O prognozie rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2030 na Forum Myśli Społecznej

 

Forum Myśli Społecznej zapoczątkował w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie prof. Stefan M. Kwiatkowski, zapraszając jako pierwszego gościa prof. Jerzego Woźnickiego, byłego przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Temat  spotkania z była „Prognoza rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2030”, nad którą pracuje od kilku lat kilkudziesięciu ekspertów z Fundacji Rektorów Polskich, Konsorcjum Uczelni Niepublicznych i Instytutu Społeczeństwa Wiedzy. 

Podsumowaniem ich pracy będzie raport uwzględniający trendy, projekty i rozwiązania modelowe dla szkolnictwa wyższego i nauki na świecie z projekcją możliwości rekomendowania ich politykom i sprawującym władzę w Polsce do realizacji do roku 2030.  

Wydawnictwo Naukowe Politechniki Śląskiej wydało w ubiegłym roku pierwszą część raportu, a mianowicie monografię na temat trendów, modeli i perspektyw rozwoju szkolnictwa wyższego. Dzięki wielostronnej dyskusji z 60 ekspertami szkół wyższych, którzy poddali konfrontacji idee z krajową rzeczywistością, powstaje druga część raportu. 

O założeniach, celach i wybranych aspektach tego projektu mówił wczoraj prof. J. Woźnicki. Odwołał się do diagnozy stanu rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki w naszym kraju na tle porównawczym. Zdaniem referującego nauka w Polsce ma się dobrze, biorąc pod uwagę zakres inwestowanych w nią środków. Jak na tak niski poziom finansowania nauki mamy bardzo wysoką efektywność badań naukowych.     

KRASP nie jest związkiem zawodowym, a zatem nie podejmuje rozmów z kolejnymi rządami w kwestii płacowych roszczeń kadr akademickich. Skoro jednak eksperci twierdzą, że inwestowanie w naukę zwraca się państwu pięciokrotnie, to konieczne jest:

* zwiększanie środków na badania i rozwój uniwersytetów;

* zawieranie przez uczelnie aliansów z zagranicznymi uniwersytetami; uczestniczenie w inicjatywie Uniwersytety Europejskie; 

* konsolidowanie polskich szkół wyższych, by zwiększać ich szanse konkurencyjne i poprawiać jakość kształcenia oraz badań naukowych; 

* ujednolicanie i zmiany w wewnętrznej organizacji uczelni, np. likwidowanie wydziałów, uwalnianie od administracji, by inwestowano w działalność merytoryczną; 

* wzmacnianie roli podmiotów przedstawicielskich środowiska akademickiego, w tym konferencji rektorów; 

* podporządkowanie reform w szkolnictwie wyższym misji i wartościom uniwersytetu; 

* zastąpienie kształcenia specjalistycznego edukacją szerokoprofilową (chmurą kompetencji) w odpowiedzi na zmiany społeczne, gospodarcze i kulturowe w kraju i na świecie; 

* zwiększenie elastyczności i indywidualizacji w kształceniu młodzieży akademickiej oraz w większym stopniu wykorzystywanie technologii cyfrowych; 

* wprowadzenie metod i narzędzi pomiaru i certyfikowania efektów pozaformalnego, nieformalnego uczenia się;   

*  kształcenie i doskonalenie kompetencji dydaktycznych kadr akademickich. 

* ocenianie promotorów prac doktorskich, a nawet prowadzenie wobec nich postępowań kwalifikacyjnych, by wyeliminować ze szkół doktorskich osoby, które nie nadają się do tej roli; 

* utrzymanie konkursowego modelu finansowania badań podstawowych i eksperymentalnych; 

* utrzymanie subwencji jako podstawowej formy finansowania szkolnictwa wyższego z uwzględnieniem wskaźnika waloryzacji środków na prowadzenie działalności naukowej;

* doskonalenie metod zarządzania uczelniami z uwzględnieniem współczynników ryzyka (zrównoważony rozwój i walka z kryzysami). 

Jakie zagrożenia wynikają z dotychczasowych analiz ekspertów pracujących pod kierunkiem prof. J. Woźnickiego oraz uczestników Forum, które powinny zostać uwzględnione przez sprawujących władzę? 

1. Stan permanentnego niedofinansowania, pauperyzacja kadr naukowych. Czeka nas zatem albo renesans misji uniwersytetów albo ich upadek; 

2.  Spadek zaufania społeczeństwa i władzy publicznej do środowiska akademickiego; 

3. Zbyt słabe związki pomiędzy sektorem badań naukowych a otoczeniem społecznym oraz wciąż niski poziom umiędzynarodowienia polskiej nauki i kształcenia studentów (obcokrajowców); 

4. Pominięcie w ewaluacji jakości działalności naukowej jej wielowymiarowości;

5. Zbyt kurczowe unikanie przez środowiska akademickie podejmowania interdyscyplinarnych badań naukowych. 

Dyskusja była niezwykle ożywiona, a nawet gorąca, bowiem wypowiadali się zarówno rektorzy uczelni technicznych, jak i profesorowie z uniwersytetów i uczelni sektora niepublicznego, wskazując m.in. na:  

1. przerywanie przez bardzo uzdolnionych naukowców prac badawczych w wyniku bardzo niskich płac i odchodzenie z uczelni, porzucanie szkół doktorskich.

2.  zmiany ustrojowe uczelni nie mają wpływu na zmiany w jakości badań; 

3. kwestie finansowania uczelni, w tym płac badaczy; 

4. korporacjonizm uniwersytetów w zderzeniu z państwem jest podatny na kontrolę, nie jest w stanie zachować swoją autonomię; 

5. nie wolno oddzielać świata edukacji powszechnej od akademickiej, gdyż one wzajemnie się warunkują, tymczasem jest fatalny poziom kształcenia nauczycieli;

6. niewłaściwe powiązanie wyników ewaluacji z przyznaniem uczelniom uprawnień do nadawania stopni naukowych.   

Zdaniem prof. J. Woźnickiego widoczny jest wzrost zainteresowania biznesu, korporacji zatrudnianiem absolwentów kierunków humanistycznych i społecznych.  KRASP przedłożył ministrowi Jarosławowi Gowinowi 50 kluczowych uwag, z czego 2/3 zostały przez niego pozytywnie uwzględnione i znalazły się w zapisach ustawowych. To był najwyższy wskaźnik wpływu środowiska akademickiego, eksperckiego na politykę szkolnictwa wyższego i naukową. 

Nie miało to gremium większego wpływu na ewaluację, chociaż w sensie ogólnym akceptowało to rozwiązanie, żeby zmobilizować kadry naukowe do tego, by potwierdziły swój naukowy charakter. Zbyt dużo akademików pracowało na stanowisku naukowo-dydaktycznym, w ogóle nie publikując w ciągu minionych 5 lat. Wielu pseudonaukowców kręciło się po wielu instytucjach naukowych i chodziło o to, aby ich odsiać, przenieść na etaty dydaktyczne albo pożegnać.

Ponad 100 uniwersytetów w Unii Europejskiej podpisało się pod inicjatywą koniecznego wypracowania nowego modelu ewaluacji działalności uniwersytetu jako takiego. Trzeba też zmienić zasady przyznawania uprawnień do nadawania stopni naukowych, by brany był pod uwagę potencjał kadrowy jednostek, a nie tylko uzyskana kategoria B+, A czy A+. Ewaluacja zmusiła jednak bierną część naukowców do tego, by zaczęli prowadzić badania.  

Profesor przyznał, że w sensie obiektywnym rozchodzą się drogi między systemem szkolnym a instytucjami szkolnictwa wyższego, gdyż w obu tych światach obowiązują zupełnie inne reguły. Nie ma zatem więzi między tymi światami. Tymczasem sukces edukacyjny uniwersytetów zależy od sukcesów młodzieży szkolnej na wcześniejszych etapach edukacji.