20 stycznia 2023

Warto mieć wiedzę na temat istoty, celów i następstw manipulacji

 


Warto mieć wiedzę na temat manipulacji szczególnie w tym czasie, kiedy nasila się walka polityczna o rząd dusz popierających obecną władzę lub opozycję wobec niej. Nie ma sensu operowanie tym terminem w sposób potoczny, bo przecież ktoś może manipulować rozumieniem tego pojęcia jako realnego i realnie istniejącego w rzeczywistości wirtualnej tego właśnie fenomenu w naszym codziennym życiu.

Zdecydowanie wolę analizy naukowców, którzy poświęcili swoją uwagę tak wieloznacznemu pojęciu.  Zachęcam dzisiaj do sięgnięcia po książkę znakomitego filozofa, logika, który obecnie kieruje Katedrą Logiki na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale przez wiele lat obdarzał nas swoją mądrością na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego.  Mieliśmy szczęście do jego wykładów i bezinteresownie prowadzonych spotkań z pracownikami mojej Katedry Teorii Wychowania, w trakcie których dzielił się z nami wynikami swoich najnowszych badań. 

Przywołuję nazwisko profesora UJ dr.hab. Piotra Łukowskiego, bo w większości uczelni zrezygnowano na studiach pedagogicznych z przedmiotu LOGIKA. To jest wielki błąd powodowany presją samych studentów, by prowadzić dla nich zajęcia głównie o charakterze praktycznym, metodycznym, wyposażającym w pewne kompetencje instrumentalne. 

Jednak zaniedbanie wiedzy, która jest kluczowa dla formacji autonomii społeczno-moralnej przyszłych pedagogów, jest groźne z kulturowego i osobistego punktu widzenia każdego z nich. Ulega bowiem temu, na czym najbardziej zależy centralistycznym władzom szkolnym, a mianowicie, by nauczyciele, pedagodzy, wychowawcy realizowali w posłuszeństwie wszystkie zalecenia i dyrektywy nadzoru pedagogicznego bez względu na to, co sądzą o jego wartości dydaktycznej, wychowawczej czy inkulturacyjnej. 

Im bardziej nauczyciele będą bezmyślni, bezrefleksyjni, ulegli wobec nadzorcy, tym lepiej dla niego, bo może uzasadniać potrzebę istnienia wielotysięcznego aparatu biurokratyczno-dyscyplinującego o znacznie lepszych płacach niż obowiązują w szkolnictwie. 

Jaki ma związek ta teza z osiągnieciami naukowymi wspomnianego Profesora UJ? Otóż istotny, bowiem wydał on poszerzony o nowy rozdział znakomity podręcznik pt. "Logika praktyczna z elementami wiedzy o manipulacji" (Warszawa, 2022). Nowością jest tu właśnie kwestia manipulacji. Jak pisze w przedmowie do wydania drugiego: 

(...) miałem okazję nabrać doświadczenia w zakresie możliwości jego wykorzystania w dydaktyce na różnych kierunkach studiów. Zebrana wiedza sprawiła, że podjąłem decyzję o rozszerzeniu zakresu podręcznika zarówno o zagadnienia o fundamentalnym znaczeniu, mające dobrze ugruntowane miejsce w dydaktyce logiki, jak i stosunkowo nowe, mało studentom znane, ale dotyczące kwestii aktualnie w logice rozważanych. (...) 

Duże zmiany zaszły w treści ostatniego rozdziału, stanowiącego dodatek do podręcznika. Chodzi o fragment poświęcony zjawisku manipulacji. Gdy przygotowywałem do druku pierwsze wydanie podręcznika, byłem przekonany, że manipulacja jest niejawną perswazją. Spośród różnych definicji manipulacji, jakie wówczas istniały w literaturze, ta wydała mi się najtrafniejsza. Dopiero po pewnym czasie uświadomiłem sobie, że jest to definicja, która określa raczej kłamstwo niż manipulację (s. 15-16, podkreśl.moje).

Otóż to. Warto przeczytać chociaż ten ostatni rozdział, by zobaczyć, jak w wyniku różnego rodzaju analiz natury kognitywistycznej i eksperymentów doprowadziło autora do nowego spojrzenia na kategorię manipulacji. Jak ją teraz pojmuje? 

Manipulacja jest to perswazja, której celem jest nakłonienie osoby zaatakowanej do rozpoczęcia procesu samookłamywania (s.339). Filozof dokonuje niezwykle interesujących analiz pojęć, które są bezzasadnie utożsamiane z manipulacją w istocie nie będąc nią, jak np. kłamstwo. Wbrew potocznym przekonaniom manipulacja jest cięższym moralnie zjawiskiem niż kłamstwo, a przecież doświadczania jednego i drugiego nie brakuje w naszym życiu osobistym oraz w dyskursie publicznym. 

Profesor logiki opisuje dwa testy na rozpoznawanie ofiary manipulacji, a stają się nimi osoby, które w wyniku niezdolności do samodzielnego oceniania ludzi, ich czynów, zjawisk, przekazów medialnych itd. (s. s.349 - podkreśl.moje) rezygnują z własnej wolności, zamykają się na rzeczywistość. 

Warto sięgnąć do powyższych studiów, bo dowiemy się także, czym jest postprawda oraz na czym polega automanipulacja.