Kontynuuję przekład syntetycznych charakterystyk szkół publicznych w Niemczech, które aplikowały w ub. roku do ogólnokrajowej Nagrody "Deutscher Schulpreis 2020", którą ufundowały dwie fundacje.
3. Szkoła podstawowa z modelem filozofii dziecięcej w tle - der Grundschule Schuttertal
Polskim pedagogom nie powinna być ta koncepcja obca, a w każdym bądź razie powinni o niej słyszeć w ramach wykładów czy przeczytać publikacje poświęcone edukacji bazującej na filozofii dla dzieci. Na Uniwersytecie Łódzkim właśnie ukazały się dwie rozprawy, które są kluczowe dla tego modelu alternatywnego kształcenia: prof. Aldony Pobojewskiej z Instytutu Filozofii i prof. UŁ Jolanty Bonar oraz dr Anny Buły z Wydziału Nauk o Wychowaniu. No, ale zostawmy na boku ten kontekst, by przyjrzeć się rozwiązaniom w regionie, który Polacy znają z telewizyjnego serialu o klinice medycznej.
W Szkole Podstawowej w miejscowości Schuttertal
Trzynastu nauczycieli i jedenastu nauczycieli pomocniczych kształci 130 uczniów z okolicznych miasteczek i wsi. Chociaż jest to mała liczebnie szkoła , to jednak włączyła się do sieci współpracujących ze sobą szkół: „Ortenauer Weg“ i „Schule für alle“.
Wiodącym motywem tej placówki, która założyła sobie, by być jak najbliżej rodzin uczniów, jest „Tutaj wychowujemy się wzajemnie", toteż nic dziwnego, że jest to także szkołą z inkluzją dla dzieci od I do IV klasy.
Rodzice mają wiele możliwości partycypowania w procesie edukacyjnym , bowiem są traktowani przez kadry pedagogiczne jako autentyczni partnerzy. Wspierają nauczycieli w realizacji projektów dydaktycznych, troszczą się o to, by dzieci otrzymały na śniadanie Müsli a także współpracują nad koncepcją szkoły.
To, co wyróżnia tę szkołę od większości, to wprowadzenie od roku szkolnego 2018/2019 programu "Filozofujemy z dziećmi", który został włączony do siatki zajęć. Szkoła włączyła się do projektu: Akademie für Philosophische Bildung und WerteDialog. Nie chodzi tu o wprowadzanie dzieci do filozofii jako nauki, ale o możliwość rozwijania ich myślenia, formułowania pytań, by wspierać tym samym ich pasję poznawczą, dociekliwość. Także rodzicom oferuje się warsztat z filozofowania z dziećmi, jeśli tylko są tym zainteresowani.
To, co wyróżnia tę szkołę, to doświadczanie przez uczniów demokracji przez umożliwianie im angażowania się w ten proces. Co tydzień spotykają się członkowie trzech rad szkolnych tego regionu , by w ramach moderowanej dyskusji wypracowywać projekty i zadania, które powinny być realizowane w szkole.
Członkowie rady szkoły wchodzą w dialog z dyrekcją szkoły, przedyskutowują realizację programu „Schule ohne Rassismus – Schule mit Courage“ ("Szkoła bez rasizmu - szkoła z odwagą"). Z inicjatywy rady szkoły prowadzone są regularnie rozmowy z władzami gminy, z burmistrzem dzięki czemu uczniowie stają się członkami samorządu lokalnego.
Proces kształcenia w Szkole Podstawowej Schuttertal bazuje na samosterownym uczeniu się jednostek. Nauczyciele pełnią tu jedynie role osób towarzyszących uczniom w ich rozwoju. Dydaktyka szkolna opiera się zatem na kulturze samodzielnego uczenia się z zastosowaniem zróżnicowanych środków.
Także nauczyciele rozwijają tu własne narzędzia, wymyślają pomoce do uczenia się, żeby wspierać rozwój każdej osoby. Szkoła uczestniczy też w regionalnym projekcie edukacyjny, p.t. Lernen im Fokus der Kompetenzorientierung“. Rdzennym elementem autokoncepcyjnej „ścieżki uczenia się“ jest „Dziennik ścieżki uczenia się" , w którym dokumentowany jest rozwój każdego dziecka w matematyce i języku ojczystym przez cały kres nauki. Uczniowie pracują w ramach tych ścieżek indywidualnie w ramach faz swobodnej aktywności autodydaktycznej z tych przedmiotów.
Dzieci są otoczone opieką , ale do takiego stopnia, by jednak przejmowały na siebie jak najwięcej odpowiedzialności za uczenie się. i by potrafiły też planować ten proces. W szkole kładzie się też akcent na wspierający dziecko Feedbacksystem. Nauczyciele stosują werbalne, ale opisowe oceny poziomu rozwoju kompetencji uczniów, by były one klarowne dla nich i ich rodziców. Uczniowie także sami oceniają swoje postępy, wymieniają się opiniami z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami w ramach specjalnej rozmowy w kręgu.
(tłum. z j. niem. A. Kuhn, Die philosophierende Grundschule im Schwarzwald, w: Deutscher Schulpreis 2020)
4. Grund- und Mittelschule Thalmässing - Szkoła Podstawowa i Średnia w gminie Thalmässing
Szkoła znajduje się w regionie znanym z produkcji rolnej i rzemiosła. Do szkoły uczęszcza łącznie 311 uczniów (od I do IX klasy), którzy rozdzieleni są do dwóch budynków. O ile uczniami pierwszych czterech klas szkoły podstawowej są dzieci z tej miejscowości, o tyle już do szkoły średniej I stopnia uczęszczają nastolatkowie z okolicznych miejscowości.
Do szkoły uczęszczają też dzieci niepełnosprawne, ale - co ciekawe - filozofią tej placówki jest postrzeganie wszystkich uczniów jako inkluzyjnych (Inklusionskinder). Za takie podejście do edukacji Szkoła została wyróżniona w 2016 r. Nagrodą Jakob Muth-Preis .
W szkole działa całodzienna świetlica z ofertą zajęć pozaszkolnych. Natomiast w szkole średniej jest Jobbiuro, w którym w poniedziałki porad z zakresu orientacji zawodowej udzielają eksperci w zakresie gospodarki.
W szkole panuje rodzinna atmosfera, którą kształtują uczniowie starszych klas w relacjach z młodszymi, opiekując się nimi. Oba typy szkół organizują wspólne festyny, uroczystości i wyjeżdżają razem na wycieczki. Co jest jednak szczególnego w tej szkole?
Nie ma w szkole klas lekcyjnych, gdyż zastąpiły je elastycznie organizowane przestrzenie do uczenia się. W nich są trójkątne stoliki na kółkach, które można dowolnie ze sobą zestawiać, przemieszczać. Krzesełka i stoliki są ergonomicznie dostosowane do wzrostu dzieci tak, by mogły razem opracowywać wspólne zadania.
Nie ma tablicy tylko jej elementy, które można dowolnie ze sobą zestawiać i przesuwać, dzięki czemu każdy stolik może mieć własną tablicę do pracy i prezentacji. Nauczyciel nie siedzi centralnie w takim pomieszczeniu, ale jest postronnym obserwatorem przy swoim stoliku. Drzwi pomieszczenia są otwarte na korytarz. Każde pomieszczenie ma duże okna i ławkę przy wyjściu, bo w istocie każda "klasa" jest zarazem korytarzem szkolnym.
Zwracam uwagę na to, że swobodne kształtowanie przestrzeni do zajęć i uczenia się jest zgodne z przyjętą zasadą wspierania samodzielności i ponoszenia odpowiedzialności przez każdego za swoją edukację. Uczniowie w tzw. ramach swobodnej fazy uczenia się sami rozstrzygają o tym, gdzie, i w jakim tempie oraz z kim się uczą. Już od pierwszej klasy są przygotowywane do tego procesu.
W szkole średniej uczniowie mają każdego tygodnia indywidualne zadania wymagające pracy z cyfrowymi danymi. Ich powinnością jest przejmowanie odpowiedzialności za siebie, ale i za innych.
Szkoła rozwija specjalny system wspomagania procesu uczenia się. Każdy ósmoklasista przejmuje odpowiedzialność za uczenie się dziecka z klasy pierwszej, towarzysząc mu do ukończenia przez nie klasy drugiej. Codziennie spotykają się rano pierwszo- i drugoklasiści ze swoimi młodzieżowymi opiekunami, by omówić wspólnie czekające ich zadania. Patroni pomagają im w organizacji pracy, wspierają przy realizacji zadań dydaktycznych i udzielają im informacji zwrotnej na temat jakości wykonanej pracy oraz dzielą się z młodszymi opinią na temat relacji społecznych w ich grupie.
Opinie wrotne mają bazować na tym, co jest pozytywne i konstruktywne w aktywności młodszych uczniów. Maluchy mogą też w dowolnym czasie kierować swoje problemy do swoich patronów/opiekunów, jeśli pojawiają się jakieś trudności. Dzięki temu przeciwdziała się wszelkim konfliktom, gdyż uczniowie sami je rozwiązują , bez potrzeby ingerowania nauczycieli.
Oprócz systemu tutoringu są jeszcze zatrudnieni w szkole nauczyciele pomocniczy, szczególnie potrzebni w klasie pierwszej i drugiej. czy w szkole średniej. Oni są do dyspozycji innych nauczycieli i uczniów. Kierują pracami małych grup pracujących w różnych miejscach w ramach faz swobodnej pracy.
(przekład z j.niem. Deutscher Schulpreis 2020: F. Anders, „Bei uns ist der Flur Klassenzimmer“)
