Pożegnanie łódzkiego pedagoga zdrowia

Wczoraj zmarł dr hab. Tadeusz Szewczyk, z którym przez wiele lat współpracowałem w akademickim środowisku mojego rodzinnego miasta. Łączę się w bólu z Jego Najbliższymi - Żoną, Córką, Zięciem i uwielbianą przez Niego Wnuczką. Kochał i był kochany, miał prawdziwych i fałszywych przyjaciół, jak pewnie wielu z nas, a jako nauczyciel akademicki zawsze z pasją i zaangażowaniem podchodził do swoich obowiązków. Był nienagannie przygotowany do zajęć, sumienny, otwarty na nowe technologie kształcenia, na współpracę z tymi, którym zależało na tworzeniu czegoś sensownego, prawdziwego, a nie na pozór. Niestety, w ostatnich latach życia nie miał szczęścia do swoich przełożonych.

Pewnie nigdy bym z nim nie współpracował, gdyż w Uniwersytecie Łódzkim, gdzie go poznałem, był zatrudniony w Katedrze Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego, zajmując się problematyką obcą moim zainteresowaniom poznawczym. Spotkałem Tadeusza niemalże dwadzieścia lat temu, przypadkowo, na korytarzu gmachu głównego naszego wydziału, w dość specyficznej okoliczności. Był jedyną osobą, która - przechodząc obok mnie w upalny, czerwcowy dzień - zapytała, czy nie potrzebuję pomocy. W wyniku wypadku miałem bowiem obie ręce w gipsie, na temblaku. Inni przechodzili obok kiwając z politowaniem głową, niektórzy uśmiechali się pod nosem, jeszcze inni zatrzymywali pytając z ciekawości lub grzecznościowo, co się stało, a On - nie znając mnie przecież - zareagował empatycznie, po ludzku, bezinteresownie. I pomógł. Zawiózł mnie do swojego przyjaciela z uczelni medycznej, by ten sprawdził, czy właściwie opatrzono moje ręce i czy nie trzeba dodatkowej interwencji medycznej. Taki właśnie był TADEUSZ. Niemalże codziennie woził mnie na kolejne zabiegi, zmiany opatrunków.

Może właśnie dlatego uwielbiali Go też studenci, niektórzy współpracownicy, bo rozpoznawali w nim autentyzm, zaangażowanie, uczciwość i serdeczność, a przede wszystkim zawsze pochylenie się nad drugim człowiekiem. Pamiętam, jak drażniło Go, gdy niektórzy "naukowcy" z wyniosłością mijali sprzątaczki w budynku, gdzie mieściła się Jego Katedra, bez kulturowego "Dzień dobry". A On witał się z każdym pracownikiem jak z członkiem rodziny. Zawsze zatrzymał się, pogadał, zażartował, pocieszył, dopomógł, bo altruizm był w nim głęboko zakotwiczoną postawą.

W uczelni Tadeusz był napastnikiem, "Fighterem", ciągle walczył o innych i dla innych, samemu obrywając od swoich zwierzchników. Siedzibą Jego katedry był szkolny budynek na obrzeżach miasta, z dala od centrum, z dala od władz, więc mało kto widział, w jak fatalnych warunkach przyszło mu kierować akademicką placówką. Znał swoją wartość, wiedział co może, co potrafi, o co warto zabiegać, a co należy pozostawić własnemu biegowi losu.

Reprezentowana przez niego dyscyplina naukowa, tak jak w oświacie - wychowanie fizyczne, traktowana była przez niektórych pracowników uczelni jako niepoważna "wiedza o fikołkach". Musiał zatem czynić wszystko, by nie tylko nadać jej walor naukowy, badawczy, ale i wypromować w jej zakresie na doktorów nauk humanistycznych młodych pedagogów. Zachęcał ich do poszukiwania ciekawych problemów badawczych, które integrowałyby wiedzę o kulturze fizycznej z współczesną myślą pedagogiczną i polityką oświatową. Zachwycał swoją nienaganną polszczyzną, zmysłowymi metaforami, bogatymi i jakże adekwatnymi do analizowanej problematyki odniesieniami do literatury pięknej, bo był bardzo dobrym absolwentem filologii polskiej Uniwersytetu Łódzkiego.

Po studiach podjął się pracy oświatowej jako instruktor młodzieżowy w Wojskowej Akademii Medycznej, a w 6 lat później pracy naukowo-dydaktycznej w Katedrze Nauk Społecznych, gdzie prowadził zajęcia z socjologii i pedagogiki zdrowia. W 1979 r. obronił na Wydziale Nauk Pedagogicznych Wojskowej Akademii Politycznej w Warszawie rozprawę doktorską pt. „Podstawowe czynniki warunkujące efektywność systemu wychowania lekarza wojskowego” uzyskując stopień naukowy doktora nauk humanistycznych.
W Wojskowej Akademii Medycznej pracował do 1990 r. na stanowisku adiunkta, a następnie do 1994 r. na stanowisku docenta, pełniąc funkcję kierownika Katedry Nauk Humanistycznych. W tym czasie wykonywał też zadania wynikające ze służby wojskowej, a mianowicie pełnił funkcje zastępcy dowódcy brygady logistycznej, zastępcy dowódcy wojskowego szpitala polowego i bazy szpitalnej frontu oraz był członkiem Wojskowej Grupy Operacyjnej. W 1993 r. złożył wymówienie stosunku służbowego Ministrowi Obrony Narodowej i w 1994 r. odszedł z czynnej służby wojskowej w stopniu pułkownika.

W latach 1975-76 Tadeusz Szewczyk współpracował z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie prowadził zajęcia dydaktyczne w Katedrze Pedagogiki Społecznej oraz z Politechniką Łódzką, kształcąc młodzież w zakresie socjologii i pedagogiki zdrowia. W tej ostatniej uczelni kierował przez dwa lata Studium Podyplomowym Akademii Nauk Społecznych. Stopień doktora habilitowanego nauk wojskowych, w dziedzinie „Nauk o wychowaniu w wojsku” uzyskał w Wojskowej Akademii Politycznej w 1990 r. na podstawie dorobku naukowego i dysertacji pt. Rzecznictwo zmiany społecznej, realizowane przez małą grupę zadaniową w społeczności lokalnej.

W latach 1993-2008 związany był z Katedrą Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego UŁ, gdzie kierował nią na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Było to jednak jego drugie miejsce pracy, bowiem w latach 1994-2000 pracował na stanowisku prof. nadzw. jako kierownik Zakładu Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego w piotrkowskiej filii WSP w Kielcach, a następnie na stanowisku prof. nadzw. w Katedrze Nauk Humanistycznych Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej. Znakomicie mówił, referował, ale nie przepadał za pisaniem. Język nauki nie odpowiadał jego naturze. Mimo wielokrotnych namów, nie podjął się napisania monografii naukowej pt. "Pedagogika zdrowia", chociaż wykładał tę wiedzę i ilustrował ją pięknem literackich tekstów. Niektórzy zapamiętają Jego rozdział poświęcony tej pedagogice w międzynarodowym podręczniku akademickim, jaki został wydany pod moją redakcją w GWP w Gdańsku w 2006 r. Przez jakiś czas od tej edycji pracował nad konspektem książki, a ja zabiegałem w Gdańskim Wydawnictwie Psychologicznym o cierpliwość dla autora, który miał prawo mierzyć się z trudną materią interdyscyplinarnej wiedzy o człowieku. Być może miał świadomość tego, co warto jeszcze w życiu czynić, a czego już nie osiągnie, tym bardziej, że musiał żyć z rozrusznikiem serca. Zadzwonił, przeprosił, wycofał się. Honorowo. Nigdy nie ściemniał.

Kiedy odchodziłem z WSP w Łodzi On wiedział, że nie ma już dokąd odejść. Nasze drogi w naturalny sposób się rozeszły. Tadeusz poświęcił się zatem nie tyle własnej karierze naukowej, co rodzinie, wspierając swoją córkę Joannę w jej własnych projektach studyjnych, a potem także naukowych. A ostatnie lata były już poświęcone bez reszty Jego ukochanej wnuczce. Żegnam Tadeusza fragmentem wiersza Agnieszki Osieckiej pt. "Wielka woda (trzeba mi wielkiej wody)", który często przywoływał w swoich trudnych zmaganiach z życiowymi problemami:

I tylko taką mnie ścieżką poprowadź,
gdzie śmieją się śmiechy w ciemności
i gdzie muzyka gra, muzyka gra.
...nie daj mi, Boże, broń Boże, skosztować
tak zwanej życiowej mądrości,
dopóki życie trwa,
póki życie trwa.

Jeżeli naprawdę chcesz, znajdziesz sposób ... na naukowy awans

Jeżeli naprawdę chcesz, znajdziesz sposób, jeżeli nie - znajdziesz powód... to niezwykle trafne podejście do dylematu, z którym coraz częściej będziemy spotykać się do września bieżącego roku, kiedy to zakończy swoją prawną moc powszechnego obowiązywania "stara" procedura doktorska, habilitacyjna i na tytuł naukowy.

Młodzi i zaawansowani już doktorzy nauk, także habilitowani - poszukują odpowiedzi na następujące pytanie:

Czy nowa procedura habilitacyjna/profesorska jest bardziej skomplikowana, a w związku z tym trudniejsza do zwieńczenia sukcesem od starej, czy niekoniecznie...?


Nie mają przy tym na myśli kwestii czysto proceduralnych, bo one są opisane, ale bardziej niuanse, smaczki i ekspercki punkt widzenia. Rzecz w tym, że wielu doktorów/doktorów habilitowanych pracuje intensywnie nad monografią naukową, która mogłaby ewentualnie stać się pracą habilitacyjną/profesorską. Nie wiedzą jednak, czy warto (jak wielu twierdzi) się spieszyć...? A jeśli już nawet ją napiszą, to czy zdążą opublikować oraz otworzyć przewód habilitacyjny/na tytuł naukowy do 30 września 2013 r. Jedni zabiegają zatem intensywnie o recenzenta monografii, inni o wydawnictwo, a jeszcze inni już o jednostkę naukową, która byłaby w stanie przeprowadzić ich przewód habilitacyjny/na tytuł naukowy. Część z nich równolegle pracuje nad poszerzeniem dorobku, bo przecież wiadomo, że habilitacja nie samą rozprawą habilitacyjną stoi. Podobnie jest z oceną dorobku pohabilitacyjnego.

Doskonale zatem rozumiem tę sytuację, szczególnie tych osób, które starają się nie szukać powodu, ale chciałyby mieć w miarę pełny obraz sytuacji. Dużo już na ten temat pisałem w blogu, więc pewnych kwestii nie chciałbym powtarzać. Zwrócę może uwagę na pewne "pułapki", które mają miejsce w regulacjach prawnych i w akademickich praktykach. Jeśli macie Państwo jakieś wątpliwości, niejasności, problemy czy dylematy, które powinny być przedmiotem wspólnego ich omówienia, to proszę kierować je w formie komentarzy do tego wpisu lub na mój adres elektroniczny.

Nie będę jednak w zapoczątkowanym tu cyklu wpisów tłumaczył się ani za ministrę prof. Barbarę Kudrycką, ani za rząd Donalda Tuska, ani za Sejm czy Senat, gdyż nie uczestniczyłem w tworzeniu częściowo prawnego bubla, jakim są ustawy akademickie z 2011 r. Środowiska naukowe alarmowały przed, w trakcie i po ich ustanawianiu, a ministra i tak przeprowadziła swoje. Wszelkie skargi i zażalenia należy kierować w tych kwestiach do rzeczywistych sprawców, a nie do pedagoga starającego się uczulić na istniejące konsekwencje tego stanu rzeczy.

Akademicki ruch oburzonych?

Dostałem mailem "List otwarty" do ministry nauki i szkolnictwa wyższego - prof. Barbary Kudryckiej, który jest ponoć inicjatywą pracowników UMCS. Zajrzałem na stronę tego Uniwersytetu, ale nigdzie nie odnajduję jego treści, toteż nie wiem, w jakim stopniu jest on otwarty. Może nie został jeszcze przesłany pani minister?

Nadawca maila także nie miał pewności co do źródła pochodzenia tego "Listu" tym bardziej, że nie widnieją pod nim żadne podpisy. Może zatem są one dopiero gromadzone i jak już środowisko nabierze odwagi, to je przekaże szefowej naszego resortu? Wydaje się - stwierdza nadawca - że jednak nasze akademickie środowisko już nie wytrzymuje prowadzonej polityki ograniczeń, administracyjnych wymagań czy wprost głupoty. No to zobaczmy, co jest treścią tego Listu, bo niezależnie od stanu jego faktycznego istnienia, coś jest w nim na rzeczy:

LIST OTWARTY DO MINISTER NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO PANI BARBARY KUDRYCKIEJ

Wielce Szanowna Pani Minister!

W ciągu ostatnich tygodni polskie uczelnie starały się sprostać wymogom sprawozdawczości przewidzianej w ramach tzw. parametryzacji jednostek naukowych. Przy tej okazji środowisko szeroko rozumianej humanistyki (od filologii po nauki o polityce) po raz kolejny w bolesny sposób odczuło, iż jest niedoceniane i lekceważone przez polski resort nauki. Mówimy o tym głośno w momencie zakończenia prac nad wypełnianiem ankiet jednostek, by nie zostać posądzonymi ani o chęć uniknięcia parametryzacji, ani o chęć podważenia jej wyników.

Byliśmy zmuszeni przyjąć do wiadomości, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie interesuje się jakościowym wymiarem naszego dorobku naukowego i nie zamierza przyjąć żadnego wymiernego dla humanistyki i nauk społecznych sposobu jego oceny. Ministerialne zasady parametryzacji jednostek naukowych jasno wskazują, że o statusie naukowca świadczyć ma przede wszystkim liczba artykułów w tzw. punktowanych czasopismach i liczba cytowań uwzględnionych w systemie Web of Science. Te zasady dezawuują monografię naukową jako sposób uprawiania nauki. W świetle niezrozumiałej dla naszego środowiska fascynacji indeksem cytowań, prowadzonym przez komercyjną zagraniczną instytucję naukową, kilka zauważonych przez system uwag o czyimś artykule – choćby nawet były to uwagi krytyczne, prześmiewcze czy wręcz druzgocące – ma stanowić o sile i pozycji naukowej autora. Natomiast wpływ tysiącstronicowej monografii na kształt innych dzieł naukowych nie stanowi przedmiotu zainteresowania resortu nauki, jako że monografie nie są indeksowane przez bazę, którą uznaje ono za ostateczną wykładnię wartości naukowej.


Określone przez MNiSW zasady parametryzacji sprawiły, że jednostki naukowe nie mogły zaprezentować całego dorobku naukowego swoich pracowników. Składając swoje sprawozdania wydziały musiały ponadto dostosować się do wymogu, by monografie naukowe stanowiły jedynie 40% adresów bibliograficznych wprowadzanych do ankiety parametryzacyjnej. To zaś, w połączeniu z zasadami punktacji dorobku naukowego, zgodnie z którymi dwunastostronicowy artykuł w wysoko punktowanym czasopiśmie równoważny jest kilkusetstronicowej monografii, stanowiącej zawsze efekt kilkuletniej pracy, prowadzi do dewaluacji znaczenia monografii naukowej jako takiej. W przypadku szeroko rozumianej humanistyki właściwie oznacza to zaprzeczenie sensu jej istnienia.


W naszej pracy podstawowym punktem odniesienia są właśnie monografie. Artykuły w czasopismach naukowych – w naszym przypadku – prezentują albo wyniki badań cząstkowych, stanowiących pewien krok w procesie badawczym zwieńczonym później monografią, albo badań pobocznych, wykraczających poza podstawowe zainteresowania autora. Znaczenie artykułu naukowego w naszych
dziedzinach jest więc zdecydowanie niższe, niż znaczenie monografii. Ze zdumieniem stwierdzamy, że fakt ten nie jest oczywisty dla Ministerstwa.


Poza samymi zasadami parametryzacji za bulwersujący uważamy także jej przebieg. Pracując nad wykonaniem zadań sprawozdawczych narzuconych przez resort, jednostki naukowe co rusz zaskakiwane były zmianami w ankiecie, pojawiającymi się w czasie, gdy praca nad wprowadzaniem danych była zaawansowana. Uważamy, że kilkukrotna zmiana kształtu ankiety już po jej, spóźnionym zresztą, otwarciu świadczy o braku szacunku dla pracowników uczelni zaangażowanych w złożenie sprawozdania. Przecież prace nad niezbędnymi dla sprawozdawczości danymi są z konieczności żmudne i długotrwałe, a do tego w olbrzymiej większości przypadków obciążają nie personel administracyjny, lecz pracowników nauki.

W opinii naszego środowiska ostatnie lata to proces stale postępującej, niespotykanej dotąd, totalnej biurokratyzacji życia akademickiego w Polsce. Nie sprzeciwiamy się samej zasadzie rzetelnej sprawozdawczości. Uważamy jednak, że gdy nie są z nią powiązane równie rzetelne kryteria oceny dorobku naukowego, to działania MNiSW, zamiast poprawiać jakość polskiej humanistyki, degenerują ją. Z jednej bowiem strony na ludzi nauki nakłada się coraz więcej obowiązków biurokratycznych, z drugiej zaś „ideałem” naukowca staje się ten, kto porzuca rzeczywistą działalność naukową na rzecz spełnienia arbitralnie określanych przez Pani resort kryteriów.

Opisane wyżej okoliczności sprawiają, że czujemy się zmuszeni zaapelować o zaprzestanie trwającej od dłuższego czasu deprecjacji nauk humanistyczno-społecznych i o uwzględnianie opinii środowiska naukowego poszczególnych dziedzin przy podejmowaniu kolejnych działań reformujących system nauki i szkolnictwa wyższego.

Z wyrazami szacunku – (sygnatariusze listu w kolejności alfabetycznej)

Sukces życiowy i kariera w kształceniu akademickim oraz w wychowaniu młodych pokoleń

Wkrótce ukaże się w Oficynie Wydawniczej Impuls w Krakowie książka prof. UAM w Poznaniu Agnieszki Cybal-Michalskiej pt. MŁODZIEŻ AKADEMICKA A KARIERA ZAWODOWA. Jej rozprawa idealnie trafia w oczekiwania współczesnych władz resortu nauki i szkolnictwa wyższego, studentów, nauczycieli akademickich, jak i środowiska pracodawców, gdyż wdrażane od kilku lat zmiany w procesie kształcenia młodzieży zostały wyraźnie ukierunkowane na procesy rynkowe.

Podporządkowywanie oczekiwaniom pracodawców struktury, czasu trwania i standardów kształcenia akademickiej młodzieży stawia w zupełnie nowym świetle kategorię kariery zawodowej, która w okresie totalitarnym była zarezerwowana dla nielicznych, funkcjonariuszy reżimu, a w ponowoczesnym i otwartym społeczeństwie staje się jego codziennością. Autorka trafnie sięga po współczesną wiedzę na ten temat ,w świetle której: Rozwój kariery oraz programy zarządzania karierą, będące kluczowymi zagadnieniami zarówno z perspektywy jednostek, jak i organizacji, skoncentrowane są na wielu aspektach: „od karier indywidualnych oraz relacji między pracą, a rodziną; do polityki i dylematów strategicznych, takich jak starzenie się siły roboczej, stosowanie nowej technologii, czy wydajność organizacji”. Pojęcie kariery przekształca się z wertykalnego na horyzontalne, obejmując swoim społecznym potencjałem i zobowiązaniem zarazem całą populację osób dorosłych wchodzących na rynek pracy. Jak pisze autorka: „Ruchoma perspektywa” młodzieży akademickiej w karierze oznacza rozwój jej kariery na drodze osobistego zaangażowania”. Odsłona różnych znaczeń tego fenomenu wprowadza czytelnika w świat wiedzy o istocie kariery w poszczególnych dyscyplinach naukowych.

Niniejsza rozprawa jest interdyscyplinarnym i erudycyjnie przygotowanym projektem badawczym, którego wyniki w warstwie teoretycznej i diagnostycznej stają się niezwykle ważne i cenne dla nauk o wychowaniu, w tym szczególnie dla andragogiki i pedagogiki szkoły wyższej. Bogactwo wykorzystanych źródeł wiedzy z nauk społecznych sprawia, że rozprawa ma w części teoretycznej charakter znaczący charakter badan metateoretycznych, syntetyzujących dotychczasową wiedzę. W żadnej z dotychczasowych rozpraw na ten temat nie znajdziemy tak bogatych zasobów analityczno-syntetycznych wiedzy o interesującej badaczkę kategorii pojęciowej, jaką stała się dla niej kariera. Agnieszka Cybal-Michalska dokonała bardzo rzetelnej i interdyscyplinarnie zorientowanej kwerendy literatury, co istotnie wzbogaca nasza wiedzę o powyższym fenomenie. Ten typ poszukiwań i studiów metateoretycznych miał już miejsce w latach 70. XX w., ale dopiero teraz nabiera szczególnego znaczenia w zderzeniu z procesami społecznymi i ekonomicznymi neoliberalnych społeczeństw.

Szczególną wartość poznawczą mają wyniki przeprowadzonych przez A. Cybal-Michalską badań wśród młodzieży akademickiej, gdyż dowodzą one nie tylko znakomitego warsztatu metodologicznego, ale i sztuki prezentowania danych w sposób klarowny, wzbogacony także o schematy. Niezwykle trafnie odnosi je także do badan innych autorów, dzięki czemu zyskujemy dodatkową perspektywę porównawczą wiedzy o naszej młodzieży. Swobodnie przemieszcza się między wiedzą filozoficzną, socjologiczna a psychologiczną i pedagogiczną, nadając swoim analizom i interpretacjom nowy styl ich uprzystępnienia innym. Redukuje prezentacje danych empirycznych do tych najbardziej kluczowych, aczkolwiek przy tak bogatych zasobach można byłoby tę rozprawę poszerzyć o jeszcze dobre sto stron, gdyby chcieć jedynie udokumentować pozyskanie danych. Nie ma jednak takiej potrzeby, gdyż nadmiar informacji zaciemniłby istotę problemu, który postanowiła rozwiązać.

Co ciekawe, przytoczone wybory młodzieży świadczą o tym, ze nie jest tak źle z przyszłymi elitami naszego kraju, jak usiłuje się tragizować na ten temat w mediach. Jak stwierdziła: Osiowym składnikiem mentalności badanej grupy młodzieży akademickiej, którym kieruje się ona przy przetwarzaniu danych o złożoności życia społecznego i swoich relacjach ze światem „karier bez granic” jest jednak nieco bardziej orientacja kolektywistyczna aniżeli orientacja indywidualistyczna. Wyniki diagnoz w zakresie preferowanej hierarchii wartości potwierdzają bardzo tradycyjny, a jakże typowo wciąż jeszcze polski model pragnień, dążeń do funkcjonowania w rodzinie, z troską o zdrowie, ale i pożądaniem wartości instrumentalnych. Innowacyjna natura młodzieży akademickiej, jej wysoki poziom ciekawości poznawczej, poczucie sprawstwa oraz orientacja temporalna na przyszłość, wytwarzają istotne uwarunkowania dla odczuwania zadowolenia z różnych sfer aktywności życiowych i optymistycznego nastawienia wobec przyszłości.

Czyż można zatem podtrzymywać niepokój demagogów, polityków, którzy za wszelką cenę dążą do pomniejszania narodowej kultury, tradycji i świata wartości młodego pokolenia? Władze Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu powinny być dumne z tego, że przy okazji tych badań odczytany został efekt jakości kształcenia, skoro – jak pisze A. Cybal-Michalska: Największą świadomość poszerzania zasobów swojej wiedzy dla podejmowania decyzji w karierze w kontekście podjęcia dobrej pracy w zawodzie posiadają badane studentki (78,9%) (P; χ2=11,076; df=1; p=0,001) oraz młodzież akademicka reprezentująca kierunek: Pedagogika(95,0%) (P; χ2=69,643; df=4; p<=0,0001). Rozprawa jest niezwykle bogata, wartościowa poznawczo, bowiem jej Autorka nie szukała ucieczki od analizy bogactwa danych, ale znakomicie wykorzystała metody analiz statystycznych, by wydobyć jak najwięcej wiedzy o młodzieży akademickiej i jej świadomości oraz aspiracji (pro-) zawodowych. Zapowiadam tę książkę, gdyż właśnie otrzymałem zaproszenie, które jest kierowane do wszystkich zainteresowanych nim osób, na wykład otwarty ks. prof. Ramiro Pellitero, adresowany jest do wszystkich osób zainteresowanych problematyką wychowania z perspektywy wiary.


Stowarzyszenie Rodziców 3M oraz Szkoła „STRUMIENIE” zapraszają na wykład Ks. prof. Ramiro Pellitero, „Którędy do sukcesu?”, który odbędzie się w poniedziałek 22 kwietnia 2013 o godz. 18.30 w Szkole „STRUMIENIE” Stowarzyszenia Wspierania Edukacji i Rodziny STERNIK, przy ul. 3 Maja 129 w Józefowie. Treścią wykładu będzie pojęcie „życiowego sukcesu” i tego, jak pojmujemy go w odniesieniu do naszych dzieci. Każdy rodzic stawia sobie niejeden raz to istotne pytanie, a do głębszych przemyśleń na ten temat skłania nas również presja i napór ze strony środowiska oraz kultury, w której żyjemy. Konsumpcjonizm, bezwzględna rywalizacja, podziały w rodzinie i w środowisku zawodowym, pogłębiający się kryzys finansowy – to wszystko ma wpływ na życie naszych rodzin. Czym więc tak naprawdę jest życiowy sukces naszych dzieci?

Ks.prof. Romano Pellitero jest wykładowcą na Uniwersytecie Nawarry, duszpasterzem akademickim, specjalistą z zakresu teologii duszpasterskiej, ewangelizacji i przekazu wiary. Współpracuje ze szkołą dla dziewcząt Senara w Madrycie. Ksiądz Ramiro Pellitero prowadzi blog Iglesia y la Nueva Evangelización , na którym komentuje nauczanie papieskie w kontekście współczesnej kultury.

Pedagodzy społeczni ślą protest do Premiera Donalda Tuska

Mój tygodniowy pobyt w Niemczech sprawił, że przez ten czas musiałem zdystansować się do spraw oświatowych czy akademickich w naszym kraju. Dopiero po powrocie odnalazłem w skrzynce pismo, jakie skierował Przewodniczący Zespołu Pedagogiki Społecznej i Andragogiki przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN do Premiera III RP Donalda Tuska. Pismo ma charakter publicznego protestu wobec powszechnego oburzenia na politykę rządu w sprawie przedszkoli. Profesor Tadeusz Pilch uważa, że naszą obywatelską powinnością jest potępienie rządowej praktyki w tej mierze. Inicjator tej formy protestu zwraca się do osób pragnących wziąć w nim udział o deklarację w tej sprawie. Jak pisze: Gdyby to nie było „antyrządowe” wystąpienie - wówczas proponowałbym, aby tylko Ci którzy nie chcą podpisać napisali swoje zdanie. W tej sytuacji - jak stwierdza pedagog - każdy powinien sam określić, czy chce "wojny" z rządem czy nie?

Profesor Tadeusz Pilch czeka na Państwa deklaracje (A.Ostaszewska@uw.edu.pl), a następnie wyśle list z nazwiskami „ochotników”.

Ja podpisuję się pod tym listem, chociaż nie przypisywałbym mu wojennego charakteru, gdyż sprawa jest poważna, publiczna, dotykająca wielu obywateli i ich dzieci w kraju, w którym chaos w zarządzaniu oświatą i coraz większy niepokój w środowisku akademickim stają się już coraz bardziej nieznośne. Oto treść tego PROTESTU:



Kwiecień 2013 r.

Pan Premier Rządu RP - Donald Tusk

List otwarty


Środowisko polskiej pedagogiki społecznej, reprezentowane przez Zespół Pedagogiki Społecznej działający przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN – z całkowitym brakiem zrozumienia i dezaprobatą przyjęło decyzję rządu o wycofaniu finansowego wsparcia przedszkoli!

Panie Premierze - Polska od niemal 30 lat należy do krajów o najniższym wskaźniku opieki przedszkolnej w Europie. Lata 90-te to dekada likwidacji nie tylko małych szkół na wsi, lecz także różnorodnych form wychowania pozaszkolnego oraz przedszkoli. Zlikwidowano wówczas większość pedagogicznych instytucji wspierających rozwój dzieci i młodzieży i sprawujących funkcje opiekuńcze wobec dzieci, ponad 5 tysięcy małych szkół, głównie na wsi. I ta likwidacja trwa dalej. Zlikwidowano też ok. 5 tysięcy przedszkoli, które dzisiaj w wyniku społecznego niezadowolenia i nacisku rodziców z mozołem są odbudowywane.

Polska to jedyny chyba na świecie kraj, który w warunkach pokojowych, przy braku znamion kryzysu dokonał takiej destrukcji w systemie podstawowego wychowania. Obecną decyzją Pański rząd w pisuje się w niechlubną tradycję regresu systemu wychowawczo-opiekuńczego zapoczątkowaną przez wszystkie niemal rządy odrodzonej Polski od lewicy do prawicy.

Pragniemy z naciskiem przypomnieć rządowi, że „Uniwersytet” zaczyna się w przedszkolu. Że jest to najważniejszy mechanizm wyrównywania szans edukacyjnych i usuwania barier które w naszym kraju ciągle istnieją i narastają. Że, wreszcie inwestowanie w wychowanie i nauczanie dzieci jest najbardziej opłacalną inwestycją w strategię rozwoju narodu i państwa.

Panie Premierze! Nasze oburzenie wywołuje przywoływanie kryzysu jako przyczyny tego szczególnego oszczędzania na dzieciach w sytuacji gdy wysocy funkcjonariusze państwowi głośno dywagują o organizacji w Polsce zimowej olimpiady. W sytuacji, gdy ostatnie igrzyska, tzw. Euro 2012 pochłonęły kilka miliardów złotych, a utrzymanie wybudowanych stadionów na te igrzyska pochłania rocznie kilkadziesiąt milionów zł. Oburza nas także okoliczność, że Polska należy do krajów o najwyższych wskaźnikach rozwarstwienia płacowego a za roczną premie wypłacaną jednemu szefowi państwowej korporacji można zafundować roczne obiady w szkole 15 tysiącom dzieci. Te dane są dostępne w naszej codziennej prasie. Skrajnie neoliberalny sposób zarządzania, nie tak jeszcze bogatym krajem jak Polska stwarza złe perspektywy dla strategii społecznego rozwoju naszego kraju.

Panie Premierze – rozumiemy tysiące ograniczeń jakie rzeczywistość narzuca racjonalnej gospodarce. Ale nie rozumiemy takiej strategii zarządzania krajem, która gwałci elementarne zasady rozwoju i sprawiedliwości społecznej.

Zespół Pedagogiki Społecznej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN
Przewodniczący - Prof. dr hab. Tadeusz Pilch

Lekcja o karze śmierci w szkole zawodowej

(fot. Max-Weber-Schule we Freiburgu)

Zanim wyjechaliśmy z Freiburga do Lörrach - na kolejną debatę naukową o sytuacji młodzieży w Europie - poprosiłem fryburskich przyjaciół o umożliwienie chociaż rzucenia okiem na tutejszą szkołę zawodową. Ostatni raz zwiedzałem taką w Zachodnim Berlinie przed 20 laty.

To, co zobaczyłem wczoraj we Freiburgu, uświadomiło mi, jak bardzo zostało udoskonalone kształcenie zawodowe w tym kraju. Miałem szczęście, że jeden z wykładowców Wyższej Szkoły Ewangelickiej we Freiburgu - Sven jest dyrektorem jednej z największych placówek edukacyjnych w Badenii Wirtembergii. W Max-Weber-Schule uczy się prawie 1000 osób, którym oferuje się kształcenie w kluczowych dla gospodarki dziedzinach wiedzy i umiejętności.

(fot. Po Max-Weber-Schule oprowadzał nas Sven Howoldt)

Przeszliśmy korytarzami z części do prowadzenia zajęć z przedmiotów ogólnych, teoretycznych, do części praktycznej, warsztatowej, zawodowej. Uczniowie i nauczyciele tej szkoły nie potrzebują praktyk w firmach, przedsiębiorstwach, fabrykach itp. Oni to wszystko mają na miejscu i to z wyposażeniem odpowiadającym najnowocześniejszym maszynom, urządzeniom, warsztatom specjalistycznym, które są znakomicie wyposażone w konieczne do uczenia się w działaniu i przez działanie. Wyposażenie każdej z pracowni kosztowało setki tysięcy EURO. Wystarczyło zajrzeć do warsztatów samochodowych, by przekonać się, że uczniowie dysponują tu najnowszą technologią do obsługi klientów, napraw samochodów, podobnie, jak w przypadku kształcenia do zawodów w budownictwie, obróbce drewna i metalu, energetyce, mechatronice, itd.

(Max-Weber-Schule - kierunki kształcenia i warsztaty)


Ogromny kompleks kilku budynków szkoły zawodowej czyni tę placówkę w pełni niezależną od rynku, od łaski w zakresie jakże koniecznej współpracy do właściwego przygotowania zawodowego, a jednak kształci się tu dla potrzeb rynku, gospodarki, do sfery usług publicznych i prywatnych. Na każdym niemalże kroku widać orientację na uczniów. Na każdym piętrze znajdują się wielkie monitory informujące ich o tym, jaki jest danego dnia plan zajęć, w których pomieszczeniach się one odbywają, czy nie nastąpiła zmiana w planie ze względu na nieobecność nauczyciela itp.
(fot. Alternatywna energia cieplna dla szkoły)

Pozazdrościć też można pracy w takiej szkole nauczycielom i to nie tylko ze względu na wysokie płace, ale warunki pracy. Pokój nauczycielski jest tu wielkości ok. 80m2. Wygodne stoliki, szafki na własne materiały, kserokopiarka z możliwością dowolnego kopiowania materiałów do zajęć, zaplecze socjalne – automaty do kawy, lodówka, aneks kuchenny.

(fot. Pokój nauczycielski w Max-Weber-Schule)

Szkoła jest całkowicie finansowana ze środków publicznych, a przy tym została wyposażona w solary do ogrzewania wody oraz własną elektrownię. W końcu uczniowie musza się nauczyć także instalacji, jak i serwisu tego typu urządzeń. Przestronne korytarze, wydzielone miejsca do międzylekcyjnego odpoczynku oraz serdeczny, ale i stanowczy stosunek nauczycieli do uczniów w określaniu granic ich autonomii i egzekwowaniu wymagań edukacyjnych. Zobaczyliśmy fragment lekcji Svena z pedagogiki religii. Najpierw krótko przedstawił naszą akademicką delegację (ks. prof. ChAT Bogusław Milerski, dr Joanna Koleff-Pracka i ja), a następnie wręczył każdemu z uczniów komplet skopiowanych artykułów prasowych i naukowych, które dotyczyły pozbawiania człowieka życia. W klasie byli uczniowie w wieku 16-17 lat, którzy dobrowolnie wybrali ten przedmiot. W Niemczech można zdawać pedagogikę religii także na maturze.

(fot. Informacja o maturze)

Połączone kopie artykułów poprzedza anonimowa ankieta, która dotyczy postaw młodzieży wobec kary śmierci. Zadaniem uczniów jest po zapoznaniu się z treścią publikacji i grupowej dyskusji, udzielenie pisemnej odpowiedzi na pytania, które zawiera załączona ankieta. Nie jest to potrzebne nauczycielowi, ale uczniom, którzy po indywidualnej lekturze powinni podzielić się na 4 osobowo grupy i miedzy sobą przedyskutować zajęte stanowisko. Ankieta pozwala uporządkować nie tylko własną refleksję na ten temat, ale i odnieść się do poglądów wyrażanych przez stronę przeciwną.
(fot. Lekcja pedagogiki religii)

I. Czy jesteś za karą śmierci (proszę wybierz odpowiedź)?

1. Podaj dwa argumenty, które są najważniejsze dla twojego poglądu na powyższa kwestię:
a) ……………………
b) …………………..

2. Który z przedstawionych przez zwolenników innego stanowiska argumentów mógłbyś uznać za słuszny?

3. W odniesieniu do jakich delikwentów powinno się zastosować karę śmierci?

II. Czy jesteś przeciwko karze śmierci (proszę wybierz odpowiedź)?

1) Podaj dwa argumenty, które są najważniejsze dla twojego poglądu na powyższa kwestię:
a) ……………………
b) …………………..

2) Który z przedstawionych przez zwolenników innego stanowiska argumentów mógłbyś uznać za słuszny?

Jakie teksty zostały załączone przez nauczyciela jako inspiracja do namysłu? „Siostra zakonna i morderca” – to scena z filmu nagrodzonego Oskarem, w którym siostra Helen Prejean (gra w tej roli aktorka Susan Sarandon) rozmawia z osadzonym w celi dla skazanych na śmierć w więzieniu w Louisiana - Matthew Ponceletem (rolę gra Sean Penn). Na karcie widnieje zapis fragmentów scenariusza filmowego, w których siostra Helen odnosi się do kary śmierci w kontekście Biblii i chrześcijan.

(fot. Uczeń uzasadnia swoje stanowisko)

Pytanie do dyskusji w klasie:

Kto z was może wyobrazić sobie przestępcę, który okazał się tak złym człowiekiem, że został słusznie skazany na śmierć? Uzasadnij swoje stanowisko.

Kolejna karta zawiera ciekawy wywiad z dwiema morderczyniami. Kluczowe jest tu pytanie: Jakim trzeba być człowiekiem, żeby inną istotę pozbawić życia?

W materiałach do dyskusji znajdziemy jeszcze:

- wyciąg z historii średniowiecza na temat stosowanej wówczas kary śmierci i kopie ilustracji na ten temat;

- indywidualne zadanie dla uczniów, które polega na tym, by każdy z nich zapoznał się z wskazanym fragmentem Starego Testamentu (Exodus 21,12; Leviticus 20,11; Deuteronomium 21, 18-20) i

- zadanie odpowiedzenia na pytanie: Czym uzasadnia się tu karę śmierci? Uczniowie muszą wpisać do odpowiedniej kolumny w tabeli treść tego fragmentu i współczesne podejście do niego.

Ciekawostka. W dniu wczorajszym odbywał się na terenie szkoły egzamin maturalny. Nie było z tego powodu żadnych wycieczek, nie otoczono wejścia do budynku kordonem policji czy nauczycieli, by nikt nie prześliznął się do środka. Życie szkoły toczyło się normalnym rytmem. Odbywały się lekcje zgodnie z planem zajęć.

Międzykulturowa pedagogika dzieciństwa we Freiburgu

(fot.1 - obraz profesora sztuki Ewangelickiej Szkoły Wyższej we Freiburgu usytuowany w rektoracie.)

To, co wzbudziło moje zainteresowanie w dniu wczorajszym we Freiburgu, to uruchomiony w Ewangelickiej Szkole Wyższej kierunek studiów pedagogicznych pod nazwą: „Pedagogika dzieciństwa”. Także ten kierunek uzyskał pozytywną akredytację państwowej komisji.

W Niemczech studenci płacą w uczelniach prywatnych za studia, podobnie jak w Polsce. W przypadku tego kierunku czesne wynosi 280 EURO semestralnie. Młodzież może jednak aplikować o stypendia socjalne i naukowe. Pedagogika dzieciństwa jest tym kierunkiem studiów, w ramach którego przygotowuje się specjalistów do profesjonalnej pracy z dziećmi w wieku od 0 do 1 roku. Wykształceni po tym kierunku powinni poradzić sobie w podejmowaniu takich działań z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym, które podnosiłyby poziom ich indywidualnego rozwoju i osobowości.



(fot. Powitanie polskich uczonych z ChAT: ks. prof. Bogusława Milerskiego, dr Joanny Koleff-Prackiej i prof. dr hab. Bogusława Śliwerskiego) przez - od prawej strony: JM Rektora Wyższej Szkoły Ewangelickiej we Freiburgu Prof. Dr. Reinera Marquarda - teologa oraz Prof. Dr. Wilhelma Schwendemanna - pedagoga religii, teologa)


Absolwenci muszą umieć współpracować z rodzicami małych dzieci tak od strony socjalnej, jak i budowania współpracy. Znajdują oni najczęściej zatrudnienie w żłobkach, placówkach opiekuńczych dla małych dzieci, instytucjach pomocowych, poradniach itp. Po zdobyciu doświadczenia zawodowego, stają się kierownikami takich instytucji czy nawet ich założycielami.

W każdym z sześciu semestrów zostały położone szczególne akcenty na takie zagadnienia, jak:

I sem. podstawy teoretyczne wiedzy i umiejętności w zakresie nauk o wychowaniu i nauk społecznych;

II sem. Konstruowanie sytuacji, oferty edukacyjnych;

III sem. Radzenie sobie z różnicami i z dziećmi o szczególnych potrzebach rozwojowych;

IV sem. Działania praktyczne i uczenie się z praktyki;

V sem. Wiedza i umiejętności zorientowane na profesjonalizm

VI sem. Integracja wiedzy i umiejętności zdobytych w czasie poprzednich semestrów.


Wczoraj miała też miejsce we freiburskiej szkole wyższej konferencja naukowa z udziałem studentów pedagogiki religii, którą otworzyli obaj rektorzy. Wykład ks. prof. ChAT - Bogusława Milerskiego pt. "Kirchliche Jugendarbeit in einer deutsch-polnischen und europaeischen Perspektive" wzbudził ogromne uznanie wśród słuchaczy, wywołując burzliwą i długą dyskusję. Rektor fryburskiej uczelni odwołał się w słowie wstępnym do wspomnień z własnego dzieciństwa i z okresu studiów, kiedy to nie była możliwa tego typu wymiana, jaka ma miejsce dzisiaj, zachęcał swoich studentów do skorzystania z szansy, jaką stwarza m.in. program europejskiej internacjonalizacji studiów - ERASMUS.


Z polskiej strony specyfikę kształcenia w szkołach wyższych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyjątkową ofertę edukacyjną ChAT, przedstawił prof. ChAT Bogusław Milerski. Po tej części - Prof. Dr. Dirk Oesselmann zaczął od analizy artykułu prezentującego ranking samozadowolenia młodzieży z państw UE pod kątem poziomu zadowolenia z życia. Polska jest na przedostatnim, 28 miejscu, natomiast pod względem postrzegania sytuacji życiowej dzieci i młodzieży w kraju, badacze opracowali ranking, w świetle którego Polska jest na 21 miejscu.

Dirk Oesselmann nawiązał w swoim referacie do przewodniego motywu i tematu debaty - Jakie wyzwania niesie z sobą dla młodej generacji Europa? Pytał o to, jak rzutują na życie ludzi oraz na pedagogikę parafialną w gminach, jak rzutują na nią aktualne wydarzenia w kraju? Fascynujemy się w Europie gospodarczym rozwojem, wieloma spotkaniami, międzyludzkimi, postrzegamy Europę jako ogromną szansę dla ludzi. Kiedy sięgniemy 20-30 lat wcześniej, to wiemy, że historia i sytuacja Polski była zupełnie inna. Kulturowe i społeczne myślenie o budowaniu społeczeństwa obywatelskiego staje się kolejną fazą w rozwoju naszego kraju. Europa jest od lat bez wojen, bez napięć. Od przełomu politycznego zaczął się nowy okres życia Europejczyków.

Studenci pytali: Czym jest Europa dla uczniów? Z drugiej strony profesor pytał studentów i stawiał tezy:

- Czego doświadczaliście w innych krajach Starego Kontynentu?

- Europa jako otwarte życie w dużej przestrzeni;

- Partnerskie podróżowanie, poznawanie kultury innego narodu, jedzenia;

- Poznawanie nowych kultur, o których studenci mieli zupełnie inne opinie, a mianowicie jedności kontynentu;

- Zaskakujące jest, że przekracza się granice innych i nie widać tego przejścia; nowa tablica, inne kolory, ale żadnego stempla w paszporcie; połączenia kolejowe – coraz więcej. Europa musi być konstruowana w naszych sercach i naszej kulturze;

- Polska, to kraj usytuowany pomiędzy wielkimi mocarstwami. Nic dziwnego, ze są w gorszej sytuacji od innych Europejczyków.



(fot. Dyskusje w kuluarach i w salach seminaryjnych)

Jak Polacy postrzegają te przemiany? Dzisiaj to jest już nowa generacja -24 lata po transformacji, nastąpiły zmiany gospodarcze, infrastrukturalne. Większość Polaków pozytywnie postrzega przemiany i wejście do UE, np. mają prawo podejmowania pracy w innych krajach. Nie muszą pracować na czarno. Zmienia się zatem postrzeganie Europy przez Polaków. Monitoruje się zmiany postaw i prowadzone są badania opinii poglądów. Coraz lepsze jest postrzeganie Niemców przez Polaków. Europa - powiadali studenci - to życie bez granic, ale nie można stracić własnej tożsamości.

Nie ma jednolitego postrzegania tego, jaką rolę odegrał w tym procesie Kościół? W Niemczech tylko 15% angażowało się po II wojnie św. w aktywność w Kościele. Z czym dzisiaj identyfikuje się obywatel? Jak dalece internacjonalistyczne kontakty mogą wpływać na obywateli? I odpowiadano: Młodzież włącza się do misji w Tajlandii czy pracuje wolontariacko w Rumunii z dziećmi z domów dziecka. Niektórzy studenci pracują w organizacjach młodzieżowych, gdzie wspomagają wymianę międzynarodową. Każda gmina ma w Europie miasto partnerskie. Powstają grupy wymiany szkolnej. Niektórzy studenci mają doświadczenia z takiej wymiany.



(fot. Obrady - od lewej referujący profesorowie: Dirk Oesselmann, ks. Bogusław Milerski i Wilhelm Schwendemann)


W latach 80 Niemcy pomagali ale i traktowali Polaków patriarchalnie, z pozycji współczucia i pomocy. Po przemianach nastąpiło osłabienie tej współpracy. Niemcy pomagają teraz Nigerii, innym krajom, bo Polska nie jest już dla nich tak atrakcyjna. Znają nas i uważają, że teraz musimy sobie sami pomóc. Odzyskaliśmy wolność. Istotne są wspólnotowe emocje, uczucia. Mamy dzisiaj świadomość przynależenia do wspólnoty europejskiej, także jako chrześcijanie. Mówimy: Europa jest mocna, silna, jesteśmy inaczej formowani pod względem religijnym, a emigracyjne ruchy konfrontują nas z innymi, także religijnymi postawami np. islamskimi. Pytamy, jak postępować z nimi? To stawia nas przed nowymi wyzwaniami.

Mamy w obu krajach wewnętrznie zróżnicowane społeczeństwa. Są szkoły, w których 2/3 uczniów stanowią obcokrajowcy, islamskie dzieci. Po transformacji Polacy zaczęli odkrywać własne tożsamości kulturowe, narodowe, religijne. Spada jednak z roku na rok religijność Polaków. Statystyki państwowe a kościelne są różne. Wielość i różnica nie są niczym negatywnym.
Instytucjonalizacja działań Kościoła rodzi opór, ale tożsamość, identyfikacja z kościołem jest bardzo wysoka.

Sekularyzacja a otwartość w Europie – tak częściowo ma to miejsce. Jak jest z młodzieżą w relacji: religia a Kościół? Czy Kościół odgrywa istotną rolę w życiu młodzieży? Tego typu problemy powracały jak bumerang w tej debacie.

Specyfikę kształcenia w szkołach wyższych z polskiej strony ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyjątkową ofertę edukacyjną ChAT, przedstawił ks. prof. ChAT Bogusław Milerski. Europa potrzebuje otwartości granic we wszystkich obszarach. Jak budować ruch oddolny na rzecz społeczeństw obywatelskich w krajach UE? Przemieszczamy się dzisiaj swobodnie między krajami. Francuz mieszka w Niemczech a Niemiec we Francji. Z drugiej strony mamy w Europie nieprawdopodobnie wysokie bezrobocie wśród młodzieży – np. Hiszpania.



Studenci, podobnie jak ma to miejsce u nas, wyrażali różne postawy wobec problematyki tej debaty. Jedni czytali w czasie referatu najnowszy numer tygodnika (Spiegla), inni nerwowo usiłowali skryć swoje znudzenie. Tylko kilka studentek robiło notatki z wygłaszanego referatu. Przed rozpoczęciem konferencji wszyscy usiedli na końcu. Prowadzący musiał poprosić ich o to, by jednak usiedli bliżej ze względu na wzajemną komunikację. A oni… być może chcieli skupić swoją uwagę na zupełnie innych sprawach. Jeden student włącza się do debaty nieustannie, przerywając wypowiedź profesora i dzieląc się swoją opinią. Gwiazda socjometryczna w pozytywnym znaczeniu (na fotografii).


(fot. Dyskusję w sesji popołudniowej prowadziła - w środku - dr Joanna Koleff-Pracka)

Jedni twierdzili: - W oczekiwaniu międzynarodowej współpracy zawiera się ideologia nieograniczonych możliwości. Specyfika narodowej odpowiedzialności, a nie europejskiej, w sytuacji, gdy postrzegając inne kraje i ich sytuację trudno jest odczuć solidarność z nimi, myślimy w kategoriach patriarchalnych (U nas jest lepiej niż u nich). Czy istnieje jeszcze kategoria „młodzieży”? Jest ona zainteresowana alternatywnymi społecznościami o charakterze globalnym? W Brazylii 7-8 letnie dzieci są zmuszane do pracy w gospodarstwach domowych. Pracują w nich jak niewolnicy. Muszą w nich sprzątać, prać, prasować itd. To wykorzystywanie dzieci jest powrotem do niewolnictwa.