Wraz z odzyskaniem władzy przez
postkomunistyczne partie polityczne w 1993 roku (SLD i PSL) rozpoczął się
proces ewolucyjnego, ale konsekwentnie prowadzonego przez kolejne partie odstępowania
władz oświatowych od modelu Polski samorządnej i samorządnego szkolnictwa
publicznego na rzecz najpierw mniej, a później coraz bardziej jawnie
„urabiania” uczniów przez aparat państwowych urzędników oświatowych (nadzór
pedagogiczny) według z góry założonego wzorca ideologicznego oraz ograniczanie
i eliminowanie ideologicznie niepożądanych, przemilczanych czy
represjonowanych modeli kształcenia i wychowania w środowiskach szkolnych i
pozaoświatowych.
Po latach transformacji powraca pytanie,
czy nastąpiło przejście od procesów i interpretacji uprawomocniających ład
autorytarnej dominacji nad społeczeństwem minionego państwa ponadprawnego (PRL)
do państwa ładu demokratycznego, samorządnego? Po tylu latach rzekomych
przemian społeczno-kulturowych politolodzy i socjolodzy potwierdzają coraz silniejsze wypaczanie wartości samorządnego systemu szkolnego w
Polsce, na co mają wpływ m.in. takie czynniki, jak:
-
deprecjonowanie autorytetów przez kolejne formacje rządzących partii,
zwiększanie się dystansu między autorytetami i władzą, degradacja i
zmanipulowanie wzorów osobowych obecnych oraz aktywnych w życiu publicznym i
wychowaniu, zapanowanie standardowej szarości, populizmu, ignorancji i
blokada zapotrzebowania na etos, wysoki kulturowo poziom i styl życia;
- depresja aksjologiczna społeczeństwa np.
proces rozdawania nagród, orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, pochwał i
dyplomów, przywilejów i premii poplecznikom i członkom
partii władzy;
- ogarnięcie przez władzę totalizującą i
monocentryczną sfery wartości przez rozciągnięcie swojej dominacji nad
symbolami, ideami, nad sferą znaczeń, nad światem wartości i imponderabiliów,
poprzez monopolizowanie sądów o wartościach; formowanie nowego porządku wartości na miejscu minionego za pomocą
indoktrynacji oraz narzucania i zawłaszczania autorytetu, podrywania
wiarygodnych kryteriów wartości i sprawdzonych wzorów wartościowania,
intencjonalnego wprowadzania w obieg społeczny zmistyfikowanych kategorii
światopoglądowych, estetycznych i etycznych, relatywizacji, wulgaryzowania
wartości; zamiast aksjologii o wyborze wartości rozstrzyga kryterium ważności,
konieczności, korzyści lub czyjejś okazjonalnej doraźnej i arbitralnej decyzji,
w której rola sprawcza przypadku jest nieunikniona;
- deformacja i rozmywanie sensu wartości
poprzez socjotechniczne manipulacje semantyką np. prawa
człowieka zastępowane są innymi prawami (dla zapewnienie bezkarności elitom
politycznym), patriotyzm tak, ale pod warunkiem, że nacjonalistyczny i
religijny; wolność słowa, ale nie dla przeciwników poglądów partii
władzy; miłość, ale uwzględniająca rolę seksualności człowieka dla
rozwodzących się członków partii władzy; opinia publiczna to wyniki sondaży
itp.;
- wprowadzanie w obieg fałszywej
alternatywy do rozważań o wartościach, zagłuszanie wartości jako przedmiotu
uwagi społecznej przy pomocy komunikatów zastępczych o wypróbowanej
atrakcyjności, czyli wzniecanie szumu informacyjnego;
- praktyka odwracania sensu wartości
(wartości a rebours) np. zamiast umacniać sprawiedliwość i praworządność,
represjonuje się przeciwników, zamiast opiekować się – uzależnia się obywateli
od finansowej pomocy państwa; praworządność bez prawości;
- zamiana wartości kreuje się ich
atrapy lub fetysze, zastępuje wartości Ersatzami np. wyciszanie i dewaluacja
jednych bohaterów, wykoślawianie i redukowanie innych, a lansowanie na ich
miejsce postaci preferowanych przez establishment polityczny; podstawianie
pseudo-bohaterów, produkowanie zastępczych idoli, gwiazdorów, championów i
bożyszczy; osławionych „bohaterów roku”, sezonu i dnia;
- zawłaszczanie wartości i ich rozmyślna
dewaluacja – np. wychowawcze walory rodziny zostają zawłaszczone przez
stworzenie jednolitego i nadzorowanego przez partię władzy systemu
edukacyjnego od przedszkoli, aż po szkoły średnie celem
wyparcia lub osłabienia wychowania rodzinnego odwołującego się do wolności
światopoglądowej i religijnej;
- eliminacja wartości i wymiaru aksjologicznego
przez wytrwałe podstawianie potrzeb, aspiracji awansowych, ambicji i oczekiwań
materialnych w miejsce wartości;
- arbitralna zmiana poziomów wartości; wg
Maxa Schelera obowiązuje porządek wartości od hedonistycznych, poprzez
użytkowe, witalne, duchowe i święte, toteż nie wolno go dowolnie zmieniać lub
likwidować któryś z nich, gdyż powoduje to aberrację w całym systemie np.
próby likwidacji i eliminacji wymiaru sakralnego; absolutyzacja wartości
witalnych np. wartości życia i zdrowia.
(źróło: A. Tyszka, Wartości zdegradowane,
wartości ocalone [w:] Spór o wartości w kulturze i wychowaniu, red.
Franciszek Adamski, UJ, Kraków 1991).