Nagroda ŁTN im. Profesor Ireny Lepalczyk za prace badawcze z zakresu pedagogiki społecznej w 2023 r.

 

Miło mi poinformować, że w 19 edycji konkursu prac badawczych z zakresu pedagogiki społecznej w 2023 r. Nagrodę ŁTN im. Profesor Ireny Lepalczyk otrzymują Aleksandra Boroń i Agnieszka Gromkowska-Melosik za znakomitą książkę pt.” Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość, trauma, nadzieja” (Kraków 2022, Oficyna Wydawnicza” Impuls”).  Ogromnie się cieszę, że właśnie ten tytuł uzyskał jednomyślne poparcie Kapituły Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. 

Powstałe w wyniku tak tragicznych wydarzeń w Ukrainie procesy migracyjne kobiet, matek z dziećmi ratujących życie i tożsamość narodową zostały ad hoc objęte nie tylko serdeczną opieką i pomocą Polaków, którzy przyjmowali je w swoich domach, ale także naukowymi badaniami. 

Przeprowadzone przez naukowczynie z Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu badania jakościowe z uwzględnieniem teoretycznych i empirycznych modeli pedagogiki i socjologii międzykulturowej wpisują się zarazem w bolesną pamięć o doświadczanej traumie wojennej. W dniu 21 stycznia br. pisałem w blogu o tej książce, toteż w dniu dzisiejszym przywołam opinię Ewy Konarzewskiej-Michalak, która tak scharakteryzowała na łamach www.uniwersyteckie.pl tę znakomitą rozprawę:  

 

Publikacja „Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość, trauma i nadzieja” jest rezultatem badań prowadzonych wiosną 2022 roku w Poznaniu. Książka autorek z Wydziału Studiów Edukacyjnych odbiła się echem wśród mniejszości ukraińskiej w Stanach Zjednoczonych oraz w ukraińskiej prasie.  

Naukowczynie uchwyciły w swoich badaniach moment przyjazdu Ukrainek do Polski, specyficzny czas zawieszenia między dwiema rzeczywistościami. Dzięki temu badania, którym przyświeca idea interwencjonizmu międzykulturowego, pomagają ukazać, jak uchodźctwo postrzegają osoby go doświadczające. Wnioski z badań, które mogą być wykorzystane między innymi w polityce migracyjnej, naukowczynie przedstawią w marcu na spotkaniu w Kancelarii Prezydenta RP w Warszawie.  

 

– W rozmowach z kobietami wyłonił się nowy wizerunek uchodźczyni – liderki swojego życia. Ukrainki nie chcą być postrzegane jako ofiary wojny, ale jako osoby, które biorą odpowiedzialność za swój los. To jest moim zdaniem „nowy rodzaj” uchodźctwa, mocno naznaczony potrzebą poszukiwania sposobu na strukturyzowanie swojego życia w skrajnie trudnych warunkach – powiedziała prof. Boroń. 

 

Badaczki przeprowadziły wywiady z 16 Ukrainkami w wieku od 29 do 52 lat, które przebywały w Polsce od 4 tygodni do 3 miesięcy. Były to kobiety ze wszystkich obwodów Ukrainy, w większości z wyższym wykształceniem – prawniczki, lekarki, wykładowczynie, menedżerki. Etyka badań w tym przypadku miała szczególne znaczenie ze względu na niebezpieczeństwo ujawnienia świeżo przeżytej traumy.  

 

– Uchodźczynie mogły wycofać się na każdym etapie rozmowy – mówi prof. Gromkowska-Melosik. – Największe emocje wywoływał powrót do trudnych wspomnień ucieczki z kraju. Kobiety wskazywały na terapeutyczny wymiar wywiadu, po rozmowie odczuwały ulgę, że w końcu mogą przerwać milczenie. Część z nich powiedziała wprost, że bardzo się cieszą, że jest ktoś, kogo interesuje ich sytuacja. Rozmowy pomogły im nadać sens własnym doświadczeniom. Zależało nam przy tym, by uniknąć opisywanego w literaturze zjawiska polegającego na atrakcyjnym przedstawianiu historii uchodźców przez badaczy oraz iluzji biograficznej. Starałyśmy się ukazać doświadczenia uchodźczyń w sposób rzetelny – przekonuje.  

 

Autorki skupiły narrację wokół motywu podróży rozumianej jako exodus, uchodźczynie ukazały jako pasażerki, które nieustannie znajdują się w drodze – nie mogą wrócić do ojczyzny, ale też nie są zintegrowane z miejscem pobytu. – Jedna z kobiet mówiła, że zmienia tapetę w telefonie w zależności od pory roku. W maju nadal miała zimowe zdjęcie, czas zatrzymał się dla niej w momencie wybuchu wojny. Metafora zamrożenia w czasie, której użyłyśmy, symbolizuje poczucie utraty wpływu na swoje życie, zaburzenie jego rytmu, nieumiejętność myślenia o przyszłości – wyjaśnia prof. Gromkowska-Melosik.  

 

Wyniki badań wskazują, że nad przeżytą traumą i bezradnością dominuje poczucie odpowiedzialności za przetrwanie i dobrostan rodziny. – Te kobiety potrafią w twórczy sposób radzić sobie z traumą, nie opuszcza ich nadzieja, chęć do działania. Radzą sobie zarówno poprzez koncentrowanie się na problemie – szukają pracy, zapisują się na kursy językowe i kształcące – jak i poprzez rekonstrukcję podejścia do problemu, czyli unikają śledzenia wojny w mediach, rozmawiają telefoniczne z bliskimi, modlą się, uprawiają hobby. Są agentkami własnej zmiany – mówi prof. Boroń.  

 

Naukowczynie podkreślają, że wiele z ich rozmówczyń doświadczyło upełnomocnienia, emancypacji. W Ukrainie relacje między kobietami i mężczyznami wciąż postrzega się bardzo tradycyjnie. Choć kobiety są aktywne zawodowo, to mężczyźni podejmują najważniejsze decyzje w rodzinach. W sytuacji przymusowej emigracji kobiety przyjęły na siebie tę rolę. Czują się w niej silniejsze i mają poczucie większej kontroli nad swoim życiem.  

Autorkom serdecznie gratuluję prestiżowej Nagrody ŁTN i życzę dalszych osiągnięć naukowych. Dzielnie walczącej z najeźdźcą Ukrainie życzę odzyskania pełni wolności i terytorialnej suwerenności. Pomagajmy uciemiężonemu narodowi. 

 Komentarz do wpisu przesłał Stefan Łaszyn: 

Przyznanie nagrody Łódzkiego Towarzystwa Naukowego im. Profesor Ireny Lepalczyk

z zakresu pedagogiki społecznej za 2023 rok., to tym razem szczególnie godne uwagi

wydarzenie. Jego rangę podnosi fakt, że Aleksandra Boroń i Agnieszkka Gromkowska-

Melosik, laureatki, dwie Profesorki z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu,

zrealizowały badania teoretyczno-empiryczne na bardzo ważny, potrzebny i aktualny

temat. Książka ich autorstwa p.t.”Ukraińskie uchodźczynie wojenne. Tożsamość,

trauma, nadzieja”, (Kraków 2022, Oficyna Wydawnicza „Impuls”), adresowana jest do

szerokiego grona czytelników, tak pracowników naukowych, jak i zwykłych odbiorców

w Polsce i Ukrainie, a pewnie też na całym świecie. 

Pojawiło się kilka omówień tej publikacji w kraju i za granicą. Przywołam tylko niektóre z nich. Polskiemu czytelnikowi przybliżył treść tej książki, w sposób pogłębiony i interesujący, prof. B. Śliwerski - na swoim blogu: https://sliwerski-pedagog.blogspot.com/; https://sliwerski-pedagog.blogspot.com/search?updated-max=2023-01-24T00:15:00%2B01:00&max-results=13. 

Warto też zwrócić uwagę, co wcześniej uczynił Autor posta, na opinię o

książce pióra Ewy Konarzewskiej-Michalak: https://uniwersyteckie.pl/nauka/prof-

gromkowska-melosik-i-prof-boronliderki-swojego-zycia . Recenzja prof. B. Śliwerskiego w tłumaczeniu na ukraiński została zamieszczona na platformie Ukraińskiego Kongresowego Komitetu Ameryki (UKKA), która budzi zainteresowanie ukraińskiej diaspory USA i Kanady: https://uali.info/cause/ukrainskie-uchodzczynie-wojenne. Uwagę na tę wyjątkową publikację zwrócił też red. 

Fidel Suchonis wydawca i redaktor miesięcznika „Borysten” (m. Dniepr, Ukraina).

Po tych przywołaniach recenzji czuję się zwolniony z nawiązywania do treści

tego cennego wydawnictwa. Uważam, że nie mogłoby mieć ono lepszego Patrona, niż

Profesor Irena Lepalczyk. Jest to szczególne wyróżnienie, które spotkało Autorki i na

które w pełni zasłużyły. Jest to też godne uczczenie pamięci Patronki tego wyróżnienia.

Profesor I. Lepalczyk pamiętam z okresu swoich studiów na Uniwersytecie Łódzkim.

Prof. Aleksander Kamiński prowadził na naszym roczniku wykład kursowy i

monograficzny z pedagogiki społecznej. Z prof. I. Lepalczyk też się kontaktowaliśmy.

Ona zdobywała wtedy naukowe ostrogi i doskonaliła warsztat swojej pracy badawczej

pod troskliwą opieką Mistrza. Zapamiętałem Ją jako osobę otwartą, komunikatywną,

życzliwą i pełną empatii. W katedrze prof. A. Kamińskiego pedagogikę uprawiano nie

tylko umysłem, ale i sercem. Postawa Prof. Lepalczyk w pełni koresponduje z

postawami autorek poznańskiej pedagogiki o czym krótko niżej. 

Myślę tutaj o tzw. ratownictwie społecznym, którego to pojęcia zwykł używać

Mistrz Kamiński. Książka zawiera analizę teoretycznych badań. Moja wypowiedź byłaby

niepełna, gdybym w tym miejscu chociażby krótko nie wspomniał o działaniach

praktycznych (właśnie ratunkowych, jeżeli tak je można określić, bo subdyscyplina

„pedagogika społeczna” nie jest specjalnie bliską mi domeną), które podejmowane są

przez Zakład Edukacji Wielokulturowej i Badań nad Nierównościami Społecznymi,

Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu.  Zakładem tym kieruje prof. A.

Gromkowska- Melosik. Pod jej kierunkiem realizowany jest uniwersytecki projekt na

rzecz dzieci uchodźców z Ukrainy, który odniósł wielki sukces. 

Myślę, że jest to unikalna działalność jeżeli chodzi o wyższe uczelnie w skali kraju. I między innymi dlatego trzeba poświęcić jej specjalną uwagę i ją propagować. Inicjatywę poznańskich pedagogów opisała i tekst opublikowała w Polsce i na Ukranie m.in. Jarosława Kobyłko, kreatywna nauczycielka-metodyczka z Węgorzewa, warmińsko-mazurskie. Z tego tekstu zaczerpnąłem podstawowe informacje, które krótko podaję niżej. Projekt realizowany pod kierunkiem prof. A. Gromkowskiej-Melosik przebiegał

przez kilka etapów. Najpierw odbył się konkurs literacki dla studentów i doktorantów

UAM, spotkania i zabawy z udziałem ukraińskich dzieci. 

Na ten konkurs wpłynęło kilkanaście utworów literackich – opowiadań, bajek i wierszy. Pochodziły one z różnych wydziałów UAM. Najbardziej dojrzałe prace zostały opublikowane w książce pt. „W zwykłych słowach wielka moc” (wydanie dwujęzyczne, wersja polska i ukraińska). Bajki zebrane w czasie tego konkursu zamieściłem m.in. na wspomnianej już wcześniej platformie UKKA: https://uali.info/education/w-zwyklych-slowach-wielka-moc. Nie będzie przesady, gdy powiem, że utwory te poszły w świat. 

Przez kogo i jak zostały wykorzystane, to wymagałoby oddzielnych badań. Drugi etap, to zebranie dziesięciu interesujących prac, które wykonały dzieci z Ukrainy. W pracach tych ich autorzy zawarli głębokie przeżycia z okresu wojny w ojczystym kraju i pobytu w Polsce. Etap trzeci, to kilkugodzinne spotkanie praconików naukowych UAM z dziećmi z Ukrainy, ich matkami, opiekunami, nauczycielami i dyrektorami polskich szkół. Dzięki temu urozmaiconemu, ciekawemu i radosnemu programowi ukraińskie dzieci mogły przez chwilę zapomnieć o ciężkich losach własnego kraju i trudach życia na obczyźnie.

Następnie zrealizowano kolejną edycję pt:”W zwykłach słowach wielka moc –

edycja-2”. Jej finał odbył się w miesiącach wiosennych 2023 roku.

Uważam, że zarówno badania naukowe, jak i praktyczne działania poznańskich

pedagogów z UAM zasługują na szczególne uznanie i wielką wdzięczność uchodźców

wojennych z Ukrainy, co było widać w czasie opisanych spotkań, a także szacunek ze

strony wszystkich tych, którym bliskie są losy cierpiących ukraińskich dzieci i ich matek

oraz w ogóle ludzi, którzy doświadczają traumy z powodu okrutnej wojny w kraju

naszego wschodniego sąsiada.

                                                Stefan Łaszyn