Wszyscy wszystkim ślą życzenia

 

Boże Narodzenie to czas pięknych świąt, w którym składamy sobie życzenia zdrowia i wszelkiej pomyślności, by nie zabrakło w naszych domach miłości, spokoju a zaistniałe nieporozumienia czy konflikty uległy zapomnieniu. To także wydarzenie historyczno-kulturowe, ale przede wszystkim moment refleksji nad tajemnicą czy przejawami świata wartości, cywilizacji humanum, ale i oby pokojowej konfrontacji świata wiary i niewiary, nauki i jej zaprzeczeń, zróżnicowanych doznań codziennego świata życia z jego dramatami i radościami, życiem i śmiercią, pokojem i wojną, dialogiem i monologiem… .

Niech będą to dni spotkań z Rodziną, Bliskimi, Przyjaciółmi, ale i czas jakże potrzebnych nam dobrych chwil na rozmowę, otwartość na prawdę, życzliwą troskę czy wyrozumiałość wobec innych. Wzmacniajmy to, co łączy, a nie dzieli, bez względu na to, czy połamiemy się opłatkiem, podzielimy serdeczną myślą, czy tylko okazjonalnie spotkamy się przy wspólnej biesiadzie.

Zapewne pod choinką znajdą się upominki, co ucieszy zapewne pedagogów rzeczy. Życzę dużo wzruszeń, radości, nowych doznań, które wzmocnią poczucie sensu życia i nadziei na oczekiwane lub oporu na niechciane zmiany. Jak każdego roku o tej porze podzielę się zatem życzeniami, jakie otrzymałem, a zacznę od profesora Ryszarda Łukaszewicza, by dotarły do pedagogów kordialnych, humanistycznych, gestaltystów i rogersowców, liberalnych i konserwatywnych, lewicowych i populistów, postpedagogów i posthumanistów:

*** 

Z okazji Świąt Bożego Narodzenia
prosimy o przyjęcie  serdecznych życzeń
spokojnego i radosnego ich przeżywania.
W Nowym Roku 2024 życzymy Wam i Waszym Bliskim,
aby był on czasem korzystania z dobrej kondycji,
obfitował we wszelkie pomyślności,
dostarczył poczucia sukcesu i sprawczości
oraz umacniał nadzieję,że może być jeszcze lepiej.

*** 

z życzeniami zdrowia i spokoju z okazji Świąt Narodzenia Pańskiego i nadchodzącego Nowego Roku,

***

Po długich przygotowaniach i oczekiwaniach nastąpiła wreszcie „pełnia czasu”. Bóg postanowił przyjść do człowieka w swoim Synu. Mamy Boże Narodzenie. W ten sposób  w dzieje człowieka wpisują się dzieje zbawienia. Niech Jezus Chrystus, którego pamiątkę Narodzenia świętujemy obdarzy nas zdrowiem, radością, nadzieją, pokojem we wszystkich sferach naszego życia, a także da siłę i umocni Swoim błogosławieństwem w Nowym Roku.

Życzę  szcześliwych i spokojnych Swiat Bożego Narodzenia oraz pełnego zdrowia i nadziei  w 2024 roku. 

*** 

Pragnę złożyć życzenia nasyconych ciepłem, 

serdecznością oraz rodzinną i przyjacielską bliskością Błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia, 

a w nadchodzącym roku zdrowia, (s)pokoju, 

nadziei na wszystko co budujące, dobre i oczekiwane. 

Niech te Święta upłyną w pełnej miłości atmosferze.

Z wyrazami głębokiego szacunku

*** 

spokojnych i pogodnych Świąt Bożego Narodzenia, życzę pomyślności w Nowym 2024 Roku - spełnienia marzeń, wszak one są niewidoczną, delikatną, ale inspirującą busolą naszego jestestwa.

*** 

Najserdeczniejsze życzenia spokoju i odpoczynku od trosk oraz ciepłej, rodzinnej atmosfery w nadchodzące Święta Bożego Narodzenia

***

„Chwała Bogu na wysokościach,

a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2,14).

Nowonarodzony Chrystus przynosi światu pokój,

ale musimy umieć go przyjąć

– najpierw w swoim sercu, a potem w rodzinie.

Zacznijmy zmianę Polski i świata na lepsze

od budowania pokoju w sobie i w naszych rodzinach.

 

Serdeczne życzenia radosnych i pełnych pokoju

Świąt Bożego Narodzenia

i Szczęśliwego Nowego Roku

*** 

*** 

Najpiękniej jak potrafię dziękuję z całego serca za urzekające głębią przesłania i serdeczności Życzenia Świąteczne i Noworoczne, które przyjęłam z wielkim zaszczytem oraz wdzięcznością.
W czasie szczególnie skłaniającym do refleksji i zadumy ośmielam się uprzejmie prosić o przyjęcie najszczerszych życzeń przeżywania Świąt Bożego Narodzenia w gronie najbliższych osób w pięknej atmosferze ciepła, nadziei  i radości.
A Nowy Rok niech obfituje w optymizm, szczęście i zdrowie oraz pomyślność we wszystkich sferach  życia.

*** 

 *** 

Życzę Wszystkiego Dobrego na Czas Świąt, wraz z uobecnieniem ich Duchowej Aury oraz spokoju i odpoczynku od prozy codziennego dnia.

*** 

życzę wielu radości świątecznych i - może także - odpoczynku od tego, co obecnie dzieje się "na ulicy", a w Nowym Roku - wielu nowych pomysłów i udanych realizacji na naukowo-pedagogicznej i społecznej "glebie". 

*** 

*** 

niechaj  świąteczna życzliwość ogrzeje wasze serca i będzie waszym drogowskazem w nowym roku

*** 

Wśród nocnej ciszy pragniemy Panu Profesorowi i Panu Najbliższym przesłać najserdeczniejsze życzenia świąteczne.

Nadchodzące Święta Bożego Narodzenia niosą ze sobą wiele refleksyjnych, ale i radosnych chwil w rodzinnej atmosferze oraz refleksji dotyczącej minionego okresu i planów oraz nadziei na przyszłość. To czas wytchnienia, bliskości oraz obdarowywania siebie wzajem życzliwym, serdecznym słowem.

Pragniemy złożyć życzenia nasyconych ciepłem, serdecznością oraz rodzinną i przyjacielską bliskością Błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia, a w nadchodzącym roku zdrowia, nadziei na wszystko co budujące, wszelkiego dobra dla ciała i ducha i tylko pomyślnych nowin. Do tego zadowolenia z życia i wielu szczęśliwych chwil, które są życia słodyczą. Niech będzie to czas serdecznych spotkań i radości przeżywanej bezpiecznie w domach w gronie najbliższych, czas prawdziwej nadziei, która odnawia siły, nadaje sens życia. Niech te Święta upłyną w rodzinnej, pełnej miłości atmosferze.

Trwajmy w zdrowiu, sile, wytrwałości, nadziei i zjednoczeniu. Spokojnych, pełnych ciepła i dobrych myśli Świąt oraz pomyślności w nadchodzącym Nowym 2024 Roku.

*** 

*** 

W tych uroczystych Dniach życzę tego wszystkiego, co napisane powyżej, niech to wszystko się spełni, ale także życzę też dużo spokoju wewnętrznego (bo o zewnętrzny trudno) i serdecznie pozdrawiam

***

życzę dobrych, spokojnych Świąt Bożego Narodzenia, a także wszelkiej pomyślności i ludzkiej życzliwości w Nowym 2024 Roku. Niech życzliwość i wsparcie udzielane innym,  spłynie obfitością dobra i szczęścia. 

*** 

Wesołych, ciepłych Świąt Bożego Narodzenia, wielu pozytywnych emocji przy Wigilijnym Stole oraz dobrego Nowego Roku, w którym dni dające poczucie satysfakcji będą zdecydowanie dominować 

*** 

Niech popłyną z Góry dla Ciebie i Twoich Najbliższych najobfitsze łaski, które Cię (Was) poprowadzą przez życie w radości i pokoju.

*** 

serdeczne życzenia świąteczne, niech nadchodzące dni będą wyjątkowe. Dobrego, miłego, rodzinnego czasu, a w szczególności zdrowia, spokoju i wytchnienia od codziennych obowiązków. 
Moc świątecznych serdeczności!

*** 

Zdrowych i radosnych Świąt Bożego Narodzenia, wielu szczęśliwych chwil, zrealizowania wszystkich planów i marzeń oraz wszelkiej pomyślności w nadchodzącym Nowym roku 2024.

***

Niech Świąteczne i Noworoczne myśli, nadzieje, pragnienia staną się urzeczywistnieniem Twoich oczekiwań i marzeń.

Z dźwiękiem dzwonów melodyjnych wraz z opłatkiem wigilijnym, w dzień Bożego Narodzenia przesyłam Tobie i najbliższym Ci Osobom życzenia: zdrowia, radości, pomyślności, szczęścia, powodzenia, uśmiechu oraz marzeń spełnienia, prezentów pod choinką, stołu obfitości a w Nowym Roku sukcesów i przyjemności … 

***

***

přeji Tobě a Tvým blízkým pokojné Vánoce, hodně zdraví a spokojenosti v novém roce.

***

Na te nadchodzące Święta Bożego Narodzenia życzymy Wam dużo dużo zdrowia, radości, a przede wszystkim odpoczynku. W Nowym Roku zaś wszelkiego dobra🌟🌟🌟🌟

*** 

pragnę również życzyć wszelkiej pomyślności w związku z Narodzinami Jezusa Chrystusa. Nowych sił i pomysłów w pracy naukowej i twórczej, a jednocześnie wspaniałych chwil w gronie bliskich i przyjaciół. I oczywiście radosnego świętowania. Wszystkiego najlepszego! Do siego Roku!

*** 

życzymy, aby czas Świąt Bożego Narodzenia przyniósł radość z obecności bliskich, spokój i wytchnienie od codziennych kłopotów oraz nadzieję na lepsze jutro. 

***

Spokojnych, cudownych i szczęśliwych Świąt Bożego Narodzenia!

Niech te dni będą pełne ciepła, miłości i radości, magia świątecznego czasu napełni Wasze serca spokojem i nadzieją na nadchodzący Nowy Rok. Spędźcie ten czas w gronie najbliższych, cieszcie się każdą wspólnie spędzoną chwilą. :-) 

*** 

Pełnych ciepła, spokoju i radości Świąt Bożego Narodzenia

oraz nadziei ze nadchodzący 2024 rok będzie dla nas wszystkich zmianą na lepsze.

***

Pozdrawiam Was z okazji Święta Bożego Narodzenia i Nowego 2024 -go roku. Niechaj ciemności nad nami zaczną się w nadchodącym roku kurczyć i troszkę więcej światła zaświeci. Bo przy odrobinie pokoju i zdrowia 
szczęśliwym można być. Czego Wam wszystkim z głębi  serca życzę i obejmuję Was serdecznie.

*

*** 

przesyłam życzenia wszystkiego co najlepsze i najpiękniejsze na Święta Bożego Narodzenia. Niechaj nowonarodzone Dzieciątko Jezus chroni i otacza nieustającą opieką oraz da wszelkie, potrzebne Łaski. Na Nowy Rok moc pomyślności.

*** 

O "Słowniku Wyrazów Ratujących Życie" z kraju i zza oceanu

 

Jeszcze przedświątecznie powracam do Seminarium poświęconego nie tyle i nie tylko "Słownikowi Wyrazów Ratujących Życie" pod redakcją Michała Palucha, ale refleksji, którymi podzielili się z nami jego autorzy oraz czytelnicy. Redaktorka i korektorka tomu Katarzyna Jutkiewicz-Kubiak przesłała do uczestników Seminarium list, w którym napisała m.in., że sięga do treści książki w swoim życiu, mimo iż żyjemy w kraju nieogarniętym wojną. "Obecność, czułość, trzymanie za rękę, uśmiech, bliskość, to przecież słowa klucze naszego tomu. Słowa, w których drzemie niesłychana siła czego doświadczamy nawzajem".     

   Także Emilia Śmiechowska-Petrovskij, autorka tekstu "Ratowanie życia w słowach i słowa ratujące życie" podzieliła się z nami osobistą refleksją: "Uświadomiłam sobie, że to, co mnie dotknęło, to inna jakość słów zmuszająca do wyjścia do dyskursu opartego na języku abstrakcyjnym. Zbliżałam się do słów wręcz sensorycznie: szok, krzyk, drżenie,  słów z życia i z wszechżycia. Zanurzona w nich poczuła wartość "Słownika" dla dyskursu akademickiego, dla praktyki pedagogicznej i dla pokrzepienia serc".  

Dr Ewa Lewandowska-Tarasiuk stwierdziła, że dzięki Michałowi otwierają się światy twórcze, bowiem sprawczość słowa jest ogromna. "Nasza Noblistka Wisława Szymborska mówiła o radości pisania, możliwości utrwalania i zemsty ręki śmiertelnej. Widzę perspektywę SŁOWA w kategoriach niezobowiązujących, tych twórczych kategoriach norwidowskich. Wszystko, co dzieje się wokół nas, jest poezją, a poezja wymyka się wszelkim określeniom. Z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie: poezja i dobroć".  

Prof. UW Małgorzata Przanowska podkreśłiła w swojej wypowiedzi:

"Niewątpliwie w ubiegłym roku mogliśmy rozpoznać działanie w nas czasu kairotycznego (gr. kairos) – czasu danej chwili i jej wezwania, otworzenia okna sposobności do działania –  i żywo odpowiedzieliśmy na to wezwanie, poruszeni sytuacją ludzi cierpiących, przekuliśmy nasze doświadczenie naukowe/badawcze na sytuację dramatu ludzkiego życia w czasie wojny. Teraz pojawiają się nowe pytania a nawet wątpliwości. Sytuacja wojny jest dramatyczna nie tylko dla jednej ze stron (np. człowiek przymuszony do zabicia innego człowieka może również mieć poczucie utraty swojego życia, nie tylko swojej ofiary). 

Może dzisiaj jesteśmy zaproszeni do odczytywania  niejednoznaczności wojny, czy szerzej: kryzysu, i być może wezwanie niejednoznaczności staje się teraz bardziej wyraźne, a zatem: pozostać w niejednoznaczności i posłuchać, co ma nam do powiedzenia? Zastanawiam się też nad posłannictwem naukowca: czy ma stać się piśmienniczym aktywistą zagrzewającym do walki lub niosącym otuchę (aktywnośc polityczna), czy też powinien zająć się już zebranym materiałem i próbować badać tę rzeczywistość spisaną i patrzeć na jej oddziaływanie na innych/potrzebujących/udzielających pomocy (aktywność badawcza)? Jak sądzę, dzisiaj mamy czas na przyjrzenie się sobie i własnym motywom, mamy czas uważnego rozpoznania naszego zadania na ten moment."   

Połączył się z nami ranny w Sołedarze Dmytro Linartovych - żołnierz i nauczyciel akademicki Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, a zarazem także autor tekstu do "Słownika", a Iryna Androshchuk tłumaczyła nam jego krótką - ze względu na bezpieczeństwo, gdyż jest na froncie - wypowiedź, którą rozpoczął od wiersza Szewczenki. On sam pisze wiersze dla dzieci, uczniów, żołnierzy, by śpiewem wzmacniać wolę duchową narodu.   

Serdecznie pozdrawiam zza oceanu wszystkich uczestników Seminarium. Zawsze z sentymentem wracam do moich studiów pedagogicznych na Uniwersytecie Łódzkim, pomimo że od ich ukończenia minęło wiele lat. 

Często wspominam łódzką pedagogikę, bo to był ważny i interesujący okres w moim życiu.  Mam szczególną okazję, by zrobić to również dzisiaj. Dziękuję za zaproszenie na Seminarium.  Czuję się wyróżniony.  Każdego dnia zaczynam dzień od bloga „Pedagog”, który jest tak bogaty i interesuący, iż mam wrażenie jakbym przedłużał swoją pedagogiczną edukację w tym uniwesytecie.

Przedmiotem rozważań na dzisiejszym Seminarium jest unikalna książka pt. „Słownik wyrazów ratujących życie”, która została przygotowana pod naukową redakcją Pana doktora Michała Palucha. Jest to monumentalne dzieło polskich i ukraińskich naukowców, które powstało w wyniku niestrudzonego działania dra Michała Palucha. Wiele powiedziano na temat tej publikacji, ale ona nadal zasługuje na analizę i upowszechnianie. Uproszczony link dostępu do niej przekazałem dziesiątkom osób i instytucji na różnych kontynentach. Praca ta zasługuje na wyróżnienie pod względem merytorycznym, metodologicznym i metodycznym. Uważam, że przynajmniej wybrane jej rozdziały powinny wejść do kanonu lektur szkolnych.

(...) 

Udział w dzisiejszym spotkaniu szczególnych gości – sekretarza ambasady Ukrainy w Polsce  Vasyla Melnychuka oraz ukraińskich żołnierzy Dmytra i  Kostiantyna Lenartowiczów z Ukrainy - jest zasłużonym wyróżnieniem Katedry Teorii Wychowania, której kierownik żyje na co dzień sprawami Ukrainy, Ukraińców i uchodźców z kraju naszego wschodniego  sąsiada w teorii i praktyce; swego czasu gościł w swoim  domu kilka miesięcy matkę z dzieckiem z kraju pochłoniętego wojną, do czasu ich powrotu do ojczyzny. 

(źródło fotografii: Dmytro Linartovych z Ojcem Kostiantynem (Słownik... s. 131)

Są w Polsce też inne ośrodki, które prowadzą badania i wspierają ukraińskich uchodźców, że wymienię chociażby Poznań i Kraków. To już temat na inne spotkanie.

Uważam, że każdy powinien pomagać Ukrainie tak, jak może i jak potrafi w walce z okrutnym najeźdźcą.  Ja postawiłem sobie za cel umieszczanie w czasopismach w Polsce, USA i Ukrainie publikacji traktujących o losach i cierpieniu ukraińskich uchodźców oraz ich braci i sióstr pozostałych w ogarniętym wojną kraju. Dotychczas udało mi się zamieścić wiele materiałów – własnych lub innych autorów w tłumaczeniu na ukraiński - w „Naszym Słowie” (Polska), „Svobodzie” (USA) i „Borystenie” (Ukraina). Z raszystowską agresją trzeba walczyć w różny sposób. Naukowcy i poeci walczą z nią słowem. Ono też ma swoją siłę oddziaływania. Jednak jego bezpośrednią skuteczność, w przeciwieństwie do działań zbrojnych, trudno zmierzyć i ocenić. My jednak wierzymy, że słowo ma swoją siłę.

Wybitny poeta ukraiński Taras Szewczenko wołał:

„Walczcie przeto - a zwalczycie!
Bóg o was pamięta:
Z wami siła, z wami wolność,
Z wami prawda święta!”

(Taras Szewczenko, "Kaukaz", fragm.)

Dziękuję za uwagę.  Stefan Łaszyn "

Drodzy Państwo,  

Ponizej jest link do ksiazki, ktora była omawiana  na seminarium  doktorskim i podoktorskim prof.  Bogusława  Śliwerskiego w Katedrze Teorii Wychowania Uniwersytetu Łódzkiego 18 grudnia 2023 roku. .

 

https://drive.google.com/file/d/12qy3NjcBoEtwyqhoIa2W84tW2-BKqVlZ/view?usp=sharing

 

Ksiazka ma rozmiar 28 MB (731 stron). Prosze byc cierpliwym przy sciaganiu. Publikacja jest dziełem polskich i ukraińskich naukowców. Jest ona przybliżeniem  realiów i przeżyć walczących Ukraińców z raszystowskim najeźdźcą, a jednocześnie skromnym hołdem i podziękowaniem Autorów  dla tych, którzy spędzają chłodne dni i noce  w okopach  narażając swoje życie,  broniąc własnej Ojczyzny i światowego porządku.   

Przepraszam, że do niektórych z Państwa piszę drugi raz w tej sprawie i to jeszcze w świąteczny czas.  Liczę na zrozumienie i pomóc w udostępnieniu dostępu do tego dzieła. Z góry serdecznie za tę pomoc dziękuję. Opracowanie jest obszerne, ale dzięki temu każdy znajdzie w nim  coś interesującego dla siebie. Jestem tego pewien.  

Pozdrawiam sedecznie,

Stefan Łaszyn

*** 

Дуже дякую. Дуже сильна праця і зворушливо  оформлена!

З вдячністю 

Мирослав Левицький 

"Na początku było słowo..."

 

(Foto: od lewej M. Paluch, A. Szplit, V. Melnychuk)

W dniu 18 grudnia 2023 roku odbyło się Ogólnopolskie Seminarium Doktorskie i Podoktorskie Katedry Teorii Wychowania Uniwersytetu Łódzkiego, w czasie którego został podjęty problem genezy i recepcji wyjątkowego dzieła dra Michała Palucha - „Słownik wyrazów ratujących życie” (Kraków, 2023). Ponad rok temu stały uczestnik tego Seminarium, prowadząc cykl spotkań, szkoleń, warsztatów dla nauczycieli i dyrektorów szkół z całego kraju w ramach projektu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, zaproponował powołanie zespołu redakcyjnego i autorskiego do napisania i wydania powyższej publikacji. Miała być przydatną nauczycielom, rodzicom, działaczom organizacji pozarządowych, uczniom, ale i władzom oświatowym czy samorządowym w związku z napływającą do Polski wielomilionową rzeszą uchodźców, głównie matek z dziećmi z terenów dotkniętych terrorem i ludobójstwem.  

Byliśmy świadomi konieczności podjęcia tak trudnej problematyki, by z jednej strony nie była głosem jedynie nauki, ale także świadectwem mądrości i doświadczeń nauczycieli, wychowawców, księży, rodziców, publicystów a nawet dzieci i młodzieży. Adresowana była przecież do bardzo szerokiego grona odbiorców. Jednak w centrum uwagi była wojna, związana z nią trauma, stres, lęk, nieprzewidywalność, sens życia, ale i naturalne poczucie pomocniczości, solidaryzmu i wsparcia wszystkim tym, którzy doświadczyli skutków inwazji raszystowskich wojsk na suwerenne państwo i ludność cywilną. 

Spotkaliśmy się jednak w 663 dniu trwającej wojny nie po to, by powracać do pytań pierwszych, które wciąż cisną się na usta. Uczestniczący w Seminarium autorzy "Słownika..." odnosili się do stanu jego recepcji, a może w dużej mierze nawet jej braku, przemilczania, nieobecności, co może wynikać ze zbyt krótkiego czasu od momentu jego wydania (czerwiec 2023 roku). 

W polskich przedszkolach i szkołach różnych typów, także w szkołach wyższych są od ponad roku dzieci i młodzież z Ukrainy, a zatem powinniśmy odpowiedzieć na pytanie, w jakim zakresie "Słownik..." staje się ważnym źródłem wsparcia dla wszystkich, którzy mają kontakt z ofiarami tej wojny oraz jakie jeszcze działania mogłoby podjąć środowisko akademickie, by jakże konieczna pomoc uciemiężonemu narodowi nie wygasała? 

Znaczący był udział w rozpoczęciu Seminarium Sekretarza Ambasady Ukrainy w Rzeczpospolitej Vasyla Melnychuka, który miał przy sobie to zbiorowe dzieło i dziękował całemu zespołowi za jego powstanie. Jak mówił: 

"Wasza praca nad dziełem liczącym ponad siedemset stron jest naprawdę imponująca. Dokumentuje bowiem zarazem agresję Rosji przeciwko Ukrainie. Walczymy z wrogiem dzięki wsparciu naszych zagranicznych partnerów, zwłaszcza dzięki braterstwu narodu polskiego, który przyjął Ukraińców jak swoich, dzieląc się wszystkim, co jest w jego mocy. 

Zobaczyłem tu wiele słów, które słyszę na co dzień w swoim otoczeniu, jak nadzieja; duch walki, jedności i wspólnoty; obrońcy narodu, walka i zwycięstwo itd, Dla mnie słowa są ważne, gdyż pozwalają nam iść dalej. To, że Bóg o nas pamięta, że walczymy o naszą niepodległość jest ujęte w słowa, które odgrywają znaczącą rolę w życiu każdego człowieka. To nie przypadek, że Nowy Testament zaczyna się od słów "Na początku było słowo...".

Walczymy z wspólnym wrogiem, który jest ucieleśnieniem Zła, ale wiemy, że dobroć i sprawiedliwość zawsze zwyciężają. Sekretarz Ambasady wyraził zadowolenie, że Unia Europejska wszczęła działania na rzecz przyjęcia Ukrainy do tej Wspólnoty, co stało się przy wsparciu Polski. 

V. Melnychuk zwrócił się do nas, żebyśmy nadal byli adwokatami Ukrainy i jej ambasadorami przystąpienia tego kraju do Unii Europejskiej na wzajemnie korzystnych warunkach. Będzie to korzystne dla nas wszystkich. Razem będziemy na pewno jeszcze silniejsi, ale musimy na to ciężko pracować. Kiedy powrócą do kraju przebywający w Polsce Ukraińcy, będą mogli podzielić się swoimi doświadczeniami, które pozwolą na odbudowanie państwa. 

Sekretarz Ambasady skierował serdeczne podziękowania dla wszystkich nauczycieli za wspieranie dzieci, młodzieży i studentów z jego kraju, za stworzenie im możliwości kontynuowania nauki w bezpiecznym miejscu.  Chwała Polsce! Chwała Ukrainie!". 

Przypominam, że "Słownik Wyrazów Ratujących Życie"  można ściągnąć bezpłatnie, natomiast instytucje, placówki oswiatowe, któe chcą mieć wydanie w druku muszą zamówić je w Oficynie Wydawniczej "Impuls", która zatroszczyła się o najwyższą jakość edytorską, bowiem są w tej książce fotografie z wojny, ale i rysunki dzieci czy artystów.  

Jak tu nie uwielbiać Profesora Ryszarda Łukaszewicza

 

 

 

W minionym tygodniu odbyło się na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu kolokwium habilitacyjne dr Zofii Remiszewskiej z Uniwersytetu Opolskiego, której rozwój naukowy został zainspirowany twórczością w zakresie edukacji alternatywnej profesora Ryszarda Łukaszewicza. Właśnie jego kategorii "zadań ponadosobistych" poświęciła swoją najnowszą monografię, w której prezentuje wyniki badań na ten temat wśród młodych dorosłych. 

Jednak najważniejszym dla mnie wydarzeniem była przesyłka od Profesora Ryszarda Macieja Łukaszewicza, która zawiera nie tylko piękne życzenia świąteczne (podzielę się nimi z czytelnikami bloga), ale przede wszystkim jego kolejny projekt  - powołanie do życia GOŚCIŃCA CZTERECH ŻYWIOŁÓW w Świeradowie Zdroju przez prowadzoną przez Niego Fundację Alternatyw Lepszej Edukacji. Nikt, tak jak On, nie zaraża kolejną generację dzieci i młodzieży wyobraźnią, której źródłem jest nie tylko wiedza, doświadczenie naukowe i oświatowe, ale marzenie o innej edukacji, bo sprzyjającej powstrzymaniu świata przed zagładą, a może i choć częściowej jego naprawie w nas, wokół nas i dzięki nam. 

Łukaszewicz ma już opracowany plan tworzenia Gościńca

Część I: 

- do czerwca 2022 znalezienie i zakup działki 

- do grudnia 2022 przygotowanie dokumentacji, rozpoczęcie budowy - 2023 

– 2024 budowa „gościńca”, wyposażenie placówki  

- 2024 – przeszkolenie i zatrudnienie kadry, rozpoczęcie działań promocyjnych 

- do końca 2024 ukończenie budowy i rozpoczęcie działalności placówki 

Część II: 

2025 – 2028 „rozruch” placówki, realizacja warsztatów dla nauczycieli oraz Warsztatów Aktywności Niekonwencjonalnych dla dzieci i młodzieży. 

Życzę zrealizowania tego MARZENIA. 

Otrzymujemy "nowe pole energii edukacji dla Ziemi i rodziny człowieczej". Łukaszewicz inspiruje, pobudza, zachęca, generuje pomysły, za którymi stoją już dziesiątki lat niepowtarzalnych nigdzie na świecie rozwiązań edukacyjnych w zaprojektowanej, utworzonej i prowadzonej przez dwadzieścia pięć lat Wrocławskiej Szkole Przyszłości. 

Mistrz alternatywnej, rebelianckiej edukacji ma swoich folowersów w nauce oraz w praktyce oświaty publicznej i niepublicznej, a jednak nikt nie przekraczał granic wyobraźni tak jak On. Tym razem Jego teza wyjściowa brzmi: "Edukacja i jej wyzwania w obliczu świata na krawędziach i rozdrożach", gdyż jest przekonany o tym, że "Nigdy nie widziało się świata należycie, jeżeli to, co się widziało, nie było przedmiotem marzenia".  Sięga w swoim przesłaniu do poetyki marzeń Gastona Bachelarda cytując z jego dzieła m.in.:

Marzenie jednego nauczyciela wystarczy, aby marzył cały Wszechświat

Przenosząc marzyciela w inny świat, marzenie czyni zeń kogoś innego niż on sam. A przecież - choć inny - jest on ciągle tym samym, innym samym sobą.

Jedności wyobraźni i pamięci doświadczamy wtedy, gdy za sprawą  marzenia dusza i duch połączone zostają w marzeniu.

            Całe szczęście, że Profesorowi jeszcze chce się marzyć i zarażać nas marzeniami, które zderzają się z wytworami jego wyobraźni, by uruchomić wreszcie coś nowego, oryginalnego, autorskiego, wyjątkowego w dobie przemian świata za sprawą jego cyfryzacji, ale i wojennych dramatów, ekologicznych zniszczeń i egzystencjalnych załamań wśród części naszych społeczeństw. Cudownie, że Profesor chce jeszcze walczyć o los dzieciaków. 

Jeśli politycznie znajdujemy się ponownie w punkcie granicznym, to może warto sięgnąć po myśl Mistrza polskiej pedagogiki, który upomina się o to, by nauczyciele konstruowali swoją biografię życiem, a nie gadaniem o nim, krytykowaniem, narzekaniem.  Biografię buduje się "przez nowe i inne, ale zawsze własne interpretacje. Pamięta i wierzy, iż człowiek jest "kimś" poprzez to, że staje się sobą. Życie wodzi i zwodzi różnymi drogami, ale tak naprawdę liczy się odkrywanie drogi w sobie!" 

         W liście do mnie Profesor R. M. Łukaszewicz podziela moją krytyczną opinię na temat Raportu "Młode głowy", gdyż sam przeprowadzał w czasie swojej aktywności akademickiej na Uniwersytecie Wrocławskim i Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu  analizy sondaży "wskazując na adekwatność/nieadekwatność ich ocen". Ma absolutnie rację, że nadal szkolnictwo publiczne i częściowo niepubliczne jest dla dzieci toksycznym środowiskiem, toteż trzeba tworzyć dobre i realne ścieżki wspierania młodych z dala od tej instytucji.

Jeśli komuś nie starcza wyobraźni, to niech skorzysta chociaż z ofert edukacyjnych Ryszarda M. Łukaszewicza, bo są znacznie głębsze w warstwie aksjonormatywnej, egzystencjalnej i duchowej od tych, które naśladujemy za obcymi kulturowo, choć niewątpliwie oryginalnymi twórcami szkół alternatywnych na świecie.   

(skany korespondencji: archiwum blogera) 

Eseje Hannah Arendt przesłaniem dla polityków, filozofów, socjologów i pedagogów

 

Lektura esejów Hannah Arendt pod tytułem "Myślenie bez poręczy. Eseje o rozumieniu świata" powinna być obowiązkowa dla polityków, którym wydaje się, że wystarczy zdobyć w wyborach parlamentarnych mandat posła czy senatora, by służyć społeczeństwu a nie sobie czy interesom własnej formacji politycznej. Jak przypomina uczona "(...) zamiast rozróżniać wiele form rządów, można by stwierdzić, że istnieją tylko dwie (linie rozumowania - dop. BŚ), mianowicie rządy konstytucyjne, czyli praworządne, bez względu na to, kto lub jak liczni posiadają władzę, oraz panowanie despotyzmu" (s.83). Wszystkie pozostałe formy rządzenia są formami panowania.

Posłowie na stanowiskach w rządzie są nie tylko przedstawicielami większości parlamentarnej, w związku z czym są apriori skonfliktowani  z opozycją sejmową, ale muszą pamiętać, że reprezentują w Sejmie inter-esse społeczeństwa, a więc powinni być także pomiędzy ludźmi. Niech pamiętają, że w samozachwycie pełnionej przez siebie roli politycznej mogą bardzo szybko doprowadzić do załamania się formy władztwa i upadku, jeśli podejmowane przez nich decyzje będą podporządkowane nie tyle wiedzy, racjonalności, ile wynikom sondaży opinii publicznej. 

Jak pisze Arendt: "Zwykle skłaniamy się do wiary, że wolność zaczyna się tam, gdzie polityka się kończy, ponieważ byliśmy świadkami, jak wolność znikała, kiedy polityka zaczynała nad wszystkimi dominować  i stawała się wszechobecna. Dlatego wydaje się, że im mniej polityki tym więcej wolności, czy też: im mniejsza przestrzeń zawłaszczona przez politykę, tym większy zakres sfery wolności. 

W rzeczy samej, jest dla nas czymś całkiem naturalnym że zakres sfery wolności w danym społeczeństwie określamy na podstawie wielkości wolnego miejsca, jakie zapewnia ona obywatelom na działalność o charakterze niepolitycznym, taką jak na przykład rozwijanie wolnej przedsiębiorczości, a także nauczanie akademickie w niezależnych uczelniach czy aktywność w sferze kulturalnej, intelektualnej i religijnej. Sądzimy, że polityka jest kompatybilna z wolnością jedynie o tyle, o ile zapewnia możliwą wolność od polityki" (s. 288).         

Początkiem, celem i sensem działalności politycznej powinna być zatem racjonalna troska o dobro wspólne, a ta wymaga jedynie bezstronności. Dobrem wspólnym powinna być przykładowo edukacja, zdrowie, problem standardu życia obywateli, trwanie świata, a nie własny interes. "Interes publiczny zawsze wymaga poświęcenia interesów indywidualnych, które są określone przez konieczności życiowe i przez ograniczony czas, jaki został dany śmiertelnikom" (s. 624).

Amerykańska uczona podejmuje w swoich esejach także problem wojny. Jeszcze nie zginęła cywilizacja na tej Ziemi, ale panujący na większej jej części pokój jest kruchy, gdyż świat nie przejął się milionami ofiar I i II wojny światowej, zamordowanymi przez hitlerowców w obozach koncentracyjnych. W XXI wieku nie przeciwdziałał wojnom na Bałkanach, w Syrii, w Ukrainie czy w Strefie Gazy. Najeźdźcy na obce terytorium usprawiedliwiają wojnę czasów od rzymskiej starożytności, co przypomina za Tytusem Liwiuszem autorka esejów: 

"Kto prowadzi wojnę konieczną, prowadzi wojnę sprawiedliwą i bez winy jest oręż tych, którym nic prócz oręża nie pozostało" (s. 320). Tym samym nie ma wojny sprawiedliwej, jeśli podbój innego państwa powodowany jest interesem władzy najeźdźcy a "agresja jest rodzajem przestępstwa" (s.321). 

Zbiór esejów zawiera też wywiady z H. Arendt, których prowadzący nawiązywali do jej filozoficznej refleksji w związku z jej udziałem w Jerozolimie w procesie hitlerowskiego zbrodniarza Adolfa Eichmanna. "Totalitaryzm zaczyna się od pogardy dla tego, co jest. Drugim krokiem jest stwierdzenie: „Aktualny stan rzeczy musi ulec zmianie - wszystko jedno jak. Cokolwiek by to nie było i tak będzie lepsze od tego, co jest" (s. 644). Podążając za analizą totalitaryzmu, możemy zrozumieć, do czego prowadzi ślepe posłuszeństwo władzy, czym jest banalizacja zła, milczenie świadków jego zaistnienia oraz jaki zachodzi związek między polityką a zbrodnią. 

Nie wolno - zdaniem Arendt - już dłużej usprawiedliwiać wojny "(...) na podstawie racjonalnych powodów czy też w oparciu o zasady rządzące polityką siły. Oczywiście nie zapobiega to wybuchowi wojny, jednak wyklucza większość, jeśli nie wszystkie, uświęcone tradycją usprawiedliwienia. Ani starożytna mądrość, głosząca, że "lepsza śmierć niż życie w niewoli", ani dziewiętnastowieczna definicja wojny jako "kontynuacji polityki innymi środkami" nie mogą mieć zastosowania wobec tego rodzaju masowej zagłady, z którą być może przyjdzie nam się skonfrontować" (s. 431). Konieczne jest zarazem osądzanie zbrodniarzy politycznych bez względu na to kiedy i gdzie stanie się to możliwe.  

Współczesnych mogą zaskoczyć podjęte w esejach jakże odległe w czasie kwestie cybernetyzacji naszego życia, re-ewaluacji działalności intelektualnej, problem czasu niezagospodarowanego, próżnowania, ale i czasu wolnego czy wreszcie kwestię "kryzysu wartości", który sprzyja nieufności wobec nauki i jej osiągnięć. 

W 1972 roku wyraziła publicznie przekonanie, "(...) że naprawdę dobrzy nauczyciele nie cieszą się dostatecznie dużym szacunkiem i uznaniem społeczności akademickiej. Ta cała sprawa z "publikuj albo giń" ("publish or perish"), to prawdziwa katastrofa. Ludzie piszą rzeczy, które nigdy nie powinny zostać napisane, a tym bardziej trafić do druku. Nikt się tym nie interesuje. Ale oni, aby móc zachować stanowiska na uczelni i ewentualnie awansować, muszą to robić. To zniewaga dla życia intelektualnego jako takiego" (s. 564). 

Wielokrotnie powraca uczona w swoich rozprawach do kwestii wolności negatywnej i pozytywnej, polemizuje z tezą o rzekomo dających się ustalić cechach narodowych osób dorosłych, o przypisywaniu każdemu człowiekowi potencjalności bycia Eichmannem czy z przeświadczeniem, że badania naukowe w humanistyce muszą być mierzone miarą ich użyteczności. 

W tekście "Punkt Archimedesowy" upomina się o szanowanie wielkości nauki bez względu na to, co jest przedmiotem jej odkryć. Jak słusznie twierdzi: "Punktu Archimedesowego, który rzeczywiście pozwalałby człowiekowi wiedzieć wszystko i dokonywać wszystkiego, nigdy nie będzie można osiągnąć" (s. 532).

Uczona nie popiera centralizacji , a nawet zachęca do buntowania się przeciwko jej biurokratycznym formom, gdyż "(...) biurokracja to w rzeczywistości rządy sprawowane przez nikogo. Z tym że ów nikt nie jest dobroczynnym nikim. Nikogo nie możemy pociągnąć do odpowiedzialności za to, co sie dzieje, ponieważ w rzeczywistości nie ma nikogo, kogo można uznać za sprawcę danych czynów i zdarzeń, a to jest zatrważające" (s. 590). 

Afirmatorom tak modnego ostatnio pojęcia "symetryzm" polecam odpowiedź Arendt na pytanie, kim jest i jakie zajmuje stanowisko wobec współczesnego układu sił politycznych: 

"(...) ci na lewicy uważają, że jestem konserwatystą, a konserwatyści czasami myślą, że jestem lewicowcem, albo jakimś dysydentem albo Bóg wie co. I muszę powiedzieć, że zupełnie mnie to nie obchodzi. Uważam, że naprawdę ważne kwestie tego stulecia niczego nie zyskają na tego rodzaju deklaracjach" (s. 596-597) i dalej wzmacnia swoje stanowisko, któremu nadaje miano "myślenia bez poręczy" (ang. thinking without a banister),  mówiąc: "Nie jestem w głównym nurcie współczesnej czy jakiejkolwiek innej myśli politycznej. Ale nie dlatego, że chcę być za wszelką cenę oryginalna - po prostu tak jakoś się składa, że ja nigdzie nie pasuję" (s. 598).   

Przywołany w tym miejscu zbiór esejów wybitnej uczonej sprawi niewątpliwą satysfakcję politologom, filozofom polityki, socjologom i historykom idei oraz pedagogom. Ci ostatni znajdą w części rozpraw znakomite analizy istoty kształcenia odwołujacego się do działania i myślenia, do wyobraźni izdziwienia dzieci czy młodzieży, ale także znajdą tu argumenty na rzecz świata wartości, obowiązywania norm społęczno-moralnych i wychowania bez przemocy.    

Kto, jak nie my? O doznaniach i doświadczeniach dolnośląskich wolontariuszy

 

W serii wydawniczej "Poza Kulturową Oczywistością" ukazała się książka profesora Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW we Wrocławiu Pawła Rudnickiego pod tytułem: "Kto, jak nie my? Wspólnota i działanie na Dworcu Głównym we Wrocławiu (marzec-kwiecień 2022)". Monografia z badań tego naukowca wyszła dzięki uzyskaniu grantu Rady Funduszu Stypendialnego im. Roberta Kwaśnicy. Mimo, iż nie tęsknię za przewodnim hasłem minionego ustroju, to jednak w pełni rozumiem zawarte przed spisem treści zawołanie" "Wolontariusze i wolontariuszki wszystkich krajów - łączcie się!".

 Doskonale oddaje ono istotę fenomenu, który nie jest dla polskiego społeczeństwa czymś szczególnym, co wymaga podtrzymania, oświecenia czy apelowania o jego zaistnienie, skoro solidarność międzyludzka bez względu na dzielące ludzi różnice jest niemalże cechą narodową Polaków. 

 Jednak nie tylko w naszym kraju zostały otwarte drzwi do rodzinnych domów, mieszkań, zorganizowane formy wsparcia ofiar potwornej wojny na Ukrainie, którą prowadzą od ponad roku "wojska" Federacji Rosyjskiej.  Książka dedykowana jest zarówno dolnośląskim wolontariuszom, którzy poświęcili cząstkę swojego życia pomagając przybyłym na Dworzec Główny we Wrocławiu uchodźcom wojennym z Ukrainy, jak i pamięci Wspaniałego nauczyciela Zespołu Szkół Ekonomiczno-Ogólnokształcących we Wrocławiu - Kazimierzowi Grzędzie (1936-1922), nauczycielowi i mentorowi autora i badacza.

To prawda, że od pojawienia się wolontariuszy na Dworcu Głównym w ostatniej dekadzie lutego 2022 roku do wydania niniejszej monografii upłynęło 18 miesięcy, a przecież rejestr, analiza i interpretacja zawartych w niej danych dotyczy pierwszych sześciu tygodni wojny, która mogła zakończyć się ostatecznym pozbawieniem Ukrainy własnej suwerenności państwowej i narodowej, kulturowej i społeczno-gospodarczej. Jednak w tamtym czasie ważne było udzielania pomocy, a nie koncentrowanie się na konceptualizacji badań naukowych. 

To było badanie w działaniu, ad hoc. Kiedy dolnośląscy pedagodzy pojawili się na Głównym w okresie pierwszej fali dramatu osób uchodzących z dziećmi przed skutkami wojny, towarzyszyło im - jak pisze P. Rudnicki - braterstwo, siostrzeństwo i chęć pomocy osobom, 

"(...) którym trzeba było pomagać, w każdy sposób, od razu. Żywność, ubrania, kąt do spania, karta sim, ładowarka, artykuły higieniczne. Zapisywałem się na dyżury, nosiłem na dworzec żywność i kosmetyki, wpłacaliśmy pieniądze. Chciałem być pomocny, chciałem pomagać - wydawało mi się to ważną formą wspierania osób w kryzysie uchodźczym oraz szansą na uwolnienie siebie od bezradności i wgapiania się  w programy informacyjne o wojnie" (s.13-14).                    

Autorem książki jest młody badacz, doktor habilitowany, który przyszedł na świat w wolnej od wojny Polsce Ludowej, ale jego najbliżsi, jak i nauczyciele w czasach powszechnej i obowiązkowej edukacji, nie ukrywali przed nim tragizmu wojen, którego także oni doświadczyli wprost lub pośrednio. Otrzymaliśmy dzięki tej publikacji utrwalony ślad doznań tak ofiar wojny XXI wieku  przez pryzmat relacji ich ratowników. Rudnicki przyznaje we Wprowadzeniu do niniejszego raportu: 

Wzruszaliśmy się, płakaliśmy, żartowaliśmy (nie wiedząc czy powinniśmy). Niewybrednie komentowaliśmy brak państwa oraz jego instytucji na Głównym i spóźnioną obecność miasta. Cieszyliśmy się z solidarności osób z Wrocławia i okolic, dziwiliśmy się ile osób ubranych w kamizelki jest na dworcu, jak różnymi językami mówią, skąd są. W tym doświadczeniu kamizelkowego działania wolontariuszy i wolontariuszek dostrzegłem potrzebę udokumentowania motywacji, pracy, zaangażowania, nieformalnego/sytuacyjnego uczenia się oraz sposobów radzenia z emocjami, stresem i zmęczeniem" (s.16). 

Po pierwszej fali udzielania pomocy, społeczno-kulturowego wstrząsu w wyniku nieprzewidywalnych wówczas zdarzeń na Dworcu Głównym, pedagog pojawił się 18 marca 2022 roku już nie tylko w kamizelce wolontariusza, ale także aktywnego obserwatora i wywiadowcy-badacza, który postanowił uchwycić zakres udzielanej pomocy osobom, które doświadczyły dramatu, ale i radości, były w depresji lub przy nadziei, mającym poczucie sensu udzielania bezinteresownej pomocy i prowadzenia walki o czyjeś życie czy także poszukiwanie warunków do czasowego bytowania w mieście czy regionie ofiar wojny. 

Dzięki temu, że P. Rudnicki od lat specjalizuje się w prowadzeniu badań jakościowych, było mu znacznie łatwiej podejść ad hoc do diagnozowania zjawisk metodą epizodycznego wywiadu "narracyjnego", by uchwycić chociaż cząstkę ludzkich przeżyć, towarzyszących myśli i podejmowanych czy planowanych przez nich działań. Wymagało to nie tyle szczególnego taktu, bo ten jest zinternalizowaną częścią kultury osobistej naszego pedagoga, co ostrożności i wyczulenia na kwestie, które można poruszyć w trakcie rozmowy z osobą udzielającą komuś pomocy, by nie dotknąć jakiejś czułej strefy jej życia. 

Badacz przeprowadził rozmowę z 54 wolontariuszami, pytając ich o to: jak i dlaczego trafili na Dworzec Główny PKP we Wrocławiu, jakie podejmowali działania, czego się nauczyli o sobie, o innych, o czymkolwiek, jakie było ich najtrudniejsze doświadczenie w pracy wolontariackiej oraz jak regenerowali swoje siły po zakończeniu własnej misji. Nie są to zatem badania w paradygmacie pozytywistycznym, ilościowym, by można było na podstawie transkrypcji i interpretacji treści wywiadów formułować wnioski na temat wolontariuszy i wolontariuszek w relacji z ukraińskimi uchodźcami wojennymi. 

Dla pedagogów społecznych oraz kadr przygotowujących kandydatów do aktywności społecznej jest to niezwykle cenna monografia, w której autor odsłania  procesy związane z organizacją, przebiegiem działań pomocowych, ich sensownością i słabymi stronami, efektywnością i niepowodzeniami.  Nie można jej traktować jako vademecum wolontariuszy czy poradnika, bo tym nie jest.   

Rudnicki wiarygodnie opisuje cały proces badawczy i jego wyniki: 

"W książce próbuję ukazać wrocławski dworzec jako miejsce pomocy, braterstwa, siostrzeństwa, zaangażowania i nieustannej ambiwalencji - tak jak opowiedzieli mi o swoich perspektywach wolontariusze i wolontariuszki. Przedstawiam także własne interpretacje zbudowane w oparciu o dane uzyskane w wywiadach, obserwacji uczestniczącej i notatkach. Używam języka osób pracujących wolontariacko, aby opisać ich aktywność, doświadczenia i emocje" (s.25).

Układ treści wywiadów, ich rekonstrukcja i interpretacja są ujęte bardzo czytelnie w tytułach poszczególnych rozdziałów: 

"1. Chcę pomóc ludziom, którzy tego potrzebują. Café Dialog: początek".

2. Każdemu się wydaje, że to co robi, robi dobrze. wolontariacka samoorganizacja. 

3. Taka, po prostu, wewnętrzna duma z siebie. O uczeniu się (siebie), emocjach i zmęczeniu".  

     Zapewne są w czasach pokoju takie sfery rodzimych problemów socjalnych, zdrowotnych czy oświatowych, które nie zachęcają do podejmowania wysiłku badawczego. Być może tak szczególne wydarzenie, w którym uczestniczyły różne osoby od nastolatków po dorosłych, by pomóc ofiarom wojny sprawiło, że wyniki tych badań już nigdy więcej nie posłużą gdziekolwiek i komukolwiek do poznania, zrozumienia i pomocowego zaangażowania się na rzecz osób wołających o wsparcie. Dla mnie jest to ważna część historii polskiej solidarności z udziałem rodaków, w tym pedagogów społecznych.

***  

         

     Podcasty badawcze z wywiadami, które wykorzystane zostały przy pisaniu książki:

• Wrocław Pomaga. Fenomen polskiej pomocy, solidarności i braterstwa

• Reportaż Pawła Rudnickiego Wrocław Pomaga cz.2

*** 

Zachęcam do zapoznania się z zawartością  czasopisma Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia Vol 36, No 3 (2023)

Problemy edukacji i wychowania w okresie wojny, 

red. Nella Nychkalo, Katarzyna Nowosad 

na stronie:
https://journals.umcs.pl/j.