Warto mieć wiedzę na temat manipulacji
szczególnie w tym czasie, kiedy nasila się walka polityczna o rząd dusz
popierających obecną władzę lub opozycję wobec niej. Nie ma sensu operowanie
tym terminem w sposób potoczny, bo przecież ktoś może manipulować rozumieniem tego
pojęcia jako realnego i realnie istniejącego w rzeczywistości wirtualnej tego
właśnie fenomenu w naszym codziennym życiu.
Zdecydowanie wolę analizy naukowców,
którzy poświęcili swoją uwagę tak wieloznacznemu pojęciu. Zachęcam
dzisiaj do sięgnięcia po książkę znakomitego filozofa, logika, który obecnie
kieruje Katedrą Logiki na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale przez wiele lat
obdarzał nas swoją mądrością na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu
Łódzkiego. Mieliśmy szczęście do jego wykładów i bezinteresownie
prowadzonych spotkań z pracownikami mojej Katedry Teorii Wychowania, w trakcie
których dzielił się z nami wynikami swoich najnowszych badań.
Przywołuję nazwisko profesora UJ dr.hab. Piotra
Łukowskiego, bo w większości uczelni zrezygnowano na studiach pedagogicznych z
przedmiotu LOGIKA. To jest wielki błąd powodowany presją samych studentów, by
prowadzić dla nich zajęcia głównie o charakterze praktycznym, metodycznym,
wyposażającym w pewne kompetencje instrumentalne.
Jednak zaniedbanie wiedzy, która jest kluczowa dla formacji autonomii społeczno-moralnej przyszłych pedagogów, jest groźne z kulturowego i osobistego punktu widzenia każdego z nich. Ulega bowiem temu, na czym najbardziej zależy centralistycznym władzom szkolnym, a mianowicie, by nauczyciele, pedagodzy, wychowawcy realizowali w posłuszeństwie wszystkie zalecenia i dyrektywy nadzoru pedagogicznego bez względu na to, co sądzą o jego wartości dydaktycznej, wychowawczej czy inkulturacyjnej.
Im
bardziej nauczyciele będą bezmyślni, bezrefleksyjni, ulegli wobec nadzorcy, tym
lepiej dla niego, bo może uzasadniać potrzebę istnienia wielotysięcznego
aparatu biurokratyczno-dyscyplinującego o znacznie lepszych płacach niż
obowiązują w szkolnictwie.
Jaki ma związek ta teza z osiągnieciami
naukowymi wspomnianego Profesora UJ? Otóż istotny, bowiem wydał on poszerzony o
nowy rozdział znakomity podręcznik pt. "Logika praktyczna z elementami
wiedzy o manipulacji" (Warszawa, 2022). Nowością jest tu właśnie kwestia manipulacji. Jak pisze w przedmowie do wydania drugiego:
(...) miałem okazję nabrać
doświadczenia w zakresie możliwości jego wykorzystania w dydaktyce na różnych
kierunkach studiów. Zebrana wiedza sprawiła, że podjąłem decyzję o rozszerzeniu
zakresu podręcznika zarówno o zagadnienia o fundamentalnym znaczeniu, mające
dobrze ugruntowane miejsce w dydaktyce logiki, jak i stosunkowo nowe, mało
studentom znane, ale dotyczące kwestii aktualnie w logice rozważanych. (...)
Duże zmiany zaszły w
treści ostatniego rozdziału, stanowiącego dodatek do podręcznika. Chodzi o
fragment poświęcony zjawisku manipulacji. Gdy przygotowywałem do druku pierwsze
wydanie podręcznika, byłem przekonany, że manipulacja jest niejawną perswazją.
Spośród różnych definicji manipulacji, jakie wówczas istniały w literaturze, ta
wydała mi się najtrafniejsza. Dopiero po pewnym czasie uświadomiłem sobie, że
jest to definicja, która określa raczej kłamstwo niż manipulację (s. 15-16, podkreśl.moje).
Otóż to. Warto przeczytać chociaż ten
ostatni rozdział, by zobaczyć, jak w wyniku różnego rodzaju analiz natury
kognitywistycznej i eksperymentów doprowadziło autora do nowego spojrzenia na
kategorię manipulacji. Jak ją teraz pojmuje?
Manipulacja jest to perswazja, której celem jest nakłonienie osoby zaatakowanej do
rozpoczęcia procesu samookłamywania (s.339). Filozof
dokonuje niezwykle interesujących analiz pojęć, które są bezzasadnie
utożsamiane z manipulacją w istocie nie będąc nią, jak np. kłamstwo. Wbrew
potocznym przekonaniom manipulacja jest cięższym moralnie zjawiskiem niż
kłamstwo, a przecież doświadczania jednego i drugiego nie brakuje w naszym
życiu osobistym oraz w dyskursie publicznym.
Profesor logiki opisuje dwa testy na rozpoznawanie ofiary manipulacji, a stają się nimi osoby, które w wyniku niezdolności do samodzielnego oceniania ludzi, ich czynów, zjawisk, przekazów medialnych itd. (s. s.349 - podkreśl.moje) rezygnują z własnej wolności, zamykają się na rzeczywistość.
Warto sięgnąć do powyższych studiów, bo dowiemy się
także, czym jest postprawda oraz na czym polega automanipulacja.