Odszedł na "Wieczną Wartę" czeski skautmistrz - Miloš Zapletal ("Zet")

 

Miloš Zapletal - skautowy pseudonim „Zet” (ur. 13.01.1930-8.05.2025) był wyjątkowej rangi pedagogiem w kraju południowych sąsiadów. Ukończył w 1950 roku studia w zakresie kultury fizycznej na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Karola w Pradze. Po studiach powrócił do rodzinnego Liberca, gdzie prowadził wcześniej drużynę Skauta-Junaka. Nie mógł jednak kontynuować tej aktywności, gdyż w okresie stalinizmu zostały zakazane wszelkie formy burżuazyjnego wychowania, do jakich zaliczano w CSRS skauting.  

Pracował zatem w szkole jako nauczyciel wychowania fizycznego, ale wspierał ruch kultury fizycznej jako autor znakomitych podręczników gier i zabaw terenowych, które stały się jedną z najważniejszych metod wspierania rozwoju dzieci i młodzieży. Przez lata pracował nad wydaniem wielotomowej „Wielkiej Encyklopedii Gier”, która została wydana dopiero w 1985 roku, a kilka lat później została przetłumaczona na język japoński, rumuński, niemiecki i estoński. Jest od niedawna także jej przekład na język polski. 

 

W pierwszym tomie "Gry w przyrodzie"  dziękował setkom skautów z całego świata za podzielenie się z nim grami i zabawami terenowymi, które dziś znakomicie nadają się do wychowania w przedszkolach i szkołach leśnych. Gra bowiem - jak pisał "(...) jest tak stara jak kultura i cywilizacja, z może i nawet starsza. Przez wieki nie była przedmiotem czyichkolwiek zainteresowań. 

Dopiero w XIX wieku antropolodzy i krajowi literaci zaczęli się nią interesować, badać i o niej pisać. Psycholodzy zaś dostrzegli w grach terenowych znaczący czynnik rozwoju człowieka, zaś dla socjologów gra miała znaczenie jako skuteczny środek odprężający. Pedagodzy zaś zrozumieli, że mogą gry i  zabawy terenowe, zawody i rywalizację wszechstronnie wykorzystać w procesie kształcenia i wychowywania" (s. 7).

Wielka Encyklopedia Gier jest zarazem historią zabaw, teorią gier, która rozwijała się z początkiem XX wieku, przy czym kluczowa była tu edukacja na rzecz ochrony przyrody. Zapletal uczył dzięki swoim dziełom młodzież i dorosłych wychowawców, jak mają organizować zabawy, by nie przeradzały się w antagonistyczną rywalizację, walkę, ale służyły kulturowej socjalizacji, a nawet wykorzystywaniu gier do rozwiązywania konfliktów społecznych. 

Jego Encyklopedia była swoistego rodzaju pedagogią, zachętą do tworzenia własnych gier przez organizatorów zajęć z dziećmi w różnych strukturach organizacyjnych, konstruowania ich zasad, doboru odpowiedniego terenu i sztuki ćwiczenia własnych umiejętności.  Jak pisał: 

"Gra ma przecież wszechstronny wpływ formacyjny tak na dzieci, jak i dorosłych. Niektóre wartości są dla nich czymś oczywistym, ale gra jest sama w sobie ich nośnikiem. W zabawach ruchowych jest to np. rozwój mięśni, siły, wytrwałości, szybkości i zwinności. Inne, jakże cenne wartości moralne są ukryte w zasadach gry, toteż mogą być uświadomione dzięki celowemu ich wykorzystaniu w toku zajęć" (s. 47).                   

Kiedy po raz pierwszy wyjechałem z moją drużyną harcerską (13 ŁDH) na Międzynarodowy Obóz pod Sitnom (CSRS) w 1969 roku, miałem szczęście spotkać się w górach  z naczelnikiem czechosłowackiego skautingu na Morawach, który podarował mi trzy tomy tego dzieła. W kilka lat później nabyłem w antykwariacie książkę Bohumila Kosa  i M. Zapletala pt. "Ćwiczenia w przyrodzie" (Praha, 1960), w której autorzy przedstawili znaczenie, zadania i cele ćwiczeń w środowisku przyrodniczym. 

Jest w tej rozprawie syntetyczna historia rozwoju ćwiczeń fizycznych w przyrodzie na świecie, a więc m.in. od wychowania w plemionach Indian meksykańskich, u Hotentotów w Południowej Afryce, w Australii, na Polinezji aż po edukację w wieku XX. W znakomitym podręczniku metodyki wychowania w przyrodzie zostały omówione zasady dydaktyczne, instruktażowe, organizacyjne formy i możliwości praktycznego zastosowania ćwiczeń w przyrodzie, by następnie przejść do przeglądu różnego rodzaju gier i zabaw  w zależności od miejsca, rodzaju terenu, pory roku, koniecznych do wykorzystania środków dydaktycznych. Całość jest ilustrowana tak, by nie było wątpliwości, jak należy bezpiecznie bawić się i ćwiczyć w naturalnych warunkach.      

Skauci po "Praskiej Wiośnie" (styczeń-sierpień 1968 roku), będącej krótką odwilżą od totalitarnej władzy, wolności zdławionej  przez wojska Układu Warszawskiego, musieli ponownie zejść do podziemia lub rozwiązać swoje drużyny, by pracować z dziećmi i młodzieżą w innej formule. Powszechnie i niemalże obowiązkowo powróciła sprzed 1968 roku prosowiecka Organizacja Pionierska Socjalistycznego Związku Młodzieży. 

Dlatego skauci przekazali mi m.in. te publikacje, bym mógł wykorzystać zbiór gier i zabaw terenowych "Zet'a" w działalności harcerskiej. Ich organizacja skautowa została bowiem rozwiązana a kadrę objęto szykanami przez czechosłowacki reżim. Zaprzyjaźniony ze mną instruktor skautowy z Ostrawy został relegowany ze studiów weterynaryjnych na Uniwersytecie w Brnie, a jego dzieci miały zakaz uczenia się w gimnazjum (po 9-letniej szkole podstawowej).

 Jednak Czesi się nie poddali. Dzięki publikacjom "Zet'a" i jego zaangażowaniu  powstał oddolny ruch podwórkowych i szkolnych grup aktywności terenowej korzystając z gier i zabaw z jego zbiorów. 

Po "Aksamitnej rewolucji" 1989 roku stanął On na czele odrodzenia czechosłowackiego ruchu skautowego obejmując w Libercu funkcję redaktora naczelnego czasopisma  "Skauting". Dzięki niemu wydana została seria publikacji "Źródła skautingu".

Zapletal dokonał także przekładów z języka angielskiego 10 książek skautingu amerykańskiego ruchu Woodcraft Ernesta Evana Thompsona Setona, który był jednym z  założycieli ruchu skatowego w USA.

W Polsce autorem podręczników do outdoorowej edukacji oraz przewodników gier i zabaw w terenie był Roman Trześniowski (1909-2004)- profesor kultury fizycznej  na AWF w Warszawie. Wydaniu zaś zakazanej w okresie PRL literatury skautowej poświęcił się Wojciech  Śliwerski, dzięki któremu otrzymaliśmy już ok. 200 cennych publikacji, wykładów, poradników skautowych z okresu powstawania na ziemiach polskich ruchu skautowego i w dwudziestoleciu międzywojennym. W tych zbiorach znajdziemy polskie tradycje skautowego/harcerskiego wychowania outdoorowego.    

Żegnam czeskiego skautmistrza, wybitnego pedagoga Miloša Zapletala, który odszedł na Wieczną Wartę!