Zmarła IKONA PEDAGOGIKI KULTURY - PROFESOR IRENA WOJNAR (1924-2021)

 

Wczorajsza wiadomość o śmierci Profesor IRENY WOJNAR była tą, której nie chciałbym otrzymać. Jako historyk myśli pedagogicznej, filozof sztuki, pedagog kultury, w tym teorii wychowania estetycznego BYŁA, JEST i BĘDZIE IKONĄ nie tylko POLSKIEJ PEDAGOGIKI KULTURY, jedną z najznakomitszych Humanistek XX i XXI wieku. Tworzyła bowiem niemal do ostatnich chwil swojego życia z troską o losy świata humanum. 

Zmarła w wieku 97 lat, ale dla mnie i zapewne dla wielu pedagogów kilku pokoleń była jakby nieśmiertelna, zawsze z nami, przy nas i dla nas. Wzbogaciła światową pedagogikę wyjątkową twórczością, niepowtarzalnością myśli, pięknem słowa, zawsze szczerym i bezinteresownym zaangażowaniem w sprawy cywilizacji ludzkiej. Domknęła swoim odejściem pewną epokę w pedagogice humanistycznej, pedagogice globalnej i egzystencjalnej zarazem. 

Nikt nie potrafił tak jak I. Wojnar pięknie mówić i pisać o człowieku, o roli kultury w naszym życiu, o estetyce i najwyższych wartościach duchowych, które mogą przetrwać dzięki pedagogice, jeśli jest ona autentycznie i odważnie zaangażowana w sprawy każdego człowieka, bez względu na wszelkie podziały czy różnice. 

Dzięki twórczości i wykładom Profesor I. Wojnar przeżyliśmy trudny okres quasitotalitarnego ustroju, dewastowanej przez ówczesne władze kultury oraz tradycji narodowej pedagogiki personalistycznej. Uczona znakomicie łączyła idee indywidualizmu z wspólnotowością oraz edukacji artystycznej ze sztuką. Wzmacniała naszą nadzieję i zaangażowanie, by świat stawał się inny, aniżeli narzucająca jego model partia władzy. Apelowała, by nie zapominać o wartościach prawdy, dobra i piękna wcielając je we własne życie.   

Niektórzy łączyli Jej twórczość naukową z wpływami uwielbianego przez Nią profesora Bogdana Suchodolskiego. Wystarczyło jednak wziąć udział w konferencji naukowej z Jej udziałem, by przekonać się, że miała fenomenalny zasób wiedzy z zakresu światowej literatury, historii sztuki, filozofii i pedagogiki. Potrafiła dzielić się mądrością ze swoimi studentami, współpracownikami, doktorantami oraz nauczycielami. Zachwycała jasnością i logiką wypowiedzi. Jeszcze w ub. roku organizowała konferencję naukową w Komitecie Prognoz Polska 2000+ Polskiej Akademii Nauk w związku z wydawaną wraz z prof. UW Adamem Fijałkowskim monografią naukową.  

Każda z napisanych przez Profesor recenzji rozpraw kandydatów do awansu naukowego stanowiła perełkę polskiej stylistyki i sztuki oceniania. Była przy tym recenzentką niezwykle wymagającą i surową wobec siebie, a zatem i innych , dbając o jak najwyższy poziom rozpraw, które miały ukazać się drukiem lub być przedmiotem postępowania na stopień czy tytuł naukowy. Podobne doświadczenia mają te osoby, które prowadziły korespondencję z prof. I. Wojnar. 

Każdy Jej list, który otrzymywałem jako przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, przechowuję w domowym archiwum, gdyż jest nie tylko ważnym dokumentem wyjątkowej troski Profesor o losy pedagogiki i naszego środowiska akademickiego, ale także wyrazem autentycznego szacunku, jakim obdarzała swoich adresatów. Nie wyobrażałem sobie, by mogło Jej zabraknąć w gronie członków Komitetu Naukowego, toteż tuż po ogłoszeniu w 2011 roku wyników wyborów do KNP PAN, uzyskałem poparcie Zebrania Plenarnego o powołanie Jej do naszego gremium na kadencją 2012-2014. 

W kolejnej kadencji KNP PAN, kiedy zmieniły się władze PAN (przestała być wiceprzewodniczącą prof. Mirosława Marody) i wolno było zmienić regulamin komitetu naukowego, złożyłem wniosek do Dziekana Wydziału I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN o nadanie Pani Profesor tytułu Honorowego Członka Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Jak napisałem do Profesor: 

W dn. 20 czerwca 2016 r. Komitet podjął po raz pierwszy w jego dziejach Uchwałę w sprawie wpisania do regulaminu trybu działania Komitetu Nauk Pedagogicznych przy Wydziale I Nauk Humanistycznych i Społecznych Polskiej Akademii Nauk możliwości udzielenia powyższego tytułu osobie posiadającej szczególne zasługi dla rozwoju nauk pedagogicznych w naszym kraju.  Serdecznie prosimy o przyjęcie godności, która jest dla naszej społeczności wyrazem wyjątkowego uznania dla Pani Profesor za tworzenie pięknych kart w polskiej myśli pedagogicznej. W związku z wyjazdem do Białegostoku na IX Zjazd Pedagogiczny pragniemy zarazem złożyć w tej formie najserdeczniejsze życzenia z okazji Urodzin Pani Profesor wyrażając głęboką wdzięczność za Pani twórczość naukową oraz wyjątkowy wkład w kształcenie kolejnych pokoleń uczonych. 

Zmarła Profesor odmawiała przyjmowania jakichkolwiek godności, medali, odznaczeń, stąd w powyższej treści była moja prośba, by mimo to przyjęła tę godność. Tak też się stało. Dzięki temu nie musieliśmy martwić się o to, by mogła być obecna na każdym posiedzeniu Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN jako pełnoprawny, a w tym przypadku już jego Honorowy Członek. 

Zmarła pedagog bezinteresownie służyła nauce niczego nie oczekując w zamian. Obdarzała nas nie tylko wiedzą, ale i wyostrzoną, krytyczną refleksją. Wielokrotnie relacjonując w blogu i na łamach "Rocznika Pedagogicznego" obrady, przyjmowane uchwały czy treść dyskusji w KNP PAN z udziałem Profesor, wyrażałem podziw i poczucie wdzięczności za każde słowo, także krytykę, gdyż pozwalało to nam na wprowadzanie zmian w działalności akademickiej, podejmowanie właściwych uchwał czy reagowanie na bieżące wydarzenia w polityce oświatowej oraz naukowej III RP. 

Pamiętam, jak w 2011 r. po zreferowaniu na posiedzeniu KNP PAN danych na temat niepokojącego, bo w dużej mierze patologicznego zjawiska "turystyki habilitacyjnej" Polaków na Słowację, profesor I. Wojnar podsumował burzliwą dyskusję mówiąc: Ta sprawa ma trzy aspekty: 1) formalno-prawny, 2) moralny i 3) naukowy.  W tak syntetyczny sposób ukierunkowała prowadzenie przeze mnie działań interwencyjnych w tym zakresie w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz w ścisłej współpracy z Centralną Komisją Do Spraw Stopni i Tytułów, których zwieńczeniem stało się zerwanie bilateralnej umowy między obu państwami wiosną 2016 roku. Przestaliśmy uznawać za rzekomo równoważne polskiej habilitacji słowackie tytuły docenta oraz nadawane tam tytuły profesora.  

Profesor Irena Wojnar była nie tylko dla mnie moralnym i naukowym wzorem, autorytetem osoby z charyzmą, twórczej, Uczonej z pasją. Zostawiła nam nie tylko swoje dzieła, rozprawy autorskie i prace zbiorowe z udziałem krajowych filarów nauk humanistycznych i społecznych. Nie wyobrażała sobie, by pedagogika mogła być wyłączona z wspólnoty naukowej myśli, tradycji, z kultury. 

Przed laty skierowała do Oficyny Wydawniczej "Impuls" życzenie, by powołać do życia serię wydawniczą (na wzór dawnej "Biblioteki Wiedzy Pedagogicznej") pt. BIBLIOTEKA KLASYKÓW PEDAGOGIKI, która przypominałaby ważne książki naszych polskich pedagogów XX wieku. Być może warto powrócić do tej idei, której realizacja wymagałaby jednak państwowego mecenatu, gdyż w grę wchodzi wykupienie licencji i pozyskanie akceptacji spadkobierców. Profesor I. Wojnar była niedościgłym wzorem dbałości o pamięć historyczną, tłumacząc i opracowując dzieła wybitnych filozofów i pedagogów. 

Żegnam Profesor Irenę Wojnar - wybitną Uczoną, ikonę polskiej pedagogiki kultury zachowując w pamięci i sercu Jej wyjątkowe dokonania, wykształcenie i wypromowanie pedagogów kultury, humanistów, wspaniałych uczonych, ale też dziękując za rzadki w dzisiejszych czasach dar integralności myśli, uczuć i czynów. Zaszczytem był kontakt i współpraca z światowej klasy Humanistką.   

Niech spoczywa w pokoju!        

***

Referat prof. Ireny Wojnar pt. O potrzebie sztuki w trudnym czasie w ramach Sekcji Pedagogiki Sztuki Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN

***** 

Pedagogika - Leksykon PWN (red. B. Milerski, B. Śliwerski, Warszawa 2000):  

Irena Wojnar – ur. 21.09.1924 r. w Warszawie, pedagog, wybitna specjalistka w zakresie wychowania estetycznego, uczennica prof. Bogdana Suchodolskiego; zatrudniona w Uniwersytecie Warszawskim od 1949 r., uzyskała stypendium i przez cztery lata kontynuowała swoje studia na Uniwersytecie Paryskim, gdzie w 1960 otrzymała doktorat z zakresu estetyki r., habilitowała się w Uniwersytecie Warszawskim w 1965 r. 

Od 1976 r. jest profesorem tytularnym tej uczelni, kierownikiem Pracowni Teorii Wychowania Estetycznego na Wydziale Pedagogicznym UW; od 1986 r. stale współpracuje z Uniwersytetem w Padwie; pod egidą ZNP, którego jest członkiem. Zorganizowała w latach 1964-1978 czternaście kursów ogólnopolskich dla nauczycieli w zakresie wychowania estetycznego; pod koniec lat 80. była członkiem Prezydium Komitetu Ekspertów ds. Edukacji Narodowej (1988-1989). 

Nadal jest członkiem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN i Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, niezwykle aktywnie działa w Zespole Edukacji i Kultury w Komitecie Badań i Prognoz przy Prezydium PAN “Polska 2000”, którym kieruje od śmierci prof. B. Suchodolskiego. 

Wykładała na uniwersytetach w Paryżu, Rzymie i Padwie jako professore a contratto (profesor wizytujący), zainteresowania badawcze skupione są na szeroko pojętej edukacji kulturalnej, jest twórczynią oryginalnej, interdyscyplinarnej teorii wychowania estetycznego oraz włączenia tej edukacji do teorii wykształcenia ogólnego; jej publikacje naukowe przekładane są na wiele języków obcych (m.in. włoski, francuski czy czeski).

Zainspirowała cykl wydawniczy Biblioteka Klasyków Pedagogiki (przekłady dzieł J. Deweya, H. Reada czy J. Ruskina) oraz sama przetłumaczyła z języków francuskiego, angielskiego lub włoskiego najnowsze rozprawy z zakresu pedagogiki ogólnej, estetyki i oświaty dorosłych, jak np. M. Debesse’a, E. Gelpi, A. Peccei, R. Glotona i C. Clero, G. Dorflesa i J. Duvignad’a;

Ważniejsze publikacje:

Eshtetique et pèdagogie (1963),

Estetyka i wychowanie (1964),

Perspektywy wychowawcze sztuki (1966),

Nauczyciel i wychowanie estetyczne (1968),

L’art comme instrument pèdagogique integral  (1970),

W kręgu wychowania przez sztukę (1976, 3. wyd. 1984),

L’èducation esthètique (1978),

Łunczarski (1980),

Estetyczna samowiedza człowieka (1982),

Sztuka jako “podręcznik życia” (1985),

Humanizm -  edukacja himanistyczna (współaut. z B. Suchodolskim - 1988),

Pedagogia e valori umani (1990). 

W XXI wieku trzeba tę biograficzną notę poszerzyć o więcej danych np. o to, że promotorem pracy doktorskiej I. Wojnar na paryskiej Sorbonie  był prof. Souriou, a recenzentem – prof. Maurice Debesse); o nowe dzieła oraz organizacje kilkunastu konferencji naukowych w Komitecie Prognoz PAN "Polska 2000+" wraz z wydanymi pracami zbiorowymi. Mam nadzieję, że może ktoś wreszcie uzupełni rzetelną notę biograficzną w Wikipedii, bo to, co znajduje się w tej "encyklopedii", woła o pomstę do Nieba. Tymczasem Profesor przepracowała więcej niż 50 lat na Wydziale Pedagogicznym UW.  

Polecam znakomity tekst Ireny Wojnar
z autobiograficzną nutą, który ukazał się
w "Kwartalniku Pedagogicznym" (2017 nr 4) 
pt. Zakład Teorii Wychowania Estetycznego na Uniwersytecie Warszawskim 1967-2007. Nadzieje - Spełnienia - Porażki.  

 

                                          

(Fot. Hanna Kostyło)

Pogrzeb prof. Ireny Wojnar odbędzie się 31.01. 2022 o godzinie 12.00 w Kościele św. Karola Boromeusza w Warszawie. Grób rodzinny, do którego zostanie złożone ciało Pani Profesor, jest na Starych Powązkach