Wybory

Nie mów, żeś chory. Idź na wybory!

***

Choć po nocnej zmianie pod oczami wory,
Nie idź spać do domu! Biegnij na wybory!

***

Będą Ciebie męczyć diabły oraz zmory,
jeśli się nie udasz na ważne wybory.

***

Studencie! Nie bądź durny,
wrzuć swój głos do urny!

***

Chociaż dzień może być chmurny,
głos wyborczy wrzuć do urny.

***

Gdy wegetarianie zjedzą pomidory,
wiedzą, że to sygnał, by iść na wybory.

***

Trzynastego włóż koturny,
żeby wrzucić głos do urny.

***

Kiedyś była szkołą zbiorczą,
dziś komisją jest wyborczą.

***

Nie bądź jak surowiec wtórny
skreśl i głos swój wrzuć do urny.

***

Biznes vs uniwersytet ... oczami biznesmena

Po wysłuchaniu wykładu biznesmena p.t. "Biznes vs uniwersytet"byłem zdumiony, że nawet nie miał oporu w sobie, by mówić o czymś, na czym absolutnie się nie zna. Zapewne jest wybitnym specjalistą w zakresie zarządzania wielkimi firmami produkcyjnymi, skoro przedstawił się jako były szef jednej z globalnych korporacji (także obecnej na naszym rynku). Jednak, jak samemu nie przeszło się ścieżki naukowo-badawczej, to trudno jest dokonywać porównań czy zestawień z nią własnych, znakomitych nawet osiągnięć zawodowych.

Biznesmen sformułował na wstępie pytanie - Quo vadis uniwersytecie w świecie, w którym zmiany zachodzą w ogromnym tempie? Jego zdaniem - mają miejsce wyraźne dysproporcje w poziomie życia, zachodzą zmiany klimatyczne, ale też nastąpiła utrata autorytetów moralnych w ważnych obszarach naszego życia (tu jednak ich nie wymienił). Ba, te, które ponoć jeszcze istnieją, też ponoć nas zawodzą. Szerzy się nacjonalizm i populizm wypierając wartości z naszego życia oraz prowadząc do samotności. Dowodem na ten stan rzeczy miała być teza Zygmunta Baumana, że żyjemy w świecie bezkrólewia (interregnum) a zmierzamy ku nieznanemu.

Możemy jednak nie martwić się o przyszłość, bowiem świat uratuje mądry biznes i edukacja uniwersytecka. Co jednak będzie, kiedy ów biznes nie okaże się mądry, czego dowodem są ujawniane nazbyt często kolejne skandale finansowe w bankowości, w budownictwie, transporcie, usługach itd.? Co z tego, że biznes musi być mądry, skoro biznesmeni sami są zachłanni i wcale nie zamierzają być mądrzejsi? Spójrzmy, z jakim biznesem mamy do czynienia w Polsce, kto stoi na czele Spółek Skarbu Państwa? Mądrzy biznesmeni czy może politycy mający ukryte zadanie (hidden curriculum) wyprowadzania środków budżetowych do realizacji interesów partii władzy?

Zdaniem referującego biznes jest mądry, bo ma wielkie struktury, bo ma pieniądze, rozumie potrzeby zmiany oraz jest elastyczny. Globalne korporacje mają wpływ na swoich pracowników. Jak nam wyjawił, tylko jedna globalna firma, która jest także na polskim rynku, może wpływać na 250 mln ludzi na całym świecie! Ma pieniądze, więc może uczynić wiele dobrego. Co jednak, kiedy wcale nie jest zainteresowana dobrodziejstwem, finansowaniem sfery publicznej, działaniem na rzecz dobra wspólnego?

Zdaniem mówcy - konkurencja i walka w biznesie jest teraz wypierana przez współpracę, bowiem można podwykonawców uczynić partnerami, a nie konkurentami. Działanie globalnych firm cechuje interdyscyplinarność, tworzenie międzynarodowych zespołów, różnorodność i ma w nich miejsce spłaszczanie struktur w relacjach między zarządem a pracownikami. Mądry, uczciwy, empatyczny, szanujący innych szef firmy powinien zatem być wzorem w zarządzaniu uniwersytetami. Nie wystarczy mówić o pieniądzach. Powinien, ale czy tak jest?

W drugiej części wykładu pojawiło się odniesienie do edukacji. Autorytety, czyli kadry uniwersytetów są potrzebne biznesowi, gdyż wiedza ulega dezaktualizacji. Sukcesy firm nie są możliwe bez stałego rozwoju ich kadr. Z jednej strony referujący mówił o tym, że ważna jest w tych firmach różnorodność i że w biznesie nie ma osób wykluczonych, by z drugiej strony dodać, że w światowych firmach są potrzebni jedynie odpowiedni ludzie. Tym samym nie każdy może w nich pracować, nie wszędzie i nie zawsze. Wykluczanie ma w nich ustawicznie miejsce na skutek grywalizacji, ale o tym już nie wspomniał, bo przecież w tym samym kierunku zmierza reforma szkolnictwa wyższego.

Dowiedziałem się, że w związku z powyższym także uniwersytet musi być badawczy, otwarty na drugiego człowieka oraz na innowacje, odmienne perspektywy, gdyż przełomowe rozwiązania są pochodną różnorodności. Na koniec swojego wykładu zacytował Erica Emmanuela Schmitta tak, jakby jego doświadczenie z czasów studiów miało być świadectwem jakiejś powszechności, a mianowicie: "(...)Studia choć mnie uformowały, to również mnie zdeformowały. Wyćwiczono moją pamięć, poszerzono wiedzę, wyrobiono zdolność do analizy i syntezy. Zostawiono natomiast odłogiem fantazję, zapał, wyobraźnię, inwencję, spontaniczność" .

Nie wiem, w jakim kontekście wypowiedział czy odnotował taką myśl ów francuski dramatopisarz i jaki ona może mieć związek z uniwersytetami czy biznesem? W końcu zacytowany pogląd wyraził absolwent jednej z przodujących francuskich uczelni humanistycznych, w której uzyskał najbardziej prestiżowy dyplom ukończenia studiów nauczycielskich oraz stopień naukowy doktora z filozofii. Referujący podkreślił zaraz za Tofflerem, że edukacja ma pobudzać ciekawość, myślenie, indywidualność, spontaniczną przedsiębiorczość, a przecież Schmitt porzucił rolę uniwersyteckiego wykładowcy filozofii na rzecz wykreowania ścieżki twórczej aktywności zawodowej.

Ucieszyła mnie za to końcówka referatu, w toku której przywołana została myśl Kazimierza Twardowskiego na temat zadania uniwersytetu. Jest nim "(...) zdobywanie prawd i prawdopodobieństw naukowych oraz krzewienie umiejętności ich dochodzenia. Uniwersytet niesie ludzkości światło czystej wiedzy, wzbogaca i pogłębia naukę, zdobywa coraz to nowe prawdy i prawdopodobieństwa - tworzy jednym słowem najwyższe umiejętności intelektualne, które przypaść mogą człowiekowi w udziale". Piękne, tylko jakże w naszej rzeczywistości już zdezaktualizowane i nieobecne ze względu na biznes nastawiony na sukces w skali międzynarodowej, jednak wymierny finansowo dla właścicieli firm.

Tak oto coraz częściej dowiadujemy się, jak fatalnie kształcimy, jak bezsensownie prowadzimy nieprzekładalne na materialne zyski badania naukowe, bo przecież kogo z zarządzających nauką obchodzi niesienie światła czystej wiedzy? Liczy się bibliometria a nie dociekanie prawdy czy odkrywanie prawidłowości w naukach humanistycznych i społecznych. Tu wszystko ma być policzalne i dające się "sprzedać".

Teraz jakiś humanista powinien wygłosić wykład p.t. Uniwersytet vs biznes", w którym równie potocznie doradziłby biznesmenom, jak powinni kierować swoimi firmami.

Priorytetem działalności naukowo-badawczej pedagogów na Ukrainie jest CZŁOWIEK i jego EDUKACJA

Zakończyło się VIII Forum Naukowe Ukraina-Polska/Polska-Ukraina, które obradowało przez trzy dni na Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym w Perejasławiu-Chmielnickim im. Grigorija Skoworody na Ukrainie. Całości patronowały dwa komitety naukowe: Narodowy Komitet Nauk Pedagogicznych Ukrainy (NANP Ukrainy) oraz Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk. Jak mówił prof. Wasyl Kremień - filozof edukacji, prezydent NANP Ukrainy: "Głównym priorytetm działalności naukowo-badawczej Akademii jest CZŁOWIEK, rozwój jego osobowości".

Narodowa Akademia Nauk Pedagogicznych Ukrainy jest najwyższą akademicką instytucją państwową powołaną do życia przez Prezydenta Ukrainy uchwała z dn. 4 marca 1992 r. Głównym kierunkiem jej działania jest przygotowywanie Ministerstwu Oświaty teoretycznych i metodycznych podstaw kształcenia oraz wychowania młodych pokoleń.

W tym organie powstają państwowe standardy kształcenia i ewaluacji jego jakości. Akademia organizuje konkursy na najlepszy podręcznik szkolny oraz przygotowuje zasady wprowadzania informatyzacji i komputeryzacji do szkolnictwa.

Profesorowie psychologii, pedagogiki, filozofii i pedagogiki specjalnej oraz resocjalizacyjnej prowadzą w NANP badania naukowe mające na celu wspieranie nauczycieli, wychowawców i doradców zawodowych w ich profesjonalnych zadaniach. W strukturze Akademii jest pięć wydziałów: Wydział Pedagogiki Ogólnej i Filozofii Edukacji; Wydział Psychologii, Fizjologii Rozwojowej i Defektologii; Wydział Ogólnokształcącego Szkolnictwa Średniego; Wydział Kształcenia Zawodowego i edukacji Dorosłych oraz Wydział Szkolnictwa Wyższego.

Kadra Akademii liczy 78 członków rzeczywistych Narodowej Akademii Nauk, 92 członków korespondentów, 35 członków zagranicznych i 19 doktorów honoris caus NANP Ukrainy. Liczba pracowników naukowych, naukowo-dydaktycznych w instytutach naukowych Akademii wynosi 1032 osoby, w tym 177 doktorów habilitowanych i 484 doktorów. Każdego roku ukazuje się nakładem NANP ok. 3 tys. publikacji, w tym monografie naukowe, rozprawy zbiorowe, podręczniki akademickie i szkolne, poradniki metodyczne dla nauczycieli i służb ich wspierających, słowniki, artykuły oraz materiały metodyczno-programowe do kształcenia w różnych typach szkół. Akademia wydaje własne czasopisma, jak: "Pedagogika i Psychologia", "Szkolnictwo Wyższe Ukrainy" oraz "Gazeta Pedagogiczna".

W NANP Ukrainy prowadzone są studia doktoranckie oraz podoktorskie. Tu także są nadawane stopnie naukowe w dziedzinie nauk filozoficznych. Przy Akademii działa Międzynarodowa Rada ds. Koordynacji Badan Naukowych w Dziedzinie Edukacji, Pedagogiki i Psychologii. Niezwykle istotny jest wkład NANP Ukrainy w opracowywanie każdego roku ok. 100 ekspertyz naukowych dla potrzeb oświaty szkolnej i pozaszkolnej.

Z udziałem uczonych NANP uchwalono na Ukrainie Narodowe Ramy Kwalifikacyjne (2011), przyjęto ustawę "O szkolnictwie wyższym Ukrainy" (2014), "O działalności naukowej i naukowo-technicznej" (2015), "O szkolnictwie" (2017), "O wniesieniu zmian do niektórych aktów ustawodawczych Ukrainy celem przeciwdziałania cyberprzemocy" (2018), "O edukacji zawodowej" (2019), projekty ustaw "O ogólnokształcącym szkolnictwie średnim" (2019) oraz "O edukacji dorosłych" (2019).

NANP Ukrainy współpracuje z Ministerstwem Oświaty i Nauki, organami władzy państwowej i samorządowej, z Narodową Akademią Nauk Ukrainy,m placówkami oświatowymi, organizacjami pozarządowymi, Komisją Ukrainy ds. UNESCO, itp. Z okazji VIII Forum Naukowego wydano trzy tomy rozpraw naukowych uczonych z Ukrainy i Polski, posadzono na terenie Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Grigorija Skoworody - drzewo (symbolizujące przyjaźń i współpracę) oraz odsłonięto okolicznościowy głaz.

"Oddaję serce dziecku"

W dniu dzisiejszym kontynuowane są na Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym im. Hryhorija Skoworody w Perejasławiu-Chmielnickim obrady VIII Forum Ukraina-Polska/Polska-Ukraina na temat "Edukacja dla pokoju". Będę mówił o filozofii kordialnej pedagogiki serca Wasyla Suchomlińskiego, w nawiązaniu do wydania w przekładzie na język polski najważniejszej publikacji ukraińskiego pedagoga pedagogiki Nowego Wychowania p.t. "Oddaję serce dzieciom". Znakomitego przekładu dokonał najlepszy w naszym kraju ekspert od pedagogiki rosyjskiej i ukraińskiej prof. Marian Bybluk (em.profesor UMK w Toruniu).

Ponowne, zmienione wydanie przekładu na język polski książki Wasyla Suchomlińskiego p.t. „Oddaję serce dzieciom” (W. Suchomliński 2019) przez profesora Mariana Bybluka, jak i wcześniej, bo w 1982 r. wydana w przekładzie Aleksandra Lewina książka W.A. Suchomlińskiego p.t. "Słów kilka o wychowaniu” (W.A. Suchomliński 1982) oraz szczególna okoliczność, dzięki której mam możliwość spotkania się z wybitnymi uczonymi ukraińskiej pedagogiki na Ukrainie sprawiły, że sięgnąłem po nie z ponowną satysfakcją intelektualną i emocjonalną.


Rzadko która książka pedagogiczna wywołuje tak silne odruchy serca i poczucia radości, że w minionym ustroju politycznym żył, tworzył i kreował rodzimą pedagogikę Nowego Wychowania „pawłyski Perstalozzi” – jak o nim mówiono, a przecież równie dobrze można by określić Suchomlińskiego „pawłyskim Korczakiem”. Także „Staremu Doktorowi” z Warszawy zawdzięcza twórca „Radosnej Szkoły” pajdocentryczne podejście do edukacji dzieci w szkołach państwowych dawnego ZSRR, ale na terenie Ukrainy.

W czasie moich studiów na Uniwersytecie Łódzkim pedagogiczna myśl W. Suchomlińskiego była jedynie zasygnalizowana przez historyków oświaty jako jedna z wielu, a zbliżających się do libertariańskich koncepcji kształcenia dzieci, głównie ze względu na prowadzoną przez niego „Radosną Szkołę” oraz związek myśli tego pedagoga na temat wychowania w wolności z poglądami Lwa Tołstoja.

Moje profesjonalne i akademickie zaangażowanie w szansę na zmianę ustroju szkolnego i modelu edukacji w Polsce w latach 1988-1996 sprawiło, że wprawdzie nie odwoływałem się w założeniach własnego eksperymentu dydaktyczno-wychowawczego w szkolnictwie państwowym do pedagogiki Suchomlińskiego, to jednak musiała ona tworzyć back ground mojej koncepcji emancypacyjnego kształcenia dzieci w wieku wczesnoszkolnym w szkole państwowej (B. Śliwerski, Wyspy oporu edukacyjnego, Kraków: Impuls 1993).

Kreując ruch klas autorskich, a więc oddolnie powoływanych przez nauczycieli szkolnictwa państwowego wysp innowacyjnego oporu wobec kształcenia klasowo-lekcyjnego, tradycyjnego i zdehumanizowanego, budowałem zarazem sieć nauczycieli nowatorsko myślących i gotowych do eksperymentalnego działania w różnych regionach kraju.

Po kilku latach zarejestrowaliśmy w Łodzi ogólnopolskie Stowarzyszenie „Szkoła dla Dziecka”, którego celem było upowszechnianie różnych modeli innowacyjnej edukacji, szkolnictwa alternatywnego w szkolnictwie publicznym i przywracanie nieobecnych w nim modeli, rozwiązań czy programów kształcenia i wychowywania dzieci.


Jedynym czynnikiem łączącym odmienność modeli edukacyjnych była realizacja narodowego curriculum (podstaw programowych kształcenia ogólnego) oraz przestrzeganie obowiązującego w kraju prawa oświatowego np. w kwestii rejestrowania innowacji czy eksperymentów pedagogicznych zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej. Nie to jednak będzie przedmiotem mojego studium.

Sięgając do dzieł Suchomlińskiego zdałem sobie sprawę, że współcześni pedagodzy, jeśli nawet czytają jego książki (w co wątpię), to nie sięgają do filozoficznych przesłanek tego wybitnego humanisty, który dokonał wyjątkowej rzeczy, a mianowicie nadał zinternalizowanej przez siebie narodowej filozofii serca - praktyczny, a więc zrozumiały wymiar dla społeczeństwa i jego szkolnej wspólnoty.

Czytelnicy nie mają jednak świadomości, jak bogata kryje się za nią tradycja i wyjątkowy w skali świata światopoglądowy paradygmat autora, którego eksperyment jest niepowtarzalny. Dzięki przekładom na język polski monografii Wasyla G. Kremienia możemy zrozumieć podstawy pedagogicznej rekonstrukcji funkcjonowania „Radosnej Szkoły” w Pawłyszu, która jest nośnikiem duchowej kultury jej twórcy (W.G. Kremień, Filozofia edukacji, Radom: 2007; Filozofia antropocentryzmu w edukacyjnej przestrzeni, Warszawa 2011).

Poznając poglądy Suchomlińskiego na temat wychowania dziecka w rodzinie i analizując pisma Korczaka możemy ze zdumieniem stwierdzić, jak wiele mieli wspólnego. Związana z pedagogiką serca jednego, a pedagogiką miłości i szacunku dla dziecka - drugiego pedagoga znajduje w ich wypowiedziach niemalże tożsame reguły wychowawcze. Antropologia pedagogiczna tak Suchomlińskiego, jak i Korczaka wyrosła z głęboko humanistycznego przekonania, że dziecko, podobnie jak człowiek dorosły, jest autonomiczną wartością i posiada takie samo prawo do bycia autorem swojego życia, do samostanowienia i autokreacji, jak każda osoba dorosła. Obaj pedagodzy są afirmantami pedagogiki serca.

Książki W. Suchomlińskiego znakomicie wpisują się w słowiańską pedagogikę humanistyczną, którą historyk wychowania – Stefan Wołoszyn także określił mianem „pedagogiki serca” (w: Pedagogika, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa: PWN 2019, s. 127). Jego zdaniem alternatywne szkoły, jak Pawłyska Średnia Szkoła, były w tamtym okresie czasu jedynie „wysepkami” – „oazami” dobrej roboty pedagogicznej, szkołami fermentu pedagogicznego, którego źródłem stał się m.in. prąd Nowego Wychowaniu.

Polska pedagogika nie zapomniała o Suchomlińskim, gdyż sięgano w minionym ustroju do jego publikacji nie tylko ze względu na kraj ich pochodzenia, ale na zbieżność treści z polską racją przechowania dla kolejnych generacji najlepszych wzorów Nowego Wychowania. Koncepcja pawłyskiej szkoły wykraczała przecież poza ustrój polityczny i politykę oświatową radzieckiego państwa, a zarazem pięknie wpisywała się w korczakowską myśl o wychowaniu dziecka.

Mer Kijowa - dr pedagogiki Witalij Kliczko o znaczeniu marzeń

Tak fantastycznie wyreżyserowanego otwarcia VIII FORUM PEDAGOGÓW UKRAINA/POLSKA jeszcze nie doświadczyłem, a brałem udział w czterech organizowanych co 2 lata obradach polskich i ukraińskich uczonych.

Obrady otworzył profesjonalny konferansjer zapraszając do zabrania głosu profesorów odpowiedzialnych ze strony Gospodarzy za przygotowanie i przebieg Forum. Towarzyszyły przemówieniom i powitaniom występy zawodowych artystów, którzy albo już ukończyli studia na Państwowym Uniwersytecie w Pierejasławiu ( ok.90 km od Kijowa), albo przygotowują swoje dysertacje doktorskie z pedagogiki w zakresie sztuki.

Obradujemy w mieście, które liczy sobie 1112 lat! To na tutejszym Uniwersytecie studiował i obronił dysertację doktorską w dziedzinie nauk filozoficznych ale w dyscyplinie pedagogika sportu - mistrz świata w boksie ( waga ciężka) a obecnie mer miasta Kijowa (odpowiednik polskiego prezydenta miasta) dr Witalij Kliczko.

Przybycie na inaugurację VIII Forum Pedagogów poświęconego "Edukacji dla pokoju" miało wyjątkowe znaczenie dla wypełnionej po brzegi auli Uniwersytetu w Pierejasławiu. Mer Kijowa - odwołał inne spotkania słuzbowe, by spotkać się nie tylko ze swoimi nauczycielami akademickimi, z przybyłą z Polski delegacją 37 akademików z różnych miast i szkół wyższych, ale przede wszystkim ze studentami. Jak mówił do nich:

"Pamiętajcie- to wiedza zmienia świat. Studiujecie w jednym z najlepszych uniwersytetów na Ukrainie. To tu rodzą sie najważniejsze w Waszym życiu doświadczenia. Uczcie się, wykorzystajcie jak najlepiej okres swoich studiów.

Najważniejsze są w naszym życiu marzenia. Pragnę Was przekonać - mówił dr W. Kliczko - że w życiu nie ma rzeczy niemożliwych! Każde nasze marzenie może się spełnić pod warunkiem, że damy mu szansę własną edukacją i pracą.


Bokser światowej klasy porwał nie tylko młodzież studencką. Wyraził zachwyt nad polską transformacją ustrojową, zmianami w infrastrukturze kraju, a także Akademią Wychowania Fizycznego w Warszawie, w której wielokrotnie bywał i ćwiczył. Gratulował organizacji Forum przez jego macierzysty Uniwersytet i życzył nam owocnych obrad.

VIII Ukraińsko-Polskie/Polsko-Ukraińskie Forum Naukowe "Edukacja dla pokoju"

W dniach 9-10 października 2019 r.będzie obradować w gmachu Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Hryhorija Skoworody w Perejasławiu-Chmielnickim na Ukrainie VIII Ukraińsko-Polskie/Polsko-Ukraińskie Forum Naukowe.


Niedawno pisałem o liczącej prawie ćwierć wieku stałej współpracy naukowej między komitetami naukowymi obu krajów. Forum jest jedną z form prezentacji wyników badań i projektowania kolejnych, by za dwa lata spotkać się w Polsce. Odbywające się co dwa lata debaty naukowe stanowią o ponadczasowej wartości współpracy między uniwersytetami i akademiami pedagogicznymi w naszych państwach, bowiem pomiędzy nimi mają miejsce bilateralne projekty badawcze, wykłady gościnne a nawet wyróżnienia akademickie.

To, co budzi mój najwyższy szacunek, to utrzymanie w pedagogice praktycznej na Ukrainie aksjologicznych podstaw edukacji. Nie popełniono w tym kraju błędu, jakiego doświadczyła polska oświata doby transformacji, a polegającego na ucieczce od odpowiedzialności państwa nie tylko za jakość, ale przede wszystkim za kierunek kształcenia i wychowywania młodych pokoleń, za powierzenie strategii rozwoju edukacji środowisku akademickiemu. Powołana do życia Narodowa Akademia Nauk Pedagogicznych Ukrainy stanowi dla nas modelowe, bo bazujące na podstawach naukowych, podejście do polityki oświatowej państwa.

W Polsce nastąpiło częściowe zerwanie więzi władzy państwowej z Polską Akademią Nauk, w tym Komitetem Nauk Pedagogicznych PAN, gdyż możemy jedynie opiniować projekty reform, ale nie mamy wpływu na patologiczne rozwiązania, które wprowadza władza nie licząc się z osiągnięciami nauk o wychowaniu, w tym dydaktyki i pedagogiki szkolnej.

Z tym większym zainteresowaniem czytałem znakomite studium z filozofii edukacji Prezydenta Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy – prof. Wasyla G. Kremienia, w którym pokazuje nie tylko sięgające antyku aksjologiczne i pedagogiczne podstawy kształcenia kordialnego w swojej ojczyźnie, ale też diagnozuje fundamentalne problemy filozofii edukacji.

Jest to istotne ze względu na szeroki zakres reform oświatowych, które są związane z profesjonalnym reagowaniem na problemy współczesnych przemian w kraju, ale i wpływy na edukację procesów globalizacyjnych (W.G. Kremień, Filozofia edukacji, Radom: 2008). Znakomicie wskazuje na jedno z największych niebezpieczeństw, jakim jest związek między nawet nieznacznym obniżeniem poziomu edukacji a wzrostem przestępczości w społeczeństwie.

Kolejne, ósme już, bilateralne Forum Naukowe Ukraińsko-Polskie/Polsko-Ukraińskie, koncentruje się tematycznie na kwestii „Edukacji dla Pokoju”. Przekraczamy zatem granice wąskonarodowych problemów pedagogicznych i społeczno-politycznych.

Mamy świadomość dramatu ukraińskiego narodu, który został pozbawiony części swojego terytorium w wyniku zajęcia Krymu najpierw przez rosyjskie siły specjalne a potem armię tego agresora. Rząd polski podejmuje w polityce międzynarodowej, szczególnie kontynentalnej, od samego początku zaistniałej sytuacji działania mające na celu uświadomienie społeczeństwom nie tylko przyczyn, przebiegu, ale i skutków aneksji Krymu.

Okupacja tej części Ukrainy stanowi także dla Polaków szczególnie bolesne doświadczenie, bowiem jak mamy mówić i wychowywać do pokoju, skoro imperialna polityka Rosji staje się zagrożeniem także dla innych państw socjalistycznych z tzw. postradzieckiej strefy wpływów do 1989 r.

Globalizacja może zatem być nośnikiem nie tylko tego, co powinno sprzyjać lepszemu rozwojowi gospodarczemu, kulturowemu, społecznemu naszych państw, ale także temu, co może stać się rozsadnikiem neoliberalnej patologii na globalnym rynku finansowym, przemocy, różnego rodzaju wrogości, nietolerancji czy nawet terytorialnej zaborczości.

Jak zatem wychowywać dla pokoju w czasach ustawicznych wojen, które są prowadzone z zastosowaniem postnowoczesnej technologii zbrojeniowej, w tym także w zakresie monitorowania globalnej sieci informatycznej, gdy mają miejsce terrorystyczne ataki na ludność cywilną, w tym bezbronne dzieci, czy gdy pojawia się wzrost nastrojów antynarodowych.

W tym sensie rację ma prof. W. Kremień pisząc we wspomnianej monografii, że globalizacja niesie z sobą nie tylko możliwości rozwojowe w wyniku przenikania wiedzy, wyników postępu technicznego, ale i zagrożenia militarne, stając się w nowym wymiarze problemem naszych czasów (tamże, s. 148). Siła i potęga w stosunkach międzynarodowych ma charakter rozproszony, policentryczny, a ostatnio także hybrydowy.

Pedagodzy nie będą rozstrzygać tych dylematów, gdyż nie mają na nie bezpośredniego wpływu, ale muszą pomóc społeczeństwu, rodzicom dzieci i młodzieży, ale także osobom starszym, równie ograniczonych w swojej społeczno-politycznej sprawczości, by szeroko pojmowana WOJNA jako przeciwieństwo POKOJU była minimalizowana w każdym z nas, w życiu osób dorosłych.

Erich Fromm trafnie określił ten syndrom mianem - „wojny w człowieku”, od której zaczyna się ZŁO, a Bogdan Suchodolski pytał, jak to jest możliwe, że człowiek może być tak mały, skoro jest tak wielki. Żyjemy w społeczeństwie, które w coraz mniejszym stopniu pozwala ludziom zrozumieć swoje środowisko życia, poddawać je własnej kontroli czy kształtować na własną rękę. Równocześnie jednak człowiek coraz bardziej pragnie poszerzenia zakresu swoich doświadczeń i świadomości. Naczelną istotą wychowania staje się zatem polityczne zadanie zagwarantowania jednostkom ludzkim społecznych, konwiwialnych warunków do życia. Jest to zadanie profilaktyczne i terapeutyczne, bowiem sprowadza się do wspierania osób w ich wewnętrznym rozwoju, nabywaniu samoświadomości oraz wzmacnianiu ich w samodzielności i uniezależnianiu się od społecznej, zewnętrznej troski czy opieki.

Punktem wyjścia dla tegorocznej debaty może zatem stać się teza Fromma, (…) że stosowanie przemocy wynika najczęściej z niemożności rozwiązania przez ludzi podstawowych problemów swojego życia, z niemożności kochania innych, nieumiejętności zrealizowania własnych możliwości (E. Fromm 1994, s.7). Stan wojenny zaczyna się w człowieku, który nie potrafi kochać innych, nie dostrzega w nich człowieczeństwa, toteż sięga po różne formy okrucieństwa w życiu codziennym, w tym także niewidoczne dla jego ofiar. To osoby o orientacji nekrofilnej doświadczają przyjemności z czynienia ZŁA, destrukcji, niszczenia innych.

W środowiskach socjalizacyjnych, wychowawczych spotykamy się z dziećmi, ale także i ich wychowawcami o osobowości nekrofilnej i biofilnej starając się czynić wszystko, by te pierwsze pracowały nad sobą na rzecz uświadomienia sobie negatywnych skutków upokarzania przez nich innych, skłaniania ich do uległości, pozbawiania ich godności itp. Dla nekrofilnej osobowości liczy się moc posiadania, władania, odczłowieczającego oddziaływania na innych, traktowania ich instrumentalnie, w sposób przedmiotowy.

Nadużywanie przez nauczycieli władztwa pedagogicznego wobec uczniów, podobnie jak rodziców wobec dzieci staje się dla nich wzorem opresyjnego rozwiązywania codziennych problemów życiowych w relacjach międzyludzkich, także rówieśniczych. Istotą rzeczywistej edukacji jest to, co się rozgrywa w swoistym dramacie człowieka zmagania się nie tylko z przemocą innych wobec niego, ale i z własnym losem, ze słabościami w sobie i pokusami poza nim, a mianowicie - kiedy zaczyna się stawiać samemu sobie podstawowe wymagania (obowiązki) wzrostu, dążenia per aspera ad astra.

Dobrze, że problematyka edukacji dla pokoju jest przedmiotem debaty na Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym Perejasław-Chmielnickim im. Hryhorija Skoworody. Obradujemy bowiem w środowisku akademickim, dla którego fundamentem zmian oświatowych i jakości kształcenia młodych pokoleń powinna być orientacja biofilna, która na Ukrainie określana jest mianem pedagogiki kordialnej, pedagogiki serca. Już teraz bardzo dziękuję Władzom Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy i tego Uniwersytetu za umożliwienie spotkania uczonych z obu krajów, których łączy troska o globalny pokój oraz ponad ćwierć wieku trwająca współpraca naukowa.

Jak pisze prof. W. Kremień: Społeczeństwo globalne jest tą nową, jeszcze niezagospodarowaną przestrzenią historyczną, w której nowoczesna kultura ma szansę osiągnąć sukces. I, oczywiście, zrealizować tę szansę kultura nie będzie mogła, nie przekształcając się głęboko w samej sobie (Tamże, s. 165). Pedagodzy są tymi, którzy znajdują się na pierwszej linii frontu ochrony cywilizacji przed jej zrujnowaniem. Przekonujmy polityków do racji, u podstaw których tkwi bycie niejako skazanymi na nowy typ relacji międzynarodowych w skali świata, które nie powinny prowadzić do walki o czyjąkolwiek dominację. Wiek XXI może być dzięki edukacji stuleciem KULTURY DUCHOWEJ.

O odwadze i dzielności w "zbójeckich czasach"

Ubiegłotygodniowa inauguracja roku akademickiego w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie została wzbogacona pięknym wykładem o ODWADZE profesor Joanny Tokarskiej-Bakir z Instytutu Slawistyki PAN w Warszawie. Gratulowałem Pani Profesor doboru tematu, bowiem w tak zbójeckich czasach (określenie Z. Kwiecińskiego), jakimi są ustawiczne wojny, konflikty, spory i podziały - także w społeczeństwie polskim - skupienie uwagi na fenomenie odwagi staje się konieczne. Każdy autorytaryzm buduje swoją moc na podziale obywateli na "lepszych" i "gorszych", na tych, co stali/byli "tam" i tych, co są "tutaj", na "prawdziwych Polaków" i rzekomych "zdrajców" itp.

Przytoczę fragmenty z tego wykładu, które dla mnie zabrzmiałby w sposób szczególny:

"Stanisław Jerzy Lec napisał, że "są wielkie słowa tak puste, że można w nich więzić narody". Nie wiadomo, o jakich narodach myślał Lec, ale jeśli chodzi o wielkie słowa, to proponuję byśmy przyjrzeli się odwadze. (...) W Mistery of Courage William Miller pisze, że jest ona cnotą zbyt plebejską, ażeby była dziś w modzie. Jak dowiodła Susan Sontag w oświadczeniu o islamskich terrorystach z 9/11, którym można odmówić wielu rzeczy, ale akurat nie odwagi, jest ona cnotą, udzielającą się demokratycznie i szlachetnym, i pogardzanym. Krytycy odwagi przytaczają długą listę przypadków, gdy wołanie o nią było nawoływaniem do czynów niesprawiedliwych, rabunku, gwałtu czy mordu. Eksploatacja odwagi narodów walczących w złej sprawie stanowiła tragedię obu wojen światowych.

Niektórzy uważają, że odwaga nie ma własnej psychologii, że jest fenomenem całkowicie prywatywnym, określonym przez brak strachu. Innymi słowy, tchórz motywowany jest przez strach, a człowiek odważny miałby go być pozbawiony. Ale niemal wszyscy ludzie uznani za mężnych powtarzają, jak bardzo się bali i jak wiele ich kosztowało przełamanie własnego strachu.

Ludzie często biorą za odwagę nierozważność, pochopność, głupotę, upór, ryzykanctwo, okrucieństwo, furię, a także pychę i lęk przed niesławą. Mimo to rodzaj ludzki wciąż chętnie zdobi się w laur, jaki stanowi odwaga.

Wszystkie cnoty mają swoją historię i socjologię, lecz odwaga bardziej niż inne cnoty jest zdana na łaskę kontekstu społecznego. Umiarkowanie, sprawiedliwość czy wstrzemięźliwość jako cnota jest czymś łatwiejszym do uśrednienia niż odwaga. Zupełnie innego rodzaju odwagi wymaga szturm na mury i przetrwanie brutalnego przesłuchania; walka wręcz i walka z nieuleczalną chorobą. To, co u człowieka niskiego rodu zostałoby nazwane cierpliwością, u kogoś urodzonego wysoko bywało określane mianem tchórzostwa. Innym standardem odwagi mierzono zachowania kobiet i mężczyzn."

Prof. J. Tokarska-Bakir odniosła się w swoim wykładzie także do kategorii ODWAGI CYWILNEJ. Powiedziała m.in.: "W szerszym znaczeniu odwaga cywilna oznacza zdolność przezwyciężenia lęku przed wstydem i upokorzeniem, związanymi z przyznaniem się do winy, błędu, konformizmu, niesprawiedliwości lub też oznacza zdolność do odrzucenia niemoralnego rozkazu lub przeciwstawienia się własnej grupie, która się myli.

Odwaga cywilna różni się od bitewnej tym, że jest samotna i podejrzana. Ludzie odważni na wojnie, przyzwyczajeni do odwagi grupowej, nie zawsze potrafią się zdobyć na cywilną. Niektórzy raczej umrą niż przyznają się do błędu. Szybciej pogodzą się ze śmiercią niż wystawią na szyderstwo, śmiech, odrzucenie czy zarzut zdrady."

Inauguracyjny wykład w ChAT uruchomił refleksję nad istotą kształcenia charakteru młodych pokoleń. To bowiem pedagog społeczny - Aleksander Kamiński upominał się o to, by być dzielnym w czasach pokoju, tzn. mieć odwagę cywilną przeciwstawienia się ZŁU. To prawda, że w toku wojny odwaga jest czymś bardziej powszechnym i oczywistym, ale jakże trudno jest o nią właśnie w czasie pokoju i wolności. Autor opowiadań dla młodzieży p.t. "Narodziny dzielności" lokował ogromne, pedagogiczne nadzieje w demokracji. Doświadczony jej funkcjonowaniem w ruchu skautowym, w harcerstwie miał pełną świadomość tkwiących w tym ustroju potencjałów do autentycznego, obywatelskiego zaangażowania się społeczeństwa z własnej, nieprzymuszonej woli na rzecz współpracy dla dobra wspólnego czy podporządkowania się tak woli większości i lojalności wobec bliskich, jak i wobec przeciwników politycznych. Łączył odpowiedzialność obywatelską z wysoką etycznością.

W swoim znakomitym studium z 1942 r. p.t. "Wielka gra" "Kamyk" apelował do Polaków: (…) gdybyś mocno się przejął duchem którejś partii politycznej i wszedł w jej służbę, zdobądź się na najwyższy wysiłek, aby przestrzegać w swym życiu partyjnym ogromnie ważnej zasady: pomimo całej miłości i wiary, jaką darzysz swoją partię - zdobądź się na lojalną postawę wobec wszystkich innych partii, stojących na gruncie niepodległego państwa polskiego. Jedną z najprzykrzejszych właściwości życia partyjnego jest jakieś szatańskie otumanienie mózgów, które czyni z ludzi ongiś rycerskich, honorowych i uczciwych - ogłupiałych fanatyków, którzy we wszystkich innych partiach i stronnictwach politycznych, prócz własnego, dostrzegają tylko podłość i zdradę, fałsz, nikczemne intencje, nieudolność i złą wolę - oraz przekonani są, że najstraszniejsze ruiny i klęski spotkać są gotowe ojczyznę z rąk każdego z ich przeciwników politycznych.

Powtarzam: pomimo całej miłości i wiary, jaką otaczasz własną partię polityczną - zdobądź się na rycerski i lojalny stosunek wobec innych partii. Nawet gdyby programy tych partii, albo ich ludzie ranili głęboko twe poczucie dobra publicznego. Pamiętaj zawsze, że twego przeciwnika politycznego może także samo ranić program twojej partii. I jeszcze jedno: nie wykluczaj z tego kręgu lojalności żadnego stronnictwa stojącego na gruncie niepodległego państwa polskiego. Od najskrajniej lewicowej do skrajnie prawicowej - traktuj wszystkie grupy jako te, w stosunku do których trzeba zdobywać się na lojalność, w stosunku do których trzeba czynić wysiłek zrozumienia ich intencji.

W wielkiej grze o demokrację najwyższą stawką jest kształtowanie charakteru każdego jej uczestnika, bo wychowanie harcerskie było dla niego wychowaniem przez działanie i w działaniu. Wymiar ludzkiej dzielności łączył z odwoływaniem się do kategorii oporu, której nadał miano małego sabotażu. Zasady jego stosowania jako specyficznej formy nękania wroga (opresora), a jednocześnie dodawania ducha społeczeństwu mają przecież miejsce także w realiach pokoju, jako pomoc ludziom w rozwoju oraz w rozpoznawaniu i piętnowaniu wroga.

Opór obywatelski ludzi z charakterem jest aktem formacyjnym w tych wszystkich sytuacjach, w których dochodzi do łamania zasad moralnych, do naruszania wolności i godności ludzkiej. Tak pojmowany „mały sabotaż” nie jest przecież niczym innym, jak środkiem do emancypacji poprzez krytyczną negację społecznych łańcuchów dominacji i posłuszeństwa. Może on mieć miejsce w każdych warunkach, niezależnie od ustroju, zaś potraktowanie go w kategorii osobistego sprzeciwu jest nie tylko świetną szkołą rzetelności, męstwa i dzielności, szkołą pracy nad sobą, ale i wpisaniem się w proces podnoszenia morale całego społeczeństwa. Opór spełnia z jednej strony funkcję odkrywczą, ujawniającą dominację czy przemoc, z drugiej zaś strony dostarcza możliwości poznawczych dla autorefleksji i do walki w interesie społecznego i jednostkowego upełnomocnienia.