Wyjątkowa biografia z pedagogiką religii w centrum

 

Dzisiejszy wpis prowadzi ku dziełu wyjątkowemu, nie tylko ze względu na swój imponujący format, lecz przede wszystkim przez symboliczną wagę, jaką niesie. Mowa o Księdze Pamiątkowej. Wokół życia i dzieła Księdza Cypriana Rogowskiego. Biografia z pedagogiką religii w tle (1979–2025), tomie dedykowanym księdzu profesorowi Cyprianowi Rogowskiemu z okazji jego 70. rocznicy urodzin oraz 45-lecia pracy naukowej, prowadzonej z równą intensywnością w Polsce, jak i poza jej granicami. Już sama objętość woluminu jest niemym świadectwem rozległości jego aktywności: akademickiej, duszpasterskiej i dydaktycznej aktywności, która ukształtowała kilka pokoleń pedagogów religii i teologów praktycznych.

Tom otwierają listy gratulacyjne w trzech językach - polskim, niemieckim i angielskim,  a to wielojęzyczne spektrum dobrze oddaje międzynarodowy charakter pracy jubilata. Obok nich znajdziemy obszerne analizy dorobku naukowego, recenzje z postępowań awansowych oraz refleksje nad dziełami, które ks. prof. Rogowski wprowadził do polskiej debaty naukowej. Wszystko to tworzy obraz uczonego, którego działalność przekracza ramy katechetyki i wyraźnie sytuuje się w europejskim nurcie pedagogiki religii — dyscypliny, która w Polsce przez lata pozostawała w cieniu i której status nie jest tożsamy z teologiczną katechetyką. O ile ta ostatnia pozostaje domeną instytucjonalnego nauczania Kościoła, o tyle pedagogika religii, jak słusznie podkreślają Redaktorzy, należy do sfery pedagogiki jako nauki humanistycznej, dyscypliny pluralistycznej, otwartej, dialogowej, zakorzenionej w kulturze.

Nieprzypadkowo więc redakcję tomu powierzono wybitnym humanistom: ks. prof. Januszowi Mariańskiemu, prof. Egonowi Spieglowi, prof. Anette M. Stross oraz prof. Andrei Lehner-Hartmann - uczonym, których dorobek stanowi o randze badań nad religią i jej edukacyjnymi kontekstami w obszarze niemieckojęzycznym. To właśnie w tym kręgu intelektualnym ks. prof. Rogowski zdobywał swoje doktoraty i habilitację, dzięki czemu jego myśl wpisuje się w szeroki europejski horyzont pedagogiki religii, hermeneutyki pedagogicznej oraz teologii praktycznej.

Redaktorzy tomu podkreślają, że w Polsce wciąż istnieje głęboki opór przed rozumieniem pedagogiki religii zgodnie z jej rzeczywistym zakresem — jako dziedziny o własnej epistemologii, własnych modelach edukacyjnych i własnej teologicznej relewancji. Ciągłe utożsamianie edukacji religijnej z katechezą szkolną prowadzi do redukcjonizmu, który uniemożliwia dostrzeżenie potencjału pedagogiki religii jako subdyscypliny badającej człowieka wierzącego w pełnym kontekście kulturowym, społecznym i egzystencjalnym. Jak piszą Redaktorzy: 

(...) Wciąż istnieje tu (w Polsce - dop. BŚ) powszechny i znaczny opór przed rozumieniem i ogólnym przedstawianiem dyscypliny naukowej, którą Rogowski reprezentuje jako profesor , w kategoriach jej wewnętrznej teologicznej relewancji, koncepcji i definicji. Katechetyczne zawężenie socjalizacji i edukacji religijnej, całkowite zawłaszczenie wszelkich możliwych religijnych pól działania przez polski Kościół i próby utożsamiania jego podmiotów wyłącznie z Kościołem w dużej mierze uniemożliwiły do dziś dostrzeżenie i wykorzystanie szczególnej szansy przedmiotu jako subdyscypliny teologii praktycznej. Pedagogika religii w rozumieniu naszego jubilata opisuje szerokie pole intelektualne otwartych pytań i nieskończonego bogactwa odpowiedzi, od prowizorycznych po tradycyjne. Uprzedzając: katecheza i katechetyka są oczywiście jej częścią, ale nie więcej. W żadnym wypadku nie można ich używać do określenia, czym powinna być pedagogika religii (s.28). 

Ta diagnoza, choć sformułowana z delikatnością, brzmi w Polsce jak wezwanie do intelektualnego przebudzenia.

Nie można pominąć faktu, że ks. prof. Rogowski był jednym z pierwszych, którzy próbowali to przebudzenie wywołać. Przez lata wydawał dwujęzyczne czasopismo KERYKS, tworząc pomost między niemieckojęzyczną a polską pedagogiką religii. Otwierał nowe przestrzenie pytania, nowe pola badań, nowe ścieżki interpretacji. Tworzył fundamenty — epistemologiczne, aksjologiczne, hermeneutyczne — które dziś mogą rozwijać kolejne pokolenia badaczy. Jego praca splata się tu z osiągnięciami innych wybitnych uczonych: ks. prof. Andrzeja Wiercińskiego, socjologa ks. prof. Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim - Pawła Pruefera czy prof. Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie - Bogusława Milerskiego, którzy współtworzyli w Polsce metodologiczne zaplecze pedagogiki kultury i nauk duchowych.

Ważną część tomu stanowi rekonstrukcja modeli i teorii edukacji pedagogicznoreligijnej, które C. Rogowski współtworzył lub wprowadzał na grunt polski. Znajdziemy wśród nich hermeneutyczną dydaktykę religii, dydaktykę symboli, model religioznawczo-informacyjny, konceptualizację nauczania dialogowego, teorię curriculum, feministyczną pedagogikę religii, socjologizm pedagogicznoreligijny oraz kairologię religijną. Zestawienie to ukazuje nie tylko rozległość jego myśli, ale również jej głęboki dialog z europejską tradycją naukową.

Warto zauważyć, że tom łączy dokumentację biograficzną z refleksją metanaukową. Kopie dyplomów, zdjęcia, wyróżnienia, korespondencja — to nie efemerydy, ale świadectwa umiędzynarodowienia polskiej pedagogiki religii. Uwidaczniają, jak istotną rolę w budowaniu polsko-niemieckiej sieci badawczej odegrał Jubilat, kierując zarówno Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, jak i zespołami naukowymi Uniwersytetu w Vechcie. Jego działalność przypadała na czas transformacji ustrojowej i przejścia nauk humanistycznych do paradygmatu ponowoczesnego — czasu niełatwego, ale twórczego, wymagającego odwagi w redefiniowaniu granic dyscypliny. Transformacja ustrojowa w postsocjalistycznych krajach Europy Środkowo-Wschodniej zbiegła się z przejściem nauk humanistycznych, teologicznych i społecznych do paradygmatu postmodernistycznego a zarazem nasilającym się zjawiskiem sekularyzacji. 

W Polsce, w odróżnieniu od obszaru języka niemieckiego, mówi się na ogół o katechezie szkolnej i w literaturze stosuje się przeważnie terminy odpowiadające tej dyscyplinie wiedzy, jaką jest katechetyka. Powstaje pytanie o zasadność takiej interpretacji, po wprowadzeniu nauczania religii w roku 1990 do szkoły. Czy takie określenie nie zawęża spojrzenia na szeroki kontekst rozumienia edukacji religijnej, czy wychowania religijnego? Od momentu wprowadzenia lekcji religii do szkoły odczuwa się wyraźnie, że należy uzupełnić dotychczasowe rozważania o aspekt szkolny oraz obszar badań z zakresu pedagogiki religii, która ma o wiele szersze spektrum, niż katechetyka (s. 111). 

Pedagogika religii, jak wynika z tomu, jest dziedziną dialogu: między tradycją a współczesnością, między teologią a pedagogiką, między wiarą a kulturą, między osobistym doświadczeniem a strukturą Kościoła. Badaczy tego nurtu, katolickich, prawosławnych, ewangelickich, łączy przekonanie, że wiara jest procesem permanentnego uczenia się, rozwija się wraz z człowiekiem i w świecie, który zmienia się szybciej niż kiedykolwiek. Tom pokazuje, że pedagogika religii nie jest nauką o religii, lecz nauką o człowieku w relacji do transcendencji.

Całość zwieńcza refleksja o tym, że dorobek ks. prof. Cypriana Rogowskiego wykracza poza ramy jednostkowej biografii. Jest on bowiem świadectwem twórczości, która splata teologię z pedagogiką, tradycję z nowoczesnością, polską myśl humanistyczną z europejską kulturą akademicką. Z perspektywy czasu praca Jubilata jawi się jako mapa  wyznaczająca drogi, którymi mogą podążać zarówno badacze wierzący, jak i świeccy, żyjący w epoce glokalizacji, pluralizmu i wszechobecnej komunikacji cyfrowej.

Starannie opracowana Księga, bogata merytorycznie, wielowymiarowa jest nie tylko hołdem dla Uczonego. Stanowi także opowieść o tym, jak rodzi się dyscyplina naukowa: powoli, poprzez dialog, przezwyciężanie oporu, budowanie mostów i niestrudzoną pracę na rzecz kultury rozumienia.