka zawistnego, pozbawionego sumienia i steru moralnego (za prof. Magdaleną Środą). Honor dla kalibana już nic nie znaczy, bowiem zastępuje go honorarium.

Jak to jest możliwe, że po prawie 30 latach transformacji ustrojowej doświadczamy zaprzeczenia tego, o co walczyli Polacy w okresie PRL z totalitarnym reżimem? Odpowiedź znajdziemy w dziełach wymienionych tu wcześniej badaczy. Dlaczego podważa się zasady demokracji, wykorzystuje media do wpływu na wybory, zaś polityka jest zdystansowaną walką o władzę zamiast roztropną troską o dobro wspólne?

Doczekaliśmy czasów, kiedy prawda ponownie przestaje być wartością, a mądrość zastępuje banał. W relacjach międzyludzkich pojawia się pycha i zawiść. Odtwarzane są nieprzezwyciężone wpływy Związku Radzieckiego, dziedzictwo totalitaryzmu, czego wskaźnikiem jest m.in. powrót nomenklatury, "szpagatowa" inteligencja, bogacenie się ludzi kulturowo prostackich, niebywały wzrost nierówności społecznych, emigracja zarobkowa, zanik instytucji konsultacji społecznych, etatyzm finansowy, prawny, w kulturze i szkolnictwie, dogmatyczno-religijne wpływy
Kościoła, eksponowanie kultury popularnej i podtrzymywanie wrogości wobec obcych.

Jakże aktualna okazuje się charakterystyka A. Podgóreckiego etosu polskiego, na który składają się:

1. Postawa przetrwania własnego i najbliższych za wszelką cenę. Zdolność do zawierania brudnych wspólnot;

2. Spektakularna pryncypialność; surowe wymaganie od innych, ale ich nieprzestrzeganie przez siebie; życie na pokaz;

3. Instrumentalność postaw, giętkość przystosowania się do zmiennych okoliczności, także politycznych, oportunizm, przyleganie do każdego "stołu pańskiego";

4. Pomieszanie autentyczności z nieautentycznością; powagi z groteską.
Uspołecznienie, wspólnotowość, dojrzałość moralna, silna osobowość; zdolność do głębokich przeżyć duchowych.

Profesor Z. Kwieciński postawił pytanie, czy można liczyć w tej sytuacji na szkołę i inteligencji, skoro ta jest nośnikiem powyższych cech.

Potrzebny jest opór społeczny, jakieś iskry nadziei. Co my - pedagodzy możemy zrobić? Zdaniem Profesora - trzeba pomóc czytać krytycznie teksty, które opisują współczesny świat i opanować trudną sztukę tworzenia siebie.

W toku dyskusji prof. Maria Dudzikowa przywołała niedawne zdarzenia publicznego czytania "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego", który to pisarz jest wzorem piękna polskiego języka. Tymczasem politycy postanowili przykroić kulturę polską do własnych potrzeb. Dlaczego nikt nie protestuje? Gdzie są literaturoznawcy? Czy powinniśmy pozwalać na niszczenie polskiej kultury? To dzieje się tu i teraz. A my co?

Profesor Z. Kwieciński podkreślił w swojej odpowiedzi na te pytania, że żadna władza centralna nie jest w stanie zmienić polskiej kultury. Nie musimy się zatem tak o nią obawiać. Nauczyciele nie są lojalni wobec systemu, choć się tego od nich oczekuje. Nauczyciele nie respektują zasad władzy, gdyż w szkole i tak "robią swoje". Funkcja diafragmatyczna szkoły polega właśnie na tym, że ta instytucja uczy zapominania tego, czego się uczyliśmy, bo to nie było nam w życiu potrzebne. W istocie bowiem, każdy uczy się sam.

Wielkie niebezpieczeństwo stoi przed Kościołem katolickim w Polsce, ale przez to, że stanął po stronie politycznej i usiłuje wymóc pewne interpretacje w procesie edukacji szkolnej. Tym samym może stracić siłę oddziaływania etycznego na młode pokolenie.

Iskierką nadziei jest zatem to, że im będzie gorzej w otoczeniu szkoły, tym lepiej dla nas, bo my się nie poddamy.

Dwadzieścia pięć lat kierowania przez prof. Marię DUDZIKOWĄ Letnimi Szkołami Młodych Pedagogów KNP PAN

Tegoroczna XXXII Letnia Szkoła Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN łączy się z wyjątkową okolicznością, jaką jest JUBILEUSZ kierowanie przez panią prof. dr hab. Marię DUDZIKOWĄ od 25 lat tak wyjątkowym OGÓLNOPOLSKIM UNIWERSYTETEM LETNIM (jakże gorącym z racji podejmowanych corocznie zupełnie nowych i palących w naukach humanistycznych i społecznych zagadnień kształcenia i wychowywania oraz towarzyszących temu emocji, przeżyć, wymiany dokonań naukowych i myśli).
Obradujemy w Łagowie Lubuskim, gdzie gości nas zielonogórskie środowisko akademickiej pedagogiki. Tematem wiodącym tegorocznej SZKOŁY jest KULTURA SZKOŁY.

Mimo poważnej choroby jest z nami postać wybitna w polskiej pedagogice II poł. XX wieku i prawie dwóch dekad XXI wieku - prof. Maria Dudzikowa, uhonorowana w 2016 r. przez Senat Uniwersytetu Łódzkiego szczególnym wyróżnieniem - MEDALEM Universitatis Lodziensis Amico (Przyjaciel UŁ)

W dniu inauguracji w Łagowie Lubuskim XXXII Letniej Szkoły Młodych Pedagogów Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN wręczyłem Pani Profesor w uznaniu wyjątkowych zasług dla nauki, oświaty i kształcenia kadr pedagogicznych - Medal Za Zasługi Dla Rozwoju Polskiej Pedagogiki.

Jesteśmy dumni z osobistych osiągnięć naukowych i zaszczyceni możliwością odczytywania ich każdego roku w konfrontacji z zupełnie nową problematyką badawczą, kluczowymi dla oświaty i nauki dyskursami, nowymi kategoriami pojęciowymi, teoriami i metodologicznymi problemami badań w inter-i transdyscyplinarnym podejściu.

Pani Profesor stawia każdemu z uczestników i wykładowców, uczniów i mistrzów najwyższe wymagania, które obligują do dzielenia się przez każdego tym, co czyni wspólnotę debat i myśli czymś absolutnie niepowtarzalnym w dziejach polskiej nauki. Polska pedagogika akademicka nie miała tak wielostronnie wykształconego, mądrego, podchodzącego interdyscyplinarnie do badania zjawisk edukacyjnych i wychowawczych MISTRZA, stawiającego swoim UCZNIOM najwyższe wymagania.

Dziękowałem za pasję, niespotykaną sztukę czytania tekstów, recenzowania ich i wykorzystywania do różnych projektów badawczych przez każdego, kto chce rozwijać nie tylko siebie, ale także polską pedagogikę jako naukę humanistyczno-społeczną. Wszystko to, czym każdy z nas został obdarzony przez Panią Profesor, jest z jednej strony niewymowne, jakże trudne do wyrażenia ze względu na procesy dojrzewania w nas ponadczasowych ziaren prawdy, dobra i piękna, a z drugiej strony staje się moralnym zobowiązaniem do dzielności w nieposłuszeństwie wobec wszystkiego, co może skutkować pozorem, manipulacją czy postprawdą ze strony podmiotów akademickich, oświatowych czy politycznych.

Poświęcenie przez Panią Profesor własnego czasu, sił, a nawet zdrowia kolejnym pokoleniom młodych naukowców sprawiało, że zawsze mogli liczyć na szczerą, czasami bolesną, ale jakże pomocną zarazem diagnozę i merytoryczne wsparcie w podejmowaniu projektów badawczych.

Nauczyliśmy się mądrej, bezkompromisowej, twardej, ale i hartującej nas zarazem umiejętności poszukiwania najlepszych źródeł wiedzy, sięgania po metafory, wykraczania w czytelnictwie poza własną dyscyplinę i dziedzinę nauki. Mogliśmy dzięki temu uczyć się od wybitnych humanistów, badaczy społecznych, ale i artystów czy znakomitych nauczycieli różnych typów szkół powszechnych.

Ćwierć wieku wyjątkowej pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej Prof. Marii Dudzikowej w ramach Letnich Szkół Pedagogów (i nie tylko) zapisało w naszych biografiach radość tworzenia i bycia razem dla budowania odpowiedzialnej wspólnoty akademickiej oraz rozumienia siebie i innych w twórczych zmaganiach w odkrywaniu i rozwiązywaniu problemów naukowych, oświatowych i społecznych.

Otwieramy dzisiaj nową kartę XXXII Letniej Szkoły Młodych Pedagogów KNP PAN

W dniu dzisiejszym rozpoczyna się Letnia Szkoła Młodych Pedagogów, która tak, jak poprzednie jej edycje, jest profilowana tematycznie. Zapisujemy kolejne karty KRONIKI LETNICH SZKÓŁ tak na jej kartach, jak i w biografiach wszystkich jej uczestników: Mistrzów i Uczniów.

Problematyka XXXII LSMP, kierowanej po raz 25 przez prof. Marię Dudzikową, koncentruje się wokół tematu KULTURY SZKOŁY: Czym ona jest? Jak ją badać i o niej pisać?".

Interesuje nas szkoła jako instytucja umiejscowiona w określonej kulturze i jednocześnie stanowiąca swoistą kulturę, w której jest zanurzona i którą tworzy wspólnota szkolna. Jest to interdyscyplinarna diagnoza szkoły jako organizacji, w której odzwierciedla się to, co niesie jej otoczenie, a więc zjawiska i procesy pochodzące z zewnątrz, ale też organizacji, która stanowi określony zespół wartości, tradycji, dążeń, przekonań, postaw, które są jej istotą i jednocześnie decydują o jej społecznym klimacie, a co za tym idzie - warunkach i relacjach w niej doświadczanych, a więc tym, co jest wewnątrz.

Problematykę tę będziemy uszczegóławiać w wystąpieniach plenarnych zaproszonych profesorów, jak i młodych uczestników, pracach w sekcjach, na warsztatach, w czasie wizyt studyjnych w szkołach państwowych i niepaństwowych, np. wokół takich pytań:

1) Dwie opcje teoretyczne badania kultury szkoły (jako zasób i jako proces) i co z nich wynika dla epistemologii i metodologii oglądu codzienności szkolnej?

2) Jak opisywać, analizować, interpretować sceny i zdarzenia z życia szkolnej codzienności?

Kulturę szkoły sprowadza się dziś często do kultury organizacyjnej jak w firmie usługowej. Perspektywa marketingowa zdominowała kształcenie nauczycieli oraz literaturę dla środowisk szkolnych i akademickich. Szkoła jest środowiskiem kulturowym, co pragniemy wykazać. Jej kulturę stanowi zespół idei, poglądów i zasad które oddziaływają na rozwój osoby i zmianę społeczną. Składają się nań kultury podmiotów powiązanych interakcyjnie interpretujących swoje doświadczenia. Postawimy pytania o szerokość, głębokość, aktualność refleksji nad szkołą; o to co się kryje pod powierzchnią zjawisk, zdarzeń, procesów interpretowanych w kategoriach przypisanych im znaczeń.

Poziom konferencji gwarantują nazwiska zaproszonych referentów:

dr hab. Ewa Bochno Kultura szkoły jako dobra wspólne. Konieczność - możliwość

prof. dr hab. Maria Czerepaniak- Walczak, Emancypacja codzienności szkolnej i przez codzienność

prof. dr hab. Barbara Fatyga, Sposób rozumienia kultury jako kontekst stylu życia

dr hab. Bogusława Gołębniak, Badania kultury nauczania. Co z normatywnością?

prof. dr hab. Andrzej Góralski, O sztuce pisania tekstów naukowych

prof. dr hab. Dorota Klus-Stańska, O barierach zmiany kultury szkoły



dr hab. Mariusz Kwiatkowski, "Żywe pomosty" pod presją izolacjonizmu.

prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński, Splątanie sfery publicznej i edukacji. Z perspektywy pedagogiki emancypacyjnej i krytycznej

prof. dr hab. Ryszard Łukaszewicz, Wrocławska Szkoła Przyszłości - Ścieżka praktykowania marzeń - Ku trafnej utopii

prof. dr hab. Aleksander Nalaskowski, O budowaniu kultury szkoły na przykładzie Szkoły Laboratorium w Toruniu

dr hab. Agnieszka Nowak-Łojewska, Fenomenografia jako strategia badań jakościowych

dr hab. Inetta Nowosad, Geneza i główne nurty badań nad kulturą szkolną

prof. dr hab. Beata Przyborowska, (panel), Kultura szkoły sukcesu. Blaski i cienie na przykładzie GiTA Toruń

prof. dr hab. Bogusław Śliwerski, Makropolityczne uwarunkowania kultury szkolnej. Z doświadczeń "wysp oporu edukacyjnego".

Moralna giętkość w postępowaniach naukowych

Są posiedzenia rad jednostek naukowych, w czasie których niektórzy ich członkowie nie liczą się z konsekwencjami własnych decyzji. Wystarczy uzyskanie poparcia minimum czterech członków komisji habilitacyjnej, by wbrew faktom zapomnieć o nauce i uodporniając się na krytykę i śmieszność głosować za nadaniem stopnia doktora habilitowanego osobie absolutnie niespełniającej nie tylko ustawowych wymagań, ale także etycznych.

Przegłosują wówczas każdy, nawet najbardziej absurdalny wniosek, byle "załatwić" komuś habilitację, bo przecież mają jakieś zobowiązania wobec tej osoby lub jej protektorów. To osoby moralnie giętkie, nieodpowiedzialne, być może też w ten sposób awansowane w środowisku akademickim. Korupcja ma różne wymiary, niekoniecznie wprost finansowe.

Tak, niektórzy załatwiają habilitację doktorom z innych czy swoich jednostek, nie martwiąc się o własne środowisko, gdyż - jak im się wydaje - nie będzie ono nimi skażone. Członkowie rady, którzy de facto podejmują uchwałę w sprawie nadania stopnia naukowego, mogą w trakcie przedstawiania przez sekretarza komisji czytać gazety, prowadzić towarzyskie rozmowy, sprawdzać prace studentów czy doktorantów itp. Oni już niczego nie muszą analizować.

Są jak posłowie partii władzy poddani "dyscyplinie" akademickiej i mają nie dyskutować, tylko bronić swojego stanowiska wbrew wszystkiemu. To, że arytmetycznie ktoś jest ZA, wcale nie musi oznaczać PRAWDY o rzeczywistym stanie osiągnięć habilitantki czy habilitanta. Jeśli jeszcze w porządku obrad przewidziano "zwyczajowo" mało czasu na daną sprawę, to sprawa przejdzie szybko i bezboleśnie. Przecież każdy się spieszy i chce jak najszybciej opuścić salę obrad.

Kto zapoznał się przed radą z wszystkimi recenzjami? Kto przeczytał treść protokołu? Im mniej osób, tym dla kandydatki/-a jest lepiej, bo nie będzie głosów w dyskusji. Jakie to proste.

Żadna reforma tego nie zmieni. O tym też wszyscy wiedzą. Trzeba zatem mieć nie dorobek, a protektorów, także w tak zdewaluowanych radach jednostek. Jak pisał w "Humanistyce stosowanej" Lech Witkowski - "(...) zawsze w działaniu o intencji dobrej czai się jakieś zło" (s.299). Zapewne nieuczciwi potraktują ten wpis jak przepis na "babkę", bo im nie przeszkadza własny "wypiek". Na twarzach niektórych być może pojawią się "wypieki" czy drobne wyrzuty sumienia, ale... da się je ukryć mechanizmami obronnymi typu racjonalizacja lub słodkie cytryny.

No cóż, nie lubię akademickiego "zakalca".

Cooltura czytelnictwa 2018, czyli kto zna "mizię"

Reżyser Janusz Kijowski pisze w sieci o uwolnieniu przez polityków fali barbarzyństwa, zaniku kultury wysokiej, sprymitywizowaniu debaty publicznej, ot, upowszechnianiu się chamstwa, które wygonił z sali obrad Sejmu śp. poseł Samoobrony. Nie wiem, co warta jest dzisiaj matura, ale widzę i doświadczam na co dzień w Uniwersytecie czy na Akademii postawy i zachowania studentów, ale i niektórych pracowników naukowych, o jakich jeszcze w tej podłej komunie nikomu nawet nie mogło się zdarzyć. Co jak co, ale na taki poziom chamstwa, bezczelności, cynizmu, hipokryzji, z jakim mamy dzisiaj do czynienia, nie można było w PRL sobie pozwolić.

Teraz jednak rozumiem, na czym polega dekomunizacja, która była najważniejszym powodem zmian w szkolnictwie wyższym, a zapoczątkowanym przez tych, co wprawdzie urodzili się w PRL i wówczas też wykształcili, ale już dawno o tym zapomnieli, bo przecież zdekomunizowali już samych siebie. Całe szczęście, że możemy tego doświadczyć, bo gdyby ktoś nam o tym opowiadał, to pewnie nie dalibyśmy temu wiary. Wiara jest dzisiaj szyldem dla tych, którzy w istocie niewiele mają z nią wspólnego. Janusz Kijowski pisze:

Już nie demokracji musimy bronić, ale cywilizacji! Została przekroczona granica wstydu. Zatarta granica miedzy tym co wypada a tym co nie wypada. Upadł mur między kulturą a chamówą, między prawdą a kłamstwem; między krytyką a obelgą, (...).

Demokrację starałem się współtworzyć, a później jej bronić w zakresie mi dostępnym profesjonalnie i społecznie. Chamstwu będę dawał już tylko oznaki zdziwienia, że jeszcze jest go tak mało. Kilka przykładów:

* Studenci mają do napisania pracę egzaminacyjną. Wymaga przestudiowania literatury naukowej (chociażby jednej książki), zapoznania się z case study i zrozumienia zawartych w nim zjawisk oraz ustosunkowania się do nich językiem nauki. Nie będę tu cytował w tej chwili prac osób studiujących a już pracujących w oświacie, bo trzeba byłoby dociekać ich danych osobowych, by zwolnić ich z pracy. Przepraszam, rozpędziłem się, by ... wręczyć im premie, a może i zgłosić do pracy w resorcie edukacji czy rekomendować ich do jakichkolwiek władz.

Zacytuję ich korespondencję do profesora-egzaminatora:

* mizia0211 (nie podpisuje się, bo i po co, ważne że mizia): "W załączniku wysyłam pracę."

- Otworzyłem. Przerażenie. Przeciętnie zdolny uczeń liceum napisałby tę pracę lepiej.

** "Dzień dobry, pisze do Pana z zapytaniem czy dotarła dziś do Pana moja praca?" Odpowiadam zatem starając się "wznieść" do tego poziomu: "Nie wiem, z kim mam do czynienia. Nie znam mizi0211".

***
Z tym tekstem miałem kłopot, bo studentka kicia_011 tak napisała (pisownia oryginalna):

"Nasze młode dzieci jeszcze nie napętały sobie zbyt dużyh kłopotów. (...) Grają silnych, samowystarczalnych I niezależnych, podczas gdy ich “skorupkę” zbić potrafi nawet najmniejsza zagłostka. (...) Pokazuje, że gubimy się pędzie świata coraz żadziej dostrzegając to, co naprawdę ważne, (...). Obieranyum wyznacznikiem sukcesu są kariery znanych gwiazd. (...) to tak jakbyć wogóle nie istniał (...). Nie chcemy mieć dzieci o dwóch lewych rękach, nie chcemy pokolenia niedorajdów. Nie chcemy, by rozwój techniki zabijał namualność (...). "

Studenci nie czytają książek. Nie czytają też czasopism naukowych. Czytają za to teksty zamieszczane przez nauczycieli w ramach ich starań o awans zawodowy i piszą prace techniką: (Ctrl+C) + (Ctrl+V) = 0

Dziennikarze pomagają studentom. Teraz ich teksty są oznakowane, by wiedzieli, czy w ogóle warto zacząć. W górnym prawy rogu podają czas konieczny do przeczytania ich tekstu. Można sobie wybrać:

Kto interesuje się edukacją szkolną, może poświęcić na tekst 7 minut:

Kto jednak interesuje się polityką szkolnictwa wyższego, to wystarczy mu już tylko 1 minuta:

Nie jest to jednak szczególnie ważna kwestia, skoro na tekst o naszyjniku Prezes SN też potrzebujemy tylko 1 minutkę:

Zastanawiam się, jak uzgodnić z wydawcą przygotowywanego podręcznika akademickiego oznakowanie czasu na czytanie bezmyślne, czytanie ze zrozumieniem, czytanie krytyczne lub czytanie bezkrytyczne.

Sąd nad tradycyjną szkołą

Amerykanie potrafią w skrótowy sposób wyrazić to wszystko, co jest syntezą krytyki szkoły, wciąż tradycyjnego systemu kształcenia. Szkoła bowiem wciąż nie przystaje do współczesnego świata i do przygotowania młodych pokoleń do godnego życia w przyszłości. Posłuchajcie, obejrzyjcie, przeczytajcie, jeśli nie znacie języka angielskiego (są do ścieżki dźwiękowej napisy w języku polskim). Może przyda się na radę pedagogiczną :)

Edusfera jako holistyczna kategoria pedagogiki ogólnej

W 2018 r. ukazała się w Oficynie Wydawniczej "Impuls" w Krakowie kolejna rozprawa z pedagogiki ogólnej em. prof. Wydziału Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu - Romana Schulza pod tytułem: Edusfera jako holistyczna kategoria pedagogiki ogólnej.

Na takie książki, jak Romana Schulza czeka się z najwyższą przyjemnością i będzie do nich sięgać po latach od ich wydania jeszcze wiele pokoleń pedagogów, ponieważ stanowią metateoretyczny i metafilozoficzny przekaz myśli uczonego, które są pochodną skumulowanego wyniku kilkudziesięcioletnich badań podstawowych w naukach o wychowaniu.

Do takich rozpraw dochodzą po latach systematycznej pracy naukowej tylko nieliczni myśliciele, którzy chcą przekazać kolejnym badaczom własną teorię oraz zainspirować ich do współmyślenia nad sensem studiów, które – jak się wydaje na pierwszy ogląd publikacji – niewiele mogą zmienić w praktyce dydaktycznej i wychowawczej młodych pokoleń.

A jednak, to właśnie takie małe dzieła mogą stać się impulsem do integralnego, holistycznego namysłu nad sferą edukacji, która w wyniku coraz silniejszej presji rządów na rzecz podporządkowania kształcenia i wychowania procesom gospodarczym, w tym zapotrzebowaniu globalnych już rynków pracy zatraca swój kulturowy, a więc i duchowy, transcendentny i społeczno-moralny wymiar. Edukacja ma być narzędziem w rękach technokratycznej władzy czyniącej z edukacji narzędzie do realizacji bliskich, a nie dalekich celów wychowania. Edukacja ma być natychmiastowo skuteczna i politycznie przydatna kolejnym partiom władzy.

Tymczasem jeden z współczesnych klasyków pedagogiki ogólnej, od lat prowadzący analizy założeń antropologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych w pedagogice dwóch ustrojów politycznych, z charakterystyczną dla swojej twórczości skromnością pisze, że przedkłada czytelnikom studium (…) z pretensjami do syntezy, niektórych wcześniejszych idei autora, dotyczących przedmiotu pedagogiki ogólnej.

Istotnie, warto czytać wcześniejsze monografie tego autora, by dostrzec, jak dalece można poprowadzić namysł nad teoriami, sporami o definicje, dociekania istoty kluczowych w edukacji i dla niej zjawisk, które pozwalają nam lepiej uchwycić nie tylko istniejący stan wiedzy na ich temat, ale przede wszystkim dostrzec konieczność tworzenia teorii średniego czy nawet dalekiego zasięgu.

Dość dużo mamy już w pedagogice ogólnej studiów porównawczych, analiz historycznych czy historyczno-problemowych idei czy dokonań najwybitniejszych ich badaczy oraz twórców. Zbyt mało natomiast pojawia się odważnych, autorskich metanarracji, konstrukcji teoretycznych czy metarefleksji, które pozwoliłyby na chwilę zatrzymać się na „czerwonym świetle” przed przejściem na drugą stronę także własnych badań. Niezależnie od tego, kiedy były wydawane rozprawy Romana Schulza, nie straciły na swojej aktualności, a mimo to sam autor doszedł do wniosku, ze trzeba nadać biegowi myśli i dotychczasowym badaniom zupełnie nowy wymiar, bardziej syntetyczny, nie wymagający już tak szczegółowych odniesień do rozpraw innych autorów.

Tak jak przed wielu laty pisali swoje dzieła Bogdan Nawroczyński, Kazimierz Sośnicki, Zygmunt Mysłakowski, Stefan Kunowski czy Sergiusz Hessen, tak też i em. Profesor Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu realizuje projekt – jak pisze - "(...) w trybie analizy konceptualnej - dwuwymiarowej charakterystyki dziedziny edukacji: a) jako „części” systemu socjokulturowego oraz b) jako odrębnej „całości” kulturowej". Musimy jako pedagodzy bronić źródłowego znaczenia nie tylko przedmiotu własnych badań naukowych, ale przede wszystkim źródłowego sensu edukacji, która nie może być redukowana do formowania homo oecenomicusa, gdyż człowiek pozbawiony kultury przestaje ją rozumieć, reprodukować czy współtworzyć, najzwyczajniej – nie jest istotą wychowaną.



Autor systemowego podejścia do edukacji konstruuje swój projekt na kategorii edusfery, która kreując rzeczywistość pedagogiczną (…) ma nie tylko status organu (oraz narzędzia) życia zbiorowego, lecz także jest swoistym, strukturalnie odrębnym i (względnie) niezależnym organizmem (systemem) kulturowym. Jej części powinny zatem być definiowane w terminach dziedzin, właściwych każdej odrębnej całości kulturowej. Są to: sfera kultury materialnej, edukacyjna socjosfera (w tym: ago-sfera), dziedzina kultury symbolicznej (języka i komunikacji) oraz segment kultury duchowej (form świadomości edukacyjnej).

Rozprawa R. Schulza jest zatem kluczową dla polskiej pedagogiki ogólnej propozycją systemowego, a więc i holistycznego ujęcia fenomenów pedagogicznych, by zrozumieć ich współsprawczą, ale i koniecznie zrównoważone funkcje inkulturacyjne, bez względu na to, w jakim społeczeństwie, w jakim państwie czy w jakim środowisku wychowawczym mają one swoje miejsce i prawo do rozwoju. Ten niewielkiej objętości tom jest adresowany do środowiska akademickiego, by uczeni podjęli z jego autorem wspólnym, także krytyczny namysł nad istotą edukacji w zglobalizowanym świecie dynamicznie zachodzących zmian.

Ktoś musi nas zatrzymać w tym szalonym pędzie do ustawicznych, a rozproszonych i jakże często pozornych transformacji, byśmy mogli zastanowić się, co i dlaczego dalej badać nie dla zysku czy czczej sławy, ale dla dociekania prawdy o pedagogicznej rzeczywistości, także tej nieuchwytnej pseudobiektywistycznym paradygmatem badań - sfery duchowej, sfery kulturowej.

W akademickim świecie dostępnej nam wiedzy naukowej dzięki systemowi open access możemy wreszcie przejść do kolejnego poziomu badań międzykulturowych o charakterze właśnie systemowym, holistycznym, gdyż jak słusznie pisze R. Schulz: Międzypokoleniowy przekaz kultury ma zasadnicze znaczenie dla wszystkich wymiarów homeostazy społecznej: dla ustalenia i zachowania tożsamości tworów społecznych, dla ich wewnętrznej organizacji oraz integralności, dla realizowanych w ich ramach celów, dla ciągłości ich istnienia (trwania w czasie) oraz przystosowania do zmian i rozwoju. W szczególności transfer kultury odgrywa decydującą rolę w kształtowaniu się i rozwoju kolejnych generacji, a w ich obrębie - poszczególnych członków zbiorowości.

Przed nami zatem jest konieczność dostrzeżenia uniwersaliów naukowej myśli tak w kraju, jak i poza jego granicami, by powracająca do filozoficznych korzeni pedagogika stawała się znowu medium duchowego namysłu nad sensem i potencjałem edukacji w płynnej ponowoczesności.