Pedagogika inkluzyjna a pedagogika ogólna

Pedagogika inkluzyjna jest – niezależnie od tego jak definiują ją pedagodzy specjalni - pedagogiką wspólnego mianownika, pedagogiką humanistyczną, która zmusza nauki o wychowaniu do integracji wiedzy o człowieku, jego istocie, losie, doświadczeniach oraz szansach na rozwój potencjału, z jakim przyszło mu żyć we względnie cywilizowanym świecie.

W jakże odległym już dla nas okresie, bo w 1934 r. wybitny polski pedagog Henryk Rowid pisał: W treści osoby nie ma nic, co by się dało wyodrębnić, a więc nie składa się ona z elementów, które by trzeba zsumować. Toteż każde zjawisko fizjologiczne, czy psychiczne rozpatrywać należy na podłożu całości to jest osoby. (H. Rowid, Jednostka a społeczeństwo w wychowaniu współczesnem (na tle koncepcji osobowości w Chowannie Trentowskiego), Kraków 1934, s.7) Innymi słowy, nie jest słuszne, jeśli w trosce o osoby niepełnosprawne skupiamy swoją i innych uwagę na czymś, co jest wypreparowywane z jej struktury mimo, że wszystkie składowe osobowości są ze sobą integralnie zespolone, nie funkcjonują i nie są doznawane oddzielnie.

Każdy człowiek jest wielojednią, unitas multiplex, a to znaczy, że nie ma osób niepełnosprawnych jako możliwych do przeciwstawienia ich osobom pełnosprawnym, gdyż tak czyniono tylko i wyłącznie z powodów ideologicznych w państwach rodzącego się i rozwijającego faszyzmu oraz komunizmu, w państwach totalitarnych, by zgodnie z doktryną różnicowania ludzi na lepszych i gorszych, wykluczać ze społeczeństwa, izolować ludzi m.in. ze względu na rasę czy stopień zdrowia. Tymczasem wszelka aktywność osoby jest (…) „psychofizycznie neutralna”, to znaczy współdziałanie pierwiastków fizycznych i duchowych ujawnia się w swej ograniczonej funkcji, bez możliwości wyodrębnienia, czy izolacji jednych od drugich. (tamże)

To właśnie ta pedagogika rzuca nowe światło na problemy ludzkiej egzystencji doświadczającej dysfunkcji z różnych powodów, w jakże odmiennych okolicznościach, ale zarazem sytuującej ją ciągle na obrzeżach codziennego świata życia. Jak słusznie pisze Viktor Lechta – pedagogika inkluzyjna jest nową filozofię edukacji „edukacji dla wszystkich“, w ramach której każda osoba traktowana jest jak indywidualność ze swoimi specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. To świat współczesny powinien przystosowywać się do osób niepełnosprawnych, a nie na odwrót. Jeśli rzeczywiście chcemy, (...) aby inkluzyjna edukacja była do dyspozycji dla wszystkich, wszędzie i zawsze, to musimy sobie uświadomić, że spełnienie tego oczekiwania jest trudnym i odległym w czasie zadaniem dla wszystkich antycypujących w nim stron. (V. Lechta, Pedagogika inkluzyjna [w:] Pedagogika,, red. B. Śliwerski, tom IV, Gdańsk 2010, s. 332)

Wszystkie subdyscypliny nauk pedagogicznych potrzebują odnowy dzięki wyzwaniom inkluzji, by przerwać łańcuch nieustannie reprodukowanego koła obojętności, przemocy, znieczulicy na obecność wśród nas tych, którzy nie upominają się z racji swojej niepełnosprawności o żadne, szczególne przywileje, ale o ludzkie zrozumienie jakże skrajnej odmienności warunków ich życia oraz wsparcie.

Pedagogika specjalna, a w jej obrębie pedagogika inkluzyjna powinny stać się integralną częścią pedagogiki w ogóle, by przerwać koło reprodukowanej ideologicznie przemocy, wykluczania społecznego części osób tylko dlatego, że są w jakimś zakresie niepełnosprawne. One są tak samo osobami, jednostkami ludzkimi w jedni ciała i duszy. Jakże pięknie przypomniał o swoistym systemie pedagogiki narodowej Trentowskiego właśnie Henryk Rowid w dobie rozwijających się na naszym kontynencie dwóch totalitaryzmów – faszystowskiego i komunistycznego, które w pogardzie miały ludzką egzystencję:

„Całości” nie można wyodrębnić od „całostki”, albowiem to moje „ja” właśnie, albo też „ja” drugiego dąży do czegoś, pragnie, myśli, uważa, wyobraża sobie coś, życzy sobie czegoś lub wzrusza się czemś itp. „Całostka w człowieku wszechwładną jest nad całościami, które stwarza i któremi rządzi. Jeżeli całostka pozostaje wciąż sobie równą i ze sobą zgodną, to całości do niej należące układać się mogą w najpiękniejsze farby tęczowe, tworzyć najdoskonalsze wzory różnojedni i cechować się ciągle tożsamą harmonią. Całość jest wyrazem postępu, całostka stałym nieugiętym charakterem”. (H. Rowid, tamże, s. 5-6)

Pedagogika specjalna pozawala na utrwalanie w dziedzictwie myśli naukowej humanistyki najbardziej znaczące dokonania, szkoły, podejścia, teorie, modele, orientacje czy nawet paradygmaty, które wpisują się także w obszar szeroko pojmowanej inkluzji. Pozwala nam odkrywać na nowo i w sposób interdyscyplinarny wielostronność światów niepełnosprawnych osób. To właśnie ta pedagogika zmusza naukowców do tego, by dostrzegając istotne różnice w funkcjonowaniu człowieka dotkniętego nieszczęściem, określoną dysfunkcją, brakiem czy psychoorganiczną słabością, odsłaniała tak jemu, jak i otaczającemu go środowisku życia niepowtarzalną w nim wartość humanum.

To właśnie pedagogika inkluzyjna pozwala nam wyizolować na chwilę w przestrzeni myśli i praktyki codziennego życia poziomy autentyczności ludzkiego życia. Można zatem stwierdzić, że aby poznać i zrozumieć pedagogikę powszechną, trzeba spróbować spojrzeć na nią z punktu widzenia INNEGO, osoby niepełnosprawnej. To pedagogika inkluzyjna konstytuuje pedagogikę humanistyczną, ucząc nas wszystkich pokory, skromności i mądrości wobec tego, co człowiekowi jest dane i zadane w jego życiu, także z jego własnym udziałem.

Zapowiedź nowelizacji ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym

Mija drugi rok okresu dostosowawczego do zobowiązującego uczelnie i wyższe szkoły wdrożenia ustaw, które miały reformować edukację i naukę. Przed nami projekt nowelizacji ustawy, która wzbudza chyba najwięcej emocji, bowiem dotyczy postępowań dotyczących przewodów habilitacyjnych i nadania tytułu profesora.

Na początku lipca br. miało miejsce posiedzenie Prezydium KRASP i Prezydium PAN także w tej sprawie, którego członkowie przyjęli Stanowisko w sprawie konieczności nowelizowania powyższej ustawy. Z jednej strony są już czytelne doświadczenia przedstawicieli wszystkich sekcji Centralnej Komisji, a także opinie członków rad jednostek przeprowadzających już postepowania w nowej procedurze.

Obradujące wspólnie prezydia KRASP i PAN postulowały następujące zmiany:

1. zastąpienie wymogu posiadania doświadczenia w kierowaniu zespołami badawczymi,realizującymi projekty finansowane w drodze konkursów krajowych i zagranicznych (art. 26 ust. 1 pkt 2) wymogiem posiadania doświadczenia w kierowaniu zespołami badawczymi, realizującymi projekty finansowane w drodze konkursów krajowych lub zagranicznych.

W niektórych dyscyplinach naukowych, zwłaszcza w dziedzinie nauk humanistycznych,projekty finansowane w drodze konkursów zagranicznych należą do rzadkości.

2. złagodzenie wymogu uczestniczenia co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim (art. 26 ust. 1 pkt 3)

W niektórych dyscyplinach naukowych i ośrodkach naukowych spełnienie tego wymogu jest bardzo trudne ze względu na niewielką liczbę kandydatów do stopnia doktora, zwłaszcza że posiadanie stopnia doktora habilitowanego, co stanowi warunek ubiegania się o tytuł naukowy, wyklucza możliwość pełnienia funkcji promotora pomocniczego.

Prezydium KRASP i Prezydium PAN zwróciło się do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o podjęcie działań zmierzających do wprowadzenia - możliwie jak najszybciej - postulowanych zmian.


Tymczasem z MNiSzW został skierowany do konsultacji projekt, w którym proponuje się następujące zmiany:

1) w art.11.ust.2 otrzymuje brzmienie: Warunkiem wszczęcia przewodu doktorskiego jest posiadanie wydanej lub przyjętej do druku publikacji naukowej w formie książki lub co najmniej jednej publikacji naukowej w recenzowanym czasopiśmie naukowym wymienionym w wykazie czasopism naukowych ogłaszanym przez ministra (...) lub w recenzowanych materiałach z międzynarodowej konferencji naukowej lub publiczna prezentacja dzieła artystycznego";

po ust.2 dodaje się ust.3 w brzmieniu:

3. W przypadku osoby będącej beneficjentem programu "Diamentowy Grant" (...) warunkiem wszczęcia przewodu jest dołączenie do wniosku opinii potwierdzającej wysoki poziom zaawansowania oraz jakości prac badawczych prowadzonych przez tę osobę, wydanej prze opiekuna naukowego posiadającego tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego lub uprawnienie równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego , nabyte na podstawie art. 21a ustawy;

2) W art. 13 ust. 8 otrzymuje brzmienie:

8. Streszczenie rozpraw doktorskich i recenzje podlegające zamieszczeniu na stronie internetowej przekazuje się niezwłocznie po ich złożeniu do Centralnej Komisji w celu ich opublikowania w Biuletynie Informacji Publicznej.

3) W art. 20 po ust.4 dodaje się ust. 4a i 4b w brzmieniu:

4a. W przypadku przygotowania interdyscyplinarnej rozprawy doktorskiej można powołać drugiego promotora.

4b. Przepisy dotyczące promotora stosuje się odpowiednio do kopromotora i drugiego promotora, z zastrzeżeniem, że kopromotorowi nie przysługuje wynagrodzenie, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art.30 ust.3;

4) W art. 26:

w ust.1 pkt 1-3 otrzymują brzmienie:

1) posiada osiągnięcia naukowe znacznie przekraczające wymagania stawiane w postępowaniu habilitacyjnym;

2) posiada doświadczenie w kierowaniu zespołami badawczymi, realizującymi projekty finansowane w drodze konkursów krajowych lub zagranicznych lub odbyła staże naukowe w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych, lub prowadziła prace naukowe w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych;

3) posiada osiągnięcia w opiece naukowej - uczestniczyła co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim, w tym co najmniej raz w charakterze promotora, oraz co najmniej dwa razy w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim lub postepowaniu habilitacyjnym, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

uchyla się pkt. 4 (dotyczył on obowiązku odbycia staży zagranicznych i kierowania projektami badawczymi w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych)

5) W art. 28 po ust. 3 dodaje się ust. 3a i 3b w brzmieniu:

3a. W przypadku powzięcia wiadomości o możliwości naruszenia przez kandydata do tytułu profesora praw autorskich Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się do Centralnej Komisji o dołączenie do wniosku opinii Komisji do spraw etyki w nauce przy Polskiej Akademii Nauk.

3b. W przypadku wydania przez Komisję, o której mowa w ust.3a, negatywnej opinii Centralna Komisja wznawia postępowanie dotyczące nadania tytułu profesora lub wszczyna postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności postępowania w sprawie nadania tytułu profesora;

6) po art. 29a dodaje się art.29b w brzmieniu:

Art.29b. W przypadku stwierdzenia nieważności postępowania w sprawie nadania tytułu profesora osoba, której nadano tytuł profesora traci prawo do posługiwania się tym tytułem.

Widzimy zatem, że zapowiada się jednak drobna "odwilż".

Powody ograniczonej realizacji kształcenia wg pedagogiki Marii Montessori w polskim ustroju szkolnym

Pedagogika Marii Montessori jest bardzo dobrze znana i niezwykle wysoko ceniona w naszym kraju, znakomicie rozwijając się w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Niestety, nie może być kontynuowana na dalszych etapach edukacji ze względu na ograniczenia formalno-prawne. Na ten problem zwrócili uwagę świdniccy samorządowcy i nauczyciele.

W Świdniku w 2003 r. w Przedszkolu nr 4 powstała pierwsza grupa prowadzona tą metodą. Obecnie w przedszkolu działają już 3 takie grupy. Podejmowane są też próby utworzenia tego typu grup w dwóch innych świdnickich przedszkolach. Takie przedszkola są w całym kraju, a w wielkich miastach działa ich nawet kilka, jako placówki publiczne lub/i niepubliczne. Pedagogika Montessori od lat z powodzeniem wykorzystywana jest w Przedszkolu nr 34 i w Szkole Podstawowej nr 27 w Lublinie oraz w kilku przedszkolach niepublicznych na terenie województwa lubelskiego. Jednostki oświatowe ściśle współpracują z Instytutem Pedagogiki UMCS, kierując nauczycieli na studia podyplomowe a oni sami są aktywni w pracach Polskiego Stowarzyszenia Montessori. Edukacja na tzw. poziomie I w przedszkolu i poziomie I w szkole podstawowej przebiega w sposób niezakłócony.

Uczniowie klas szóstych, którzy na wcześniejszych etapach edukacji uczyli się w oddziałach Montessori, uzyskiwali najlepsze wyniki w szkole w sprawdzianie dla szóstoklasistów, jaki przeprowadzała Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie. Od trzech lat świdniccy uczniowie osiągają najwyższy wynik w województwie lubelskim w sprawdzianach OKE.

Nauczyciele chcieliby i mogliby (w sensie programowo-metodycznym) kontynuować kształcenie uczniów zgodnie z włoską pedagogią w starszych klasach. Niestety, okazało się, że nie ma podstaw prawnych do realizowania takiego rozwiązania w całym cyklu szkoły podstawowej. Powstał zatem poważny problem dla nauczycieli i władz samorządowych, którego nie są w stanie sami rozwiązać. Istnieje wprawdzie rozporządzenie w sprawie innowacji i eksperymentów w szkolnictwie publicznym, które ma służyć oddolnemu wdrażaniu przez nauczycieli nowatorskich programów kształcenia i wychowania w oświacie, ale nie przewiduje ono nowatorskiego podejścia do nauczycielskich kwalifikacji.

Do kształcenia w klasach IV-VI wymagane są bowiem kwalifikacje jednokierunkowe w ramach określonej dyscypliny wiedzy na co najmniej poziomie licencjackim lub kierunkowych/przedmiotowych studiów podyplomowych. W akcie wykonawczym MEN dotyczącym kwalifikacji nauczycieli nie przewidziano możliwości prowadzenia edukacji w sposób zintegrowany tylko przez jednego nauczyciela w toku sześcioletniej szkoły podstawowej. Mimo, iż absolwenci studiów podyplomowych z pedagogiki Montessori posiadają w ramach tej pedagogii kwalifikacje do pracy także ze starszymi uczniami, to jednak nie mają ich w myśl rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej, z dnia 12 marca 2009 r., w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, (Dz. U. Nr 50, poz.400 z późn. zm.).

Tym samym nie można w polskiej szkole publicznej kształcić w sposób holistyczny, integralny w klasach IV-VI, gdyż obowiązuje w nich tzw. kształcenie systematyczne, przedmiotowe. Może jednak Polskie Stowarzyszenie Montessori wystąpi do MEN z uzasadnionym wnioskiem o uznanie kwalifikacji nauczycieli, którzy po studiach kierunkowych musieliby jeszcze ukończyć dodatkowo studia podyplomowe czy kierunkowe z edukacji całościowej w modelu montessoriańskim?

Zdaję sobie sprawę z tego, że na podobny problem natrafią szkoły publiczne, które chciałyby rozwijać kształcenie w oparciu o pedagogikę waldorfską. Tu edukacja powinna być prowadzona przez jednego nauczyciela nawet do końca poziomu wykształcenia gimnazjalnego. Jest to możliwe programowo i metodycznie, a także jest głęboko uzasadnione filozoficznie oraz psychologicznie. Podejście holistyczne mogłoby być także realizowane z powodzeniem wg zasad pedagogiki Gestalt.

Mogłoby, ale nie będzie, jeśli władze MEN nie uwzględnią prawnej możliwości wykształcenia nauczycieli także w modelach edukacji holistycznej, integralnej. Same z siebie tego nie uczynią, bo być może nawet nie wiedzą, że jest taki problem.

Przede wszystkim polska szkoła potrzebuje rewolucji

ale się jej tak szybko nie doczeka. W krajach lepiej rozwiniętych gospodarczo od naszego, rewolucja zaczęła się już dawno temu. Wystarczy zajrzeć do publikacji naukowców z USA, Niemiec czy Francji na temat pedagogiki konstruktywistycznej (bo polskich jak np. prof. UAM Stanisława Dylaka - politycy oświatowi nie znają), by zobaczyć, jak poważnie traktuje się tam politykę edukacyjną i konieczność inwestowania w zupełnie nowy model nauczyciela i procesu dydaktycznego. W Niemczech przeważają w tej chwili na rynku i w debacie publicznej trzy autorytety naukowe i oświatowe, które odsłaniają obywatelom negatywne skutki utrzymywania szkolnictwa w dotychczasowym stanie rozwiązań dydaktycznych i strukturalnych. Może im jest nieco łatwiej, bo jak tylko pojawiają się z publicznymi wykładami w środowiskach lokalnych lub w mediach tacy eksperci, jak Gerald Hüther, Jesper Juul czy Richard David Precht, to murowana jest bardzo liczna publiczność (oglądalność programów z nimi) i zaciekawienie także ze strony polityków. Książki tych autorów sprzedają się w wysokich nakładach, w odróżnieniu od polskiej sceny oświatowej, która jest zalewana rozprowadzanymi ze środków unijnych materiałami metodycznymi, które w dużej mierze nadają się na półkę, jak ktoś ma dużo miejsca w domu. Już tytuły książek tych autorów wskazują na trend koniecznych zmian, które są poważnie brane pod uwagę przez władze landów: Gerald Hüther - "Każde dziecko jest wysoce uzdolnione "(Jedes Kind ist hochbegabt), Jesper Juul - "Szkoła w stanie zawału" (Schulinfarkt) czy Richard David Precht - "Zdrada naszych dzieci przez system szkolny" (Der Verrat des Bildungssystems an unseren Kindern).

W Polsce nie są znane te rozprawy, natomiast pojawiły się nieliczne przekłady publikacji Jespera Juula. W tym jednak przypadku wydawcy sięgają po te najmniej istotne dla poruszanego tematu, bo dotyczące głównie poradnictwa wychowawczego dla rodziców. Zapewne wiedzą, że w naszym kraju nie przyjmie się retoryka radykalnej krytyki szkoły mimo, że na przełomie lat 80. i 90. XX w. miała ona już miejsce w naukach o wychowaniu dzięki tezom czarnej pedagogiki, nowej socjologii edukacji, pedagogiki krytycznej czy antypedagogiki. Urzędnicy i "eksperci" MEN wolą czytać i przekładać na własny użytek brytyjskie rozwiązania, które w Polsce można byłoby zastosować, ale dopiero po kilkudziesięciu latach wolności i demokracji, a nie jej nieustannym ograniczaniu i centralizowaniu edukacji. Dla ich zrozumienia musieliby jeszcze przebrnąć przez publikacje pań profesor - Eugenii Potulickiej, Joanny Rutkowiak, Marii Dudzikowej, prof. Zbyszko Melosika czy młodego komparatysty z UAM - dra hab. Tomasza Gmerka. Ale po co?

Gerald Hüther pisze o tym, że "każde dziecko ma cudowny mózg" i że może się uczyć tylko wówczas, kiedy równocześnie są aktywizowane w nim kognitywne i emocjonalne sieci połączeń. W USA, Wielkiej Brytanii czy Niemczech najwyższej klasy profesorowie medycyny, psychologii i neurobiologii, którzy zajmują się badaniami mózgu, są włączani do projektów modelowania nowych struktur edukacyjnych. U nas wypowiadają się na temat edukacji i szkoły psycholodzy, którzy zajmują się tym, w jakim stopniu kolor spodenek gimnastycznych wpływa na większe sukcesy lekkoatletów lub fizycy, którzy o polskiej szkole wiedzą tyle, ile opowiedzą im o niej ich wnuki. Ponownie profesor Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie - Edyta Gruszczyk-Kolczyńska przywołała wyniki swoich badań empirycznych w jednym z wywiadów: "56 proc. dzieci jest uzdolnionych matematycznie, a co piąte jest wybitne. Ale już po ośmiu miesiącach nauki szkolnej pierwszaki przestają manifestować zdolności. Uważa się, że w klasach starszych już tylko 5 proc. uczniów ma takie uzdolnienia". (Magazyn Łódzki Gazety Wyborczej 30.08.2013, s. 12)

Niestety, nasi urzędnicy z MEN i ich pokątni doradcy, niedouczeni cwaniacy, ignoranci w zakresie współczesnej pedagogiki, ale za to reprezentujący nauki ekonomiczne, socjologiczne i psychologiczne, którzy sięgają po środki unijne celem powtarzania przestarzałych treści, powielanych i tłumaczonych z zachodniej literatury odwiecznie tych samych kwestii, ale z co najmniej kilkunastoletnim opóźnieniem czy kopiujący bezmyślnie teorie zarządzania do zarządzania szkołami, wstrzymują w III RP zmiany oświatowe pogrążając naszą edukację w permanentnym kryzysie. Sądzę, że jest w tym jakaś ukryta taktyka, by z jednej strony "doić" dla siebie budżet państwa na nonsensowne diagnozy typu czas pracy nauczycieli, sześciolatki w szkole, metoda projektów, szkoła wirtualna, itp., a z drugiej strony podtrzymywać w dobrym samopoczuciu totalnie niekompetentną władzę oświatową, bo im więcej jest w MEN ignorancji, tym łatwiej jest kroić coś dla siebie.

Uwikłanie w politykę, doraźne gry na wspieranie jednego ignoranta politycznego, by za chwilę inwestować w kolejnego, doprowadza politykę oświatową państwa wobec systemu szkolnego do granic śmieszności. Nic dziwnego, że władze oświatowe są w czasie konferencji dla dyrektorów wszystkich placówek oświatowych negatywnie wyklaskiwane czy że ministra edukacji stała się już pośmiewiskiem nie tylko salonów politycznych, ale i mediów a za ich pośrednictwem - społeczeństwa. Pełno jest w reakcjach na jej wystąpienia ironii, satyry czy rzeczowej krytyki. Kompromitacja władz centralnych oświaty przekłada się na jeszcze większą śmieszność tych władz samorządowych, które zostały podporządkowane interesom lokalnych sił partyjnych. To już jest oznaką końca polskiej samorządności, systematycznej degradacji demokracji na rzecz gry różnych grup interesów edukacją i kosztem edukacji, której ofiarami stają się nasze dzieci, młode pokolenia Polaków. Radni z partii politycznych kopią się po kostkach, byle tylko wykazać przeciwnikom, że są gorsi. Tymczasem sami nie mają rzetelnej diagnozy, bo musieliby w niej uwzględnić własne działania, a co dopiero mówić o strategii rozwijania lokalnej polityki szkolnej.

Studia podejmuje się już nie po to, by zdobyć wiedzę i umiejętności, by rozwijać własną osobowość i profesjonalnie stanowić o własnej przyszłości, tylko byle przetrwać, przedłużyć, odroczyć dorosłość, o czym trafnie pisze prof. Anna Brzezińska, a co przecież nie jest niczym nowym, bo już kilkadziesiąt lat temu prof. Aleksander Kamiński pisał w swoich studiach o stowarzyszeniach młodzieżowych o zjawisku juwenalizacji u młodych pokoleń, a więc odraczania wejścia w dorosłość w wyniku infantylizacji własnych postaw, przedłużania statusu dzieciństwa, nieodpowiedzialności, życia na koszt rodziców, opiekunów lub państwa.

Do tego typu patologii przygotowuje młode pokolenia także - chociaż wbrew woli wielu nauczycieli - polska szkoła, polski system oświatowy, którego władze myślą tylko i wyłącznie kategoriami przetrwania własnej kadencji. Jeśli ministra K. Szumilas na krytykę nonsensownych rozwiązań oświatowych eksperta KNP PAN ośmiela się reagować komentarzem krytycznym do Prezesa PAN, o czym pisałem już w blogu przed wakacjami, to oznacza, że stan niedojrzałości i infantylności dotyczy nie tylko części polskiej młodzieży. Wielu polityków nie dorosło do demokracji i do sprawowania dla społeczeństwa funkcji, która powinna mieć charakter służby, a nie wymuszania służalczości i pozbawionej aksjologii lojalności. Zaskakujące jest to, jak szybko radni, posłowie, senatorowie zapominają o tym, kto wyniósł ich do tych godności i z czyich pieniędzy są ich gaże.

Dziwię się wielu profesorom, że godzą się na współpracę z podmiotami, które czarną kreską wpisują się w dzieje polskiej edukacji. Nie dostrzega się już młócki frazesów, sloganów, jakimi karmią nas pseudoeksperci, powierzchowności przeglądów wyników diagnoz opinii publicznej (peer review) na temat edukacji, przykrawanych do błędnych decyzji danych statystycznych, które mają być rzekomo dowodem prawdy o szkolnej rzeczywistości. Jak długo będzie jeszcze prowadzona gra z narodem kosztem pokoleń, które zaczynają wchodzić w życie z przeświadczeniem, że są to właściwe działania? Mieliśmy już przykład młodego rzecznika prasowego MEN, który cynicznie przygotowywał na zlecenie władzy odpowiednie dane, by manipulując nimi można było wprowadzać społeczeństwo w błąd. Rzecznika nie ma już w urzędzie, ale jego dysponenci i współpracownicy tam dalej pracują. On zapewne też gdzieś awansował, bo w końcu służył władzy (a nie społeczeństwu), więc władza o nim nie zapomni. Wkrótce pojawi się w przestrzeni publicznej.

Niestety, jak przyglądam się prawej stronie sceny politycznej, to widzę, że szykuje nam się kolejna wojenka ideologiczna, wzmacniana przez innych ekspertów. Gabinet cieni PiS z proponowanym na ministra edukacji K. Ujazdowskim jest zapowiedzią kolejnej klęski dla oświaty. Może jeszcze coś uratowaliby w szkolnictwie wyższym i w nauce, ale edukacja będzie skazana na totalną porażkę. Ma rację Edwin Bendyk, kiedy w swoim referacie dla Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową pisze: Dziś system szkolnictwa powszechnego nie tylko w Polsce jest w głębokiej erozji, ulega fragmentaryzacji i zawłaszczaniu przez kompetentne grupy. Państwo abdykuje, zastępując realną władzę i sprawstwo wynikające ze spójnej wizji tego systemu zarządzaniem za pomocą technokratycznych instrumentów pomiaru i kontroli. (...) Szkoła to nie tylko fabryka kapitału ludzkiego, lecz także kluczowy instrument, za pomocą którego realizuje się zasadę solidarności społecznej. Wcześniej jednak musimy uznać, że solidarność jest wartością". (Jaka przyszłość edukacji? Gdańsk 2012, s. 8)

Szkoła przyjazna komu czy dla kogo?

Zachwycone polityką oświatową MEN dyrekcje niektórych szkół pospieszyły się z zamieszczeniem na frontowej ścianie budynku tablicy lub w drzwiach wejściowych plakatu z logo akcji, która wzbudziła spór polityczny i społeczny w naszym kraju. Zdjęcie jednej z takich szkół zostało tu zamieszczone. Napis na nim brzmi:

„Szkoła przyjazna dla sześciolatka”.

Nie jestem językoznawcą, ale poloniści z liceów ogólnokształcących potwierdzili moją opinię, że powyższa treść nie jest zgodna z zasadami gramatyki. Napis powinien mieć następująca treść: „Szkoła dla sześciolatka” lub "Szkoła przyjazna sześciolatkowi".

Tak postąpił np. mazowiecki wicekurator oświaty, który zorganizował w czerwcu konferencję podsumowującą pilotażowy projekt pt. Szkoła przyjazna sześciolatkowi'. Także w województwie małopolskim zorganizowano konkurs pod nazwą „Sześciolatek w przyjaznej szkole”. Czy jednak widnieje na murach zwycięskich placówek szyld MEN-owski czy może żaden (bo to językowy obciach)?

(źródło: Baner na stronie MSCDN Wydział w Płocku)

Wiele jest w naszej edukacji pilotażowych projektów, które dotyczą przystosowywania szkół podstawowych do przyjęcia sześciolatków. Poloniści twierdzą, że MEN upowszechnia plakaty i tabliczki z logo o treści gramatycznie niepoprawnej.

Może pani minister Krystyna Szumilas właśnie dlatego otrzymała ocenę niedostateczną w ramach sierpniowej oceny ministrów w rządzie Donalda Tuska, bo nawet nie potrafi poprawnie pisać? Tygodnik "Do Rzeczy" opublikował przeprowadzony przez Homo Homini ranking najmniej popularnych szefów resortów, w którym jednym z negatywnych jego liderów jest właśnie ministra edukacji narodowej.

Ma wprawdzie w swoim resorcie wiceministrę Joannę Berdzik - absolwentkę pedagogiki w zakresie nauczania początkowego, ale - jak się okazuje - ona także jest zwolenniczką językowego lapsusu. To ona wręczała m.in. w 2012 r. wyróżnienie i pamiątkową tabliczkę przyznającą Szkole Podstawowej nr 1 im. Stanisława Staszica w Swarzędzu tytuł „Szkoła przyjazna dla sześciolatka”. W każdym województwie MEN wyszukiwał szkół, które dekorowano tytułem ,,SZKOŁY PRZYJAZNEJ DLA SZEŚCIOLATKA". Sądzono zapewne, że dzięki takim wizytówkom na murach szkoły akcja rozprzestrzeni się na cały kraj (jak rewolucja w krajach arabskich). Czy to dobra wizytówka?


A może rozpowszechniana przez MEN forma jest poprawna językowo?

Tylko proszę nie komentować tego w kategoriach akceptacji czy niezadowolenia z funkcjonowania centralnego urzędu władzy. Niniejszy problem nie dotyczy przecież obecnej ministry edukacji. Jeśli dobrze pamiętam, to ideę „szkoły przyjaznej” wprowadziła Katarzyna Hall, a nie była w tym przypadku ani nowatorką ani nie odkryła nowego podejścia do edukacji.

Mieliśmy już tyle sloganów dotyczących szkoły, za którymi nic się nie kryło, że jeszcze jeden niczego nie zmienia w naszej rzeczywistości. Jak jakaś szkoła uczestniczy w akcji szkoły przyjaznej, zdrowej, bez korepetycji, radosnej, z energią itp., to znaczy że jest w niej na odwrót. Nic tak nie degraduje pedagogiki szkolnej, jak udział w akcjach MEN.

Inna kwestia, która mnie tu nurtuje, to zastosowana liczba pojedyncza. Czy to oznacza, że szkoła jest przyjazna tylko jednemu sześciolatkowi? A co z pozostałymi sześciolatkami? No i wreszcie pojawia się pytanie, dlaczego to w naszym kraju szkoła publiczna jest przyjazna sześciolatkowi, a nie siedmio-ośmio-,dziewięcio-, dziesięcio-, jedenasto-, dwunasto- i trzynastolatkowi? To pozostałym uczniom szkoła nie jest przyjazna?

Czy wywieszenie szyldu, że szkoła jest przyjazna (dla kogoś) komuś z ograniczeniem wieku, nie jest dyskryminacją pozostałych dzieci? Doprawdy, kiedy przechodziłem obok budynku, na którym wisiał ów szyld i zobaczyłem na parterze zakratowane wszystkie okna, pomyślałem sobie, że nie ma lepszej reklamy przyjaznej instytucji.

Rodzic może powiedzieć swojemu sześciolatkowi:

Spójrz w okna, a przekonasz się, jak będzie Ci dobrze w tym więzieniu!


Mimo wszystko, życzę wszystkim uczniom, bez względu na: wiek, płeć, kolor skóry, narodowość, wyznanie religijne, aktywność ...ualną i wszelkiej innej maści, by spotkali w szkole osoby im naprawdę życzliwe, przyjazne, szczere, oddane, wspomagające ich rozwój, doceniające aspiracje, rozpoznające zainteresowania, pasje, talent i uzdolnienia. Do końca roku szkolnego 2013/2014 jest niewiele, poniżej 200 dni roboczych, a w trakcie dużo ferii, dni wolnych od obowiązkowych zajęć, nieobecności niektórych nauczycieli, (nie-)pożądanych zastępstw, okazji do udziału w konkursach, olimpiadach, wagarach i okolicznościowych imprezach.

A zatem, niech się święci NOWY ROK SZKOLNY! Uczniowie wszystkich szkół łączcie się! Liczcie tylko na siebie i swoich najbliższych, tych, którzy was szanują, rozumieją i doceniają. Nie oczekujecie, że jak zmieni się koniunkturalnie obecną ministrę, to będzie w oświacie lepiej. Dzięki niej lub niemu - lepiej nie będzie. W gmachu na al. Szucha panuje jakaś dziwna zaraza, która dotyka tych z prawej, z lewej czy centrowej strony władzy. Oni chcą zmieniać innych, tylko nie siebie. Na zdrowie! Do następnych wyborów, a za porażki, błędy zapłacą nasze dzieci i cale społeczeństwo, bo przecież jakie młodzieży chowanie...

Komitet Nauk Pedagogicznych w trosce o przyszłych habilitantów i profesorów

Szanowni Państwo, nie dostrzegam ani woli, ani projektu zmian rozporządzenia MNiSW z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. nr 196, poz. 1165) w kwestii obowiązku spełnienia do postępowania habilitacyjnego wymogu pełnienia przynajmniej raz roli promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim.

Istniejąca już od dwóch lat ustawowa możliwość nie została też podjęta do realizacji przez większość jednostek posiadających uprawnienie do nadawania stopnia naukowego doktora. Zapewne duża część akademickiego środowiska liczyła na to, że jednak ministra prof. Barbara Kudrycka zmieni swój pogląd na ten temat i dokona nowelizacji w/w rozporządzenia. Niestety, tak się nie stało.

„Promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim, który pełni istotną funkcję pomocniczą w opiece nad doktorantem, w tym w szczególności w procesie planowania badań, ich realizacji i analizy wyników może być osoba posiadająca stopień doktora w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej i nie posiadająca uprawnień do pełnienia funkcji promotora w przewodzie doktorskim" (Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym art. 20. punkt 7).

Otrzymuję niepokojące sygnały, że wielu profesorów-opiekunów doktorantów jest gotowa włączyć do swoich przewodów promotorów pomocniczych, ale natrafia na opór we własnym środowisku, wśród członków rady wydziału czy rady instytutu. Wskazują na to, że władze tych jednostek nie wyrażają zgody na powoływanie - z chwilą otwierania przewodów doktorskich - promotorów pomocniczych mimo inicjatywy naukowych promotorów. Niektórzy opóźniają prace nad przyjęciem wydziałowych (instytutowych) regulacji w tym zakresie sądząc zapewne, że jak się poczeka, to może jeszcze coś się zmieni wraz z nowym rokiem akademickim, kiedy to zaczną obowiązywać twarde, bardzo rozbudowane, nowe kryteria oceny dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego przyszłych habilitantów, ale i profesorów.

Wydział Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej już kilka miesięcy temu podjął stosowną uchwałę i przyjął regulacje, dzięki którym zapewnił kandydatom do awansu naukowe spełnienie jednego z obowiązujących kryteriów. Wychodząc naprzeciw pedagogom z całego kraju, którzy albo poszukują opiekunów naukowych, by ci zaproponowali im funkcję promotora pomocniczego, albo profesorom i doktorom habilitowanym jako opiekunom naukowym doktorantów - zamieściliśmy bazę adresowo-biograficzną takich kandydatów.

Na stronie - KNP PAN - promotorzy pomocniczy - oferty i zaproszenia są już zamieszczone dane o gotowości do naukowej współpracy z promotorami młodych pokoleń.

Osoby, które pragną umieścić swoje dane, proszone są o ich przysyłanie (w formacie PDF) na adres: M.Kowalski@ipp.uz.zgora.pl


Wcześniej pisałem w blogu o promotorstwie pomocniczym, co wzbudzało wiele pytań.

Etyka władzy zastępowana technokratyczną grą ze społeczeństwem

Tegoroczne lato odsłoniło z całą wyrazistością fałszywe oblicze władz Platformy Obywatelskiej, która z demokracją zrywa w sposób jawny i kompromitujący jej funkcjonariuszy w opinii społecznej. Rozczarowanie obywateli będzie jeszcze większe, kiedy z każdym dniem zostaną ujawniane przez media technokratyczne praktyki władzy, jej socjotechniczne manipulacje.

Od lat badam politykę makrooświatową w naszym kraju i jeszcze miałem złudzenie, że nastąpi przełom w świadomości elit obecnej koalicji. Niestety, wypowiedzi premiera rządu demistyfikują grę fałszywymi kartami nawet, jeśli komunikowane reguły są jedynie zapowiedzią czegoś, czego nie zamierza się spełnić. Radykalnie spada wiarygodność władzy i zaufanie do niej, kiedy ta zaczyna tracić kontrolę nad sobą, by wejść na ścieżkę permanentnego już konfliktu ze społeczeństwem.

Jeżeli Premier III RP mówi do obywateli, do mieszkańców Warszawy, by nie brali udziału w referendum w sprawie odwołania prezydent tego miasta, to zaprzecza nie tylko własnej przeszłości opozycyjnej, ale i niszczy etos społeczeństwa obywatelskiego. Obywatelskość realizuje się bowiem przede wszystkim jako konkretną odpowiedzialność realizowaną w "małej ojczyźnie", a nie tylko jako określoną perspektywę myślową, która polega na zdolności do uznania konieczności istnienia państwa i prawa. (za: J. Staniszkis, "Władza globalizacji"2003, s. 143)

Wykorzystywany przez "platformersów" kilka lat temu przedwyborczy chwyt propagandowy w postaci hasła: "Zabierz babci dowód", by czasami pokolenie "moherowych beretów" nie poszło głosować na opozycję, nabiera w tym kontekście nowego typu postulowanego wobec obywateli zaangażowania. Liczba mieszkańców okazujących pisemną deklaracją wolę przeprowadzenia referendum okazała się jednak przytłaczająco wysoką, toteż władza wzmacnia swój przekaz, który nabiera - jakże znanego mi z czasów PRL - autorytarnego charakteru. Zapowiedź, że w przypadku odwołania Hanny Gronkiewicz-Waltz w referendum, Premier i tak powoła ją na stanowisko komisarza rządzącego Warszawą, znosi szacunek i zaufanie do niego jako lidera partii, która odsłania znamiona antyobywatelskiej.

O aksjologicznej pustce władztwa Premiera III RP pisano niedawno w Frankfurter Allgemeine Zeitung. Już nawet zachodni komentatorzy polskiej sceny politycznej dostrzegają, że sprawujący władzę wprawdzie trzyma jeszcze w rękach ster, ale już sam nie wie, dokąd ma płynąć. Idea modernizacji kraju okazała się jałową w świetle ujawnianej korupcji, afer, finansowych nadużyć także w resortach i strukturach władzy. Rząd traci nie tylko słuch społeczny, ale i wzrok oraz czucie, podtrzymując na stanowiskach kierowniczych osoby pozbawione nie tylko misji, jakiejś wizji, ale zarazem niekompetentne i nieudolne w zarządzaniu wielkimi strukturami społecznymi.

Przez ostatnie 6 lat władze totalnie wypłukały się z wartości, które są wpisane w Konstytucję oraz w Ustawę o systemie oświaty jako fundamentalne dla naszego społeczeństwa. Sterowanie resortami ma już charakter wegetatywny, pogłębiając funkcjonalizację patologii sprawowaniem władzy, co widać szczególnie na przykładzie resortu edukacji.

Prawie 7 tys. nauczycieli traci z dniem 31 sierpnia pracę, a nasza ministra stwierdza z błogim spokojem i uśmiechem na twarzy, że dopiero pod koniec września będzie jej znana rzeczywista liczba "strat kadrowych". Ministra edukacji wyjęła jednak "królika z budżetowego kapelusza" w postaci 100 mln. zł na ... kasę dla tych, którzy będą prowadzić kursy czy szkolenia przekwalifikowujące już bezrobotnych matematyków, fizyków, chemików itp. na świetliczanki, opiekunki do małego dziecka czy pomoc domową.

Zachwycające są kierunki rozwoju polskiej edukacji. Każdego roku - zgodnie ze sprawdzonymi już wzorami z okresu PRL, kiedy to Plenum KC PZPR określało główne zadania ideowo-wychowawcze dla placówek oświatowych - ministra edukacji opublikowała "Kierunki polityki edukacyjnej". Są to:

1. Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego.

2. Podniesienie jakości kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych.

3. Działania szkoły na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów.

4. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych.

Tyle? Aż tyle? Czy tylko tyle? To są kierunki polityki edukacyjnej III RP, czy zalecenia władzy centralnej dla dyrektorów przedszkoli i szkół, które mają być egzekwowane od nauczycieli? A kto pamięta, jakie były kierunki polityki edukacyjnej w roku szkolnym 2012/2013? Sądzę, że sama ministra miałaby z tym kłopot. Konstruowanie polskiej polityki edukacyjnej na tak banalnych i powierzchownych celach, które powinny być codziennością działań każdego nauczyciela stawia pod znakiem zapytania rozumienie istoty polityki w skali makro.

W czasie urlopu przeczytałem książkę Ryszarda Kapuścińskiego pt. "To nie jest zawód dla cyników" (PWN, 2013), w której przekazuje czytelnikom kluczowe przesłanie dla profesji publicznej jaką jest dziennikarstwo. jej treść wzmocniła we mnie przeświadczenie, że w gruncie rzeczy rzetelność i uczciwość w procesie komunikacji dotyczy wszystkich zawodów zaufania publicznego, a więc także oświaty oraz szkolnictwa wyższego, nauki, kultury i zdrowia. Ten znakomity dziennikarz pisząc o problemach komunikacji w ponowoczesnych społeczeństwach zwraca uwagę na to, że nie jest nim przemilczanie prawdy, ale to, że słowo nie ma już tego samego ciężaru gatunkowego, co kiedyś.

Jeśli za komunizmu w sowieckiej prasie pojawił się krytyczny artykuł, ktoś kończył w łagrze. Każde słowo ważyło o życiu lub śmierci. Teraz, w sytuacji nadmiaru i wszechobecnej rozrywki, można pisać o wszystkim i nikogo to nie interesuje. Na przykład w polskiej prasie pisze się, że minister jest kłamcą i nic się nie dzieje, minister nie zostaje zdymisjonowany, dalej robi to, co uważa za stosowne.

Otóż to. Zbliża się właśnie nowy rok szkolny. Czekamy na kolejne raporty z poprawnych politycznie diagnoz, sondaży i badań oświatowych na zlecenie MEN.