Doktorancki los w uczelnianej grze o sumie zerowej

Obejrzałem wywiad red. Grzegorza Miecugowa z rektorem Uniwersytetu Warszawskiego dr.hab. Marcinem Pałysem, prof. UW, w którym dwukrotnie prowadzący chciał dowiedzieć się, jaki los czeka doktoranta w tak renomowanej w naszym kraju uczelni. To, o czym mówił rektor, było odsłoną żałosnej sytuacji ekonomicznej jednej z najlepszych polskiej uczelni, która u podstaw strategii swojego rozwoju przywołuje wierność podstawowym celom swojej działalności, wskazanym w roku 1816 przez jej założycieli:

Uniwersytet ma nie tylko utrzymywać w narodzie nauki i umiejętności w takim
stopniu, na jakim już w świecie uczonym stanęły, ale nadto doskonalić je,
rozkrzewiać i teorię ich do użytku społeczności zastosowywać.

W swojej Strategii uczelnia zakłada m.in. intensywne zabieganie o zwiększenie liczby
studiujących, w tym w szczególności o zwiększenie udziału kształcących się na
studiach doktoranckich. Tymczasem Jego Magnificencja przyznał, że może zaoferować najzdolniejszym młodym kandydatom na naukowców 1500 zł. Nie stać tej uczelni na opłacenie pobytu doktoranta przez 2 lata w zagranicznym ośrodku naukowym, by powracając w mury swojej Alma Mater mógł wprowadzić inny warsztat, nowe podejście badawcze, własne i dojrzałe pomysły.

Nie bez powodu red. G. Miecugow komentował to mniej więcej w tym sensie: "to najzdolniejsi wyjadą do innego kraju, do innej uczelni, by tam uzyskać gwarancje do realizacji nie tylko własnej pasji poznawczej, ale i by móc założyć i utrzymać rodzinę". Na co stać doktoranta Uniwersytetu Warszawskiego? Na to, by ktoś z jego rodziny lub bliskich sponsorował jego pasje, bo za 15oo zł nie da się w stolicy wynająć mieszkania, a co dopiero mówić o godnym życiu badacza.

Co z tego, że są co kilka miesięcy ogłaszane konkursy na granty badawcze, skoro w naukach matematyczno-przyrodniczych większość zaplanowanych przez wnioskodawcę środków musi zostać wydatkowana na aparaturę, odczynniki, a nie także na płace. Jeszcze gorzej jest w humanistyce, bowiem aparaturą badawczą jest umysł naukowca i dostęp do źródeł wiedzy, a na to niechętnie przyznaje się pieniądze, skoro doktorant czy młody doktor otrzymuje - liche bo liche, ale jednak - jakieś wynagrodzenie. To po co dodawać mu do pensji, skoro on nic nie robi, tylko czyta? Ilu młodych naukowców, doktorantów może uzyskać środki na własne badania, składając aplikację o grant w Narodowym Centrum Nauki, skoro środki są tu także limitowane w ramach poszczególnych konkursów?

Nie jest prawdą, że każdy bardzo dobry wniosek doktoranta zostanie sfinansowany, gdyż w tzw. drugim etapie recenzenckim, w wyniku selekcji bardzo dobrych wniosków, środki na ich realizację otrzymuje 30-40% wnioskodawców tylko dlatego, że istnieje określona przez władze pula środków finansowych do podziału. Nie starczy zatem dla wszystkich. Ma tu miejsce gra o sumie zerowej to znaczy, że zysk jednych wnioskodawców jest wynikiem straty innych, też bardzo dobrych wniosków.

Rektor więcej mówił o tym, na co ów doktorant nie może liczyć, niż co może w uczelni uzyskać. Kiedy sięgnę pamięcią do czasu pierwszej rozmowy z moim profesorem Karolem Kotłowskim, który z wielkim zażenowaniem proponował mi pracę w uniwersytecie, przepraszając, że jednego na prawdę obiecać mi nie może, a mianowicie - godnej płacy. Sądziłem, że jednak w naszym kraju, gdzie władze mają usta pełne deklaracji i zobowiązań o budowaniu społeczeństwa wiedzy i wartości uczenia się przez całe życie, coś się zmieniło na lepsze. Tymczasem – w świetle wypowiedzi rektora UW - okazuje się coś wprost odwrotnego. Nadal obowiązuje zasada, że wypłacane doktorantom stypendium jest zaprzeczeniem misji uniwersytetów, akademii, ale i wkładu polskiego państwa w naukę i kulturę, którego władze ponoć czynią wszystko, by renomowane uczelnie mogły rywalizować z akademickimi potęgami świata. Warto było posłuchać, co na ten temat sądzi prof. UW M. Pałys, w jak fatalnych ograniczeniach administracyjnych i nadregulacjach prawnych funkcjonują polskie uniwersytety.

Zacząłem czytać dalej Strategię UW i się zasmuciłem, bo w niej jest mowa o tym, co uniwersytet powinien, a nie co może. Przykład? Proszę bardzo: Naukowe fundusze uniwersyteckie winny wspierać rozwój młodej kadry naukowej oraz kierunki kluczowe dla zadań Uczelni, niedostatecznie finansowane z innych źródeł. Zdaniem rektora naukowe fundusze uniwersyteckie winny, ale … nie są w stanie.

Pseudoakademickiemu biznesowi ostaje się jeno sznur...

W jednym ze swoich artykułów, minister nauki i szkolnictwa wyższego Barbara Kudrycka skonstatowała, że: (…) polskie szkolnictwo wyższe, rozdrobnione, rozproszone, z przytłaczającą liczbą ponad 400 bardzo dobrych, przeciętnych i, (…) także kiepskich uczelni, wymagało reformy. Reformy, która wyzwoli zmiany, ale też ochroni i rozszerzy wolność akademicką. Dzisiaj już nikt nie chce dociekać powodów tego, że większość państwowych wyższych szkół zawodowych i wyższych szkół prywatnych jest przeciętna, a nawet bardzo zła.

Usiłuje się zatem zmianą regulacji prawa wymusić pewne zmiany, które na części z tych toksycznych jednostek akademickiego pseudo biznesu wymuszą albo wycofanie się z rynku, albo upadek, albo trwanie na poziomie spełniania przez nie jedynie funkcji dydaktycznych z czytelnym kodem ich radykalnej odmienności i słabości na tle akademickiego statusu i funkcji szkół wyższych. Najważniejsze jest to, by w najbliższym czasie doszło do przyspieszonej likwidacji toksycznych placówek, które pod szyldem tzw. "wsp", prowadzą działaność szkodliwą dla przebywającej w nich młodzieży z zamiarem studiowania. We wrześniu 2012 r. w Polsce było na 1 mln 900tys. bezrobotnych 120 tys. absolwentów szkół wyższych. Ilu z nich jest po studiach na kierunku pedagogika?


Oto kolejna z wyższych szkół prywatnych, która kształci na kierunku pedagogika, znajduje się w odwrocie. Jak informują pracownicy administracji, założcyiel tej szkoły oddaje gminie wszystkie wynajmowane dotychczas pomieszczenia, by przenieść się do swojej małej siedziby w innym miejscu miasta. Wprawdzie ta własna siedziba miała służyć zarabianiu przez właściciela tzw. "wsp" kosztem studentów, ale w sytuacji, gdy w wyniku zachłanności, fatalnych decyzji personalnych i programowych okazało się, że to już koniec, zaczęto wyprzedaż szkolnego majątku. Studenci nic o tym nie wiedzą. Kadra akademicka w ogóle się tym nie interesuje, bo przeciez chodzi tu o ssanie do samego końca. Lepiej zatem udawać, że się nie wie. Lepiej też jest nie interesować się tym, żeby założyciel natychmiast nie zwolnił z pracy. Pełnomocnictwa zostały już wydane.

W tym mieście nie jest to jedyna szkółka, którą zarządzający doprowadził do kryzysu. Jedna z konkurentek już nie prowadziła w tym roku naboru na pedagogikę, a druga, wykupiona przez kolejnego biznesmena, przystąpiła do radykalnych cięć w procesie dydaktycznym. Naiwni doktorzy habilitowani i profesorowie dają się zatrudniać od bieżącego roku akademickiego nie przeczuwając, że będą wykorzystani przez właściciela szkoły do załatania "dziury kadrowej" przed przyjazdem komisji akredytacyjnej lub w innych celach.

Tymczasem właściciel jednej z tych szkół poinformował kadrę akademicką, że obniża jej pensje o 30%, natomiast ci profesorowie, którzy prowadzą grupy seminaryjne, liczące mniej niż 11 osób, będą mogli uzyskać tylko 50% wynagrodzenia z tytułu wykonanej pracy. Tak więc, jeśli ktoś musi prowadzić seminarium w wymiarze 30 godzin dydaktycznych, zaliczy mu się jedynie 15 godzin. Nic dziwnego, że niektórzy profesorowie, nota bene uniwersyteccy, bo są w tej szkole na II etacie stwierdzili, że skoro tak, to będą pracować też "na pół gwizdka", czyli 15 godzin, zamiast 30. Co studenci są temu winni? Oczywiste. Mogli nie podejmować tu studiów. To jak akademicki "Amber Gold". Ryzyk-fizyk.

W oddziale zamiejscowym jednej z takich "wsp" profesor prowadzący wykład został poproszony w czasie przerwy o potwierdzenie odbioru listu od rektora (w tle od założyciela). Podpisał, otworzył kopertę, a w niej - zamiast podziękowania, dyplomu, informacji o premii - ... wymówienie z pracy z dniem 1 listopada. Rewelacja. Kultura komunikacji, że ho, ho! Szkoła wyższa pełną "gębą".


W innej szkole prywatnej urzędujący dziekan został poproszony do prorektora (kanclerz i założyciel nie będzie sobie brudził sumienia), by otrzymać wiadomość, że z dniem 1 listopada został odwołany z dotychczasowej funkcji. Dlaczego? Wyjaśnienie było krótkie i jak w pseudobiznesie - lakoniczne: "Pańska działalność nie prowadziła do właściwego rozwoju wydziału". To, że ów dziekan uratował wydział kilka lat temu przed klęską, pozyskiwał dlań środki z MNiSzW na zamawiane kierunki studiów, a więc bezpłatne dla studiujących, to, że błagał przez lata profesorów, by mimo nieotrzymywania na czas wynagrodzeń, dalej prowadzili zajęcia i prace dyplomowe, itd., itd., nie miało żadnego znaczenia. Dziekan już się znudził właścicielowi czy może teraz ktoś inny musi czerpać z korytka?

W innej tzw. "wsp" kanclerz-założyciel zatrudnił profesora z nadzieją, że dzięki niemu uda się ominąć prawo i pozyskać uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora z pedagogiki. Nie przewidział jednak, że procedury recenzenckie są tu bardzo rygorystyczne i że nie wszyscy są przekupni. To, że kupił profesora, wcale nie było gwarancją uzyskania w pakiecie dostępu do przywileju, na który wiele jednostek ciężko pracuje latami i uczciwą pracą. Pseudobiznesmen jednak sądził inaczej. Kiedy okazało się, że owych uprawnień nie otrzyma, zwolnił profesora z pracy.

Przypomniał mi się w tym kontekście mail, jaki otrzymał kilka lat temu jeden z profesorów, który rozpoznał fałszywą grę założyciela i kanclerza takiej "wsp" i sam odszedł z pracy, ujawniając dowody jego nieuczciwości. Nie zamierzał być wobec niego lojalny, by brać udział w fikcji, pozorowaniu akademickości, skoro ten zmienił kurs na fałszowanie danych, manipulowanie nauczycielami akademickimi i wyprowadzanie środków na prywatne cele. Mail, pełen pogardy i pychy, był następującej treści: "Miałeś chamie złoty róg - ostał ci się jeno sznur...". Wówczas nadawca tego listu nie przewidywał jeszcze, że pisze w istocie o sobie i do siebie w czasie przyszłym.

Pedagodzy off line zagrożeni wykluczeniem

Coraz bardziej przyspiesza informatyzacja kraju, w tym także szkolnictwa wyższego i nauki oraz codziennej komunikacji między ludźmi. Jeszcze nie dostrzegamy tego zjawiska, skoro zajęci własnymi obowiązkami naukowo-dydaktycznymi nie jesteśmy zobowiązywani do nieustannego czuwania w sieci. Władze jednostek akademickich podejmują jednak już od jakiegoś czasu decyzje, by wszelkie informacje, polecenia, zarządzenia, komunikaty, sprawozdania itp. były dostępne nauczycielom akademickim jedynie w obiegu elektronicznym, z kilku zresztą powodów:

- po pierwsze, obniża to koszty korespondencji, bowiem nie trzeba wysyłać jej tradycyjną drogą pocztową/kurierską.

- po drugie, znakomicie przyspiesza obieg danych, o ile akademicy są przyzwyczajeni do systematycznego posługiwania się pocztą elektroniczną i monitorowania stron własnej uczelni/wydziału czy innych instytucji.

- po trzecie, mamy do czynienia z oszczędnością czasu, ale i aktywizowaniem współpracowników, gdyż wiele spraw można konsultować bez konieczności organizowania zebrań, spotkań, posiedzeń, narad itp.

- po czwarte, w sytuacjach losowych, można zapewnić udział członków komisji, kapituł czy rad w ich posiedzeniach dzięki połączeniu on-line.

Coraz więcej spraw istotnych dla funkcjonowania nauki rozwiązywanych jest za pośrednictwem elektronicznej komunikacji. Niektórzy naukowcy mają po kilka adresów, by w ten sposób dzielić nadawców elektronicznej korespondencji na członków rodziny, przyjaciół/znajomych i współpracowników. Czy śledzimy jednak komunikaty centralnych organów akademickiej władzy? Kto i jak często zagląda na stronę Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego? Kto śledzi na bieżąco komunikaty Narodowego Centrum Nauki? Kto monitoruje komunikaty na stronie Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów, jeśłi nie zamierza w najbliższym czasie ubiegać się o własny awans? Kto wreszcie interesuje się tym, czy Ośrodek Przetwarzania Informacji zawiera wszystkie dane o naszej pracy naukowo-dydaktycznej i uzyskiwanych w jej toku stopniach czy tytułach naukowych?

Tymczasem na stronie Centralnej Komisji, którą przecież mało kto śledzi na bieżąco, pojawił się KOMUNIKAT W SPRAWIE AKTUALIZACJI DANYCH E-MAILOWYCH W BAZIE ‘NAUKA POLSKA’:

Zgodnie z Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów w sprawie liczby członków Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów oraz warunków i trybu ich wyboru z dnia 14 września 2011 r. (Dz. U. Nr 201, poz. 1185), § 7 ust. 3 pkt 1), Komisja wyborcza przesyła wyborcy drogą elektroniczną zawiadomienie o wyborach wraz z informacją o sposobie i terminie głosowania oraz o warunkach ważności głosu.

W związku z tym konieczne jest zaktualizowanie oraz uzupełnienie adresów poczty elektronicznej wyborców (osób posiadających tytuł profesora) w prowadzonej przez Ośrodek Przetwarzania Informacji bazie „Nauka Polska", na podstawie której Komisja Wyborcza sporządzi listę wyborców.

Aktualizacje i uzupełnienia prosimy przesyłać na adres: aktualizacja@opi.org.pl
Zgodnie z Rozporządzeniem tylko te osoby, których adresy poczty elektronicznej będą aktualne, otrzymają dostęp do systemu informatycznego i będą mogły wziąć udział w wyborach do Centralnej Komisji.

Sekretarz Komisji Wyborczej
Dr Olaf Gajl


Profesorowie tytularni, którzy w poprzednich wyborach do Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów otrzymywali pocztą karty do głosowania, po wypełnieniu ich w domu musieli je odesłać na wskazany adres. W tegorocznych wyborach zostaną z nich wykluczeni, jeśli nie dokonają aktualizacji swoich danych na stronie OPI, w tym jeśli nie podadzą swojego adresu elektronicznego.

Co przewartościowywać w (debacie o) polskiej edukacji?

W wyniku wymiany korespondencji z autorem Raportu pod takim właśnie tytułem, podjąłem ponowną próbę zapoznania się z jego treścią, by mimo wszystko zwrócić uwagę na kwestie, z którymi - chociaż tylko częściowo się zgadzam - przywołać je dla dobra debaty publicznej. Tak się bowiem składa, że mamy ostatnio w kraju "wysyp" inicjatyw społecznego oporu, protestu przeciwko polityce oświatowej MEN i MNiSW. Komitet Nauk Pedagogicznych PAN otrzymał kilka projektów listów, uchwał, petycji, które traktuje poważnie i włącza się do ich analiz, ale nie we wszystkich kwestiach można uzyskać konsensus.

Zderzają się bowiem ze sobą dwie opcje kulturowe: 1) amerykanizacja polskiej edukacji, czyli poddanie jej neopragmatycznym i neoliberalnym rozwiązaniom strukturalnym w systemie centralizmu i odgórnie sterowanej demokracji oraz 2) kontynentalna tradycja kształcenia wychowującego, znacznie głębiej i poważniej traktująca człowieka jako osobę posiadającą naturalne prawa do godnego życia i osobistego rozwoju z poszanowaniem kanonu wartości.

Dopóki na poziomie makro te kwestie nie zostaną jednoznacznie rozstrzygnięte, a wydawałoby się, że w 1991 r. Ustawa o systemie oświaty bardzo klarownie wskazywała na ten drugi kierunek polityki oświatowej, która zdradzana jest przez kolejne ekipy rządzących od 1993 r., to polska edukacja targana będzie od "ściany do ściany" przez zwolenników raz jednej, a raz drugiej opcji. Nikt już nawet nie usiłuje dążyć do "złotego środka", bo przecież każda ze stron skrywa swoje interesy (ideologiczne, ekonomiczne, społeczne).

Kiedy więc Raport OFF zaczyna się od zdania: Szkoła i szkolna edukacja wymagają radykalnego przewartościowania, burzy się we mnie opór przed dalszym jego czytaniem, bowiem trzeba postawić pytanie: Co autorzy tego Raportu mają na myśli? Jakie wartości z zapisanych w Ustawie o systemie oświaty uległy degradacji, dewaluacji, że trzeba je teraz przewartościowywać? Powróćmy do źródeł. Przypominam jakże krótką a dosadną treść preambuły:

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Co chcemy przewartościowywać z tego zapisu? Może to, że żadna z ekip rządzących w resorcie edukacji od 1993 r. nie realizowała tego, by:

1. Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowiła wspólne dobro całego społeczeństwa, tylko czyniła je instrumentalnie podporządkowanym interesom partii rządzącej i jej ideologii;

2) nie zagwarantowano przestrzegania zasad zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także nie liczono się z wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. To, jak dalece naruszane są w Polsce prawa rodziców i prawa dziecka zostało już udokumentowane nie tylko w sprawozdaniach Rzeczników Praw Obywatelskich i Praw Dziecka, ale także w publikacjach wielu badaczy tej sfery publicznej;


3) MEN wraz z nadzorem pedagogicznym nie jest zainteresowany tym, by nauczanie i wychowanie respektowało chrześcijański system wartości - by za podstawę przyjmowano uniwersalne zasady etyki. Nieustannie traktuje się ten obszar jako okazję do prowadzenia walk politycznych między ugrupowaniami, których ofiarami stają się uczniowie i ich rodzice, ale także częściowo i nauczyciele. Kto jest ZA a kto jest PRZECIW uzależnione jest od tego, która z opcji ideologicznych przeważa w strukturach władzy oświatowej;

4) Kształcenie i wychowanie nie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata, skoro uczniowie zostali wykluczeni strukturalnie w wyniku nowelizacji prawa oświatowego z procesu uspołecznienia szkół publicznych. Podtrzymuje się w szkołach pseudo samorządność nauczycielską, rodzicielską i uczniowską, by sterować procesem kształcenia zgodnie z wytycznymi MEN, a nie kulturą pedagogiczną nauczycieli i prawami rodziców do partycypowania w tym procesie. Patriotyzm został w wyniku walk politycznych ośmieszony i zdegradowany do jakiegoś ciemnogrodu, a upominanie się o dziedzictwo narodowe kwestionowane jest przez MEN i MNiSW koniecznością włączania się w rywalizację globalną i podporządkowywanie edukacji zasadom wolnego rynku.


5) Szkoła nie zapewnia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, nie przygotowuje go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności, czego najlepszym dowodem są kolejne doniesienia z badań na temat m.in. skandalicznych zaniedbań przez MEN i władze samorządowe w procesie obniżania wieku obowiązku szkolnego, korupcji i nepotyzmu w rozstrzyganiu konkursów na modernizację informatyczną w szkolnictwie publicznym, e-podręczników, stanowisk kierowniczych w placówkach doskonalenia nauczycieli itd., itd. Nie ma w publicznym szkolnictwie ani demokracji, ani tolerancji, ani sprawiedliwości, ani tym bardziej wolności.

Co zatem chcą inicjatorzy tak tego Raportu, jak i kolejnych kongresów przewartościowywać? Kto jeszcze musi dorobić się na polskiej edukacji pod pozorem troski o nią?

Otóż autor Raportu dostrzega, że to nie szkoły i nie szkolna edukacja wymagają radykalnego przewartościowania, ale ich otoczenie, polityka oświatowa wymagają powrotu do konstytucyjnych i ustawowych zapisów, do odrodzenia norm przyzwoitości w pełnieniu służby publicznej, a nie jej prywatyzowaniu pod zapotrzebowania określonych sił politycznych czy osobistych aspiracji (głównie rynkowych) urzędników. Wady szkół są pochodną odgórnego sterowania nimi przez nieustannie zmienianie prawa i manipulacje finansowe niekompetentnych albo podporządkowanych interesom partii, ze strony władz MEN. Obciążanie szkół, a tym samym nauczycieli i dyrektorów placówek jest nierzetelne, bo włącza przemoc strukturalną i symboliczną, która warunkuje dostosowywanie się instytucji i ich pracowników do kryteriów nadzoru.

Jak stwierdza się w tym Raporcie: (...) wady szkoły wynikają wprost z jej najbardziej podstawowych założeń i są tak poważne, że pozwalają stwierdzić, że współczesna szkoła bardziej szkodzi niż pomaga, że zatem być może byłoby po prostu lepiej nie posyłać do niej dzieci – a żadne reformy dokonywane w ramach istniejących dziś paradygmatów nie będą w stanie w żaden istotny sposób zmienić sytuacji, wpływając na przykład na jakość polskiej nauki, innowacyjność gospodarki, czy którykolwiek z celów formułowanych dotąd w edukacyjnej debacie.


W Raporcie stwierdza się: Obowiązek szkolny trwa w Polsce 12 lat. Na 12 lat oddajemy nasze dzieci we władanie sterowanego przez państwo, wielkiego mechanizmu, który w coraz powszechniejszej opinii nie tylko działa źle, ale przede wszystkim dewastuje umysły i nierzadko również wypacza kręgosłupy moralne, ucząc oportunizmu i szeregu innych reakcji przystosowawczych, kształtowanych przez system niechcianych, obowiązkowych norm. Wiemy, że taki proces, którego efekty nigdy nie zostały empirycznie udowodnione, nie jest powszechnie możliwy, gdyż na szczęście większość dzieci uczęszczających do szkół posiada przyzwoite środowisko rodzinne, które staje się naturalnym korektorem i terapeutą błędów i wypaczeń szkoły publicznej.

Dalej czytamy w Raporcie, że: (...) dzisiejsza edukacja nie tylko nudzi jak robiła to w dziewiętnastym wieku, ale też bez walki przegrywa konkurencję o uwagę ucznia z przemysłem mediów i masowej rozrywki, których wcześniej nie było. Dzieci żyją tym, co im oferuje telewizja, kina, Internet, gry komputerowe i inne zjawiska z kategorii kultury masowej. Szkoła bardziej niż kiedykolwiek w przeszłości traci związek z tym wszystkim, co dzieci postrzegają jako ich własny świat. Ten fakt i jego skutki są niemal całkowicie ignorowane w analizach przedmiotu, to warto jednak wziąć pod uwagę sutrój szkolny, który ma dwudziestowieczny charakter. Nadal bowiem dzieci i młodzież muszą uczęszczać do szkół w systemie klasowo-lekcyjnym, a więc off-line, najbardziej statycznym i nieprzystającym do nowych mediów i źródeł wiedzy (w tym tej w systemie on line). Nie zmienią tego nauczyciele, bo najpierw musi zmienić się prawo, nadejść do nich z góry, a tam o niej ani widu ani słychu.

Trafnie zatem przestrzega się w tym Raporcie: Edukacja jest częścią kultury i tak przede wszystkim, w humanistycznych kategoriach, powinna być traktowana. I jest to drugie z brakujących spojrzeń w edukacyjnej debacie, w której dominuje myślenie praktyczne. Jeśli bowiem przyzwyczaimy się myśleć o edukacji wyłącznie jako o infrastrukturze dla biznesu i skoncentrujemy się na jej utylitarnych funkcjach, to – gdyby tylko takie myślenie mogło przynieść rezultaty – w końcu doczekamy czasów, w których ostatnia generacja świetnie wykształconych i bardzo twórczych absolwentów szkół przyszłości, przy pomocy czegoś jeszcze bardziej rewolucyjnego niż wspomniany Facebook, wreszcie zniszczy naszą kulturę do szczętu, a edukację wraz z nią.


W Raporcie mowa jest o matematyce, co wynika z osobistych kompetencji i zainteresowan jego autora, ale można je potraktowac jako dobrą egzemplifikację patologii, z jakimi mamy do cvzynienia w polskiej oświacie. Można zgodzić się z jedną z wielu konkluzji: Reforma szkolnictwa napotka na (...) opór – będzie (on- BŚ) zdecydowanie silniejszy, bo naruszy jeszcze żywotniejsze interesy o wiele większych grup i będzie miał nieporównanie większą bazę społeczną, bo branżowy opór kadry resortu znajdzie poparcie opinii publicznej, w której powszechnie podziela się stereotypy, stanowiące ideowy fundament tradycyjnego ustroju szkoły.

Co proponuje się w tym Raporcie w zamian, by doszło do koniecznej reformy polskiej edukacji? Rozwiązania są wycinkowe, chociaż niewątpliwie naruszające dominujace praktyki, a mianowicie:

Na użytek strategicznej debaty o edukacji warto mimo to podkreślić znaczenie kierunków, które wynikają z dotychczasowych rozważań:

- szkoła musi umieć działać bez szkolnego przymusu – to raczej swoboda wyboru powinna się tu stać zasadą;

- absolutnie podstawowe znaczenie ma jakość szkolnej oferty programowej, jej szeroki (a nie elementarny) zakres, formacyjny charakter rozumiany w kategoriach intelektualnego i duchowego rozwoju człowieka: kształcenie ogólne nie może polegać na próbach powierzchownego uczenia wszystkiego „po łebkach” – celem powinno być wychowanie człowieka zakorzenionego w intelektualnej i duchowej tradycji ludzkości;

- warsztatowa jakość oferty programowej powinna być skrojona na miarę tego, co szkolnej młodzieży oferują współczesne media;

- intensywna promocja poznania jako wartości powinna dotyczyć całej kultury i odbywać się również poza szkołą;

- należy odchodzić od wszelkich form państwowej, scentralizowanej certyfikacji standardów wykształcenia i przymusu ocen na wszystkich poziomach edukacji.

Mowa jest tu o pięciu możliwych wariantach zmian edukacyjnych lub ich braku:

Wariant 1. – utrzymanie status quo

Szkoły w tym wariancie utrzymają swój dotychczasowy charakter. Będą stanowiły główną i praktycznie bezalternatywną siłę w edukacji. Nadal będą tworzyły system silnie scentralizowany (aczkolwiek z rosnącymi tendencjami odśrodkowymi). Dominującą formą pozostaną tradycyjne klasy i tradycyjne lekcje prowadzone przez nauczyciela – rzemieślnika. Rolą takich szkół jest i pozostanie masowe certyfikowanie uczniów i absolwentów: szkolny dyplom ma pozostać paszportem do dalszych szczebli wykształcenia lub do konkretnych karier zawodowych. Jakość szkół jest i nadal będzie utożsamiana z jakością tych dyplomów i szkolnego programu nauczania.


Wariant 2. – urynkowienie

Siłą napędową w tym scenariuszu będzie z jednej strony krytyka dotychczasowych standardów edukacyjnych jako nieadekwatnych, a z drugiej niedostatki finansowe i kadrowe tradycyjnego szkolnictwa. Odpowiedzią ze strony władz mogą być rozwiązania deregulacyjne – w szkolnictwie pojawi się gama nowych podmiotów niepublicznych, w tym komercyjnych, pojawi się wiele modeli finansowania z systemem voucherów włącznie lub poważnym udziałem dodatkowych zajęć finansowanych samodzielnie przez rodziców (...). Odkryta dla biznesu zostanie rynkowa wartość edukacji.

Wariant 3. – nowa szkoła: centrum lokalnej społeczności

To jeden z dwóch wariantów zakładających wzrost znaczenia szkół, zwiększenie ich finansowania i troskę o jakość ze strony w zasadzie wszystkich zainteresowanych podmiotów, do których – poza władzami państwowymi i przede wszystkim lokalnymi – należą także przedsiębiorstwa, wspólnoty religijne, organizacje pozarządowe, instytucje wyższego szkolnictwa itd.

Wariant 4. – nowa szkoła: wyspecjalizowane centrum wiedzy

Szkoła w tym scenariuszu zostaje odbudowana dla realizacji celu kompetencyjnego – jasno wyartykułowanego i powszechnie uznanego za cenny. Podobnie jak w wariancie poprzednim, rola, prestiż i poziom finansowania szkół dramatycznie wzrastają. Szkoła ma akademickie ambicje intelektualne i artystyczne, ale stawia również na „miękkie kompetencje” cenione w nowoczesnej gospodarce.


Wariant 5. – demontaż: sieć i społeczeństwo sieci

Oryginalnie do tej grupy możliwych scenariuszy zaliczono również rozkład biurokratycznej szkoły wymuszony exodusem nauczycieli (...). W ramach możliwego demontażu państwowego sektora instytucjonalnej oświaty publicznej raporty OECD wymieniają scenariusze „wizjonersko” kreujące przyszły obraz „społeczeństwa sieci” – z tym jednak, że wizja spełnia się tu sama z siebie jako rezultat powodowanych technologią zmian cywilizacyjnych i ma zdecydowanie więcej wad, niż są ich skłonni widzieć „wizjonerzy”.

Wskazuje się dwie główne siły wymuszające zmiany w tym kierunku. Pierwszą z nich jest kryzys szkoły tradycyjnej, który skłania do coraz powszechniejszego spontanicznego porzucania jej struktur przez uczniów, rodziców, nauczycieli, ale również pracodawców i uniwersytety, które przestaną cenić dyplomy formalnego wykształcenia. Zainteresowanie tradycyjnym szkolnictwem stracą również instytucje samorządowe, wspólnoty religijne i organizacje – one także będą wspierać demontaż systemu. Alternatywą stanie się „home schooling”, systemy edukacji nieformalnej, e-learning.

Drugą siłą napędową ma się stać oczywiście rozwój technologii internetowej, gwałtowny rozwój software’u wspomagającego sieciową edukację i edutainment oraz nowe media. Również ten wariant rozwoju sytuacji zakłada odkrycie rynkowej wartości edukacji. Scenariusz jest w gruncie rzeczy podobny do modelu rynkowego – kładzie większy nacisk na rolę nowoczesnych technologii, jest również mniej konkurencyjny, a bardziej „sieciowo-kooperatywistyczny” z ducha, co zresztą stanowi o jego atrakcyjności dla tych z reformatorów, którzy poszukują rozwiązań „prawdziwie alternatywnych”.


Reasumując, istotą powyższego Raportu jest wywołanie potrzeby stworzenia Paktu
dla szkoły, na którego zaistnienie musi być zgoda powszechna sił odpowiedzialnych za edukację i przyszłość naszego społeczenstwa. Powinien zostać zawarty poza szkołą, bo to po prostu wydaje się tworzyć najefektywniejsze i najbardziej realne instrumenty rzeczywistych, a nie tylko dekretowanych zmian. Pakt powinien opierać się na ustalonym w społecznej debacie zespole podstawowych paradygmatów powszechnego (choć niekoniecznie obowiązkowego) kształcenia ogólnego. Za taką strategiczną wizją opowiadają się w zasadzie wszyscy uczestnicy debaty (z wyjątkiem MEN).

Autor proponuje 12 fundamentalnych - jak stwierdza - przesłanek, a skoro tak, to właściwie niedyskutowalnych. Obawiam się, że będzie trudno uzyskać dla nich poparcie w sytuacji takiego ich statusu. Jak coś jest fundamentalne, to właściwie niepodważalne, nieelastyczne, zamknięte na zmianę, a prtzecież nie o to chyba chodziło jego twórcy. Jakie są te zasady?

1. Edukacja szkolna ma służyć rozwojowi uczących się.

2. Edukacja szkolna powinna respektować podmiotowość uczącego się.

3. Edukacja szkolna powinna przebiegać w warunkach podmiotowo zorientowanych relacji nauczyciel – uczący się – rodzice / opiekunowie oraz partnerskich relacji w obrębie wspólnoty uczniowskiej.

4. Edukacja szkolna ma służyć rozbudzaniu, podtrzymywaniu i rozwijaniu naturalnych potrzeb poznawczych uczącego się.

5. Edukacja szkolna ma na celu wspieranie uczącego się w coraz lepszym rozumieniu siebie, świata i miejsca człowieka w świecie.

6. Edukacja szkolna powinna mieć wymiar antropocentryczny, to znaczy ujmować zagadnienia przedmiotowe z perspektywy spraw ludzkich.

7. Edukacja szkolna powinna służyć rozwojowi kompetencji językowej uczącego się.

8. Edukacja szkolna powinna respektować zasady: stopniowania trudności, procesualności i ciągłości uczenia się.

9. Edukacja szkolna powinna służyć rozwijaniu samodzielności i kreatywności uczącego się, a także inspirować go do samokształcenia, otwartości na świat i krytycznego myślenia.

10. Edukacja szkolna powinna mieć na względzie funkcjonalność, czyli zachowywać dostrzegalny i zrozumiały dla uczącego się związek z otaczającą rzeczywistością i praktyką życia codziennego oraz służyć ich rozumieniu.

11. Edukacja szkolna powinna służyć rozwojowi etycznej wrażliwości uczącego się.

12. Edukacja szkolna powinna sprzyjać kształtowaniu postaw i zachowań wspólnotowych.

Widzimy, że wszystkie z nich są wpisana w istniejące regulacje prawne czy podstawy dydaktyki, a zatem ktoś może zapytać, po co ponownie je formułować? W czym ma wyrażać się ich rewolucyjny status? W czym tkwi potencjalne przewartościowanie paradygmatu polskiej edukacji?


Sięgnijcie do Listu do Kongresu Obywatelskiego.

Zapalmy świeczki na ICH grobach

Pamiętajmy o tych, którzy w ciągu minionego roku odeszli od nas. Wspólnota ze zmarłymi zbudowana jest na pamięci i tajemnicy miłości, która jest substancją i prawdą życia oraz śmierci. To ona powinna stać się podstawą nie dla jakiejś ortodoksji, ale ortopraksji, czyli na właściwym postępowaniu, o którego jakość upominali się za życia i w swoich dziełach zmarli pedagodzy.

Wszystko przemija, nawet wiara i nadzieja, nie przemija tylko miłość. To m.in. z ich życia i twórczości czerpaliśmy lub jeszcze będziemy korzystać, mimo zakończenia ich obecności wśród nas. Śmierć osób bliskich i cenionych jest też trochę śmiercią nas samych: coś w nas umiera, ale dzięki kulturze i nauce coś się na kolejne lata odradza w nas, w innych, dzieki NIM i nam. Obcując z tymi, którzy przeszli przez bramę śmierci, konstruujemy pedagogię życia i śmierci w jej nieredukowalnej do nicości dwoistości.


Sięgajmy do tajemnicy przekazu, jaki zawarli w swoich dziełach, ale tylko dlatego, że umarli milczą, nie podkładajmy pod ich treści tego, co chcemy, bo oni niczego już wyjaśnić nam nie mogą. Jak pisał ks. Adam Boniecki: Żyjemy, ale nic nie jest tak, jak było przedtem, już nie jesteśmy tacy sami. Płaczemy nad ich śmiercią, jak Jezus płakał przy grobie Łazarza. Płaczemy nie nad nimi, płaczemy nad sobą, nad tym, co w nas umarło, co nam z nas samych umarło, ubyło. Na zawsze i nieodwracalnie.

W okresie 1 listpada 2011 do 1 listopada 2012 r. odeszli od nas m.in. tacy pedagodzy, jak:

Dr hab. Aleksandra Zawiślak prof. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – Kierownik Zakładu Pedagogiki Specjalnej w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki i Psychologii (zm. 25 października 2012 r.)


Ks. prof. dr hab. Janusz Tarnowski - em. profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie; b. członek Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN; Korczakowiec, pedagog, teolog, filozof wychowania w dialogu egzystencjalno-personalnym
(zm. 23 października 2012 r.)


Prof. dr hab. Mieczysław Łobocki - em. profesor Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, kierownik Katedry Teorii Wychowania pedagogiki humanistycznej, pedagog, teoretyk wychowania i metodolog badań pedagogicznych, b. członek Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN;(zm. 6 sierpnia 2012 r.)


Dr Anna Lechowicz - pedagog specjalna, terapeutka, twórczyni Centrum Rozwoju Komunikacji przy Zarządzie Głównym Towarzystwa Przyjaciół Dzieci", członkini Stowarzyszenia na rzecz Propagowania Wspomagających Sposobów Porozumiewania się „Mówić bez Słów” (zm. 1 lutego 2012)


Prof. dr hab. Hanna Świda-Ziemba - socjolog, pedagog w dziedzinie badań nad młodzieżą, profesor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, b. sędzia Trybunału Stanu (zm. 11 stycznia 2012)


Prof. zw. dr hab. Edmund Trempała, dr h.c., em. pedagog społeczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, b. członek Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN; b. członek Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów, b. członek Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, profesor Wszechnicy Mazurskiej w Olecku, w Katedrze Pedagogiki, profesor Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej na Wydziale Pedagogiki (zm. 5 grudnia 2011)


Dr hab. Aleksandra Maciarz, prof. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu, em. profesor Wydziału Pedagogiki, Socjologii i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Zielonogórskiego, pedagog specjalna w zakresie pedagogiki leczniczej (zm. 22 listopada 2011)


Prof. zw. dr hab. Tadeusz Frąckowiak - pedagog społeczny, kierownik Zakładu Pedagogiki Społecznej Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, b. prodziekan Wydziału, red. naczelny „Próby i Szkice Humanistyczne” (zm. 19 listopada 2011 r.)


Być może nie uwzględniłem w tym miejscu wszystkich akademickich pedagogów, którzy w ciągu ostatniego roku przekroczyli smugę cienia. Niech pozostaną w naszej pamięci wszyscy, którzy budowali dobro na ziemi, poświęcali się swoim wychowankom, uczniom, studentom, służyli swoim życiem i twórczością wartościom dobra i prawdy. Niech dalej będą cząstką naszego życia.

Nowe czasopismo oświatowe

ukazał się już trzeci numer nowego czasopisma oświatowego na polskim rynku pod ciekawą nazwą: NOWE HORYZONTY EDUKACJI. Nowoczesna Edukacja, Nauka, Technologie, Innowacje, którego wydawcą jest oficyna Via Ferrata Wojciecha Ratajka we Wrocławiu. Redaktorem naczelnym, kwartalnika jest prof. dr hab. Zdzisław Ratajek z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Periodyk ma piękną szatę graficzną i drukowany jest na kredowym papierze. Widać wysoką dbałość o estetykę, zgodnie z zasadą, że tekstów o jakości edukacji nie warto publikować w czasopiśmie o niskiej jakości edytorskiej. Mimo wszystko, wolę tak profesjonalnie konstruowane edycje od często ważkich problemów, ale prezentowanych przez popkulturowych lub pseudonaukowych autorów na makulaturowym papierze i w wersji on line.

Czasopismo wydawane jest regularnie, z dużą troską redakcji o dobór autorów, jakość oferowanych przez nich artykułów i formę przekazu. W najnowszym numerze są interesujące wywiady, których rozmówcy odsłaniają w polityce rządu przyczyny patologii polskiego środowiska akademickiego i oświatowego. O tym pierwszym wypowiada się b. rektor Uniwersytetu Wrocławskiego - prof. dr hab. Leszek Pacholski, znany z ciętego języka o polskim środowisku akademickim i jasnej wizji koniecznych w nim zmian.

Prof. L. Pacholski mówi zatem o sprawach, które można poszerzyć także o własne komentarze, jak o nadregulacji prawnej w naszym szkolnictwie, ograniczaniu przeze MNiSW oraz PKA autonomii uczelni, fatalnym zarządzaniu publicznymi uniwersytetami, politechnikami czy akademiami, braku w nich zdolnych menadżerów (byle nie wzorować się na tych z wyższego szkolnictwa prywatnego w naszym kraju, bo ma ono w przeważającej mierze patologiczny charakter), braku oceny wiarygodności kandydatów na rektorów, dziekanów, kierowników podstawowych jednostek, którzy mają często sprzeczne interesy, kiedy uwikłani są w dodatkową pracę u konkurencji.

Słusznie wskazuje na to, jak uczelnie publiczne nie strzegą swoich praw własności, pozwalając profesorom uniwersyteckim na pracę w uczelniach prywatnych w tym samym mieście. To jest działanie samobójcze, destrukcyjnie i moralnie podważające wiarygodność instytucji na rynku akademickim. Bizantyjskie podejście do stopni i tytułów naukowych uniemożliwia dostęp do uczelnianych stanowisk uzdolnionych jednostek. Kultywowany jest nepotyzm w zatrudnianiu kadr akademickich, zaś ani rektorzy, ani dziekani nie są rozliczani z marnych osiągnięć pracowników naukowo-dydaktycznych. Uczelnie publiczne przechowują niewydolnych naukowo pracowników, zaś prywatne nieudolnych dydaktycznie, gdyż nauki nie rozwija się w nich z zasady, bo przecież mają służyć prywatnym interesom ich założycieli.


Drugim rozmówcą jest Jan Wróbel - dyrektor I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, które znane jest jako "szkoła demokratyczna na Bednarskiej". To z tej szkoły zamieściłem w rozprawie "Edukacja alternatywna w XXI wieku" (red. Z. Melosik, B. Śliwerski, Kraków, Oficyna Wydawnicza "Impuls" 2010) płytę DVD z reportażem filmowym o genezie powstania i funkcjonowaniu tej szkoły. Szkołę demokratyczną postrzega jako środowisko społeczne, którego nauczyciele chcą realizować ducha demokracji, sami będąc dla swoich uczniów silną elitą intelektualną stanowiącą tak o szkole, jak i zasadach realizowania w niej określonego programu kształcenia i zasad samowychowania. Jak trafnie stwierdza: Szkoła musi reagować na uczniów, których ma, a nie modelować ich tak, jak sobie wymyśliła, bo to się nigdy nie udaje na dłuższą metę.

Szkoła demokratyczna, jaką reprezentuje ów rozmówca, opiera się na edukacji autorskiej nauczycieli, na ich suwerennych pomysłach edukacyjnych, zaś dyrektor interweniuje tylko wówczas, kiedy jest to konieczne. Nauczyciele wspólnie z uczniami budują wspólnotę komunikacyjną, w której uczą się i zdobywają nowe doświadczenia. Dyrektor nie rządzi zespołem nauczycielskim, tylko - samemu będąc jego członkiem - jest kimś, kto zarządza ludźmi przez okres pełnienia swojej roli, a potem wraca na swoje liniowe stanowisko. Do szkoły i chęci uczenia się w niej przyciąga znakomity nauczyciel, a nie oferta programowa. Polska szkoła potrzebuje więcej samodzielności i możliwości wyboru spośród wielu różnych dróg. Jakże ucieszył mnie - zbieżny także z moim punktem widzenia na oświatę w Polsce - pogląd dyrektora i znanego publicysty zarazem:

Nie uważam za niezbędne - stwierdził Jan Wróbel - istnienie kuratorium, ani Ministerstwa Edukacji Narodowej. Nie ma Ministerstwa Rodziny, a rodziny w Polsce istnieją, i większość z nich jest udana. To, co jest niezbędne, to pragnienie rodziców, aby ich dzieci ukończyły szkołę i pragnienie młodych ludzi, aby się kształcić.

Pedagogika specjalna żegna swoją młodą profesor

Otrzymałem przed chwilą bardzo przykrą wiadomość, że w dn. 25 października 2012 r. zmarła prof. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy - dr hab. Aleksandra Zawiślak – Kierownik Zakładu Pedagogiki Specjalnej w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki i Psychologii. Magisterium w zakresie pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej uzyskała w 1981 r. na podstawie rozprawy magisterskiej p.t. "Rola Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego w upowszechnianiu wiedzy", którą napisała pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Michalskiego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy. Zatrudniona w tej Uczelni po 18 latach pracy w placówkach oświaty specjalnej w 1999 r. przygotowywała i obroniła w 1998 r. pracę doktorską p.t. "Społeczne funkcjonowanie osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w rolach rodzinnych” której promotorem był psycholog prof. dr hab. Roman Ossowski. Recenzentami w tym przewodzie byli prof. dr hab. Eugeniusz Bielicki i prof. dr hab. Władysław Dykcik.


Pani dr hab. Aleksandra Zawiślak prof. UKW była aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego oraz Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka. Wydała kilka znaczących rozpraw z pedagogiki specjalnej, w tym napisany podręcznik:
"Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej", Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2009" doczekał się już dwóch wydań(wyd. II było w 2010 r.). Ostatnio opublikowała dwie monografie:

- Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa: Wydawnictwo "Diffin" 2011;

- Snoezelen (Sala Doświadczania Świata). Geneza i rozwój. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego 2009.

Swoje artykuły udostępniała na stronie inetrnetowej,by zainteresowani nie musieli ich szukać w rozproszonych publikacjach zwartych czy czasopismach. Jak rzadko który młody pracownik naukowy udostępniała swoje referaty, zanim jeszcze dokonała po ich wygłoszeniu obróbki redakcyjnej, językowej czy merytorycznej. Dzięki temu mogliśmy korzystać z nich na bieżąco, nie czekając często - jak ma to miejsce w większości wydawnictw pokonferencyjnych - na ich opublikowanie. Przebijała z tego postawa otwartości, bezinteresowności, ogromnego szacunku do studentów i doktorantów, do nauczycieli i pedagogów specjalnych.

Przedmiotem zainteresowań badawczych prof. UKW A. Zawiślak były takie problemy, jak:

Niepowtarzalność jednostki a zmiany w przestrzeni edukacyjnej;

Możliwości zastosowania metod jakościowych do analizy problemów życiowych osób niepełnosprawnych;

Jakość życia osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim a procesy włączania ich w życie społeczne;

Jakość życia osób z lekkim upośledzeniem umysłowym;

Proces rehabilitacji i włączania w życie społeczne a jakość życia osób z niepełnosprawnością intelektualną;

Tendencje i doświadczenia w zakresie kształcenia specjalnego w wybranych krajach Unii Europejskiej;

Geneza, rozwój i praktyczne zastosowanie terapii Snoezelen w rehabilitacji i kształceniu osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Polsce i na świecie,

co znalazło swój wyraz w publikacjach zwartych i wielu artykułach.


W swojej pracy naukowej A. Zawiślak koncentrowała się głównie na problemach jakości życia osób niepełnosprawnych. Habilitację uzyskała na podstawie dorobku naukowego i rozprawy p.t. "Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną", zaś recenzentami w tym przewodzie byli: prof. zw. dr hab. Małgorzata Kościelska, prof. zw. dr hab. Amadeusz Krause, dr hab. Joanna Głodkowska, prof. APS i dr hab. Jacek Błeszyński, prof. UMK w Toruniu. Pół roku temu cieszyła się osobistym sukcesem, jakim było pozytywnie przeprowadzone jej kolokwium habilitacyjne (17 kwietnia 2012 r.), w wyniku którego uzyskała stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w dyscyplinie pedagogika.

Doskonale pamiętam Ją z konferencji naukowych pedagogów specjalnych a także ze Zjazdu Pedagogicznego, gdyż zawsze promieniała radością i jakże potrzebnym w naszej profesji optymizmem. Na stronie macierzystej Uczelni zapisała sentencję swojej naukowej pracy:

Pedagogika specjalna jest dziedziną dynamicznie się rozwijającą, powiązaną z wieloma innymi naukami i bardzo intrygującą. Kryje jeszcze wiele tajemnic i wciąż zaskakuje nas nowymi wyzwaniami. Mam więc nadzieję, że czytelnicy tej strony sięgną po dalszą lekturę, bo przecież "non scholae, sed vitae discimus" (nie dla szkoły, ale dla życia uczymy się).

Kiedy zmarł jej nauczyciel wychowania fizycznego jeszcze z czasów studenckich, na swojej stronie skreśliła krótkie pożegnanie: Dowiedziałam się, że zmarł Jan Żmudziński. Bardzo mnie to zasmuciło. Uczył mnie w czasach studenckich 4 lata wf-u. Był wspaniałym człowiekiem, przyjacielem ludzi młodych. Często prosił mnie o pomoc w pracach dla AZS-u z racji tego, że pisałam biegle na maszynie. Mogłam go wówczas poznać bliżej i przekonać się, że wszystko robił z wielką pasją. Panie Janku - pozostanie Pan w mojej pamięci jako Niezapomniany Nauczyciel.

Nie przypuszczała, że wkrótce Jej studenci będą nosić w sobie żałobę, bo stracili Wspaniałego i Niezapomnianego Nauczyciela. Dzisiaj środowisko pedagogiczne żegna cenionego pracownika akademickiego, nauczyciela i wychowawcę studentów, człowieka niezwykle wrażliwego i życzliwego. Pogrzeb poprzedzony mszą św. odbędzie się w poniedziałek 29.10 o godzinie 12.00 w Kościele przy ulicy Wyszyńskiego w Bydgoszczy.


(fotografie ze strony zm. A. Zawiślak za Jej osobistą zgodą, którą opublikowała na swojej stronie: Nie mam nic przeciwko pobieraniu tekstów i zdjęć z mojej strony, ale tylko dla zbożnych celów i pod warunkiem podania ich autora. )