Ministrowie edukacji odsłaniają nie tylko jej patologiczny stan

Nie bardzo rozumiem, dlaczego Roman Giertych, były minister edukacji narodowej postanowił na fali krytyki rządu PO+PSL zaatakować ministrę Krystynę Szumilas, żądając jej odwołania. Zarzuca pani minister wszystko, co tylko się da:

- likwidację szkół na masową skalę (chociaż czynią to samorządy),

- plany likwidacji bibliotek szkolnych (chociaż został ten zamysł odwołany przez min. M. Boniego),

- fatalne wyniki egzaminów gimnazjalnych i maturalnych (za Giertycha były tak samo fatalne),

- kolejki do przedszkoli (tu jest constans od kilkunastu lat),

- bezmyślne zmiany w systemie nauczania, które prowadzą do upadku liceów ogólnokształcących i wtórnego analfabetyzmu

- oraz zatrważające dane o aktach przemocy w polskich szkołach.

Zdaniem byłego ministra edukacji "ministerstwo nie robi nic, aby powstrzymać falę przestępczości". Jest on przekonany, że minister Szumilas nie radzi sobie z kierowaniem polską edukacją".

Wszystko to racja, częściowa, ale racja. To samo można było powiedzieć o Katarzynie Hall i jej poprzednikach. Znacznie poważniejszym zarzutem R. Giertycha pod adresem MEN jest zorganizowanie przez ten resort wspólnie z Ministerstwem Zdrowia konferencji pt. "Standardy edukacji seksualnej w Europie", która odbyła się 22 kwietnia pod agendą ONZ oraz polskiego biura Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jej współorganizatorami były ministerstwa Edukacji i Zdrowia. Jako konsultant krajowy w dziedzinie seksuologii prof. Zbigniew Lew-Starowicz mówił na niej m.in., że między 9. a 12. rokiem życia dziecko powinno nauczyć się "skutecznie stosować prezerwatywy i środki antykoncepcyjne w przyszłości", a także "brać odpowiedzialność za bezpieczne i przyjemne doświadczenia seksualne". Zaś od 12. roku życia powinno uczyć się samodzielnie kupować środki antykoncepcyjne, a 15-latkom można już przedstawiać "krytyczne podejście do norm kulturowych/religijnych w odniesieniu do ciąży i rodzicielstwa".

Na stronie ONET-u pojawiło się sondujące opinię publiczną pytanie: Czy minister edukacji Krystyna Szumilas powinna zostać odwołana? Muszę przyznać, że liczba głosujących okazała się wyjątkowo duża. Niezależnie od zamieszczonych pod artykułem na ten temat prawie 2 tys. komentarzy, w sondzie wzięło udział ogółem 16 799 osób (stan na godz. 22.30 w dn. 30.04.2013), wynik jest znaczący: ZA odwołaniem pani K. Szumilas było 14 131 osób (84%), PRZECIW - tylko 1 698 osób (10%), zaś nie mających zdania 970 osób (6%).


Ma Roman Giertych coś wspólnego z Krystyną Szumilas poza faktem, że też był ministrem edukacji. On też był przedmiotem ataków, manifestacji, prób odwołania go z rządu przez opozycję. Nie miał wówczas najlepszej prasy, a polityka oświatowa była zgodna z tym, do czego później przyznał się b. premier komentując specyfikę rządzenia w naszym kraju: Kazimierz Marcinkiewicz: "Ja w polityce jestem od dwudziestu lat i wiem, na czym ona polega, i wiem, jak ostro się gra. Jak w piosence Gintrowskiego o Witkacym: "polityka (…) to w krysztale pomyje". Te siedemnaście lat pokazuje, że absolutnie tak jest: z wierzchu kryształ: władza, decyzje, limuzyny, krawaty, garnitury, telewizje, wystąpienia, parlament i tak dalej, ale że tak naprawdę to jest bajorko, brudna, grząska gra. Czasem mniej, czasem bardziej."

Czyżby pan Roman Giertych nie pamiętał, jak prof. Krzysztof Konarzewski określił jego ministerialny wkład w rozwój polskiej oświaty? Pisał tak: (…) okazało się, że on tą oświatą powozi jak pijany chłop furmanką. Nie było nikogo, kto mógłby mu się przeciwstawić. To pokazuje, jak patologiczny jest to system." (Kadencji nie wystarczy, Głos Nauczycielski 2008 nr 4, s. 5)

Wychowanie wrażliwe na płeć czy na zobowiązania wobec międzynarodowej polityki Unii Europejskiej?

Muszę przyznać, że fascynują mnie nowe określenia, jakimi zręcznie posługują się ideolodzy oświatowi, którzy nie chcą wprost napisać czy wyrazić w innej formie, o co chodzi w proponowanych przez nich rozwiązaniach programowych, metodycznych czy/i organizacyjnych w edukacji publicznej? Jedną z czytelniczek zaniepokoił program skierowany do przedszkoli pt."Równościowe przedszkole. Jak uczynić wychowanie przedszkolne wrażliwym na płeć", autorstwa Anny Dzierzgowskiej, Joanny Piotrowskiej i Ewy Rutkowskiej. Jak stwierdza - "Wszystkie panie są działaczkami FEMINOTEKI, ideologicznej organizacji genderowej, propagującej tzw. równość płci. Ministerstwo nie wypowiedziało się na ten temat, w związku z tym pojawia się pytanie: kto i na jakiej podstawie ocenia programy przedszkolne i kto dopuszcza do tego, by pedagodzy wykorzystywali je w praktyce? Na jakiej podstawie program, który proponuje takie treści, uzyskał fundusze unijne?"

Trzeba zatem przypomnieć, że to ministra Katarzyna Hall zlikwidowała odgórne dopuszczanie do użytku szkolnego programów szkolnych przez urzędników MEN i jego ekspertów. Wydała w tym celu ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników. Z jego treści wynika, że o dopuszczeniu do użytku w danej placówce (przedszkolu, szkole) programu wychowania lub programów nauczania decyduje dyrektor przedszkola/szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej. Przyjęte programy stanowią (przed-)szkolny zestaw programów kształcenia i/lub wychowania.

Proces ten został wzmocniony nowelizacją z dnia 19 marca 2009 r. ustawy o systemie oświaty (art.22a), gdzie zapisano generalną zasadę dopuszczania programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania do użytku w danej szkole przez dyrektora placówki.
Powstaje w ten sposób szkolny zestaw programów kształcenia, który obowiązuje na dany rok szkolny (łącznie z podręcznikami, których zestaw upublicznia się co roku do 15.06.), a procedura w tym zakresie jest powtarzana co roku. Ministra K. Szumilas zmodyfikowała ten warunek, by owe programy i podręczniki obowiązywały nie krócej, niż 3 lata.

Jeżeli zatem rodzice sądzą, że realizowane w szkołach programy, w tym także wyżej wymieniony, są zatwierdzane przez resort edukacji, to są w błędzie. Właśnie dlatego powinny działać w szkołach rady szkół, by nauczyciele, rodzice i uczniowie wspólnie opiniowali programy i podręczniki, jakie są dopuszczane w ich środowisku szkolnym do realizacji.

Mam wrażenie, że rodzice nie mają o tym zielonego pojęcia i traktują zakomunikowane im przez nauczycieli programy oraz podręczniki jako obowiązujące w szkole na podstawie nadzoru ich jakości ze strony władzy państwowej. Nie ma tego nadzoru. Chyba, że - jak miało to miejsce w ostatnich tygodniach w mediach - ktoś ujawni związaną z kwalifikującym postępowaniem "nieczystość" towarzyszących temu interesów (np. dla pozyskania od wydawnictwa multimedialnego sprzętu niektórzy dyrektorzy godzili się na zawieranie trzyletnich umów, gwarantujących wyłączność realizowania w ich szkołach programów i podręczników sponsora) albo wskaże na skandaliczne błędy merytoryczne w użytkowanych podręcznikach.

Zwracam zarazem uwagę na to, że to polski rząd zaakceptował i zatwierdził w priorytetach pozyskiwania środków unijnych realizację programów lewicowych idei UE m.in. z perspektywy równości szans kobiet i mężczyzn. Uzasadnia się to przestrzeganiem horyzontalnej zasady równości szans osób ze względu na ich płeć w Europejskim Funduszu Społecznym, który wynika z zapisów Traktatu Amsterdamskiego oraz Rozporządzeń Rady Europy. To one regulują wdrażanie EFS we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Jest to zatem obowiązek prawny, zapisany i podpisany przez polski rząd koalicyjny (w 2006 r.) w umowach wiążących wszystkie instytucje zaangażowane w realizację PO KL w Polsce i korzystające ze środków EFS.

Polityka równości płci musi być zatem uwzględniana w głównym nurcie wszystkich procesów politycznych, priorytetów i działań, na wszystkich ich etapach - od planowania, poprzez realizację i ewaluację, by przeciwdziałać zjawiskom dyskryminacji. Polski rząd zobowiązał się do wdrażania projektów promujących równość kobiet i mężczyzn nie tylko w administracji czy sądownictwie, ale także w edukacji poprzez promowanie "niestereotypowego przekazu w programach nauczania". Toteż mamy to niestereotypowe wdrażanie ideologicznie lewicowych programów edukacyjnych (genderowy mainstreaming), zaś ci, którzy sięgnęli lub zamierzają pozyskać fundusze z unijnej kasy muszą liczyć się z tym, że nie zostaną one zakwalifikowane czy rozliczone, jeżeli są to:

- projekty "ślepe" na zasadę równości szans kobiet i mężczyzn, tzn., że nie została w tych projektach uwzględniona kategoria płci, przez co wzmacniają one ponoć nierówności i dyskryminację;

- projekty "neutralne" , tzn. takie, które w przeciwieństwie do powyższych, odnoszą się do kwestii równości, ale tylko w warstwie deklaratywnej. Projekty takie nie uwzględniają specyfiki płciowej w edukacji i nie proponują żadnych, konkretnych działań o charakterze zaangażowanym genderowo.

Może zatem rodzice obudzą się ze snu i zaczną interesować tym, jakie będą realizowane w roku szkolnym programy i podręczniki kształcenia w szkole publicznej, do której uczęszcza ich dziecko. Nie chodzi tu bowiem o zajęcie przez nich stanowiska w sprawie dobrowolnego uczęszczania dziecka na lekcje z przysposobienia do życia w rodzinie/wychowania seksualnego czy z religii/etyki. W szkołach oferuje się dodatkowe zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań, w których także dopuszczane są do użytku wewnątrzszkolnego zatwierdzone przez dyrektora programy.

Czy edukacja to to samo co oświata?

Piszący rozprawę doktorską na temat polskiego systemu oświatowego po 1989 r. spotkał się ze strony członków komisji opiniującej konspekt doktoratu z zarzutem, że niewłaściwie stosuje pojęcie edukacja, bo zamiennie z terminem oświata. Zdaniem opiniodawców powinien wprowadzić w konspekcie zmianę tzn. zamiast pisać o systemie oświatowym powinien posługiwać się określeniem - system edukacyjny.

Zdaniem doktoranta, w potocznym znaczeniu edukacja rozumiana jest jako synonim szkolnictwa – system wyspecjalizowanych instytucji (oświaty), których zadaniem jest transmisja wiedzy, kompetencji i umiejętności. Nie może zgodzić się na stwierdzenie, że pojęcie oświata obowiązywało do 1989 r., a po transformacji społeczno-politycznej należy je zastąpić terminem edukacja.

Poszukuje zatem odpowiedzi na pytanie: Czy w XXI wieku możemy stosować jako substytut edukacji termin oświata?

On sam już nie wie, jak ma to uzasadnić. W "Małym słowniku języka polskiego" można również przeczytać, że termin edukacja może być traktowany jako zamiennik oświaty. Podobnie ujmują to socjolodzy - profesorowie Edmund Wnuk Lipiński i Marek Ziółkowski, którzy twierdzą, że edukacja jest synonimem szkolnictwa (oświaty) - instytucji.

Dla oceniających konspekt "Mały słownik języka polskiego" nie może być właściwym źródłem uzasadnienia. Być może nie przekonało ich zamienne stosowanie tych pojęć przez obu socjologów.

W naukach humanistycznych i społecznych nie ma aksjomatów, nie ma ścisłych, niepodważalnych pojęć. Często spotykamy się ze sporami natury znaczeniowej, ale tylko wówczas, kiedy sami nie potrafimy wskazać na źródło uzasadnienia kategorii pojęciowych. Pedagodzy przyzwyczaili się już do tego, że najpierw w charakterystyce pojęcia sięgają po powszechnie występujące w literaturze ich znaczenia, dokonują nawet ich klasyfikacji, budują typologie, by wykazać, że w świetle takiej klasyfikacji nauk czy określonych zjawisk możemy przez dany fenomen rozumieć "to i to", ale jak spojrzymy nań z innej perspektywy teoretycznej, to będzie on definiowany jako "tamto i owamto".

Oczywiście, możemy sięgać po encyklopedie pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne, filozoficzne itp., gdyż w nich powinny być opublikowane już syntezy współczesnej wiedzy na temat danej kategorii. Kiedy jednak zobaczymy, że wcale tak nie jest, bo pewnym pojęciom poświęca się nie kilka czy kilkanaście wierszy, ale często kilkaset stron odrębnej monografii naukowej, to zaczynamy rozumieć, że sprawa wcale nie jest tak jednoznaczna i wymaga interdyscyplinarnych, transdyscyplinarnych badań analityczno-syntetycznych. No tak, ale jak badacz potrzebuje zdefiniować występującą w problemie badawczym zmienną, to nie będzie pisał na jej temat odrębnej książki, tylko sięgnie po wspomniane już przeze mnie źródło leksykograficzne. Jak dla recenzentów jest to niewystarczające, nieprzekonywujące, to znaczy, że musi sięgnąć do innych rozpraw, by umocnić swoje stanowisko nieco szerszym wyjaśnieniem.

Kiedy pisaliśmy wspólnie z Bogusławem Milerskim dla Wydawnictwa Naukowego PWN Leksykon PEDAGOGIKA (Warszawa 2000), w bazie haseł, które nie wymagały korekty czy aktualizacji znalazło się następujące znaczenie pojęciu edukacja (jego autorem był zapewne jeden z polskich dydaktyków):

edukacja [łac. educare 'wychowywać', 'kształcić'], ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fiz., poznawczych, estetycznych, moralnych i rel. itd.)czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, "zadomowioną" w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji;

pojęciu edukacja - obejmującemu zarówno nauczanie, jak i wychowanie - najpełniej odpowiada termin "kształcenie"; jednak w pol. tradycji pedag. zyskał on konotację technologiczną, a zatem i adaptacyjną (mówi się o kształceniu konkretnych umiejętności i sprawności, o pomiarze wyników kształcenia i jego optymalizacji); tymczasem edukacji nie można ograniczać do transmisji wiadomości - ona jest dialogiem, w którym obie strony (wychowawca - nauczyciel i wychowanek-uczeń), korzystając z dorobku kulturowego danego społeczeństwa, nie tylko przekazują informacje, lecz również ujawniają i urzeczywistniają wobec siebie wartości etyczne, estetyczne, i rel.; takie ujęcie edukacji jest zgodne ze staroż. zrozumieniem pojęcia pedagogia, odnoszącego się do całości zabiegów związanych z formowaniem umysłowym i moralnym dziecka (...). (s. 54)

Sam, w nieco innym miejscu, wskazywałem na następujące znaczenie terminu edukacja:

(łac. ēdŭcātĭō – wychowanie, ēdūcō – wyprowadzić, wyciągnąć, poprowadzić, wychować) podstawowe pojęcie w pedagogice, obejmujące ogół wielowymiarowych działań oraz procesów służących wychowaniu i kształceniu osób czy grup społecznych.

W zależności od przesłanek teoretycznych i uwarunkowań społeczno-politycznych edukacja jest traktowana jako: a) proces permanentnego uczenia się człowieka przez całe życie; b) prawo a zarazem obywatelska powinność człowieka oraz imperatyw społeczny; c) instrument władzy politycznej do realizacji określonych interesów i celów społecznych, partyjnych, związkowych, narodowych, kulturowych itp.; d) obszar samoregulacji społecznej, główny czynnik rozwoju ludzkiego kapitału, jakości życia społeczeństw czy cywilizacji; e) typ przemocy symbolicznej narzucającej kulturę grupy dominującej przedstawicielom innych grup społecznych, tym samym czynnik stratyfikacji społecznej, która generuje mechanizmy i szanse awansu społecznego oraz selekcji i marginalizacji; f) „ekran kultury” tłumaczący złożoność jej pola znaczeń i symboli; g) typ normatywnego dyskursu, przedstawiającego określoną perspektywę myślową, a umożliwiającą opowiedzenie się po jednej ze stron konfliktów światopoglądowych, ideologicznych czy moralnych.

W ujęciu Zbigniewa Kwiecińskiego edukację w szerokim znaczeniu generują następujące procesy:
„1) globalizacja - (świat, problemy globalne, wojna, zagrożenia środowiska, wygasanie źródeł energii; polityczny podział świata na centrum i peryferie, problem mono- i policentryczności układu globalnego);

2) etatyzacja - (państwo, jego suwerenność, ustrój, urządzenia demokratyczne, konieczne zależności, miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy, siła i stabilność, „racja stanu”);

3) nacjonalizacja – (naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębności);

4) kolektywizacja (socjalizacja wtórna) – (klasa społeczna, więź i interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu, kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii);

5) polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja – (organizacje i instytucje; wychowanie do podziału pracy, racjonalności i dyscypliny w społeczeństwie organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym; kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności istniejącego porządku, o konieczności i słuszności zastanego podziału statutów i funkcji; kształcenie do pracy i zawodu);

6) socjalizacja (uspołecznienie pierwotne) – (oddziaływanie grup pierwotnych: rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej; wrastanie w zastane normy);

7) inkulturacja i personalizacja – (osobowość kulturowa i społeczna, istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości, przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych);

8) wychowanie i jurydifkacja – (obywatel, wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawnej);

9) kształcenie i humanizacja – (osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, wartości godnościowe, kompetencje interakcyjne; zasada wzajemności i współczulności; kształtowanie potrzeb wtórnych); oraz

10) hominizacja – (organizm, kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne; zasada unikania kary i maksymalizowania przyjemności, gratyfikacji bez szkodzenia innym; kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych)” (Z. Kwieciński, Socjopatologia edukacji, Warszawa: 1992; Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa 1993; L. Witkowski, Edukacja i humanistyka. Nowe konteksty humanistyczne dla nowoczesnych nauczycieli, IBE, Warszawa 2000; J. Piaget, Dokąd zmierza edukacja, Warszawa 1977).

Edukacja spełnia dwie główne funkcje: socjalizacyjną i wyzwalającą, z których pierwsza polega na uspołecznianiu jednostki ludzkiej, czynieniu jej zdolną do kontrolowania i sublimowania emocjonalności w społecznie akceptowany sposób, do stawania się członkiem społeczności ludzkiej, do rozwiązywania konfliktów środkami dyskursywnymi, druga zaś sprowadza się do wyzwalania osób od dominacji społecznej, środowiskowej, do wykraczania poza status quo, do rozpoznawania nieprawomocnych roszczeń w środowisku życia ludzi, by umożliwić im twórcze rozwijanie własnego sprawstwa oraz zwrócenie się ku nowym jakościowo praktykom i formom życia społecznego oraz indywidualnego, ku jakościowo nowym sposobom istnienia ludzkiego. Edukacja jest więc z jednej strony czynnikiem kształtowania tożsamości człowieka, z drugiej zaś nieodzownym warunkiem twórczym jego naturalnego rozwoju.


Pojęcie "oświata" miało w Leksykonie PWN Pedagogika następujące wyjaśnienie: "oświata - stan i proces upowszechnienia wykształcenia i kultury w społeczeństwie; termin oświata upowszechnił się w języku polskim w XIX w.; jest często używany na oznaczenie działalności oświatowej rozumianej jako proces wykraczający poza upowszechnianie wykształcenia, obejmujący również rozszerzanie świadomości społeczno-politycznej, narodowej (np. oświata ludowa, oświata etniczna); współcześnie przez system oświaty rozumie się organizację upowszechniania wykształcenia ogólnego i zawodowego poprzez system szkolny oraz instytucje wychowania równoległego". (s. 142)

Leksykonu PWN kupić już nie można, gdyż cały nakład - 10 tys. egz. rozszedł się błyskawicznie. Może jest w bibliotekach.


Możemy sięgnąć do innych publikacji leksykograficznych, jak np.:

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, WN PWN 2009;
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, WA ŻAK 2004;
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, WA ŻAK, t. 1, 3, Warszawa 2003-2004;
Podstawowe pojęcia pedagogiczne. Agresja - interdyscyplinarność, red. Dieter Lenzen, przekład Jerzy F. Materne i Peter W. Materne, Berlin – Szczecin 2003

czy do podręczników akademickich "Pedagogika":

Gnitecki J., Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, WN PTP Oddział w Poznaniu, Poznań 2006;
Hejnicka-Bezwińska T., Pedagogika ogólna, Warszawa: WAiP 2008;
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wyd. Salezjańskie, Łódź 1981;
Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Bogusław Śliwerski, tom 1-4, Gdańsk: GWP 2006-2010.
Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski, tom I – II, WN PWN, Warszawa 2003;
Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej. Perspektywy światopoglądowe w wychowaniu, tom I, Wydawnictwo UMK, Toruń 2003
Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej. O integralną wizję człowieka i jego rozwoju, tom II, Wydawnictwo UMK, Toruń 2007
Szymański M.J., Socjologia edukacji. Zarys problematyki, Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls" 2013;
Witkowski L., Przełom dwoistości w pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka, Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls" 2013.

Nie znam konspektu pracy wspomnianego doktoranta, stąd trudno jest mi odnieść się do tego, kto ma rację - on czy członkowie komisji. Odnoszę wrażenie, że skoro swoje badania zamierza zorientować na problematykę polskiej edukacji, to być może zawęża ją do szkolnictwa, a zatem nie obejmuje swoimi diagnozami całego systemu czy zbioru instytucji oświatowych, także edukujących. Oświata jest bowiem dla mnie pojęciem szerszym, niż edukacja. Powinien zatem sięgnąć do rozpraw z pedagogiki porównawczej i socjologii edukacji, także określanej mianem socjologii wychowania czy socjologii oświaty. Literatura na ten temat istnieje, i to bardzo bogata.

Mainstreamingowa edukacja

Politycy chętnie używają w ostatnich latach określenia: "mainstreaming", przy czym jedni traktują je jako coś niepożądanego, groźnego, szkodliwego dla społeczeństwa, inni - wprost odwrotnie, jako właściwą, pożądaną strategię polityczną, która odnosi się do ideologicznych priorytetów władzy. Oznacza to, że wskazane przez władzę dominanty ideologiczne powinny występować we wszystkich dziedzinach życia, także w edukacji, o ile podlegają one odgórnej sterowalności. Chodzi głównie o to, by doprowadzić w społeczeństwie do zmiany celów polityki głównego nurtu poprzez przemyślenie na nowo i przeformułowanie celów, środków oraz działań z określonej przez władzę ideologicznej perspektywy.

Mainstreaming jest zatem politycznie narzucaną społeczeństwu transformacją struktur społecznych i instytucji tak, aby zapewniały one realizację jawnych i ukrytych celów władzy. Zmiana ta, na przykładzie polskiej oświaty, zakłada na wszystkich jej szczeblach taką reorganizację programową i strukturalną, by organy prowadzące przedszkola i szkoły, nadzór pedagogiczny oraz nauczyciele wiedzieli jak włączyć do swych działań perspektywę ideologiczną. Powinni oni nabrać przekonania, że umiejętność włączania do działań jedynie słusznej ideologii jest normalnym wymogiem naszych czasów i pochodną obowiązującego prawa międzynarodowego.

Mechanizmy polityczne zostają regulowane niedostępnymi dla ogółu społeczeństwa normami (wytycznymi), żeby było możliwe wdrożenie określonej ideologii do praktyki życia codziennego struktur oświatowych we wszystkich dziedzinach działalności. Wykorzystuje się do tego odpowiednie narzędzia i techniki politycznej manipulacji, by nastąpiła pełna integracja edukacji z ideologią władzy oraz poddaje się ten proces monitoringowi i ewaluacji. Posłuszni, ulegli, redukujący dociekliwość i wątpliwości tracą, bowiem nie mają dostępu do środków finansowych na realizowanie pedagogicznych, psychologicznych i etycznych wartości. Nie one są tu ważne. Tak, jak w państwie typu PRL, ideologiczna (światopoglądowa) nadbudowa staje się wykładnią dla oświatowej bazy.

Dzielące ogromne środki finansowe z funduszy unijnych na działania i inicjatywy społeczne urzędy marszałkowskie, które podlegają władzy centralnej, tak ustalają priorytety oceniania projektów instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, żeby te spełniały tzw. standard minimum poprawności (zgodności) ideologicznej. Tworzy się nawet dla oceniających poradniki, by przypadkiem nie zbłądzili i nie przepuścili pomysłu czy inspirujących rozwiązań, które nie mieszczą się w zakresie powinności wdrażania działań na rzecz ideologii władzy. Beneficjentem projektów edukacyjnych, oświatowych nie stają się zatem ci, którzy myślą i projektują swoje zadania w kategoriach uwolnionych od dominującej ideologii partii rządzącej, która chce za pośrednictwem środków publicznych, a zatem de facto wszystkich obywateli, realizować systematycznie i świadomie własne cele z perspektywy możliwego wpływu na warunki życia m.in. młodych pokoleń Polaków i ich wychowawców, nauczycieli, pedagogów.

Okazuje się, że wiele podmiotów oświatowych występuje o środki z unijnych funduszy i ich nie otrzymuje, ale w uzasadnieniu nie zawiera się informacja, że "... niestety, ale nie były one mainstreamingowe". Choć więc zdarzają się projekty doskonale opracowane pod względem psychopedagogicznym, to pozbawione ideologicznej poprawności, a więc jako niezgodne ze standardem minimum, lądują w koszu na śmieci, ku zadowoleniu zresztą polityków dysponujących dostępem do źródeł potencjalnego ich finansowania. Twórcy i szkoleniowcy owych asesorów, recenzentów projektów nawet im dziękują za pomoc w identyfikacji projektów interesujących pod względem wdrażania pożądanej, jedynie słusznej ideologii. Dziękują zarazem realizatorom projektów za to, że zgodzili się poświęcić im swój czas, bo dzięki temu "Polska rośnie w siłę, a ludziom się żyje dostatniej"...

Niezły chaos oświatowy

Ciekawe, kto połapie się w tym, jaka jest strategia polityki oświatowej w tym kraju? Chyba można ją sprowadzić do określenia: "od ściany do ściany":

- od ogłoszenia obniżenia wieku obowiązku szkolnego do jego odroczenia;

- od zapewnienia rządu o polityce wspierania edukacji przedszkolnej po jej degradację i sprowadzenie do roli ochronek oraz po brak środków na powołanie w gminach publicznych przedszkoli, które zapewniłyby miejsca dla trzy i czterolatków;

- od nałożenia na gminy obowiązku zwiększania wskaźnika scholaryzacji na poziomie edukacji przedszkolnej po brak środków budżetowych na finansowanie tego zadania;

- od zapewnienia społeczeństwa o przygotowaniu już szkół na przyjęcie sześciolatków po komunikat, że to nastąpi najpóźniej do końca sierpnia 2014 r. (m.in. demistyfikują to wyniki badań SANEPIDU, w świetle których co trzecia szkoła ucząca "zerówkowiczów" wymaga działań przystosowawczych);

- od zapewnienia społeczeństwa o roli edukacji i oświaty młodych pokoleń po zbyt niskie dofinansowywanie gmin i powiatów na te cele i wymuszanie na samorządach realizowania z własnych środków powinności w tym zakresie;

- od podwyższania płac nauczycielom po wypominanie im, że z tego powodu należy ich zwalniać z pracy i łączyć oddziały przedszkolne i szkolne;

- od wycofania się MEN z zatwierdzania programów oraz podręczników szkolnych po brak nadzoru pedagogicznego w zakresie ich rzeczywistej przydatności do kształcenia i wychowywania dzieci i młodzieży;

- od minimalnych środków na infrastrukturę szkolną i wyposażenie przedszkoli i szkół w pomoce dydaktyczne po oskarżanie dyrektorów tych placówek o skorumpowanie, skoro wydawcy podręczników szkolnych zażądali w zamian za przekazanie nowoczesnego sprzętu multimedialnego tym placówkom stosowania w edukacji ich podręczników;

- od wydawania milionów złotych z Europejskiego Funduszu Społecznego na propagandowe konferencje urzędników MEN, spoty reklamowe w TVP o wyższości kształcenia sześciolatków w szkołach nad ich edukacją w przedszkolach po składane, odwoływane i ponownie składane obietnice pokrywania przez rodziców kosztów pobytu dziecka w przedszkolu w wysokości jednej złotówki za kolejną godzinę ponad minimalny, pięciogodzinny wymiar zajęć;

- od wskazywania przez premiera rządu na znaczącą rolę nauczycieli w społeczeństwie po obrażanie ich i zarzucanie im przez MEN lenistwa, brakoróbstwa i pasożytniczej pracy przy tablicy w wymiarze 18 godzin tygodniowo;

- od postulowania wzmacniania w toku edukacji postaw innowacyjnych, kreatywnych i społeczno-moralnych u dzieci i młodzieży po produkowanie niezaradnych, głupich i posłusznych obywateli w wyniku egzekwowania od kończących poszczególne etapy kształcenia - w ramach egzaminów zewnętrznych - głównie tego, co wymierne, policzalne i instrumentalne;

- od programu szkół promujących zdrowie, szkół z klasą po postulowanie lekcji seksu i wprowadzanie programów edukacyjnych środowisk homoseksualnych już dla czterolatków;

- od narzekania na zły stan wykształcenia nauczycieli po radykalne obniżenie wymagań dla kandydatów do tego zawodu i w szkołach wyższych, które powinny do niego przygotowywać;

- od wprowadzenia zmian programowych w kształceniu ponadgimnazjalnym po ustalenie przez resort dopiero w trzeciej dekadzie kwietnia 2013 r. tego, jak ma wyglądać egzamin maturalny w 2015 r.;


- od ustawowego zapisu o wychowaniu i kształceniu Polaków w duchu wartości chrześcijańskich po lekceważenie religii i etyki w edukacji szkolnej oraz wzbudzanie sporów o obecność krzyża w przestrzeni publicznej;

- od propagandowych zapewnień o cyfryzacji baz danych o nauczycielach, placówkach oświatowych i ich podopiecznych po niestabilną, wadliwą i niefunkcjonalną wersję Systemu Informacji Oświatowej;

- od niszczenia szkolnictwa zawodowego w Polsce i deprecjonowania rangi tej edukacji po narzekanie na brak wykwalifikowanych kadr pracowniczych i wspieranie pseudo biznesowych wyższych szkół prywatnych o kształceniu ogólnoakademickim;

- od zapisanej w ustawie o systemie oświaty możliwości uspołecznienia edukacji szkolnej po całkowity brak zainteresowania organami społecznymi szkół czy terenowymi organami społecznej kontroli oświaty po fasadowe ciała przedstawicielskie przy MEN;

- od utrzymania na stanowisku ministra edukacji narodowej Krystyny Szumilas po przejęcie jej obowiązków przez Premiera rządu, który ogłasza korektę w planowanej reformie edukacji w przyjmowaniu sześciolatków do szkół;

itd., itd.



-

XXVII Letnia Szkoła Młodych Pedagogów Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN

(fot. prof. dr hab. Maria Dudzikowa - jak trafnie powiadają uczestnicy - umysł, dusza i serce Letnich Szkół)

XXVII Letnia Szkoła Młodych Pedagogów odbędzie się w dniach 23-27.09.2013 w Wojanowie, k. Jeleniej Góry. Gospodarzem tegorocznej LSMP jest Wydział Nauk Pedagogicznych Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.

Tematem XXVII LSMP będzie problematyka „Między sferą publiczną a sferą prywatną”. Ujęta jest ona w 3 bloki:

1) Wokół kategorii „Prywatne” vs „Publiczne”? Modele sfery publicznej i ich konsekwencje społeczne i jednostkowe. Istota i typologia partycypacji obywatelskiej – od rytualnej partycypacji do realnej władzy. Patologie dyskursu publicznego. Ryzyko „bycia publicznego”. Jaki jest wpływ współczesnego indywidualizmu na życie wspólnotowe i jego jakość? Jak możliwe jest budowanie realnego poczucia wspólnotowości w zglobalizowanym świecie?

2) Humanistyka wobec napięć między sferami publiczną a prywatną oraz wewnątrz nich. Adekwatność paradygmatów normatywnego i interpretatywnego w badaniach zjawisk z obu sfer. Dylematy, antynomie, paradoksy, aporie jako przykładowe kategorie analizy.

3) Co i jak mówi się o szkole i edukacji w sferze publicznej i prywatnej? Czym tłumaczyć można nieobecność pedagogów w mediach i innych formach publicznego dyskursu? Na czym powinna polegać rola pedagoga-intelektualisty zaangażowanego w sprawy swego kraju, czy szerzej człowieka? Upowszechniania idei i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jako wyzwanie. Możliwości edukacji dla aktywnego uczestnictwa w sferze publicznej.

Podjęta problematyka często funkcjonuje na poziomie potocznym, narosło wokół niej wiele mitów i stereotypów. Przybliżenie teorii, badań, refleksja nad praktyką codzienną stworzą okazję pogłębiania wiedzy i wzbogacenia własnego warsztatu badawczego. Spotkanie z wybitnymi uczonymi, dzielenie się własnym doświadczeniem zaangażowania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego pogłębi refleksję młodych nad ich partycypacją w sferze publicznej jako pedagogów. Ułatwi to pole problemowe zamknięte pytaniami: Jak traktowane są problemy edukacji w sferze publicznej i prywatnej, jakie są jej rzeczywiste funkcje wobec jednostek, grup społecznych i państwa oraz jaka być powinna? Co oznacza zaangażowanie pedagogiki w działania na rzecz interesu publicznego?

Więcej szczegółów pod adresem: http://www.lsmp.dsw.edu.pl

Warto odnotować, że Letnia Szkoła nie jest wakacyjną formą konferencji naukowej, ale "szkołą pedagogiki" w pełnym tego słowa znaczeniu. Tu bowiem odbywają się otwarte sesje dyskusyjne młodych naukowców, którzy mogą skonfrontować własne projekty badawcze z opiniami o nich ad hoc profesorów, doktorów habilitowanych i doktorów. W trakcie "SZKOŁY" jest możliwość zapisania się na Spotkanie z Mistrzem, jakim jest grono profesorskie polskiej pedagogiki gotowe do bezpośrednich rozmów, dyskusji, dzielenia się uwagami i wątpliwościami. Są wreszcie wykłady zaproszonych przez prof. Marię Dudzikową Gości - wybitnych specjalistów w przedmiocie badań, który jest przewodnim dla całej Szkoły. Nie da się ukryć, że Letnia Szkoła Młodych Pedagogów wpisuje się jako wyjątkowa forma metodologicznego i merytorycznego wzbogacania młodych naukowców w ich własnych poszukiwaniach, projektach czy opracowywaniu już wyników badań.

Pożegnanie łódzkiego pedagoga zdrowia

Wczoraj zmarł dr hab. Tadeusz Szewczyk, z którym przez wiele lat współpracowałem w akademickim środowisku mojego rodzinnego miasta. Łączę się w bólu z Jego Najbliższymi - Żoną, Córką, Zięciem i uwielbianą przez Niego Wnuczką. Kochał i był kochany, miał prawdziwych i fałszywych przyjaciół, jak pewnie wielu z nas, a jako nauczyciel akademicki zawsze z pasją i zaangażowaniem podchodził do swoich obowiązków. Był nienagannie przygotowany do zajęć, sumienny, otwarty na nowe technologie kształcenia, na współpracę z tymi, którym zależało na tworzeniu czegoś sensownego, prawdziwego, a nie na pozór. Niestety, w ostatnich latach życia nie miał szczęścia do swoich przełożonych.

Pewnie nigdy bym z nim nie współpracował, gdyż w Uniwersytecie Łódzkim, gdzie go poznałem, był zatrudniony w Katedrze Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego, zajmując się problematyką obcą moim zainteresowaniom poznawczym. Spotkałem Tadeusza niemalże dwadzieścia lat temu, przypadkowo, na korytarzu gmachu głównego naszego wydziału, w dość specyficznej okoliczności. Był jedyną osobą, która - przechodząc obok mnie w upalny, czerwcowy dzień - zapytała, czy nie potrzebuję pomocy. W wyniku wypadku miałem bowiem obie ręce w gipsie, na temblaku. Inni przechodzili obok kiwając z politowaniem głową, niektórzy uśmiechali się pod nosem, jeszcze inni zatrzymywali pytając z ciekawości lub grzecznościowo, co się stało, a On - nie znając mnie przecież - zareagował empatycznie, po ludzku, bezinteresownie. I pomógł. Zawiózł mnie do swojego przyjaciela z uczelni medycznej, by ten sprawdził, czy właściwie opatrzono moje ręce i czy nie trzeba dodatkowej interwencji medycznej. Taki właśnie był TADEUSZ. Niemalże codziennie woził mnie na kolejne zabiegi, zmiany opatrunków.

Może właśnie dlatego uwielbiali Go też studenci, niektórzy współpracownicy, bo rozpoznawali w nim autentyzm, zaangażowanie, uczciwość i serdeczność, a przede wszystkim zawsze pochylenie się nad drugim człowiekiem. Pamiętam, jak drażniło Go, gdy niektórzy "naukowcy" z wyniosłością mijali sprzątaczki w budynku, gdzie mieściła się Jego Katedra, bez kulturowego "Dzień dobry". A On witał się z każdym pracownikiem jak z członkiem rodziny. Zawsze zatrzymał się, pogadał, zażartował, pocieszył, dopomógł, bo altruizm był w nim głęboko zakotwiczoną postawą.

W uczelni Tadeusz był napastnikiem, "Fighterem", ciągle walczył o innych i dla innych, samemu obrywając od swoich zwierzchników. Siedzibą Jego katedry był szkolny budynek na obrzeżach miasta, z dala od centrum, z dala od władz, więc mało kto widział, w jak fatalnych warunkach przyszło mu kierować akademicką placówką. Znał swoją wartość, wiedział co może, co potrafi, o co warto zabiegać, a co należy pozostawić własnemu biegowi losu.

Reprezentowana przez niego dyscyplina naukowa, tak jak w oświacie - wychowanie fizyczne, traktowana była przez niektórych pracowników uczelni jako niepoważna "wiedza o fikołkach". Musiał zatem czynić wszystko, by nie tylko nadać jej walor naukowy, badawczy, ale i wypromować w jej zakresie na doktorów nauk humanistycznych młodych pedagogów. Zachęcał ich do poszukiwania ciekawych problemów badawczych, które integrowałyby wiedzę o kulturze fizycznej z współczesną myślą pedagogiczną i polityką oświatową. Zachwycał swoją nienaganną polszczyzną, zmysłowymi metaforami, bogatymi i jakże adekwatnymi do analizowanej problematyki odniesieniami do literatury pięknej, bo był bardzo dobrym absolwentem filologii polskiej Uniwersytetu Łódzkiego.

Po studiach podjął się pracy oświatowej jako instruktor młodzieżowy w Wojskowej Akademii Medycznej, a w 6 lat później pracy naukowo-dydaktycznej w Katedrze Nauk Społecznych, gdzie prowadził zajęcia z socjologii i pedagogiki zdrowia. W 1979 r. obronił na Wydziale Nauk Pedagogicznych Wojskowej Akademii Politycznej w Warszawie rozprawę doktorską pt. „Podstawowe czynniki warunkujące efektywność systemu wychowania lekarza wojskowego” uzyskując stopień naukowy doktora nauk humanistycznych.
W Wojskowej Akademii Medycznej pracował do 1990 r. na stanowisku adiunkta, a następnie do 1994 r. na stanowisku docenta, pełniąc funkcję kierownika Katedry Nauk Humanistycznych. W tym czasie wykonywał też zadania wynikające ze służby wojskowej, a mianowicie pełnił funkcje zastępcy dowódcy brygady logistycznej, zastępcy dowódcy wojskowego szpitala polowego i bazy szpitalnej frontu oraz był członkiem Wojskowej Grupy Operacyjnej. W 1993 r. złożył wymówienie stosunku służbowego Ministrowi Obrony Narodowej i w 1994 r. odszedł z czynnej służby wojskowej w stopniu pułkownika.

W latach 1975-76 Tadeusz Szewczyk współpracował z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie prowadził zajęcia dydaktyczne w Katedrze Pedagogiki Społecznej oraz z Politechniką Łódzką, kształcąc młodzież w zakresie socjologii i pedagogiki zdrowia. W tej ostatniej uczelni kierował przez dwa lata Studium Podyplomowym Akademii Nauk Społecznych. Stopień doktora habilitowanego nauk wojskowych, w dziedzinie „Nauk o wychowaniu w wojsku” uzyskał w Wojskowej Akademii Politycznej w 1990 r. na podstawie dorobku naukowego i dysertacji pt. Rzecznictwo zmiany społecznej, realizowane przez małą grupę zadaniową w społeczności lokalnej.

W latach 1993-2008 związany był z Katedrą Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego UŁ, gdzie kierował nią na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Było to jednak jego drugie miejsce pracy, bowiem w latach 1994-2000 pracował na stanowisku prof. nadzw. jako kierownik Zakładu Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego w piotrkowskiej filii WSP w Kielcach, a następnie na stanowisku prof. nadzw. w Katedrze Nauk Humanistycznych Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej. Znakomicie mówił, referował, ale nie przepadał za pisaniem. Język nauki nie odpowiadał jego naturze. Mimo wielokrotnych namów, nie podjął się napisania monografii naukowej pt. "Pedagogika zdrowia", chociaż wykładał tę wiedzę i ilustrował ją pięknem literackich tekstów. Niektórzy zapamiętają Jego rozdział poświęcony tej pedagogice w międzynarodowym podręczniku akademickim, jaki został wydany pod moją redakcją w GWP w Gdańsku w 2006 r. Przez jakiś czas od tej edycji pracował nad konspektem książki, a ja zabiegałem w Gdańskim Wydawnictwie Psychologicznym o cierpliwość dla autora, który miał prawo mierzyć się z trudną materią interdyscyplinarnej wiedzy o człowieku. Być może miał świadomość tego, co warto jeszcze w życiu czynić, a czego już nie osiągnie, tym bardziej, że musiał żyć z rozrusznikiem serca. Zadzwonił, przeprosił, wycofał się. Honorowo. Nigdy nie ściemniał.

Kiedy odchodziłem z WSP w Łodzi On wiedział, że nie ma już dokąd odejść. Nasze drogi w naturalny sposób się rozeszły. Tadeusz poświęcił się zatem nie tyle własnej karierze naukowej, co rodzinie, wspierając swoją córkę Joannę w jej własnych projektach studyjnych, a potem także naukowych. A ostatnie lata były już poświęcone bez reszty Jego ukochanej wnuczce. Żegnam Tadeusza fragmentem wiersza Agnieszki Osieckiej pt. "Wielka woda (trzeba mi wielkiej wody)", który często przywoływał w swoich trudnych zmaganiach z życiowymi problemami:

I tylko taką mnie ścieżką poprowadź,
gdzie śmieją się śmiechy w ciemności
i gdzie muzyka gra, muzyka gra.
...nie daj mi, Boże, broń Boże, skosztować
tak zwanej życiowej mądrości,
dopóki życie trwa,
póki życie trwa.