W Wyższej Szkole HUMANITAS w Sosnowcu spotkali się w dn. 2 grudnia 2015 r. naukowcy, badacze a zarazem byli lub wciąż aktywni instruktorzy harcerscy jakże wyjątkowego w świecie ruchu samowychowawczego dzieci, młodzieży i dorosłych, którzy przejęli powyższą dewizę ucząc innych tego, jak być odpowiedzialnym za siebie, za swój charakter, swoje zdrowie, siłę, podejmowaną pracę i służbę społeczną. Tematem konferencji, której pomysłodawcą i inicjatorem jest dr hab. Krzysztof Gajdka z Katedry Mediów, Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie stały się oblicza prasy harcerskiej i skautowej. Debatę zorganizowano we współpracy z Instytutem Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Humanitas oraz we współpracy z Uniwersytetem Śląskim.
W konferencji wzięli udział prasoznawcy, pedagodzy, filolodzy, historycy, kulturoznawcy, byli instruktorzy harcerscy oraz wszyscy, których interesują dzieje, teraźniejszość i przyszłość harcerskich oraz skautowych mediów, w tym – elektronicznych. Konferencja stała się okazją do wspomnień i przypomnienia wszystkim badaczom najważniejszych harcerskich i skautowych tytułów prasowych oraz mniej znanych periodyków, różnego rodzaju jednodniówek i wydawnictw seryjnych, czasopism chorągwi, hufców, szczepów i drużyn oraz o ich twórcach i wydawcach. Zwrócono także uwagę na harcerskie i skautowe media, które zostały wydane lub wyemitowane poza granicami naszego kraju, w tym w mediach elektronicznych (np. w TVP czy Rozgłośnia Harcerska) czy w Internecie (blogi, profile, strony internetowe).
Wprawdzie nigdy nie badałem tej sfery harcerskiej kultury, ale korzystałem z niej, jak zapewne duża część także mojego pokolenia, które czytało najpierw "Świat Młodych", potem "Na Przełaj", aż wreszcie "ITD", by uczyć się tego, jak być samemu sobie sternikiem, a zarazem nie stać się egoistą czy egocentrykiem. Przełom "Solidarności" lat 80. i transformacja ustroju w 1989 r. wzbogaciły nasze kontakty z prasą przez wiele lat "podziemną", niepożądaną, a przechowującą źródła harcerskiej myśli i dokonań jej liderów. To dzięki niej mogliśmy w całej pełni służyć społeczeństwu, Bogu i Ojczyźnie.
(fot. Marian Miszczuk - autor rozpraw z biografistyki harcerskiej i badacz prasy harcerskiej szczególnie z lat 1911-1939)
Dopiero po 25 latach wolności została wydana staraniem Oficyny Wydawniczej "Impuls" zakazana w PRL literatura harcerska okresu 1909-1939 w ramach serii "Przywrócić pamięć". Spotkanie w "Humanitas" było też okazją do osobistych wspomnień, bo jak pisał jeden z najlepszych profesorów andragogiki we Włoszech Ducio Demetrio: W życiu każdego z nas nadchodzi taki moment, w którym rodzi się przemożna chęć opowiadania o swoim życiu w inny niż zazwyczaj sposób. (Autobiografia. Terapeutyczny wymiar pisania o sobie, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2000, s. 9)
Dla każdego z przybyłych na konferencję zawód lub rola społeczna pedagoga jest pasją, toteż podświadomie i w sposób naturalny spełniali się m.in. w tworzeniu harcerskiej prasy. Intro- i retrospektywna podróż w pedagogię z prasą harcerską w tle sprzyjała dostrzeżeniu złożoności i wartości aktywności społeczno-wychowawczej i pracy naukowo-badawczej, dociekaniu prawdy i głębi ludzkiego istnienia aż po refleksję, która inspiruje do jeszcze większej dbałości o ślady przeszłości, teraźniejszości i wyznaczające przyszłość. Na całym świecie ukazywały i nadal są wydawane gazety i czasopisma skautowe, harcerskie, toteż warto podjąć prasoznawcze badania porównawcze (Zob. skan okładki czasopisma "Śląscy Skauci Związku Junaków, Skautów i Skautek Republiki Czechosłowacji").
W ogólnoświatowym ruchu skautowym obowiązują trzy podstawowe zasady:
- Wypełnianie obowiązków wobec Boga – trzymanie się duchowych zasad wiary i wierności religii, którą się wyznaje.
- Wypełnianie obowiązków wobec bliźnich – rozumianych jako wierność własnemu krajowi, dążenie do wewnętrznego i międzynarodowego pokoju oraz porozumienia między narodami, współpracę nad dalszym rozwojem społeczeństwa przy poszanowaniu godności bliźniego i nienaruszalności przyrody.
- Wypełnianie obowiązków wobec samego siebie – odpowiedzialność za rozwój własnej osobowości.
W historii życia każdego pedagoga można odczytać nie tylko jego przesłanie, które wprowadziło go w sferę metafizycznej trwałości, ale także odnaleźć w nim jego tożsamość. Jak pięknie pisał Paul Ricoeur: Z głębi życia, wynurza się siła, która powiada, że bycie jest byciem przeciwko śmierci (Żyć aż do śmierci oraz fragmenty, tłum. Anna Turczyn, Kraków: Universitas 2008, s. 147.) W pokonferencyjnej publikacji, która ukaże się w Oficynie Wydawniczej IMPULS w Krakowie, będzie można zapoznać się z pełną treścią wystąpień.
Przywołam kilka kluczowych wątków, jakie mogą być ważnym pokłosiem tej konferencji dla dalszych badań prasoznawczych:
po pierwsze, badania harcerskiej - krajowej i zagranicznej - prasy harcerskiej oraz skautowej poszerzają naszą wiedzę o istocie, jakości i zakresie (samo-)wychowania młodych pokoleń aktywnych w tym ruchu;
po drugie, analiza prasy harcerskiej, szczególnie z okresów konspiracji, pozwala na weryfikowanie prawdy o czasach, ludziach i ofiarach aktywności w ruchu oporu ("Kto żyje - wolnym będzie, kto nie żyje - ten nim jest");
po trzecie, badania prasy pozwalają na rekonstrukcję codzienności życia interesujących nas aktorów życia społeczno-wychowawczego;
po czwarte, studiowanie prasy harcerskiej pozwala zrozumieć etos harcerski w okresie jej wydawania, odczytać kod etyczny danego czasu, by dociec, czy etos odpowiedzialności za słowo splatał się z etosem kultury wysokiej czy może popkultury;
po piąte, prasa odsłania poziom i zakres zaangażowania się określonej grupy społecznej w zmianę społeczną, służbę na rzecz innych oraz stopień zależności od rządzącej partii politycznej;
po szóste, czasopisma on-line powinny być archiwizowane, gdyż brak wydań drukowanych zagraża temu, by zachowały się opublikowane w nich teksty;
po siódme, badacze historii harcerstwa zbyt rzadko korzystają ze zbiorów Muzeum Harcerstwa, które posiada znakomite zbiory dokumentów np. archiwów Aleksandra Kamińskiego czy zdigitalizowanych audycji jedynej w państwach socjalistycznych Harcerskiej Rozgłośni Radiowej. Tego typu zasoby powinny być jednym z kluczowych źródeł w badaniach biograficznych;
po ósme, konieczne jest w tego typu badaniach korzystanie z metodologii badań humanistycznych, gdyż muszą być zdefiniowane podstawowe kategorie pojęciowe oraz ich wskaźniki.
Po niespełna całym dniu obrad zapowiedziano powrót do tego tematu. Być może już za rok zostanie zorganizowana kolejna edycja wymiany doświadczeń wśród badaczy prasy, którzy reprezentują różne dyscypliny naukowe, ale łączy ich jedno - HARCERSTWO i/lub SKAUTING jako przedmiot badań.