Stanowisko Komitetu
Polityki Naukowej w sprawie projektu zmiany ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym i nauce oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o
szkolnictwie wyższym i nauce (numer w wykazie prac legislacyjnych i
programowych Rady Ministrów – UD 201)
Komitet Polityki
Naukowej negatywnie opiniuje przedłożony projekt ustawy zarówno w zakresie
wprowadzenia do systemu polskiego szkolnictwa wyższego nowej kategorii uczelni
zawodowej zwanej akademią praktyczną, jak i w zakresie zmian dotyczących
nabywania przez uczelnie zawodowe uprawnień do kształcenia przygotowującego do
wykonywania zawodu nauczyciela. Ustawa „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” z
dnia 20 lipca 2018 roku wyróżnia dwie grupy uczelni: uczelnie akademickie (art.
14) oraz uczelnie zawodowe (art. 15) wyznaczając im różne zadania i przyznając
im odmienne uprawnienia w zakresie prowadzenia badań naukowych oraz
kształcenia. Art. 16 ust. 1 tejże ustawy jednoznacznie zastrzega nazwę akademia
dla uczelni akademickiej.
Proponowane zatem
stosowanie nazwy akademia praktyczna dla grupy uczelni zawodowych burzy ład
terminologiczny i związany z nim ład kompetencyjny uczelni akademickich oraz
zawodowych. Intencją wnioskodawcy jest wyróżnienie różnych kategorii uczelni
zawodowych, tak aby ich nazwa odzwierciedlała ich aspiracje oraz potwierdzała
wysoką jakość i skuteczność kształcenia na kierunkach o profilu praktycznym.
KPN uznaje ten pomysł za ciekawy i godny dalszej dyskusji. Stanowczo jednak
podkreśla, że tego typu zmiana systemowa w zakresie wyższego szkolnictwa
zawodowego w Polsce wymaga gruntownej i szerokiej dyskusji środowiskowej.
Opiniowany projekt
ustawy nie był, według wiedzy KPN, przedmiotem takiej debaty, a został
przedłożony jedynie do konsultacji - i to w skróconym czasie - w ramach procesu
legislacyjnego. Takie konsultacje nie zastąpią refleksji środowiskowej, która
może doprowadzić do wypracowania rozwiązań powszechnie akceptowanych.
Przedmiotem takiej dyskusji powinny być w ocenie KPN:
1. zasadność
różnicowania uczelni zawodowych oraz wprowadzenia nowej kategorii uczelni w tej
grupie;
2. adekwatna i wpisująca
się w istniejący już ład terminologiczny nazwa dla wyróżniających się jakością
kształcenia uczelni zawodowych;
3. warunki, które
powinna spełniać uczelnia zawodowa aspirująca do grupy takich uczelni.
Dla przykładu:
opiniowany projekt ustawy zakłada, że w uczelni ubiegającej się o
status akademii praktycznej żaden kierunek studiów nie został oceniony
negatywnie w wyniku przeprowadzonej przez PKA oceny programowej.
Wymóg ten jest w opinii
KPN niewystarczający, gdyż nie świadczy o wysokiej jakości kształcenia.
Wszystkie kierunki prowadzone w uczelni aspirującej do grupy tak wyróżnionych
uczelni zawodowych powinny uzyskać pozytywną ocenę programową na okres 6 lat,
gdyż tylko taka ocena wskazuje na to, że wszystkie kryteria jakościowe zostały
na ocenianych kierunkach studiów spełnione w sposób właściwy.
Ponadto projekt zakłada
zbyt niski wymóg stawiany akademiom praktycznym dotyczący liczby nauczycieli
akademickich zatrudnionych w tej uczelni jako podstawowym miejscu pracy. Mowa
jest tylko o 50% wszystkich zatrudnionych w uczelni nauczycielach
akademickich spełniających ten warunek, zasadne jest natomiast, by wymóg ten
został podniesiony do min. 75%.
Także zmiany zaproponowane
w projekcie ustawy dotyczące uprawnień uczelni do prowadzenia
kształcenia przygotowującego do zawodu nauczyciela budzą poważne
zastrzeżenia. Rozumiejąc potrzebę intensyfikacji kształcenia nauczycieli ze
względu na pojawiające się doniesienia o brakach kadrowych, KPN zwraca jednak
uwagę, że projekt może prowadzić do obniżenia poziomu kształcenia
przyszłych nauczycieli, gdyż umożliwia uzyskanie uprawnień do tego
kształcenia uczelniom zawodowych o niewielkim zapleczu badawczym i znikomym
dorobku naukowym.
Jednym z podstawowych
warunków oraz wyróżników kształcenia akademickiego, także kształcenia
przyszłych nauczycieli, jest jego silne powiązanie z badaniami naukowymi i to
badaniami prowadzonymi na wysokim poziomie. Wskaźnikiem wysokiej jakości badań
naukowych w danej dyscyplinie jest odpowiednia kategoria naukowa.
Opiniowany projekt
zrywa w przypadku uczelni zawodowych relację pomiędzy kształceniem, a poziomem
badań naukowych, zakłada bowiem w zakresie kształcenia
przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela rezygnację z przewidzianej w
ustawie „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” konieczności współpracy ośrodków
o słabszym zapleczu naukowym z ośrodkami akademickimi o uznanym poziomie badań
naukowych potwierdzonych odpowiednimi kategoriami.
Obecnie ustawa uzależnia
uzyskanie uprawnień do kształcenia przyszłych nauczycieli od takiej współpracy
potwierdzonej formalnie zawarciem stosownej umowy. Odstąpienie od tej zasady nie przyniesie w opinii KPN dobrych jakościowo
skutków. Obecnie uczelnie akademickie starannie wybierają partnerów do takich
umów, co działa stymulująco na podnoszenie jakości działań dydaktycznych oraz
dzielą się swoim doświadczeniem badawczym, gdyż poprzez zawarcie umowy stają
się współodpowiedzialne zarówno za kształt programów studiów będących
przedmiotem porozumienia, jak i za jakość pracy dydaktycznej w partnerskiej
uczelni zawodowej.
Proponowane zmiany mogą
mieć w przyszłości przede wszystkim negatywne skutki społeczne, bowiem
przewidują możliwość, by adepci do zawodu nauczyciela studiujący w uczelniach
bez zaplecza badawczego nie mieli podczas studiów styczności z badaniami w
dyscyplinach, których będą w przyszłości sami nauczać. Specyfikę danej
dyscyplin będą więc znali co najwyżej pośrednio, co ogranicza im dogłębne
poznanie nauczanej dyscypliny i jej osiągnięć.
Tymczasem, znajomość
aktualnej wiedzy w dyscyplinie i umiejętność ciągłego doszkalania się w oparciu
o najnowsze odkrycia, jest kluczową kompetencją merytoryczną zwiększającą
samodzielność nauczyciela i jego odpowiedzialność za przekazywane treści. W
konsekwencji trudno wymagać od nieprzygotowanych dobrze do zawodu nauczycieli,
aby kształcili na wysokim poziomie młode pokolenie, aby zarażali młodych ludzi
pasją (także badawczą), oraz aby wskazali swym uczniom, jak rozwiązywać
problemy (także badawcze), jak korzystać z najnowszych osiągnięć naukowych oraz
z dorobku postępu technologicznego.
Proponowana w
opiniowanym projekcie ustawy zmiana, w ocenie KPN, doprowadzi do obniżenia
poziomu nauczania w polskich szkołach, a tym samym do
obniżenia poziomu polskiej edukacji. Może sprawić, że polska szkoła nie będzie
w stanie właściwie przygotować kolejnych pokoleń do współczesnych wyzwań, w
szczególności do dalszego rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy oraz na
innowacyjnej gospodarce.
Prof. dr hab. Anna
Chełmońska-Soyta Przewodnicząca Komitetu Polityki Naukowej (kwalifikowany
podpis elektroniczny)
KPN jest organem pomocniczym ministra w
zakresie polityki naukowej państwa. Komitet przeprowadza ewaluację realizacji
polityki naukowej państwa oraz opiniuje dokumenty przedstawione przez ministra.
W skład KPN wchodzi 12
członków, powołanych przez ministra. Kadencja KPN trwa 2 lata. Ta sama osoba
może pełnić funkcję członka KPN nie dłużej niż przez 2 kolejne kadencje.
Pracami KPN kieruje
rotacyjny przewodniczący, wybierany przez KPN spośród jego członków na okres 6
miesięcy.
Skład Komitetu Polityki Naukowej w
kadencji 1 czerwca 2020 – 31 maja 2022 r.:
- prof. dr hab. Anna Chełmońska-Soyta -
Przewodnicząca;
- dr hab. inż. Piotr Chołda, prof. AGH;
- dr hab. Maciej Duszczyk, prof. UW;
- prof. dr hab. Marek Figlerowicz;
- dr Agata Karska;
- prof. dr hab. Magdalena Król;
- dr hab. Anna Machnikowska, prof. UG -
wiceprzewodnicząca (do 30 listopada 2021 r.);
- dr hab. Beata Mikołajczyk, prof. UAM;
- prof.
dr hab. n. med. Marcin Moniuszko;
- prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk - b.
przewodniczący;
- prof.
dr hab. Jacek Semaniak;
- dr hab. Rafał Wiśniewski, prof. UKSW.
Także Komitet Nauk Pedagogicznych PAN wystosował List Otwarty do ministra:
w sprawie rządowego projektu Ustawy o Akademii Praktycznej
/Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o
szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę –
Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce ( druk UD201)/
Komisja
polityki oświatowej KNP PAN, Sekcja pedeutologii KNP PAN, Sekcja pedagogiki
szkoły KNP PAN wyrażają zdecydowany sprzeciw wobec proponowanych w projekcie
Ustawy zmian, prowadzących do dodania do nazwy PWSZ oraz Zawodowych Uczelni
Niepublicznych sformułowania Akademia Praktyczna. Projekt uważamy za zbędny, a nawet szkodliwy, gdyż jest on groźny dla polskiej
edukacji i szkoły oraz dla konkurencyjności polskich absolwentów na
międzynarodowych rynkach pracy.
Uzasadnienie:
1. Propozycja stoi w sprzeczności z
profesjonalizacją zawodu nauczyciela, która jest w naszym wspólnym interesie i
stanowi wartość nadrzędną, od której między innymi zależy jakość edukacji i przyszłość naszej
wspólnoty.
2. Propozycja stoi w sprzeczności z KRK (
która jest umową międzynarodową), gdyż w Polskiej Ramie Kwalifikacji odróżnia
się profil akademicki od profilu praktycznego i to rozróżnienie ma daleko idące
konsekwencje formalne, proceduralne i
merytoryczne (w tym programowe, w zakresie wiedzy, umiejętności
oraz kompetencji społecznych). Akademia
praktyczna stwarza wrażenie, iż to rozróżnienie przestaje obowiązywać, staje
się bezzasadne.
3. Propozycja wyraźnie obniża jakość
kształcenia nauczycieli w Polsce, czyli przerywa lub nawet odwraca proces,
który od 2006 roku trwa nieprzerwanie, w który zaangażowane było całe
środowisko akademickiej polskiej pedagogiki, psychologii oraz metodyków
przedmiotowych. Wypracowany przez te środowiska standard kształcenia
nauczycieli (przyjęty po raz pierwszy w 2012 roku, znowelizowany w 2018 roku)
stał się podstawą programów kształcenia
na kierunkach nauczycielskich oraz przedmiotem oceny PKA. Propozycja
zmian nie odnosi się wprost do konieczności przestrzegania standardu, co może niepokoić
i zapowiadać dalsze, destrukcyjne zmiany. Niepokojący jest zwłaszcza zapis, iż wystarczy kategoria A+, A, B+ dla
jednej dyscypliny aby Uczelnia (Akademia praktyczna) mogła kształcić
nauczycieli.
4. Doświadczenie edukacji zdalnej,
spowodowanej pandemią Sars-Cov 2 pokazało, iż edukacja i szkoła to przede
wszystkim prorozwojowe relacje społeczne. Do ich budowania we współczesnej
szkole niezbędny jest profesjonalnie przygotowany nauczyciel, w kształcenie
którego zaangażowane powinny być najlepsze uczelnie, a przedmiotem tego
kształcenia powinny być równorzędnie, symetrycznie ważne, obecne i jakościowo
doskonałe przygotowanie przedmiotowe oraz psychopedagogiczne.
Jako środowisko akademickie
profesjonalnie zajmujące się edukacją, szkołą, przygotowaniem do zawodu
nauczyciela zarówno w wymiarze diagnostycznym jak i aplikacyjnym jesteśmy
gotowi zarówno do wspierania prorozwojowych działań związanych z przedmiotem
naszej dyscypliny jak i dalszych diagnoz a także projektowania wynikających z
nich zmian.
/-/Prof.
dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz,
Przewodnicząca
Komisji polityki oświatowej KNP PAN
/-/Prof.
dr hab. Jolanta Szempruch
Przewodnicząca
Sekcji pedeutologii KNP PAN
/-/Prof.
dr hab. Mirosław Szymański
Przewodniczący Sekcji pedagogiki szkoły KNP PAN