Resort edukacji od wielu już lat zachęca
nauczycieli wczesnej edukacji oraz kształcenia w klasach IV–VIII do nauczania
dzieci i młodzieży gry w szachy. Naukowcy prowadzą badania i piszą na temat
przydatności w rozwoju umysłowym dzieci i młodzieży jednej z najstarszych gier
planszowych na świecie.
Powstają na temat rywalizacji szachowej
seriale filmowe, filmy fabularne, powieści i reportaże. Szachy są traktowane
jako dyscyplina sportu, w której prowadzone są międzynarodowe rozgrywki, ale
także jako niemalże obowiązkowe ćwiczenie w wojsku, w szkoleniu biznesmenów i
... polityków.
Jak wykazali uczeni, istnieje istotny związek między umiejętnością gry w
szachy a zarządzaniem wiedzą czy między szachami a strategią wojskową. Kto
potrafi grać w szachy, nie będzie miał problemu z podejmowaniem decyzji. Eksperymentalne badania naukowców Szwecji i
Australii z 2004 roku potwierdziły istotny związek między logicznym myśleniem w
toku gry w szachy a strategią działań podejmowanych przez oficerów w warunkach
ćwiczeń wojennych.
Szwedzi nie wiedzieli,
że Jan Kochanowski pisał o znaczeniu tej gry w poemacie pt.
"Szachy", który napisał w
latach 1562-1566:
Wszystka
się sprawa ogląda na stole:
Jako dwa króle przeciw siebie siędą,
A równym wojskiem potykać się będą.
Jeden z nich w jasnej, drugi w czarnej zbroi,
Ten wygra, przy kim dobry hetman stoi.
Tym cię natenczas, mój hrabia, daruję,
Przyjmi za wdzięczne, póki nie zgotuję
Co godniejszego, czym bych mógł zabawić
Uszy twe i sam lepiej się postawić.
Masz przed oczyma domowe przykłady,
Jakiej potrzeba czasu wojny rady,
Jakiego miejsca szukać obozowi,
Jako szykować ufy ku bojowi,
Gdzie czas po temu, jako bitwę zwodzić,
Kiedy nierówno, jako lud uwodzić.
Ja zaś, czym mogę, tym się popisuję,
Drewniane wojska przed tobą szykuję,
A ty się nie wstydź, maszli czas spokojny,
Przesłuchać tej to krotochwilnej wojny,
Bo i Apollo łuku bez przestania
Nie
ciągnie, pilen czasem i śpiewania.
Gra w szachy stała się
w edukacji przedszkolnej i szkolnej jedną z bardziej atrakcyjnych metod
kształcenia, w której upowszechnianie włączył się Polski Związek Szachowy oraz
resort edukacji. Komisja Edukacji Parlamentu Europejskiego rekomendowała w 2012
roku wdrażanie gry w szachy do systemów kształcenia jako jedną z ważniejszych
pomocy dydaktycznych we wspomaganiu rozwoju umysłowego młodych pokoleń.
Od 2017 roku MEN
zachęca w "Podstawie programowej kształcenia ogólnego w klasach
I-III" do wykorzystywania w procesie kształcenia szachów jako niezwykle
wartościowej w rozwoju logicznego myślenia tej właśnie gry dydaktycznej. Od
2018 roku odbywają się w naszym kraju Kongresy Edukacyjne "IT Szachy"
dla uczniów szkół podstawowych.
Zachęcam zatem miłośników
szachów do zapoznania się z najnowszą książką dwóch autorów: Jana
Przewoźnika i Arkadiusza Więcko pt. Szachy narzędziem
myślenia. Gra o przyszłość edukacji (Rzeszów, 2022). Nie jest to
publikacja, której celem miałoby być przekonywanie nieprzekonanych do włączenia
gry w szachy do edukacji, ale znakomite , nowatorskie kompendium różnego
rodzaju scenariuszy do prowadzenia zajęć z uczniami za pośrednictwem powyższego
narzędzia myślenia człowieka.
Innowacyjne podejście
do dydaktyki konstruktywistycznej autorzy tej publikacji realizują
fascynującymi propozycjami zajęć, w toku których gracze stają się odkrywcami
reguł gry, jej celów, ale także umiejętności prospektywnego myślenia. Mają
rację pisząc: Gorąco wierzymy, że w otaczającym nas murze
"bez-rad-myśl-ności" szachy staną się narzędziem wyłomu, kruszącym
utarte, a nierzadko nieskuteczne schematy podejścia do powszechnej
edukacji (s.12).
Adresatem książki są nauczyciele,
pedagodzy, rodzice, wychowawcy świetlicowi czy placówek opiekuńczo-wychowawczych i
resocjalizacyjnych, a także edukacji inkluzyjnej. Skoro tak narzekamy na
problemy dzieci z koncentracją uwagi, to szachy są idealną grą do autokorekty.
Wzmacniają nie tylko poczucie własnej wartości, ale także umiejętność przegrywania,
której nie posiadają politycy władzy.