Komitet Psychologii PAN opracował standardy
osiągnięć naukowych dla habilitantów. Zapewne przydałyby się takie dla wniosków profesorskich, ale to
jest już znacznie trudniejsze zadanie. Ustalenia psychologów mogą
być przedmiotem zainteresowania wśród członków pozostałych komitetów
naukowych w dziedzinie nauk społecznych. Znacznie pomogłoby to nie tylko
kandydatom do awansu naukowego, ale także ich recenzentom i organom
odpowiedzialnym w uczelniach za nadawanie stopni naukowych w danej
dyscyplinie.
Nie
chodzi o to, aby ograniczać suwerenność decyzji każdego z tych podmiotów, ale
by były względnie czytelne dla wszystkich stron postępowania kryteria, które
będą brane pod uwagę przez decydentów w kwestii nadania lub odmowy nadania
stopnia doktora habilitowanego. W ostatnich latach coraz częściej bowiem
doktorzy nauk kierują do oceny swoich publikacji jako główne osiągnięcie
naukowe cykl artykułów.
Ustawodawca
normuje explicite możliwość przedłożenia do oceny zamiast rozprawy
habilitacyjnej, cykl artykułów naukowych:
Art.
219. 1. Stopień doktora habilitowanego nadaje się osobie, która:
1)
posiada stopień doktora;
2)
posiada w dorobku osiągnięcia naukowe albo artystyczne, stanowiące znaczny
wkład w rozwój określonej dyscypliny, w tym co najmniej:
a) 1
monografię naukową wydaną przez wydawnictwo, które w roku
opublikowania monografii w ostatecznej formie było ujęte w wykazie sporządzonym
zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 267 ust. 2 pkt 2 lit. a, lub
b) 1
cykl powiązanych tematycznie artykułów naukowych opublikowanych w
czasopismach naukowych lub w recenzowanych materiałach z konferencji
międzynarodowych, które w roku opublikowania artykułu w ostatecznej formie były
ujęte w wykazie sporządzonym zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art.
267 ust. 2 pkt 2 lit. b,
Pedagodzy
także pytają swoich przełożonych, w jakim zakresie ilościowym i jakościowym mogą
spełnić wymaganie zapisane w punkcie 2b, zamiast w 2a. Kto o tym rozstrzyga,
czy przedłożony cykl artykułów spełnia wymaganie tak lakonicznie ujęte w
ustawie "Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce" (2018 ze zm.)?
Powyższe
pytanie brzmi podobnie do tego, jakie zadają promotorom studenci prac
dyplomowych, a mianowicie - ile stron musi liczyć praca licencjacka
czy magisterska? Wcześniej pytali prowadzących zajęcia, czy, a jeśli tak, to w
ilu wykładach muszą uczestniczyć, żeby uzyskać zaliczenie? itp.
Doktorzy
nauk dociekają, ile artykułów spełnia wymóg pierwszego, najważniejszego
cyklu? Komentarze prawników do tekstu ustawy oraz poradnik Rady
Doskonałości Naukowej zawierają sugestie, propozycje dobrych praktyk w tym
zakresie. Co zatem mają czynić młodzi naukowcy, którzy nie są przekonani, że
tak ogólna wykładnia nie jest zobowiązującą dla recenzentów.
Członkowie
Komitetu Psychologicznego PAN wyszli zatem naprzeciw takim oczekiwaniom,
opracowując dla badaczy kryteria i je uzasadniając. Uzgodnione w profesjonalnym
środowisku standardy dotyczą kwestii formalnych i merytorycznych w odniesieniu
do wszystkich wymagań, a nie tylko powyższego. Odpowiadają zarazem na
najtrudniejsze pytanie, jak należy rozumieć ustawową normę,
że osiągnięcie naukowe habilitantki/habilitanta powinno wnosić znaczny
wkład w naukowy rozwój psychologii.
Zatrzymam
się jednak tylko na dookreśleniu, co powinno być brane pod uwagę w ocenie cyklu
artykułów naukowych:
Jakie
(i ile) artykuły tworzą cykl?
Artykuły
tworzące cykl powinny, łącznie, wnosić „znaczny wkład w rozwój” psychologii.
Zatem nie tyle istotna jest liczba artykułów, ile ich naukowe nowatorstwo i
poprawność metodologiczna. Dlatego też – w tych standardach – szczególny nacisk
położony został na ocenę (w systemie peer review) osiągnięć
habilitantki/habilitanta, dokonaną przez trafnie dobranych kompetentnych
recenzentów.
Jakąś
gwarancję poziomu naukowego artykułów daje ich opublikowanie w dobrych
czasopismach, które mieszczą się w uznanej, międzynarodowej bazie czasopism.
Taką bazą jest JCR, która zawiera większość uznanych w świecie czasopism
psychologicznym. Gdy mówimy o „cyklu” artykułów, to musimy też określić
minimalną ich liczbę ów cykl tworzących.
Zwracamy
uwagę, że w Standardach mówimy o minimalnej liczbie artykułów. Nie
ograniczamy zatem osób, które uważają (powodowani wyłącznie troską o poziom
naukowy cyklu, a nie względami rywalizacyjnymi), że powinny włączyć większą –
od minimalnej – liczbę artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych lub w
recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowych do rzeczonego
cyklu.
To
właśnie ocena artykułów, ujętych w cyklu, będzie miała
decydujące znaczenia dla nadania danej osobie stopnia doktora habilitowanego.
Jeśli zaś idzie o minimalną liczbę artykułów włączonych do cyklu, to proponuje
się, aby wynosiła ona 5 prac opublikowanych w czasopismach
ulokowanych w bazie JCR i znajdujących się na liście
ministerialnej, o której mówi rzeczona ustawa.
Ustosunkowano
się także do publikacji współautorskich, które są pochodną prowadzenia badań
empirycznych w zespołach badawczych. Co zatem ma uczynić psycholog, który
uczestniczy właśnie w zespołowych projektach, a zatem nie jest jedynym ich
wykonawcą oraz autorem artykułu prezentującego wyniki badań? W tym przypadku
także przyjęto:
Standardy
proponują, aby w 4 (na 5) artykułach osoba habilitująca się
zajmowała wyróżnioną pozycję: „pierwszy lub korespondujący autor”. Należy
jednak uwzględnić takie sytuacje, gdy wszyscy autorzy są równorzędni (shared
first authorship), albo występują w alfabetycznej kolejności autorstwa. Dobrze
byłoby, aby wśród autorów artykułów wieloautorskich znaleźli się autorzy
zagraniczni (lub przynajmniej z innej uczelni krajowej), bo to – w powiązaniu
ze stażami (lub przynajmniej wizytami roboczymi) – potwierdzałoby, że dorobek
habilitantki/habilitanta jest powiązany z innymi, aniżeli macierzysta, jednostkami
naukowymi.
Udział
habilitantki/habilitanta w powstaniu pracy wieloautorskiej powinien być
wnikliwie przez kandydatkę/kandydata uzasadniony i, dodatkowo, potwierdzony (na
piśmie) przez współautorów. Nie akceptujemy wyrażania tego udziału tylko za pomocą
procentów.
Komitet
Psychologiczny PAN wskazuje zarazem, że artykuły w monotematycznym cyklu
powinny być z
okresu 10 lat. Autorzy tej rekomendacji nie ograniczają niniejszym
projektem "dobrych praktyk" autonomii recenzentów w dokonaniu oceny
czyichś osiągnięć naukowych. Piszą o tym w zakończeniu:
Formalne
li tylko spełnienie warunków opisanych w tym dokumencie nie może być traktowane
jako wystarczające do uzyskania stopnia doktora habilitowanego. Niezbędna jest
jednoznaczna ocena ważności wkładu w rozwój psychologii.
Tę
zaś ocenę formułują recenzenci. Ich opinie są kluczowe dla decyzji podjętych
przez komisję habilitacyjną oraz radę dyscypliny psychologia. Wartość naukowa
przedłożonych artykułów, oceniana zwłaszcza pod kątem novum, stanowi przedmiot niezależnej
oceny recenzentów oraz komisji habilitacyjnej.
To
rada dyscypliny, ostatecznie, zaakceptuje (nie zaakceptuje) uchwałę komisji i
podejmie własną uchwałę o nadaniu (odmowie nadania) stopnia doktora
habilitowanego. Rzecz jasna, że odstępstwa od rekomendacji są dopuszczalne,
jeżeli tylko wpływają na podwyższenie jakości merytorycznej prac składających
się na główne osiągnięcie naukowe habilitantki/habilitanta i nie są sprzeczne z
ustawą i rekomendacjami RDN.
Komitet
Nauk Pedagogicznych wielokrotnie podejmował dyskusje z dziekanami i dyrektorami
instytutów pedagogicznych, zainteresowanymi członkami rad dyscyplin naukowych
itp. na temat kryteriów oceny osiągnięć naukowych w postępowaniach na stopień
doktora habilitowanego w dyscyplinie pedagogika. Nadal jednak nie ma konsensusu
w akademickim środowisku.
